Wojciech Jarecki
Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Katedra Mikroekonomii
ZróWNoWAżoNy roZWóJ A ocHroNA śroDoWiSKA W polSce
Streszczenie: Kwestią, na którą w ostatnich latach zwrócono szczególną uwagę jest zrów- noważony rozwój. Pojęcie to bywa kojarzone z koncepcją ekorozwoju. Myślą przewodnią powstania tej koncepcji było dostrzeżenie konieczności wzrostu świadomości ludzi, w tym przedsiębiorców, pracowników administracji publicznej itd., związanej z konsekwencjami dla środowiska wynikającymi z rozwoju gospodarczego. Ponieważ ze zrównoważonym rozwojem najczęściej kojarzona jest ochrona środowiska, dlatego też podjęto kwestię ana- lizy różnych aspektów związanych z zanieczyszczeniami i ochroną ziemi, powietrza oraz wód. Postawiono tezę, że w Polsce w latach 2000–2009 nastąpiła poprawa jakości stanu środowiska i należy sądzić, że jest to tendencja bardziej trwała, ale mimo to stan jest nadal niezadowalający i wymaga dalszych działań w tym zakresie.
Słowa kluczowe: ochrona środowiska, jakość środowiska, odpady, zanieczyszczenia.
Wstęp
Problemem, na który w ostatnich latach zwrócono szczególną uwagę jest zrówno- ważony rozwój. Kategoria ta jest bardzo pojemna i mieści w sobie liczne koncep- cje, począwszy od społecznej odpowiedzialności biznesu, poprzez aspekty zwią- zane z ekologią i ochroną środowiska do zarządzania relacjami z interesariuszami (pracownikami, klientami, dostawcami itd.). Można by wymienić jeszcze wiele innych koncepcji związanych ze zrównoważonym rozwojem. Są one składowymi tej kategorii, są z nią zbieżne, ale jej nie wyczerpują. Do tego, kategoria ta jest wciąż rozszerzana, modyfikowana i uzupełniana.
Ponieważ ze zrównoważonym rozwojem najczęściej kojarzona jest ochrona śro- dowiska, dlatego też podjęto w artykule kwestię zanieczyszczeń i ochrony ziemi, powietrza oraz wód. Postawiono tezę, że w Polsce w latach 2000–2009 nastąpiła poprawa jakości stanu środowiska i należy sądzić, że jest to tendencja trwała, ale mimo to stan jest nadal niezadowalający i wymaga dalszych działań w tym zakresie. W celu przeprowadzenia analiz i weryfikacji tezy skorzystano z danych statystycznych GUS.
1. pojęcie i istota zrównoważonego rozwoju
Pojęcie zrównoważonego rozwoju bywa kojarzone z ekorozwojem. Myślą prze- wodnią powstania koncepcji zrównoważonego rozwoju było dostrzeżenie koniecz- ności wzrostu świadomości ludzi związanej z konsekwencjami dla środowiska, wynikającymi z rozwoju gospodarczego. Rozwój ten bowiem nie uwzględniał w wystarczającym stopniu zagrożeń dla środowiska i społeczeństwa, co mogłoby być szczególnie niebezpieczne dla przyszłych pokoleń. Dlatego też w raporcie ONZ (tzw. Brundtland’s Report) wskazano pożądane kierunki rozwoju gospo- darki i społeczeństwa oraz zdefiniowano zrównoważony rozwój jako „zaspoka- janie potrzeb obecnych pokoleń, bez naruszenia możliwości przyszłych pokoleń do zaspokajania swoich potrzeb” [Witek-Crabb 2005, s. 561]. Definicję tę później częściowo zmieniano, podążając w kierunku określenia zakresu oraz drogi, po jakiej ma się dokonywać zaspokojenie potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń.
Wskazano na konieczność godzenia w rozwoju świata trzech celów: ekonomicz- nego, społecznego i środowiskowego [Burchard-Dziubińska 1994; Piontek 1999].
Na przełomie XX i XXI wieku pojęcie zrównoważonego rozwoju bardzo zyskało na popularności i zaczęto je upowszechniać też w innych zakresach. Zaczęto mia- nowicie coraz częściej mówić o zrównoważonym rozwoju miast i gmin, a także przedsiębiorstw. Pojawiły się też propozycje sposobów realizacji założeń zrów- noważonego rozwoju, szczególnie w odniesieniu do przedsiębiorstw. Do tych propozycji można zaliczyć szersze podjęcie zagadnień związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu, problematyką interesariuszy, etyką biznesu [Klim- czak 2002; Rybak 2004].
W Polsce od przełomu lat 80. i 90. XX wieku, czyli od zmian systemowych – przechodzenia z gospodarki centralnie planowanej do rynkowej – coraz bardziej zaczęto zwracać uwagę na ochronę środowiska. Podczas obrad „Okrągłego Stołu”
została opracowana i przyjęta przez rząd w roku 1990 „Polityka ekologiczna państwa”. Dokument ten wprowadzono w życie Uchwałą Sejmu Rzeczypospo- litej Polskiej w 1991 roku. Był to w zasadzie zbiór dokumentów dotyczących ochrony środowiska. Dla badanego w niniejszym artykule okresu obowiązywał dokument zatytułowany „II Polityka ekologiczna państwa” opracowany w latach 1999–20001. Zostały w niej sformułowane cele główne i szczegółowe. Za cele główne przyjęto: zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, dostępno- ści zasobów przyrodniczych oraz bezpieczeństwa istniejącej infrastruktury spo- łecznej; wdrożenie modelu rozwoju pozwalającego na skuteczne zarządzanie
1 Zgodny z ustaleniami Ustawy z 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U., nr 62, poz. 627 i nr 115, poz. 1129 oraz z 2002 roku Dz.U., nr 74, poz. 676, nr 113, poz. 984 i Dz.U., nr 153, poz.
1271), która z art. 13–16 wprowadza obowiązek przygotowania i aktualizowania co 4 lata polityki ekologicznej państwa. Powstała „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007–2010” [Polityka ekologiczna państwa 2002].
dobrami przyrody tak, aby skala ich wykorzystywania nie stanowiła zagrożenia dla ich jakości i trwałości; wytyczenie podstaw strategii zrównoważonego roz- woju kraju.
Mając powyższe na uwadze, podjęto próbę analizy sytuacji Polski w zakre- sie ochrony środowiska dotyczącej wykorzystania i ochrony ziemi i gleby, wody i powietrza oraz zmian w tym zakresie głównie w latach 2000–2009.
2. Wykorzystanie i ochrona powierzchni ziemi i gleby
Analizę danych statystycznych rozpoczęto od odniesień do ziemi i gleby. Przeana- lizowano zmiany w użytkowaniu gruntów (tabela 1) z wyszczególnieniem ziemi niewykorzystywanej do celów rolniczych, leśnych i innych (tabela 2).
tabela 1. Zmiany struktury użytkowania gruntów w latach 1946–2009 (w %)
rok ogółem
Użytki rolne
lasy
i zadrzewienia pozostałe
razem w tym
grunty rolne
1946 100,0 65,6 51,3 20,8 13,7
1950 100,0 65,6 51,3 21,9 12,5
1960 100,0 65,5 51,2 24,5 10,0
1970 100,0 62,5 48,3 27,3 10,2
1980 100,0 60,3 46,7 27,7 12,0
1990 100,0 59,3 45,7 28,0 12,7
1995 100,0 57,4 44,4 28,2 14,4
2000 100,0 57,0 43,8 28,8 14,2
2005 100,0 50,9 39,1 29,3 19,8
2007 100,0 51,7 38,0 29,5 18,7
2008 100,0 51,7 38,7 29,6 18,7
2009 100,0 51,6 38,7 29,7 18,7
Źródło: [GUS 2010, s. 105].
Z danych zawartych w tabeli 1 można zaobserwować interesujące zmiany zachodzące w Polsce w latach 1946–2009. Bez wątpienia pozytywny jest wzrost w tym okresie odsetka obszarów lasów i zadrzewień z prawie 21% do 30%
powierzchni Polski. Zmniejszyła się natomiast powierzchnia użytków rolnych (o 14%) na skutek mniejszej wielkości gruntów rolnych (o prawie 13%). Wynika z tego, że część gruntów rolnych, najprawdopodobniej o niższych klasach bonita- cji, została zalesiona. Uzupełnieniem tego są dane zawarte w tabeli 2.
tabela 2. powierzchnia odłogów i ugorów na gruntach ornych w latach 2000–2009 (w tys. ha)
Sektor 2000 2005 2007 2008 2009
Ogółem w tym:
– sektor prywatny – sektor publiczny
1668,2 1006,6
661,9
1028,6 767,0 261,6
413,1 349,3 63,8
462,8 411,0 51,7
498,4 433,3 65,2 Źródło: [GUS 2010, s. 106].
W roku 2000 było jeszcze bardzo dużo gruntów „niezagospodarowanych”, co w dużym stopniu wynikało z upadku państwowych gospodarstw rolnych w latach 90. ubiegłego wieku. Korzystnym zatem zjawiskiem (tabela 2) jest postępujący w latach 2000–2009 spadek powierzchni odłogów i ugorów z 1668 tys. ha do niecałych 500 tys. ha. Spadek ten nastąpił zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym po około 600 tys. ha2.
Drugim aspektem związanym ze środowiskiem jest woda, której wykorzystanie i stan jakościowy jest opisany w kolejnym punkcie.
3. Wykorzystanie, zanieczyszczenie i ochrona wód
W Polsce nie ma problemów z dostępem do wody, jak ma to miejsce w niektórych częściach świata. Niemniej istotna jest dbałość o jej ograniczone zasoby, prze- jawiająca się w oszczędnym jej wykorzystywaniu i utrzymywaniu dobrej jako- ści. Miernikami tej dbałości może być wielkość zużywanej wody (tabela 3), ilość odprowadzanych ścieków (tabela 4), dostęp do sieci wodociągowych i kanaliza- cyjnych (tabela 5) oraz jakość wody (tabela 6).
tabela 3. pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności według źródeł poboru w latach 2000–2009 (w hm3)
cele poboru wody 2000 2005 2007 2008 2009
Ogółem w tym m.in.:
– cele produkcyjne – eksploatacja sieci
wodociągów
11 048,5 7 637,9 2 350,1
10 940,3 7 734,1 2 105,2
11 397,9 8 190,4 2 085,6
10 751,9 7 499,5 2 103,5
10 828,4 7 601,8 2 067,3
Źródło: [GUS 2010, s. 141].
2 Pozostały spadek, nieujęty w tabeli, dotyczył sektora spółdzielczego.
Pobór wody w Polsce malał, co należy uznać za zjawisko pozytywne. W latach 2000–2009 pobór zmniejszył się o około 10% (o około 200 hm3). Spadek ten nastą- pił głównie dzięki spadkowi eksploatacji sieci wodociągów, co w zasadzie oznacza mniejsze zużycie wody przez gospodarstwa domowe, oszczędniej nią gospodarujące.
Wykorzystywana woda ulega często zanieczyszczeniu. Ilość ścieków odpowiada w przybliżeniu wielkości poboru wody. Odnosi się to szczególnie do zużycia przemy- słowego wody. Dane dotyczące ilości i rodzajów ścieków przedstawiono w tabeli 4.
tabela 4. ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzone do wód lub do ziemi w la- tach 2000–2009 (w hm³)
rodzaj ścieków 2000 2005 2007 2008 2009
Ogółem ścieki odprowadzane w tym:
– przemysłowe – komunalne
Wymagające oczyszczenia w tym:
– oczyszczane – nieoczyszczane
9160,7 7666,7 1494,0 2501,5 2200,2
301,3
8981,5 7707,9 1273,6 2115,1 1929,4 185,7
9514,9 8249,4 1265,5 2150,9 2000,4 150,6
8807,6 7553,2 1254,4 2236,6 2077,0 159,6
8971,5 7746,8 1224,7 2198,0 2062,1 135,9 Źródło: [GUS 2010, s. 163].
Dane w tabeli 4 pokazują, że następuje niewielki spadek ilości ścieków komu- nalnych. W latach 2000–2009 nastąpił też spadek ilości ścieków wymagających oczyszczenia (z około 2500 hm³ do niecałych 2200 hm³), a co ważniejsze, duży spadek ilości ścieków nieoczyszczonych (z ponad 300 hm³ do 136 hm³). Można jednak zauważyć, że spadki te nastąpiły głównie w latach 2000–2005.
Elementem sprzyjającym wydajniejszemu wykorzystaniu wody i jej jakości, ale też mniejszemu zanieczyszczeniu gleby, jest dostępność do sieci wodociągo- wych i kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków (tabela 5).
tabela 5. Sieci wodociągowe, kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków w miastach w la- tach 1990–2009
rok Miasto obsługiwane przez*: Wieś
sieć
wodociągowa sieć
kanalizacyjna oczyszczalnie
ścieków długość sieci ka-
nalizacyjnej (km) oczyszczalnie ścieków
1990 798 720 467 – –
1995 865 793 643 1 559 433
2000 877 845 801 16 222 1452
2005 886 881 857 36 821 2044
2007 889 888 872 43 536 2168
2008 890 889 880 46 943 2213
2009 895 892 885 50 454 2287
* Na 906 miast w 2009 roku.
Źródło: [GUS 2010, s. 197].
Można zaobserwować pozytywne zmiany we wszystkich analizowanych zakre- sach (tabela 5). W latach 1990–2009 z prawie 800 do 900 wzrosła liczba miast obsługiwanych przez sieć wodociągową, z ponad 700 do prawie 900 przez sieć kanalizacyjną i z niecałych 500 do prawie 900 przez oczyszczalnie ścieków. Można uznać, że w zasadzie wszystkie miasta w Polsce są wyposażone w powyższe sieci.
Dynamicznie wzrastała również w tym okresie długość sieci kanalizacyjnej na wsi (z niecałych 1,6 tys. km w 1995 roku do ponad 500 tys. km w 2009 roku) oraz liczba oczyszczalni ścieków (z ponad 400 do prawie 2300). Wpłynęło to bez wątpienia pozytywnie na jakość wody w środowisku. Dane dotyczące stopnia wymagań odnośnie do jakości wody przedstawiono w tabeli 6.
tabela 6. Jakość wody w polsce w latach 2005–2009
Jakość wody 2005 2006 2007 2008 2009
Procent ludności zaopatrywanej
w wodę odpowiadającą wymaganiom 89,1 90,6 90,5 90,9 93,0 Źródło: [GUS 2010, s. 200].
Najważniejszą informacją zawartą w tabeli 6 jest ta, że około 90% ludności Pol- ski korzysta z wody odpowiadającej wymaganiom, przy czym w latach 2005–2009 nastąpił wzrost o 4 p.p. odsetka osób zaopatrywanych w wodę dobrej jakości.
Trzecim z analizowanych elementów środowiska, poza glebą i wodą, jest powietrze.
4. Wykorzystanie źródeł energii. Zanieczyszczenie i ochrona powietrza
Jakość powietrza w istotnym stopniu zależy od wykorzystywanych źródeł energii i od zanieczyszczeń dostających się do atmosfery. W kolejnych tabelach przedsta- wiono dane dotyczące tych aspektów. Najpierw (tabele 7 i 8) przedstawiono dane dotyczące zużycia nośników energii i paliw, a następnie (tabela 9) wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza. Dodać przy tym należy, że zużywanie paliw stanowi podstawowe źródło zanieczyszczeń powietrza.
Z danych zawartych w tabeli 7 widać, że w okresie 1998–2000 nastąpił spa- dek zużycia nośników energii o ponad 20%, a następnie niewielki wzrost do roku 2009. Spadek wynikał z mniejszego zużycia węgla kamiennego, przy czym nośnik ten od 2008 roku notuje dalszy spadek. Węgiel kamienny jest jednak cały czas najważniejszym nośnikiem energii w Polsce. Można zauważyć wzrost znaczenia pozostałych nośników.
Bardziej wymowne wydaje się jednak przedstawienie zużycia paliw w jednost- kach przypisanych ich stanowi skupienia (tabela 8).
tabela 7. Zużycie ogółem nośników energii pierwotnej w polsce w latach 1998–2009 (w teradżulach)
rodzaj nośnika energii 1998* 2000 2005 2007 2008 2009 Ogółem
w tym: 5 353 466 3 847 603 3 970 438 4 152 725 4 208 838 3 978 907 – węgiel kamienny 3 628 603 1 940 687 1 907 363 2 015 571 1 960 986 1 772 583 – ropa naftowa 618 685 768 502 772 833 851 014 894 157 861 845 – gaz ziemny 436 920 452 713 551 007 553 600 563 172 552 567 – energia wody, wiatru,
słoneczna, geotermalna,
pompy ciepła 6 455 7 723 8 888 10 867 11 950 13 869
– paliwa odpadowe stałe
i inne surowce 35 235 47 047 66 053 87 011 93 263 10 1061
* Rok bazowy do oceny zobowiązań Polski wynikających z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.
Źródło: [GUS 2010, s. 223].
tabela 8. Zużycie krajowe podstawowych paliw w polsce w latach 2000–2009 rodzaj paliwa Jednost-
ka 2000 2005 2007 2008 2009
Węgiel kamienny tys. ton 83 372 78 722 84 605 80 516 74 008 Węgiel brunatny tys. ton 59 487 61 589 57 528 59 371 56 709 Ropa naftowa tys. ton 18 080 18 165 20 113 20 803 20 304 Gaz ziemny wysokometanowy hm³ 10 509 12 694 12 727 13 036 12 814 Gaz ziemny zaazotowany hm³ 3 114 3 514 3 535 3 386 3 576
Koks i półkoks tys. ton 5 762 3 467 4 023 3 425 2 324
Gaz koksowniczy hm³ 3 905 3 554 4 360 4 168 3 049
Gaz wielkopiecowy hm³ 11 346 6 948 9 822 8 506 5 178
Benzyny tys. ton 5 174 4 065 4 144 4 416 4 242
Oleje napędowe tys. ton 6 000 7 489 9 623 10 509 10 921
Oleje opałowe tys. ton 4 422 4 199 3 180 3 007 2 962
Źródło: [GUS 2010, s. 223].
Podstawowymi paliwami w Polsce są węgiel kamienny i brunatny oraz ropa naf- towa. W latach 2000–2009 nastąpił spadek zużycia jednych paliw, a wzrost innych.
Spadek nastąpił w zużyciu paliw bardziej szkodliwych dla środowiska – węgla kamiennego i brunatnego. W 2009 roku zużyto o ponad 10% (prawie 10 mln ton) mniej węgla kamiennego niż w 2000 roku. Nastąpił natomiast wzrost w zużyciu paliw mniej szkodliwych dla środowiska.
Zużywanie paliw powoduje zanieczyszczanie powietrza. Wielkość emisji zanieczyszczeń według ich rodzajów została przedstawiona w tabeli 9.
tabela 9. całkowita emisja głównych zanieczyszczeń (gigagramy) i metali ciężkich (megagramy) w latach 2000–2008
rodzaj zanieczyszczenia 2000 2005 2007 2008
gigagramy
Dwutlenek siarki 1 511 1 222 1 216 999
Tlenki azotu 838 811 860 831
Dwutlenek węgla 320 727 319 286 328 511 325 381
Tlenek węgla 3 463 3 333 2 553 2 674
Niemetanowe lotne związki organiczne 904 885 879 894
Amoniak 322 326 289 285
Pyły 464 430 430 421
Metale ciężkie megagramy
Arsen 50,5 49,5 44,6 44,2
Chrom 84,3 54,3 49,0 49,2
Cynk 2 173,0 1 349,7 1 433,2 1 444,4
Kadm 50,4 46,0 40,6 41,8
Miedź 374,5 355,9 355,3 348,6
Nikiel 251,4 237,3 186,6 173,8
Ołów 647,5 536,5 553,3 550,7
Rtęć 25,6 20,1 16,2 15,7
Źródło: [GUS 2010, s. 224, 227].
Przedstawione w tabeli 9 dane pokazują, że w Polsce w latach 2000–2008 nastąpił znaczący spadek emisji zanieczyszczeń powietrza. Dotyczy to zarówno głównych zanieczyszczeń, jak i zanieczyszczeń metalami ciężkimi. Wyjątkiem jest jedynie zanieczyszczenie dwutlenkiem węgla, które w badanym okresie utrzymuje się na podobnym poziomie. Warto podkreślić znaczny spadek zanieczyszczeń spo- wodowanych dwutlenkiem siarki i tlenkiem węgla, cynkiem oraz chromem.
5. odpady
Istotnym elementem zanieczyszczeń są odpady. Mają one wpływ zarówno na jakość powietrza, jak i wody oraz gleby. W kolejnych trzech tabelach przedstawiono dane dotyczące wytworzonych w Polsce odpadów oraz ilość odpadów importowanych i eksportowanych a także dane dotyczące odzysku i recyklingu dóbr.
tabela 10. odpady wytworzone w ciągu roku (tys. ton) w latach 2000–2009
rok 2000 2005 2007 2008 2009
Ogółem 137 710 133 956 134 497 124 974 120 325
Źródło: [GUS 2010, s. 344].
Pomimo wzrostu gospodarczego i rosnących dochodów społeczeństwa, w latach 2000–2009 ilość odpadów wytwarzanych w Polsce malała. Bardziej jest to widoczne po 2007 roku. W 2009 roku zostało wytworzonych ponad 17 mln ton odpadów mniej niż w 2000 roku.
Problemem ważnym, ale i budzącym wiele kontrowersji czy wątpliwości ekonomicznych, ale też na przykład moralnych, jest eksport i import odpadów.
W poniższej tabeli zaprezentowano dane w tym zakresie dotyczące 2009 roku.
tabela 11. eksport i import odpadów w polsce w 2009 roku (tys. ton) import
odpadów z Ue import
odpadów spoza Ue całkowity eksport odpadów
9967 3069 196
Źródło: [GUS 2010, s. 351, 352, 354].
W przedstawionych powyżej danych można zauważyć, że Polska jest importe- rem odpadów. W 2009 roku przywieziono do Polski prawie 13 mln ton odpadów, eksportując zaledwie niecałe 0,2 mln ton.
Podsumowaniem powyższych rozważań dotyczących ochrony środowiska w Polsce może być zakres jej finansowania (tabela 12).
tabela 12. Nakłady na ochronę środowiska (nakłady na środki trwałe i koszty bieżą- ce) netto według sektorów i dziedzin ochrony środowiska (ceny stałe 2009 rok)
Nakłady na ochronę środowiska 2000 2005 2007 2008 2009 Ogółem (mln zł) 39 939,8 32 687,7 41 392,7 41 393,3 45 365,1 Udział w produkcie krajowym
brutto (%) 4,5 3,1 3,4 3,4 3,4
Nakłady na środki trwałe (mln zł) 8 116,2 6 457,8 7 836,6 8 528,6 10 671,9 Koszty bieżące (mln zł) 12 476,9 8 139,5 11 277,2 11 272,2 10 342,2 Wydatki gospodarstw domowych
(mln zł) 19 346,7 18 090,4 22 278,9 22 522,5 23 421,0
Udział wydatków gospodarstw domowych w produkcie krajo-
wym brutto (%) 2,1 1,7 1,8 1,8 1,7
Źródło: [GUS 2010, s. 422].
Nakłady na ochronę środowiska w Polsce w latach 2000–2009 wzrosły z 40 mld PLN do ponad 45 mld PLN w cenach stałych z 2009 roku. Biorąc jed- nak pod uwagę udział tych wydatków w produkcie krajowym brutto, to najwięk- sze były poniesione w 2000 roku i wynosiły 4,5% PKB. Po spadku do 3,1%
PKB w 2005 roku, w kolejnych latach ustabilizowały się na poziomie 3,4% PKB.
Warto podkreślić, że około połowy tych wydatków stanowią środki gospo- darstw domowych i mają one tendencję wzrostową, w przeciwieństwie do kosztów bieżących ponoszonych z budżetu państwa.
Zakończenie
Przedstawiona analiza danych statystycznych dotyczących ochrony środowiska głównie w latach 2000–2009 pozwala pozytywnie zweryfikować postawioną tezę, mimo pewnych zastrzeżeń, które zostaną wymienione na końcu tego punktu. Za pozytywną weryfikacją tezy przemawiają bowiem następujące wnioski doty- czące korzystnych zmian związanych z ochroną środowiska w Polsce w badanym okresie:
– Nastąpił wzrost powierzchni lasów i zadrzewień a spadek odłogów i ugorów.
– Nastąpiło mniejsze zużycie wody w gospodarstwach domowych.
– Nastąpiło zmniejszenie ilości odprowadzanych ścieków ogółem, a w szczegól- ności komunalnych i nieoczyszczonych.
– Upowszechniony został w miastach dostęp do sieci wodociągowej, kanalizacyj- nej i oczyszczalni ścieków. W zasadzie 100% miast jest przez nie obsługiwane.
Wzrosła znacznie długości sieci kanalizacyjnej i liczba oczyszczalni ścieków na wsiach.
– Nastąpiła poprawa jakości spożywanej wody i jej większa dostępność dla lud- ności.
– Nastąpił znaczny (ok. 20%) spadek zużycia nośników energii pierwotnej ogó- łem, przy czym najsilniej węgla kamiennego, a wzrost zużycia nośników bar- dziej przyjaznych dla środowiska.
– Nastąpił spadek wszystkich, poza dwutlenkiem węgla3, emisji głównych zanie- czyszczeń i metali ciężkich.
– Spadła ilość wytwarzanych odpadów.
– Wzrosły nakłady na ochronę środowiska, ale głównie nakłady gospodarstw domowych.
Oprócz wymienionych pozytywnych zmian dotyczących ochrony środowi- ska w Polsce, występują również negatywne, wymagające zwrócenia szczególnej
3 Poziom tego zanieczyszczenia utrzymał się na podobnym poziomie.
uwagi i podjęcia prób poprawy takiej sytuacji. Do tych negatywnych tendencji można zaliczyć:
– Bardzo duży import odpadów do Polski (około 300 kg na mieszkańca).
– Spadek udziału wydatków sektora publicznego na ochronę środowiska w pro- centach PKB.
Przedstawione na koniec zastrzeżenia i uwagi nie zmieniają jednak pozy- tywnego wniosku ogólnego, że od 2000 roku nastąpiła w Polsce zdecydowana poprawa jakości środowiska w Polsce. Występują jednak obszary zagadnień, które wymagają poprawy i zmian, wzrostu świadomości, prowadzenia rachunku ekono- micznego, ale uwzględniającego zarówno bieżącą sytuację społeczno-gospodar- czą, jak i przyszłe pokolenia. Dotyczy to przede wszystkim analizy szkodliwo- ści dla środowiska importu odpadów. Uzasadnione są też zapewne dalsze kroki w kierunku uświadamiania ludziom w Polsce potrzebę ochrony środowiska, w tym oszczędnego gospodarowania wodą, segregację odpadów w celu ich dalszego prze- twarzania, utylizacji czy wykorzystania.
Bibliografia
Burchard-Dziubińska, M., 1994, Wdrażanie koncepcji ekorozwoju przez polskie przedsię- biorstwa przemysłowe, w: Wdrażanie polityki ekorozwoju, ESES i ZN Oddział Polski, Kraków.
Dz.U. z 2001 r., nr 62, poz. 627 i nr 115, poz. 1129.
Dz.U. z 2002 r., nr 74, poz. 676, nr 113, poz. 984.
Dz.U. z 2002 r., nr 153, poz. 1271.
Eurostat, 2011, www.epp.eurostat.ec.europa.eu [dostęp: listopad 2012].
Klimczak, B., 2002, Etyka gospodarcza, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im.
Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.
GUS, 2010, Ochrona środowiska w 2010 roku, Warszawa.
Piontek, F., 1999, Górnictwo węgla kamiennego a kategoria efektywności i programowanie zrównoważonego rozwoju, w: Kompleksowe i szczegółowe problemy inżynierii środo- wiska. Ekonomika, organizacja, zarządzanie i marketing w przemyśle wydobywczym, AGH, Komitet Górnictwa PAN, Ustroń, 15–17 września 1995.
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007–2010, Warszawa, 2002.
Rybak, M., 2004, Etyka menedżera – społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Uchwała Sejmu RP z 19 stycznia 1995 r. w sprawie polityki zrównoważonego rozwoju.
Monitor Polski, 1995, nr 4, poz. 47.
Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r., Dz.U. 94.49.196, z późn. zm.
Witek-Crabb, A., 2005, Zrównoważony rozwój przedsiębiorstw – więcej niż ekorozwój, w:
Brdulak, H. (red.), Zrównoważony rozwój przedsiębiorstw a relacje z interesariuszami, Szkoła Główna Handlowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
SUStAiNABle DevelopMeNt AND eNviroNMeNtAl protectioN iN polAND
Summary: Sustainable development is an issue to which special attention has been paid in recent years. It is sometimes associated with the concept of eco-development. A key- note of this concept involves noticing the necessity to improve awareness among peo- ple, including entrepreneurs, administrative staff, etc., of the consequences arising from economic development to the environment. Since sustainable development is most often equated with environmental protection, the analysis covered a number of aspects con- nected with pollution and protection of soil, air and water. A thesis has been formulated that environmental protection is gradually improving in Poland as regards all the aspects under consideration. However, its state is still unsatisfactory.
