S. RZĄSA
FIZYCZNE FRAKCJONOWANIE POŁĄCZEŃ PRÓCHNICZNYCH PRZY UŻYCIU PŁYNÓW CIĘŻKICH
*
(Z K a ted ry G leb o zn a w stw a W yższej S zk o ły R oln iczej — Poznań)
Fizyczne frakcjonowanie połączeń próchnicznych przy użyciu p ły nów ciężkich zastosowane było w badaniach nad „próchnicą i w łaści wościami chem icznym i gleb .murszowych okolic Now ego Tomyśla i W ol sztyna”. W powyższych badaniach analizowano między innym i powią zanie m aterii organicznej z masą mineralną.
W glebach murszowych powiązanie obu mas jest na ogół nie trw ałe i różnorodne. Część m aterii organicznej (związki próchniczne) w y stę puje bow iem w formie czarnych lub brązowo czarnych ziarenek — nie związanych z masą mineralną. Pewna ilość powyższych ziarn, zwłaszcza najdrobniejszych, może przylepiać się do ziarn piasku i pyłu, lecz pod w p ływ em deszczu jest z nich opłukiwana. Stosunkowo nie znaczna ilość związków próchnicznych tworzy na ogół trw ałe połączenia z masą mineralną i dlatego nie da się od niej oddzielić metodami fizycznym i.
W stanie silnego nawilgocenia, poziom próchniczny gleb murszowych tworzy jak gdyby jednolitą mazistą masę, jednak podczas w ysychania wydzielają się z niej połączenia „próchniczno-m ineralne” w formie czarnych lub brązowo czarnych ziarnek. Do oddzielania, a następnie do rozfrakcjonowania (według ciężarów właściwych) powyższych połą czeń próchnicznych użyto płynów ciężkich.
Stosowano następujące płyny: jodek etylu o ciężarze w łaściw ym 1,94 i jodek m etylu o ciężarze w łaściw ym 2,28. Powyższe płyny odznaczają się m iędzy innymi: bardzo dużą ruchliwością, niskim napięciem po wierzchniowym , nie rozpuszczają i nie naruszają chemicznej struktury związków próchnicznych, są bezbarwne itp. W połączeniu z odpowiednią ilością alkoholu etylow ego (jodek etylu) i alkoholu m etylow ego (jodek m etylu) mogą dać skalę ciężarów właściw ych 1,4 — 2,28.
218 S. Rząsa
P r z e b i e g a n a l i z y : 5 g gleby powietrznie suchej przenosi się do rozdzielacza o pojemności 50 — 100 m l, a następnie nalewa się do niego około 25 m l jodku etylu. Glebę wytrząsa się z płynem w ciągu około 1 m inuty. Po wytrząśnięciu następuje rozdział m asy glebowej na dw ie frakcje: lżejszą (górną) i cięższą (dolną) od 1,94. Rozfrakcjonowa nie zachodzi na ogół szybko (1 — 5 m inut) i wyraźnie. W ydzielone
w rozdzielaczu frakcje spłukuje się kolejno na sączek i odsącza od płynu. Po odparowaniu płynu (w ciągu kilkunastu minut) przenosi się z sączka frakcję dolną z powrotem do rozdzielacza i zalewa jodkiem m etylu. Po wytrząśnięciu gleby z płynem następuje rozdział jej na następne dw ie frakcje, które kolejno odsącza się na sączku. Otrzymuje się więc trzy frakcje o różnych ciężarach właściwych: lżejsza od 1,94, 0 ciężarze od 1,94 do 2,28 i cięższa od 2,28.
W badaniach gleb m urszowych stosowano powyższe płyny bez do datku alkoholu i dlatego w ydzielono tylko trzy frakcje.
Podczas analizy część płynu zużywa się na skutek wyparowania (niski punkt wrzenia), natomiast pozostała ilość płynu (odsączona) może być ponownie użyta do analizy.
Dla w ydzielonych frakcji oznaczać można procent strat na żarzeniu lub przeprowadzać analizę składu chemicznego.
W yniki otrzymane przy zastosowaniu powyższej m etody pozwoliły na zaprojektowanie klasyfikacji gleb m urszowych. Za podstawę klasy fikacji przyjęto głównie procenty strat na żarzeniu w próbce glebowej 1 w w ydzielonych frakcjach (stosunki strat).
W p r o j e k c i e k l a s y f i k a c j i wydzielono:
1) piaski murszaste
a) piaski słabo murszaste, b) piaski średnio murszaste, c) piaski mocno murszaste;
2) mursze;
3) „czarne ziem ie m urszaste” ;
4) czarne ziem ie (oprócz gleb murszowych analizowano czarne ziemie
z okolic Inowrocławia i Pyrzyc).
Z przeprowadzonych badań wynika również, że w ydzielone z pozio m u próchnicznego gleb m urszowych czarne ziarnka próchniczne są agregatami (zlepieńcami) próchniczno-m ineralnym i, które składają się przeważnie w 40 — 70% ze związków próchnicznych oraz w 30 — 60% ze związków żelaza, drobnych frakcji m ineralnych (głównie frakcje pyłu), itp. Ciężar w łaściw y powyższych agregatów wynosi około 1,70 d o 1,94.
F izyczn e frakcjon ow an ie połączeń próchnicznych 219
W wydzielonych „czarnych ziem iach m urszastych” ciężar właściw y agregatów wahał się przeważnie w granicach od 1,94 do 2,28 (w bada nych glebach).
W czarnych ziemiach natomiast powiązanie próchnicy z masą m ine ralną jest trw ałe (połączenia organo-mineralne) i dlatego nie można jej oddzielić m etodam i fizycznym i.
Dalsze badania nad opracowaniem powyższej m etody w zastosowa niu do różnych typów i gatunków gleb są w toku.
Frakcj onowanie połączeń próchniczno-m ineralnych przeprowadzone zostało w ramach badań nad próchnicą i właściwościam i chem icznym i gleb murszowych okolic Nowego Tomyśla i W olsztyna — na zlecenie PAN. С. Ж О Н С А Ф И ЗИ Ч Е С К О Е Ф Р А К Ц И О Н И Р О В А Н И Е П Е Р Е Г Н О Й Н Ы Х С О Е Д И Н Е Н И И П Р И ПО М ОЩ И Т Я Ж Е Л Ы Х Ж И Д К О С Т Е И (К аф едра П очвоведения Вы сш ей сельск охозяй ственной школы — Познань) Р е з ю м е Д ля раздел ен и я перегнойны х соединен ий аккумулятивных почв в районе Н ового Томы сля и Вольштына, употреблялся иодистый этил (уд. в ес 1,94) и иодистый метил (уд. вес 2,28). при чем получали три фракции отличаю щ иеся м еж д у собой удельны м весом. Н а основании полученны х данны х приведено проект классификации аккуму лятивны х почв. S. R Z Ą SA
PHYSICAL FRACTIONING OF HUMUS BONDS WITH HELP OF HEAVY LIQUIDS
(C hair of S o il S c ien ce of th e A g ricu ltu ra l C ollege — P oznań)
S u m m a r y
To decompose the hum us bonds of „mursh” soils (a kind of peat bog soils) occurring in the neighbourhood of N ow y Tom yśl and W olsztyn
220 S. Rząsa
ethyl iodide (spec, w eight 1,94) and m ethyl iodide (spec, w eight 2,28) were applied and three fractions of different specific w eight w ere separated.
The result of the investigations are used to devise a classification of „mursh” soils.
