PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ
Zajęcia nr 6
STUDIA WIECZOROWE / GRUPA 3 / 23-PR-WM-S6-PUE MGR BARBARA CHACZKO
System ochrony prawnej
System ochrony prawnej Unii Europejskiej Postępowania sporne:
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom
Skarga o stwierdzenie nieważności
Skarga na bezczynność
Skarga odszkodowawcza
Postępowania niesporne Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Skarga przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom
art. 258 TFUE
Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona
uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.
Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej. Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Skarga Komisji przeciwko Państwu Członkowskiemu ( PCz)
Brak definicji „uchybienia”
Trybunał definiuje je jako działanie lub zaniechanie
Zobowiązanie dla PCz może wynikać z prawa pierwotnego i prawa wtórnego
Komisja nie ma obowiązku wszczęcia postępowania ( szerokie uprawnienia dyskrecjonalne)
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Procedura – III etapy
Nieformalne postępowanie wyjaśniające
Formalne postępowanie wyjaśniające
Postępowanie sądowe
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Nieformalne postępowanie wyjaśniające – Etap I
Nieformalna wymiana korespondencji pomiędzy KE a PCz
Szansa na postawienie swojego stanowiska oraz ugody
Gdy naruszenie jest poważne, długotrwałe, a państwo nie wkłada wysiłku w jego naprawienie, KE może zdecydować o wszczęciu postępowania formalnego
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Formalne postępowanie wyjaśniające – II etap
KE kieruje do PCz wezwanie do usunięcia uchybienia wraz z terminem jego usunięcia
Wg Trybunału celem formalnego wezwanie jest wyznaczenie zakresu przedmiotowego sporu i wskazanie państwu członkowskiemu czynników umożliwiających mu przygotowanie swojej linii obrony oraz umożliwienie wykonania zobowiązania, zanim skarga zostanie skierowana do TS
Jeżeli PCz w rozsądnym terminie nie wypełni zobowiązania, KE może sformułować tzw. uzasadnioną opinię, która wskazuje dodatkowy termin w
którym PCz może jeszcze wykonać zobowiązanie Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Postępowanie sądowe – III etap
Jeśli PCz nie zastosuje się do opinii, KE może złożyć skargę do TS
Wykazanie uchybienia spoczywa na KE
PCz może zarzuć KE brak należytego uzasadnienia i w ten sposób zakwestionować skuteczność opinii
KE nie może zmieniać zarzutów w postępowaniu sądowym, ale może cofnąć skargę, jeśli PCz zaniecha naruszenia prawa przed wydaniem orzeczenia
W takiej sytuacji postępowanie jest umarzane Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Postępowanie sądowe – III etap
Wykonanie zobowiązania przez PCz na wskutek wszczęcia procedury przez KE lub w trakcie jej trwania, o ile KE nie cofnie skargi, nie oznacza że TS nie może rozpatrywać nadal sprawy
W efekcie nadal możliwe jest stwierdzenie przez TS że PCz w przeszłości nie wywiązało się ze zobowiązania
Takie orzeczenie może być podstawą ustalenia odpowiedzialności państwa w płaszczyźnie prawa krajowego w stosunku do osób, które doznały szkody na skutek niewywiązania się państwa ze zobowiązania.
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Postępowanie sądowe – III etap
W czasie trwania postępowania sądowego TS może na podstawie art.
279 TFUE na wniosek KE orzec o zostawaniu środka tymczasowego
Celem środka tymczasowego jest zapobieżenie niepowetowanym stratom,
Przy wnioskowaniu o zastosowanie środka należy wskazać okoliczności niecierpiące zwłoki, a także uprawdopodobnić z faktycznego i prawnego punktu widzenia konieczność zastosowania środka.
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Przesłanki egzoneracyjne ( usprawiedliwienie naruszenia i wyłączenie odpowiedzialności za naruszenie)
Siła wyższa
Przedwczesny charakter skargi A zatem:
„jedyną okoliczności egzonerującą PCz jest brak możliwości wykonania zobowiązania wynikającego z prawa UE, spowodowany przez okoliczności zewnętrzne w stosunku do PCz, które się na nie powołuje, nietypowe i nieprzewidywalne, których konsekwencji nie można uniknąć mimo
dołożenia wszelkich starań”. Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Wyrok i jego wykonanie:
Deklaratoryjny charakter orzeczenia ( stwierdza brak lub istnienie uchybienia zobowiązaniom, określa naruszone przepisy oraz sposób w jaki zostały naruszone)
Wykonanie orzeczenia zapewnia zasada poszanowania decyzji sądowych art. 260 TFUE oraz specjalna procedura przewidująca możliwość nakładania kar pieniężnych na PCz art. 260 TFUE
Jeśli KE uzna, że PCz nie wykonało lub nie w pełni wykonało wyrok, może wszcząć procedurę określoną w art. 260
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Wyrok i jego wykonanie:
Zgodnie z art. 260, w razie niewykonania wyroku, KE wzywa do usunięcia uchybienia
Wezwanie poprzedzone jest postępowaniem nieformalnym, w którym można wyznaczyć kolejny termin zaprzestania naruszenia
KE może także wnieść skargę do TS, w której wnosi o stwierdzenie niewykonania wyroku oraz określa wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane PCz
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Wysokość kary
Ustalana jest wg wagi naruszenia, czasu trwania naruszenia oraz konieczności uzyskania efektu odstraszającego, aby zapobiec ponownemu wystąpieniu naruszenia
O nałożeniu kary ryczałtowej orzeka TS, który nie jest zobowiązany stanowiskiem KE
Lub mechanizm z art. 260 ust. 3
Wraz z wniesieniem skargi w trybie art. 258, KE może zaproponować aby
tym samym wyrokiem TS orzekł ryczałt lub okresową karę pieniężną Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Skarga państwa członkowskiego
Art. 259 Każde PCz może wnieść sprawę do TS, jeśli uzna że inne PCz uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów
PCz które wnosi zarzut, nie musi się kontaktować z PCz przeciwko któremu kieruje zarzut
Musi jednak skierować skargę do KE, która wysłuchuje każde z PCz
Następnie procedura zgodnie z art. 258
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Odrębności w stosunku do art. 258
KE ma 3 miesiące na wysłuchanie PCz oraz wydanie opinii, jeśli nie zmieści się w terminie, PCz może wnieść skargę do TS
Po upływie terminu wskazanego w opinii, PCz może także wnieść skargę do TS
Jeśli KE nie stwierdzi naruszenia, PCz może nadal wnieść skargę do TS, ale nie może wnosić o nałożenie kary lub ryczałtu
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Postępowanie sądowe
Upływ terminów powoduje niedopuszczalność wniesienia skargi
Ciężar dowodu po stronie PCz skarżącego
W przypadku gdy KE w procedurze przedsądowej nie podzieliła zarzutów zawartych w skardze, może interweniować w postępowaniu po stronie Państwa pozwanego, jeśli zaś podzieliła zarzuty – może interweniować po stronie państwa powoda.
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Kontrola działania i zaniechań
Kontrola działania i zaniechań instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE odbywać się może w kilku komplementarnych procedurach:
1.Skarga o stwierdzenie nieważności aktu instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej art. 263 TFUE
2.Zarzut bezprawności aktu o zasięgu ogólnym art. 277 TFUE
3.Skarga na bezczynność instytucji, organu lub j.o. art. 265 TFUE
4.Skarga odszkodowawcza na postawie art. 286 w zw. z art. 340 ust. 2 TFUE
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Skarga o stwierdzenie nieważności
Charakter autonomiczny – postępowanie toczy się niezależnie od innych postępowań
Skargę regulują art. 263 oraz art. 264 TFUE
Jeśli skarga jest zasadna, TS orzeka o nieważności aktu
Skarga musi wskazywać akt, którego unieważnienia domaga się skarżący
W wyniku wyroku – środek traci moc wiążącą i jest traktowany jakby nigdy nie został podjęty
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Akty podlegające zaskarżeniu art. 263
1.Akty ustawodawcze
2.Akty Rady, KE i EBC innych niż zalecenia i opinie
3.Akty PE, Rady Europejskiej, organów lub jednostek organizacyjnych UE
„zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich”
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Z orzecznictwa wynika, że nie podlegają zaskarżeniu:
1.Akty prawa pierwotnego
2.Akty innych PCz
3.Akty wewnętrzne organu
4.Porozumienia między organami, które nie wywołują skutków prawnych
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Strony postępowania:
Strona skarżona: organ lub instytucja wydająca akt: PE, Rada ( bądź wspólnie), KE, Rada Europejska, EBC, inne organy lub j.o. UE
Strona skarżąca:
1.Podmioty uprzywilejowane ( PCz., Rada, KE i PE)
2.Podmioty półuprzywilejowane ( EBC, KR, TO)
3.Podmioty nieuprzywilejowane ( osoby fizyczne i prawne).
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Podmioty uprzywilejowane:
Mogą zaskarżyć każdy akt prawny, który podlega kontroli legalności
Nie muszą wykazywać, że zaskarżony akt ma jakikolwiek wpływa na ich pozycję prawną
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Podmioty półuprzywilejowane:
Mogą złożyć skargę na każdy akt prawny, który podlega kontroli legalności,
Tylko w celu ochrony swoich prerogatyw ( kompetencje, uprawnienie lub interes prawny)
Warunek ten jest spełniony, gdy podmiot wskazuje we właściwy sposób treść prerogatywy, która ma być ochroniona, oraz w jaki sposób prerogatywa została naruszona
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Podmioty nieuprzywilejowane
Muszą wykazać swoje locus standi, interes prawny w stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu
Pozwany może w każdym stadium postępowania zarzucić skarżącemu brak czynnej legitymacji procesowej ( TS może rozpoznać legitymację także w urzędu)
TS ocenia, czy danemu powodowi przysługuje osobowość prawna, odwołując się do prawa krajowego, orzecznictwa lub zwyczaju
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Locus standi osó fizycznych art. 263 ust. 4
1. Akty, których są adresatami
2. Innych aktów, które dotyczą ich w sposób bezpośredni i indywidualny
3. Aktów regulacyjnych, które dotyczą ich bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Przesłanki nieważności - zgodnie z art. 263 TFUE akt prawny może być uznany za nieważny na podstawie 4 przesłanek:
1. Braku kompetencji ( bezwzględna przesłanka procesowa, do rozpatrzenia z urzędu)
2. Naruszenia istotnych wymogów proceduralnych ( bezwzględna przesłanka procesowa,
3. Naruszenia traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem ( może być badane tylko na wniosek strony)
4. Nadużycia władzy ( może być badane tylko na wniosek strony) Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Termin na wniesienie skargi
Skarga może być wniesiona w ciągu 2 miesięcy od:
Dnia ogłoszenia aktu
Zawiadomienia o nim powoda
Lub w przypadku jego nieobecności, od dnia w którym powziął wiadomość o akcie
Skarga musi wpłynąć do TS najpóźniej ostatniego dnia upływu terminu.
Terminy procesowe mogą być przedłużane 10 dni ( odległość) oraz Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Skutek stwierdzenia nieważności
Jeśli skarga jest zasadna TS ogłasza zaskarżony akt jako nieważny – prawnie nieistniejący, niewywołujący żadnego, nawet tymczasowego, skutku prawnego
Orzeczenie skutkuje erga omnes i ex tunc
Charakter konstytutywny orzeczenia – domniemanie legalności do momentu uprawomocnienia się wyroku TS
Możliwość częściowej nieważności tych postanowień, które mogą
zostać oddzielone od akty prawnego, nie zmieniając jego istoty Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Skarga na bezczynność
Art. 265 TFUE
Skarga dopuszczalna, tylko wtedy gdy uprzednio instytucja, organ lub jo zostały wezwane do działania
Wezwanie do działania w przeciągu 2 następnych miesięcy ( wezwanie musi mieć charakter wyraźny)
Jeśli po upływie czasu instytucja, organ lub jo nie zajęły stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy ( 2+2)
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Strony postępowania
Skarga może zostać wniesiona przeciwko – PE, Radzie Europejskiej, Radzie, EBC, KE oraz organom i je UE
Skargę mogą wnieść 2 grupy podmiotów:
1. PCz oraz instytucje UE ( na każdą bezprawną bezczynność, nie muszą wykazywać interesu prawnego)
2. Osoby fizyczne i prawne ( podmioty nieuprzywilejowane, muszą wykazać czynną legitymację procesową, tj. że organ UE zaniechał wydania aktu skierowanego do nich, innego niż zalecenia lub opinia,
nie tylko obywatele UE) Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Zaskarżalna bezczynność musi:
1. Być bezprawna ( zawiniona) – należy udowodnić, że organ miał obowiązek działania
2. Polegać na niewydaniu aktu prawnego
Akt będący przedmiotem zaskarżenia, musi być, co do reguły aktem wiążącym prawnie i podlegać kontroli legalności w trybie art. 263
Akt pośredni może być przedmiotem skargi wyłącznie wyjątkowo, w razie gdy dany akt jest aktem przygotowawczym stanowiącym
przesłankę niezbędną do przeprowadzenia postępowania, które ma się Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Skarga jednostki na bezczynność jest dopuszczalna wtedy, gdy:
1. Przedmiotem skargi jest bezprawne zaniechanie wydania aktu mającego wywoływać wiążące skutki prawne, które mogą naruszać jej interesy, zmieniając znacząco jej sytuację prawną
2. Akt, jeżeli zostały wydany, dotyczyłby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny, co należy oceniać przy uwzględnieniu wykładni przyjętej dla skargi o stwierdzenie nieważności aktu
3. Nie służy obejściu przepisów Traktatów, w szczególności kontroli legalności środków prawnych, których skarżący nie mógłby z jakiegoś
powodu wzruszyć w trybie skargi o stwierdzenie nieważności Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Skutki stwierdzenia bezprawnej bezczynności:
Orzeczenie ma charakter deklaratoryjny ( stwierdza, że zaniechanie jest sprzeczne z Traktatami)
Zobowiązanie organu do podjęcia środków zapewniających wykonanie wyroku
Wyrok nie przesądza ani formy, ani treści aktu, który ma być przyjęty
Jeśli organ wyda akt niezgodny z oczekiwaniami skarżącego, ten może kwestionować skargą o stwierdzenie nieważności
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Skarga odszkodowawcza
Art. 268 i 340 TFUE
Środek zaskarżenia służący ochronie prawnej podmiotów prywatnych
Skarga odszkodowawcza może dotyczyć naprawienia szkód wynikłych z tytułu kontraktów zawartych przez UE
lub
deliktów popełnionych przez UE
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Odpowiedzialność umowna UE
Odpowiedzialność umowną UE reguluje prawo właściwe dla danej umowy ( w przypadku stosunków prywatnoprawnych z różnymi podmiotami, np. umowy najmu, sprzedaży itd.)
Skarga odszkodowawcza powinna być kierowana do sądu krajowego
Możliwe jest także poddanie takich umów jurysdykcji TS zgodnie z art.
272 – na mocy klauzuli arbitrażowej
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Odpowiedzialność deliktowa
Przedmiotem skargi jest żądanie naprawienia szkody wynikającej z bezprawnego aktu lub działania, które można przypisać instytucji lub pracownikowi UE
Skarga ma charakter samodzielny w stosunku do innych skarg
Uznanie bezprawności aktu albo bezczynności prowadzące do zasądzenia odszkodowania, nie eliminuje tego aktu z obrotu
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Przesłanki odpowiedzialności deliktowej.
TS uzależnił odpowiedzialność pozaumowną od łącznego spełnienia 3 przesłanek:
1. Bezprawności działania zarzucanego instytucjom
2. Rzeczywistego charakteru szkody
3. Istnienia związku przyczynowo – skutkowego między zarzucanym działaniem a powołaną szkodą
Brak spełnienia 3 przesłanek skutkuje oddaleniem skargi w całości.
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
UE może ponosić także odpowiedzialność za:
Akty administracyjne – decyzje indywidualne
Akty prawodawcze – np. rozporządzenia, decyzje o zasięgu ogólnym
Za pracowników – gdy działają z złej wierze lub niedbale
W przypadku braku bezprawności (tylko teoretycznie, ponieważ jak dotąd nigdy nie uznano takiej odpowiedzialności w konkretnym
przypadku).
Prezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Odesłanie prejudycjalne
TS orzeka w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich art. 267 TFUE
Wątpliwości, zapytania sądów państw członkowskich nazywane są zapytaniami prejudycjalnymi ( wstępnymi)
Rola TS – dokonanie wykładni prawa UE lub orzekanie w przedmiocie jego ważności
Cel – zapewnienie jednolitości stosowania prawa UE, ponieważ co do
zasady jedynie TS może interpretować i orzekać o ważności prawa UE, Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Akty podlegające kontroli:
Przedmiotem zapytania prejudycjalnego może być wykładnia prawa pierwotnego
Wykładnia i ważność prawa wtórnego
Akty wiążące i niewiążące
Instrumenty nieformalne
Umowy międzynarodowe zawierane przez UE
TS nie jest właściwy do orzekania i do udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalnie od sądu nowego państwa członkowskiego, dotyczącego ważności
prawa, jeżeli okoliczności faktyczne, miały miejsce przed przystąpieniem do UEPrezentacja opracowana na
podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Sąd państwa członkowskiego to:
1. Organ wykonujący funkcje orzecznicze
2. Działający na podstawie ustawy, nie tylko umowy stron
3. Rozstrzygający spory pomiędzy stronami
4. Funkcjonujący w sposób stały, którego orzecznictwo jest obowiązkowe
5. Orzekający na podstawie prawa, nie na zasadzie słuszności
6. Niezależny w orzekaniu
Prezentacja opracowana na
System ochrony prawnej
Treść i forma zapytania:
Podstawową przesłanką jest ocena sądu krajowego o niezbędności decyzji TS w kwestii wykładni lub ważności prawa UE dla wydania wyroku
Postawą prawną jest bezpośrednio art. 267 TFUE
Sąd krajowy może najlepiej ocenić kiedy należy złożyć zapytanie, ale nie wcześniej niż w momencie w którym jest on w stanie określić faktyczne i prawne ramy problemu, dopiero po wysłuchaniu stron
Zapytanie może być złożone w dowolnej formie przewidzianej przez
prawo krajowe dla kwestii incydentalnych Prezentacja opracowana na podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii Europejskiej, wyd. 3,
System ochrony prawnej
Skutki orzeczenia prejudycjalnego
Wiąże sąd krajowy w sprawie, w której sąd zwrócił się z pytaniem do TS
Wiąże także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w roku instancji
W przypadku orzeczenia o nieważności aktu, instytucja która go wydała zobowiązana jest do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku TS
Orzeczenie nie skutkuje erga omnes
Ma skutek retroaktywny – stosowane jest do stosunku prawnego powstałego przed wydaniem przeczenia,
TS może ograniczyć skutku swoich orzeczeń ( dobra wiara zainteresowanych i ryzyko poważnych konsekwencji)
Prezentacja opracowana na podstawie :J. Barcz (red.),
