Z BI GNIEW :ROZAR
ENTAMOEBA MOSHKOVSKII JAKO DOGODNY OBIEKT DYDAKTYCZNY
W ,naszych zakładach dydak.tyczny,ch dla demonstracj.i morfologii i biologii pełzaków najczęśdej posługujemy się amebami wolnożyjący
mi. Mało która pracownia prowadzi dość kłopo;tliiwą hodowlę ,ameb pa-
sożytniczych. Celem niniejsz,ej 1I1otatk!i jest zwróoenie uwagi na Ent.
moshkovskii, który to gatunek morfologicznie prawie IIlie różni ,s,ię od Ent. histolytica - lllajważniejszego pełz,aka chorobotwórczeg,o, a ponad- t·o hoduje się in vitro bardz,o łailwo ,i posiada wiele cech dogodnych dla szlmlenia. Szczep ,pierwotniaka znajduj,e się w Instytucie Medycyny Morskiej w Gdańsku, skąd wszystkie zainteresowme zakłady mogą
go otrzymać.
H ,i st o r i a ,b a d a ń. W .r. 1938 dr L. E. C z a ł a j a, praoow- nk.zka Instytutu Malanii i Pa,razytologi,i Lekarskiej w Moskwi,e, prowa-
dząc ,badania epidemi,0logiiczme nad pierwotniakami jelitowymi człowie
ka, spotkała w wodach ,śdekowych i kanałach miejsk!ich ameby, ,któ- rych trofozoity i cysty zupełinrie przypominały E. histolytica. Odmienne jednak wł,aśdwości biologkzne, jak wzrost i ruch w stosunkowo ni,skich temperaturach o·raz niepatoge:nność szczepu ,dla ,człowieka i zwie,rząt pozwoliły autorce na opisanie :nowega gatunku - Ent. moshkovskii - nazwanego na cześć kierownika działu Lns.ty.tutu prof. S. D. M o s z- k o w s ki ,e go (Cz ,a ł a j a: Med. Parazit., 10.2.1941). W dalszych badaniach stwierdzano tego samego pierwotniaka w różnych okolicach
• już lllie tylko Moskwy, ale Związku Radz,ieckiiego, m. 1n.. na południu
w Gruzji i Taszkiencie oraz na północy w Leningradzie. Pojawiły się róWllli•eż wyntk:i ba,dań nad nową amebą w Brazylii (A m a r a 1 ii. L e a l, 1949, 1950, 1952) oraz w AngHd · (N e ,a 1, 1950, 1953). Jest bardzo prawdopodobne, 'Że pierwotniak ten wy:stępuj,e kosmopolitycz- nie, a wi,ęc ·również i w Polsce. Bardzo ,interesująca jest rola tej ameby, która posiada :tak wiele wspólnych cech :z formą pasożytniczą i llliekiedy silnie patogenną. Doty,chczas.owe próby uzjadliwienia E. moshk. w szczep
3. Wiadomości Parazotologiczne, nr i, 1956 [83)
34 ZBIGNIEW KOZA~
chorobotwórczy nie :powiodły się. Literatura dotycząca tematu Hczy już kilkanaśde pozycji
H ,o d o w 1 a 1 a b o r a t o r y j :n a. E. moshkovskii z łatwością
rośnie na bardzo pr,~sty;ch podłożach. W naszej :prac,owni, podobnie jak w Moskwie, utrzymuje się na pożywce Pawł,owej (Med, Paraz., 7. 2.
1938).
W iskład jej wchodz,i płyn ,b!ufornwy: NaCl 8,5'; Na:d-IPO4 0,51938, IKH2PO4-0,4539 i aqua dest. 1 000,0. Po cr-ozpmszczeniu ,so.Ji. płyn filtruje ·s,ię p·rzez watę ,i ,gazę, rozlewa do kolb i ,sterylizuje w autok,law:ie przy •1 atm. przez. 30 min. 1Plyn ten daje ·się prze-
chowywać dłuż·s,zy ,czas•. Przed iposiewem dodaje ,się ,5'1J!rowicy koński-ej lub wołowej
w ilo·ścJ 5 ml na 100 ml płynu, po✓,czym gotową już pożywkę ;rozlewa ~ię do steryl- nych probówek po 5 - 8 ml. Do kaiidej probówk,i dodaje się ponadto 1 - 2 oczka skrobi ,ryżowej uprzedni,o wysterylizowanej w 180°C przez 40 - 60 min. pH pożywki
wyno.si ok. 618. Pożywka ta znajduje zasto-sowanie do hodowli różnych pierwotniaków, :np. ,Ent. histolytica, Balantidium coli, ,Trichomonas Jtp.
Przesiewy E. moshk. robimy normalnie, przenosząc kilka kropli osa- du~o następlilej probówki, zwykl,e ,co 2 aJb-o 4 tygodnie. Najsilniejszy wzrost pierw-otm.iaków uzyskuje się po 10 - 15 dniach -od :posiania.
Ent. moshk. rośnie w temper.a:turach różny,ch -od +8° do +37°C. Nor- maln,ie hodujemy je w depłooie pokojowej.
Niemal w tkażdej k:l'op,H, płynu pobraneg-o z dna pożywkd znajdujemy bardzo Hczne ameby żywo poruszające ,się. Posiadają •one jądra z cha- rakterystycznym dla E. histolytica układem chromatyny. W celu zade- monstrnwan:ia zjawiska fagocytozy można do ,kultury wpuścić kilka kropli krwi. Po pewnym czasie sfagocyt,owa;ne krwinkii znajdz,iemy w a.meba,ch.
Cysty E, moshk. posiadają wyraźną jasną ,ot,9,czkę. Prawie zawsze
zawi,erają liczne ,ciałka chromatoidalne, podczas gdy w cysta,ch E. histol.
występują one tylko w 40 - 45
% .
Ni•eduży,ch różnic można się poza tymdopatrzeć w pr·eparatach barwi,ony,ch. Cysty E. moshk. mają silniej wy-
rażone wakuole glii,kogenowe, a kh jądra są przeważnie prawidłowo
zbudowane, choć niekdedy mają różne wymiary. W budowie jąder
E. histol. zda,rzają się :częstsze odchylenia.
W ogóle cysty E. histol. występują bardzo rzadko w kulturach, pod- czas gdy w przypadku E. moshk. są one zna,croie częstsze. J,eżeli zaś•
chcemy ,otrzymać cysty E. moshk. w duży;ch Hośda:ch, czy to dla de- monstracji, czy badań, postępujemy następująco: zwykły 1,5
%
agar(bez bulionu i peptonu) rozpuszczony w pły,.nie fizj,ologiicznym z ewen- tualnym (niekoniecznie) dodatkiem surowicy (1 :20) rnzlewa się na płytkii
Petrie.go. Gdy po kilkunastu mi.nutach ostygnie, ale jeszcze nie stward- n:ieje, wpuszczamy na pow1ierz.chnię kilka kropli pobranych z dtna po-
ENTAMOEBA MOSHKOVSKII 35
żyw.ki płyiil'llej, w której rozmnożyły się ameby. Każdą kroplę przy,kry- wamy .szkiełkiem przykrywkowym, któr,e .po pewnym ,czasie_ przykleja
się do podłoża.
Tego irodzaju kultury E. moshk. możemy przechowywać dość długo,
np. prz,ez miesią,c w temperaturze pokojowej lub fodówkL Gdy zachodzi potrzeba demonstracji cyst, odrywamy szkiełko, zeskrobujemy z jego
powięrzchni materiał czy to do kropli płynu fizjologiczne90, czy płynu
Lugo,la, w której oglądamy duże ,ilości torbieli. Można również całe szkieł.ko, po uprzednim utrwaleniu, zabarwić 1 przygotować pr,epairaty
stałe pod balsamem.
S p o r z ą d z a n i e t r w a ł y c h ,p r ,e p .a r a :t ó w z t r o- f o z o i :t ó w. Najlepsze pr·eparaty z pierwobruiaków uzyskuje się przez szybkie ich utrwalanie „na mokro", np. w 1sublimacie. Przy pósługiwa-
. niu się mateniałem z hodowli metoda ta jest niedogodna, bo większość pasożytów !Ilie przykleja się do szkiełka, le,cz zostaje spłukana do płynu utrwalającego. Częściowo zapobiega temu powlekanie szkiełka białkiem
jaja kurzego ·lub surowicą, którą można też dodawać do zawies,iny ma-
teriału. Zabieg ten posiada jednak ujemne strony. Ameby, sz.cz,ególnie
wrażliwe na zmianę środowiska, maj.ą iila prepruracie ,bmy wyg.ląd ani-
żeli w obserwacji bezpośredniej. Są 10ne mruiejsze, bardz,i-ej zaokrąglone
z licznymi przyklejo.nymi bakteriiami.
C z a ł a j a (Med. Paraż., 18.5.1949) op.racowała specjalną, ,godną
poJecenia metodę. Ste.rylny 1,5% agar ro.zlewa się na płaski,e szkło
w warstwie ,grubośd ok. 2 mm. P,o ostygnięciu wyoina· się skalpelem
małe kwadrnciki o krawędzi ok. 1 cm, które układa s1ię np. p,o 3 na
szk,iełku podstawowym gładką powie.rzchnią, a więc uprzednio dolną, do góry. Pipetą pasteurowską pobiera się badany mate11iał (zwykle osad kultury) 1i po małej kropli wpusz,cza na każdy kwadracik agaru. Następ
nie kł.adZ1ie się na nie szkiełka przykrywkowe :i całość pozostawia się
na 1/ 2 ,godz. w temperaturze pokojowej lub termostatu (można w ko- morze wilgotnej), w którym to czasie-ameby pełzają w agarze na po- w,ierzch!ni szkiełka przyk.rywkowego. Z ~olei, ułożone na dnie płytki
Petriego prepar.aty za,lewa się ostrożnie płynem utrwalającym, np.
Schaudiirnna. Część szkiełek przykrywkowych odrywa się przy tym i wy-
pływa, ;inne natomiast pozostają przyklej,one, a płyn utrwalający prze- nika pod ni:e. Po 20 - 30 min. ,odrywamy te ,ostatnie .i przenosimy dJO alkoholu dla dalszych no,rmalnych zabiegów. W ten ,sposób na szkieł
kach p.rzyk.rywkowych mamy jakby odciski płytki agarowej oraz liczne przyklejone i utrwalone ameby o wyglądzi,e rzupełn.ie ;naturalnym, nie- . raz z wypustkami protoplazmaty,cznymi. Op~sana pokrótce metoda wy-
maga pewnej wprawy.
3*
36 ZBIGNIEW KOZAR'
-- - - - · - - - · - - - -
Zarówno szczepy pierwotniaka,
zawdzięczam dr Lidii Emil-ianownej scu skł,adam podziękowanie.
Jak ,i ,opisane szczegóły techniczne C
z
a ł a j a, której w tym miej-ENT AMOEBA MOSHKOVSKII KAK ITO,D;XO,D;HIIIJ.f:ti 3KCITEPJ1MEHTAJibHbl:ti OB'EKT
Entamoeba moshkovskii om1caHHa.1I Jl. E. "lJ a JI a e :i1 B 1941 ro,11y, HBJIHeTCII OTJIJ1'ł~bIM ,!IJ1,!laKTJ1qeCKJ1M o6'eKTOM. B MOp<pOJIOrJ1qeCKOM OTH0WeHJ1J1 O'łeHb HaIIOMJ'.!HaeT E. histolytica J1 BMeCTe C TeM JierKO BbIPall\HBaeTCR Ha IIJ1TaTeJihHblX cpe,11ax. OIIJ1CaHbI MeTO,!lbl KYJihTYP, no,11,11epJKJ1BaHJ1H KJ1CT J1 npJ1rOT0BJiel·!J1.fl yCT0:i1- qJ1BblX npenapaT0B, corJiaCH0 J1CCJie,!IOBaHJ1.flM yn0M.fl'.HyToro aBTopa.
ENTAMOEBA MOSHKOVSKII AS A SUITABLE EXJP.6R1MENTAL OBJECT
Entomoeba moshkovskii described by L. E. T s c h a I a y a in 1,941 is an exceHent didactic -object. Mor.phologi-cally it -is very much alike E. histolytica and i-s eastly to be cultured on media. There are described methods• of culturing, mainta·ining of cySlts and of &chieving permanent preparntions, acco-rding to the inves.tigations of the above mentioned author.
