i wprowadza m.in

(1)

Nadzór i kontrola nad dziaÙalnoïci SKOK-ów w ïwietle nowych regulacji prawnych

Waldemar Walczak

Przez kilka lat trwaâa oůywiona dyskusja nad wypracowaniem rozwiĊzaľ, które wprowa- dzaâyby przejrzyste, zrozumiaâe i czytelne uregulowania ustawowe, wytyczajĊce ramy prawne dla mechanizmów nadzoru korporacyjnego w spóâdzielczych kasach oszczędno- œciowo-kredytowych (SKOK). Przekazywane opinii publicznej argumenty przemawiajĊce na rzecz zarówno sâusznoœci wprowadzenia zmian przepisów, jak i niesâusznoœci takiego rozwiĊzania, byây nieprecyzyjne i nie wyjaœniaây do koľca o co naprawdę toczy się caâa batalia. Nowa ustawa o SKOK weszâa w ůycie 27 paŭdziernika 2012 r. i wprowadza m.in.

nadzór paľstwowy nad poszczególnymi kasami, a takůe KasĊ KrajowĊ – co budzi nieza- dowolenie i sprzeciw oponentów takiego rozwiĊzania. Celem niniejszego artykuâu jest dokonanie merytorycznej oceny nowych regulacji wprowadzanych ustawĊ.

DokonujĊc analizy i oceny skutków, jakie nie- sie za sobĊ wejœcie w ůycie ustawy⁹⁵, warto przypomnieý jej wczeœniejsze losy. We wniosku skierowanym do Trybunaâu Konstytucyj- nego z 30 listopada 2009 r. (pierwotny wniosek) poprzedni Prezydent RP wskazaâ na szereg wĊtpliwoœci i zastrzeůeľ co do zgodnoœci ustawy z KonstytucjĊ RP. W marcu 2011 r.

obecny Prezydent RP wycofaâ częœý zarzutów sformuâowanych przez swojego poprzednika, dzięki czemu Trybunaâ ostatecznie zajĊâ się badaniem zgodnoœci art. 17 pkt 1 oraz art. 91 ust. 1 i 2 ustawy o SKOK z 2009 r. 12 stycznia 2012 r. Trybunaâ Konstytucyjny stwierdziâ, ůe oba przepisy sĊ niezgodne z konstytucjĊ, uzna- jĊc jednoczeœnie, iů nie sĊ one nierozerwalnie zwiĊzane z ustawĊ. W zaistniaâej sytuacji Pre- zydent RP mógâ przekazaý ustawę do Sejmu w celu usunięcia stwierdzonych przez trybunaâ niezgodnoœci.

95 Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spóâdzielczych kasach oszczędnoœciowo-kredytowych (Dz.U. z dnia 26 lipca 2012 r.).

W opinii Trybunaâu

Trybunaâ Konstytucyjny w swoim uzasadnie- niu⁹⁶ stwierdziâ m.in., ůe kasy – podobnie jak inne spóâdzielnie – sĊ autonomicznymi organi- zacjami wzajemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich czâonków. Jako zrzeszenia tego typu naleůĊ do struktury spoâeczeľstwa oby- watelskiego. Walne zgromadzenie odzwiercie- dla zasadę demokracji wewnętrznej, zapewnia- jĊc wszystkim czâonkom kasy realny wpâyw na dziaâalnoœý organizacji, a ponadto jest organem charakterystycznym dla tego typu osób prawnych i występuje obligatoryjnie we wszystkich spóâdzielniach.

ZastĊpienie tego organu demokracji bezpo- œredniej zebraniem przedstawicieli stanowi ograniczenie zasady samorzĊdnoœci spóâ- dzielni. Przy czym ograniczenie to nie znajduje uzasadnienia w charakterze dziaâalnoœci kas.

Nie ulega wĊtpliwoœci, ůe to walne zgromadze-

96 Uzasadnienie wyroku Trybunaâu Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 2012 r., sygn. akt. Kp 10/09, sentencja zostaâa ogâoszona 20 stycznia 2012 r. w M. P. z 2012 r.

poz. 20, ŭródâo: http://www.trybunal.gov.pl [23.08.2012]

(2)

nie jest klasycznym dla podmiotów typu korporacyjnego organem, gwarantujĊcym moůli- woœý udziaâu w procedurach demokratycz- nych, i jest ono charakterystyczne nie tylko dla spóâdzielni, ale równieů innych podmiotów – takich jak spóâki, stowarzyszenia, izby. Trybu- naâ wskazaâ ponadto, ůe poprzez walne zgromadzenie prawodawca, zgodnie z zasadĊ sa- morzĊdnoœci, daje wszystkim czâonkom moů- liwoœý decydowania o najwaůniejszych sprawach spóâdzielni.

Kolejne podnoszone merytoryczne argumenty odnosiây się do faktu, ůe walne zgromadzenie jest podstawowym organem charaktery- zujĊcym spóâdzielnie, a moůliwoœý posiadania przez spóâdzielnie tego organu jest uzasad- niona istotĊ tej formy zrzeszenia (samorzĊd- noœý spóâdzielni, zaâoůenie jeden czâonek – jeden gâos). Specyfika dziaâalnoœci SKOK-ów nie uzasadnia ograniczenia prawa ich czâonków do podejmowania decyzji w podstawowych sprawach.

W dalszej częœci uzasadnienia TK moůna przeczytaý, ůe SKOK-i dziaâajĊ na rzecz czâonków w celu zaspokajania ich interesów majĊtkowych przez oferowanie im prostych, âatwych w obsâudze i tanich usâug finansowych, udzielanych na warunkach korzystniej- szych niů proponujĊ banki komercyjne (np.

udzielanie niskooprocentowanych poůyczek i kredytów lub wyůej oprocentowanych lokat i rachunków oszczędnoœciowych). Ten szcze- gólny cel dziaâalnoœci kas jest bliski celom spóâdzielczoœci, w tym przypadku realizacji idei samopomocy finansowej. Trybunaâ nie znajduje argumentów, które ze względu na cel dziaâalnoœci kas uzasadniaâyby odebranie tym podmiotom przymiotu formy organizacyjnej jakĊ jest spóâdzielnia. Wręcz przeciwnie, cechy definiujĊce spóâdzielnie charakteryzujĊ takůe SKOK-i. Nie moůna przy tym zapominaý, ůe dziaâalnoœý prowadzona przez SKOK-i ma cechy specyficzne, co odróůnia je od typowych

organizacji gospodarczych, w tym finansowych, których ostatecznym celem jest maksy- malizacja zysku.

Zdaniem TK, w doktrynie przyjmuje się, ůe kasy sĊ polskim odpowiednikiem istniejĊcych na œwiecie zwiĊzków kredytowych (credit unions). IstotĊ tego typu organizacji jest idea samopomocy finansowej, polegajĊca na wzajemnym kredytowaniu się czâonków kasy ze zgromadzonych przez siebie w kasie œrodków pienięůnych, a takůe niezarobkowy charakter prowadzonej dziaâalnoœci, wraz z wymogiem istnienia więzi spoâecznej pomiędzy czâonkami kasy⁹⁷.

PrzechodzĊc do analizy zarzutu naruszenia zasady równoœci, Trybunaâ przypomina, ůe zasada ta oznacza nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych.

Wszystkie podmioty prawa (sytuacje) charakte- ryzujĊce się w równym stopniu danĊ cechĊ istotnĊ (relewantnĊ) powinny byý traktowane równo, a więc wedâug jednakowej miary, bez zróůnicowaľ zarówno dyskryminujĊcych, jak i faworyzujĊcych. Podstawowe znaczenie dla oceny zgodnoœci przepisów ustawy z art. 32 ust. 1 Konstytucji ma ustalenie „cechy istot- nej”, która przesĊdza o uznaniu porównywa- nych podmiotów za podobne lub odmienne⁹⁸. Trybunaâ wskazywaâ, ůe oceniajĊc regulację prawnĊ z punktu widzenia zasady równoœci, naleůy rozwaůyý, czy moůna wskazaý wspólnĊ cechę istotnĊ uzasadniajĊcĊ równe traktowanie podmiotów prawa, wziĊwszy pod uwagę treœý i cel danej regulacji prawnej⁹⁹.

Zasada równoœci zakâada jednoczeœnie róů- ne traktowanie podmiotów róůnych, tj. pod-

97 Zob. W. Srokosz, Charakter prawny nadzoru nad Spóâ- dzielczymi Kasami Oszczędnoœciowo-Kredytowymi, PrzeglĊd Ustawodawstwa Gospodarczego nr 10/2007, s. 15.

98 Zob. L. Garlicki, komentarz do art. 32, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, t. 3, Warszawa 2003, s. 7.

99 Zob. wyrok z 20 paŭdziernika 1998 r., sygn. K 7/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 96.

(3)

miotów, które nie majĊ wspólnej cechy istot- nej. Równoœý wobec prawa to zasadnoœý wy- boru takiego, a nie innego, kryterium róůni- cowania. TK wielokrotnie stwierdzaâ, ůe charakter zasady równoœci nie wyklucza moůliwo- œci uznania za zgodne z KonstytucjĊ odmien- nego traktowania podmiotów podobnych. Wa- runkiem koniecznym wprowadzenia wyjĊtków jest jasno sformuâowane kryterium, na podstawie którego dokonywane jest zróůnicowa- nie. Kryterium róůnicujĊce powinno mieý

„uzasadniony charakter” albo „znajdowaý podstawę w przekonujĊcych argumentach”.

Argumenty te muszĊ mieý charakter rele- wantny, proporcjonalny i pozostawaý w jakimœ zwiĊzku z innymi wartoœciami, zasadami czy normami konstytucyjnymi, uzasadniajĊcymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych¹⁰⁰.

W ocenie Trybunaâu, nowa ustawa istotnie zmienia rolę i pozycję Kasy Krajowej w stosunku do kas. Z roli quasi-regulatora (do za- kresu dziaâaľ Kasy Krajowej nie naleůy juů okreœlenie norm dopuszczalnego ryzyka w dziaâalnoœci kas), a jednoczeœnie centrali orga- nizacyjno-finansowej kas – Kasa Krajowa przeksztaâcona zostaâa w instytucję zrzeszajĊcĊ kasy, zabezpieczajĊcĊ ich pâynnoœý finansowĊ oraz wykonujĊcĊ kontrolę ich dziaâalnoœci pod kĊtem zgodnoœci z ustawĊ oraz regulacjami i decyzjami KNF.

W ustawie rozbudowano regulacje doty- czĊce gospodarki finansowej kas, w tym odno- szĊce się do norm ostroůnoœciowych obowiĊ- zujĊcych kasy, m.in. przekazano KNF upraw- nienie do okreœlenia pozycji pomniejszajĊcych fundusze wâasne oraz okreœlono wymagany dla kas wspóâczynnik wypâacalnoœci na poziomie co najmniej 5% (sposób i szczegóâowe zasady obliczania wspóâczynnika wypâacalnoœci kasy

100 Por. np. orzeczenia TK z: 3 wrzeœnia 1996 r., sygn. K 10/96, OTK ZU nr 4/1996, poz. 33; 24 paŭdziernika 2001 r., sygn. SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 216.

ma okreœliý KNF), przekazano moůliwoœý podwyůszenia limitu rezerwy pâynnej w razie szczególnego zagroůenia utraty pâynnoœci kasy lub stwierdzenia nieprawidâowoœci w jej dzia- âaniu (KNF na umotywowany wniosek Kasy Krajowej).

W œwietle przytoczonych argumentów na- leůy podkreœliý, ůe stanowisko jakie zajĊâ Try- bunaâ w przedmiotowej sprawie jest zrozu- miaâe, przejrzyste, gâęboko wywaůone i mery- torycznie uzasadnione. Przesâanki, jakie braâ pod uwagę Trybunaâ, sĊ czytelne i wysoce obiektywne, dlatego teů będĊ miaây kluczowe znaczenie dla wâaœciwego ukierunkowania dalszych analiz.

Przepisy prawa kontra statut

Zgodnie z poprzednio obowiĊzujĊcymi przepi- sami prawa, celem dziaâalnoœci Kasy Krajowej jest zapewnienie stabilnoœci finansowej kas oraz sprawo- wanie nadzoru nad kasami dla zapewnienia bezpie- czeľstwa zgromadzonych w nich oszczędnoœci oraz zgodnoœci dziaâalnoœci kas z przepisami ustawy (art.

34)¹⁰¹. Nadzór ten obejmuje w szczególnoœci kontrolę w zakresie zgodnoœci ich dziaâalnoœci z prze- pisami prawa i prawidâowo rozumianej gospodarki finansowej (art. 39). Warto zauwaůyý, ůe po- szczególne SKOK-i muszĊ obligatoryjnie byý zrzeszone w Kasie Krajowej, co sprawia ůe Kasa Krajowa jest spóâdzielniĊ, której czâon- kami sĊ osoby prawne (art. 33). W œwietle zacytowanych przepisów prawa, naleůy zauwa- ůyý, ůe Kasa Krajowa zajmuje dominujĊcĊ i uprzywilejowanĊ pozycję w caâym systemie SKOK, będĊc autonomicznĊ organizacjĊ, która sprawuje funkcje nadzoru korporacyjnego wobec podlegâych i zaleůnych podmiotów, jakimi sĊ poszczególne SKOK-i. Co więcej, jej funk- cjonowanie i dziaâalnoœý nie byâa objęta bez-

101 Art. 34 Ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spóâdzielczych kasach oszczędnoœciowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 z pózn. zm.).

(4)

poœrednim nadzorem i kontrolĊ ze strony or- ganów administracji publicznej.

Najwaůniejsze uprawnienia decyzyjne z punktu widzenia nauk o zarzĊdzaniu, jakie przysâugiwaây Kasie Krajowej, dotyczĊ jednak zupeânie innej kwestii, a mianowicie zgodnie z poprzedniĊ ustawĊ, Kasa Krajowa moůe inwesto- waý œrodki finansowe w obejmowanie udziaâów lub akcji w spóâkach, w których Kasa Krajowa posiada większoœý udziaâów lub akcji (art. 37)¹⁰². To wâa- œnie zręczne wykorzystanie tego przepisu staâo się podâoůem do zbudowania rozlegâego systemu powiĊzaľ kapitaâowych pomiędzy KasĊ KrajowĊ a zaleůnymi spóâkami prawa handlowego¹⁰³, w którym strumienie przepâywów œrodków finansowych nakâadajĊ się na sieý powiĊzaľ personalnych, stworzonĊ przez wĊ- skie grono uprzywilejowanych osób¹⁰⁴.

Warto w tym miejscu zauwaůyý, jak waůnĊ rolę dla prowadzenia dziaâalnoœci gospodarczej odgrywajĊ przepisy prawne, które mogĊ skutecznie faworyzowaý dany podmiot – jak miaâo to miejsce w analizowanym przypadku. To bowiem nie czâonkowie poszczególnych kas, lecz ustawodawca arbitralnie zadecydowaâ o tym, ůe dziaâajĊca w dniu wejœcia w ůycie po- przedniej ustawy Krajowa Spóâdzielcza Kasa Oszczędnoœciowo-Kredytowa staâa się KasĊ KrajowĊ w rozumieniu ustawy (art. 48. ust. 3).

Dodatkowo naleůy dostrzec, ůe w ustawie z 14 grudnia 1995 r. nie ma ůadnych przepisów

102 Art. 37. 1. œrodki finansowe Kasy Krajowej mogĊ byý inwestowane z zachowaniem najwyůszej starannoœci:

1) w papiery wartoœciowe, lokaty w instytucjach finansowych oraz jednostki uczestnictwa w funduszach inwe- stycyjnych,

2) w obejmowanie udziaâów lub akcji w spóâkach, w których Kasa Krajowa posiada większoœý udziaâów lub akcji, albo we wnoszenie udziaâów do spóâdzielni. Zob.

Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o spóâdzielczych kasach oszczędnoœciowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r.

Nr 1, poz. 2 z póŭn. zm.).

103 Dodatkowo nie wskazano, czy chodzi o spóâki utwo- rzone w Polsce czy teů za granicĊ.

104 Zob. szerzej: W. Walczak, Charakterystyka i ocena syste- mu nadzoru nad dziaâalnoœciĊ SKOK-ów, PrzeglĊd Corporate Governance nr 3(23) 2010, s. 91–98.

okreœlajĊcych np. zasady naboru czâonków zarzĊdu czy teů rady nadzorczej, a jedyne iluzo- rycznie brzmiĊce przepisy odnoszĊce się do organów kas stanowiây, ůe wymogi kwalifikacyjne czâonków zarzĊdu ma prawo zdefiniowaý Kasa Krajowa.

Kolejny niezwykle waůny przepis okreœlaâ, ůe czâonkowie organów kasy wykonujĊ swoje funkcje spoâecznie, z tym ůe statut moůe przewidywaý wyna- gradzanie czâonków zarzĊdu (art. 10, art. 11). W obiektywnej ocenie, tak sformuâowane prze- sâanki prawne zapewniaây szczególne uprawnienia Kasie Krajowej, stwarzajĊc moůliwoœý uznaniowej i dowolnej ich interpretacji.

W statucie Kasy Krajowej moůna przeczy- taý, ůe walne zgromadzenie jest najwyůszym organem, a kaůdemu czâonkowi przysâuguje iloœý gâosów, która równa się liczbie posiadanych przez niego udziaâów (zadeklarowanych i wpâaconych), co sprawia, ůe poszczególne zrzeszone kasy nie majĊ równej reprezentacji (§ 18). Z kolei walne zgromadzenie jest organem uprawnionym do powoâywania czâonków rady nadzorczej Kasy Krajowej, która liczy dziewięý osób. W jej skâad sĊ wybierani w gâo- sowaniu tajnym kandydaci będĊcy peânomoc- nikami czâonków Kasy Krajowej lub osobami przez nich wskazanymi. Kadencja czâonków rady nadzorczej trwa szeœý lat (§ 28)¹⁰⁵.

Czâonkowie rady nadzorczej Kasy Krajowej mogĊ zostaý odwoâani przed upâywem kadencji przez organ, który ich powoâaâ (tj. walne zgromadzenie), jednakůe skuteczne odwoâanie z peânionej funkcji wymaga kwalifikowanej większoœci 3/4 gâosów (art. 29). Naleůy za- uwaůyý, ůe w myœl przepisów ustawy Prawo spóâdzielcze¹⁰⁶, zgodnie z art. 45 § 1, czâonko- wie rady sĊ wybierani stosownie do postano- wieľ statutu, jednak w § 5 jest jednobrzmiĊce

105 Tekst jednolity Statutu uwzględniajĊcy zmiany wpro- wadzone na Walnym Zgromadzeniu Kasy Krajowej w dniu 18.04.2008 r., ŭródâo: http://www.skok.pl/kasa- krajowa [23.08.2012].

106 Ustawa z dnia 16 wrzeœnia 1982 r. Prawo spóâdziel- cze (Dz. U. z 1982r. Nr 30 poz. 210, z póŭn. zm.).

(5)

postanowienie, które precyzyjnie okreœla, iů przed upâywem kadencji czâonek rady moůe byý odwoâany większoœciĊ 2/3 gâosów przez organ, który go wybraâ.

Zacytowane przepisy statutu Kasy Krajowej w omawianym zakresie mogĊ wydawaý się nie- zrozumiaâe, zwaůywszy na fakt, ůe zgodnie z art. 2 ustawy¹⁰⁷, kasa jest spóâdzielniĊ, do której w zakresie nieuregulowanym odmiennie ustawĊ stosuje się przepisy ustawy z dnia 16 wrzeœnia Prawo spóâdziel- cze. Z takiego sformuâowania w niepodwaůalny sposób moůna jedynie wnioskowaý, ůe jeœli ustawodawca nie doprecyzowaâ ile trwa kadencja rady nadzorczej, to moůna jĊ okreœliý w statucie i jest to zgodne z obowiĊzujĊcym pra- wem.

Kolejne uzasadnione wĊtpliwoœci wiĊůĊ się z zagwarantowaniem „6-cio letniej kadencji czâonków rady nadzorczej Kasy Krajowej”, bowiem czym innym jest „kadencja rady” jako organu, a zupeânie czymœ innym jest „kadencja czâonka rady”. W celu zrozumiaâego i czytel- nego wyjaœnienia róůnicy interpretacyjnej wy- starczy odnieœý się do kadencji organu kole- gialnego jakim jest np. sejm czy senat, która trwa cztery lata, co nie jest toůsame z okresem peânienia funkcji przez pojedynczego posâa czy teů senatora, który moůe objĊý mandat w trak- cie kadencji, w miejsce innej osoby.

Na podstawie analizy zacytowanych przepi- sów zawartych w statucie Kasy Krajowej moů- na stwierdziý, ůe majĊ one sâuůyý przede wszystkim utrwaleniu i wzmocnieniu pozycji czâonków rady nadzorczej. Temu sâuůy wymóg 3/4 kwalifikowanej większoœci, zamiast 2/3, do odwoâania przed upâywem kadencji oraz szeœcioletni okres peânienia funkcji, co oznacza, ůe kadencja czâonków rady trwa dâuůej niů kadencja Prezydenta RP (!). W kontekœcie przysâugujĊcych radzie uprawnieľ do powoây-

107 Zob. Art. 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spóâ- dzielczych kasach oszczędnoœciowo-kredytowych (Dz.

U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 z pózn. zm.).

wania czâonków zarzĊdu, przepisy te stwarzajĊ warunki do skutecznego „zabetonowania”

wykreowanego ukâadu personalnego.

ZarzĊd Kasy Krajowej skâada się z trzech osób: prezesa i dwóch wiceprezesów, przy czym to prezes – jako osoba kierujĊca bieůĊcĊ dziaâalnoœciĊ kasy – jest jednoczeœnie kierownikiem kasy jako zakâadu pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy (art. 36–

40).

Dwuznaczna rola KNF

OmawiajĊc zmiany, jakie wprowadza ustawa z 5 listopada 2009 r.¹⁰⁸, naleůy zwróciý uwagę na kilka najwaůniejszych zagadnieľ, odnoszĊcych się m.in. do następujĊcych kwestii: uprawnieľ Kasy Krajowej, zasad tworzenia kas, wymagaľ w stosunku do czâonków peâniĊcych funkcje w organach kas.

Pierwsza zasadnicza róůnica dotyczy wprowadzenia systemowych rozwiĊzaľ regulujĊcych zasady bezpoœredniego nadzoru i kontroli nad dziaâalnoœciĊ SKOK-ów. Zgodnie z art. 60, dziaâalnoœý kas i Kasy Krajowej podlega nadzorowi sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego w zakresie i na zasadach okreœlonych w niniejszej ustawie i w ustawie z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym¹⁰⁹. Dla dalszych rozwaůaľ niezbędne jest wnikliwe omówienie kilku wybranych uregulowaľ, których implementacja doprowadzi do radykalnych zmian i przeobra- ůeľ w systemie zarzĊdzania kasami SKOK.

Nowe uregulowania prawne przewidujĊ, ůe utworzenie kasy będzie wymagaâo uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, która takĊ decyzję będzie wydawaâa w terminie trzech miesięcy od daty otrzymania wniosku lub jego uzupeânienia. W zezwoleniu na utworzenie kasy Komisja Nadzoru

108 Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spóâdzielczych kasach oszczędnoœciowo-kredytowych (Dz. U. z 2012r.

poz. 855).

109 Dz. U. Nr 157, poz. 1119, z póŭn. zm.

(6)

Finansowego okreœla nazwę i siedzibę kasy oraz za- twierdza jej statut (art. 7). Trzeba w tym miejscu zauwaůyý, ůe uprawnienia decyzyjne zwiĊzane z zatwierdzeniem statutu sprawiajĊ, iů w rze- czywistoœci Komisja niemalůe przejmuje kompetencje sĊdu rejestrowego.

Wâaœciwa i rzetelna ocena tego rozwiĊzania wymaga szczegóâowego omówienia kolejnych, niezwykle waůnych przepisów, które zawierajĊ katalog przesâanek, jakie mogĊ uzasadniaý od- mownĊ decyzję KNF. Dla prawidâowego zrozumienia prawdziwych i rzeczywistych intencji dokonanych zmian nie jest wystarczajĊce wy- âĊcznie przywoâanie art. 7 ust. 5., ůe KNF odmawia wydania zezwolenia na utworzenie kasy w przypadku zaistnienia następujĊcych oko- licznoœci, jeœli:

1) nie zostaây speânione wymagania obowiĊzujĊce przy tworzeniu kas;

2) zamierzona dziaâalnoœý naruszaâaby przepisy prawa lub nie gwarantowaâaby bezpieczeľstwa gromadzonych w kasie œrodków;

3) osoby przewidziane do objęcia stanowisk czâonków zarzĊdu i rady nadzorczej kasy nie speâniajĊ wy- magaľ, o których mowa w art. 18 ust. 1 i 4;

4) wobec osoby przewidzianej do objęcia stanowiska prezesa zarzĊdu kasy zachodzĊ przesâanki od- mowy wyraůenia zgody, o której mowa w art. 21 ust. 2 110.

Okazuje się bowiem, ůe waůne znaczenie będzie miaâo dokonanie przez KNF oceny

110 Art. 21 ust 2 – Komisja Nadzoru Finansowego odmawia wyraůenia zgody na powoâanie osoby, o której mowa w ust. 1, jeůeli:

1) byâa ona prawomocnie skazana za przestępstwo umyœlne lub przestępstwo skarbowe, z wyâĊczeniem przestępstw œciganych z oskarůenia prywatnego;

2) spowodowaâa udokumentowane straty w miejscu pracy albo w zwiĊzku z peânieniem funkcji czâonka organu osoby prawnej;

3) zostaâ wobec niej orzeczony zakaz prowadzenia dzia- âalnoœci gospodarczej na wâasny rachunek oraz peâ- nienia funkcji reprezentanta lub peânomocnika przed- siębiorcy, czâonka rady nadzorczej lub komisji rewi- zyjnej w spóâce akcyjnej, spóâce z ograniczonĊ odpo- wiedzialnoœciĊ lub w spóâdzielni;

osób, które majĊ peâniý funkcję w organach kasy, tj. czâonków zarzĊdu i rady nadzorczej.

Nie budzi ůadnych zastrzeůeľ podanie kryte- riów, ůe czâonkami rady nadzorczej i zarzĊdu kasy mogĊ byý wyâĊcznie osoby, które nie zostaây prawo- mocnie skazane za przestępstwo umyœlne przeciwko mieniu, dokumentom, lub przestępstwo skarbowe (art.

18 ust. 1). Jest to jasno okreœlony przepis, który charakteryzuje się jednoznacznym walorem rozstrzygalnoœci i nie moůna w ůadnej mierze podwaůaý sâusznoœci jego wprowadzenia.

Zupeânie inaczej moůna jednak oceniý prze- pis art. 18 ust. 4: czâonkowie zarzĊdu kasy powinni posiadaý kwalifikacje niezbędne do kierowania dzia- âalnoœciĊ kasy oraz dawaý rękojmie ostroůnego i sta- bilnego zarzĊdzania kasĊ. Skâania on do posta- wienia uzasadnionych pytaľ: jakie kryteria przyjĊý do oceny niezbędnych kwalifikacji, a przede wszystkim jakie zastosowaý wâaœciwie dobrane mierniki i wskaŭniki, umoůliwiajĊce obiektywnĊ oraz bezstronnĊ ocenę predykcji w zakresie „dawania rękojmi”? Ustawodawca przewidziaâ, ůe minister wâaœciwy ds. instytucji finansowych moůe okreœliý w drodze rozpo- rzĊdzenia, po zasięgnięciu opinii KNF i Kasy Krajowej, minimalne wymagania kwalifikacyjne, jakie muszĊ speâniý czâonkowie zarzĊdu kasy (art. 18. ust. 5). Mamy więc troskę o to, aby wymagania kwalifikacyjne byây podstawĊ do ubiegania się o stanowisko menedůerskie zwiĊzane z dysponowaniem œrodkami finan- sowymi – co powinno zasâugiwaý wyâĊcznie na pozytywnĊ ocenę. Moůna jednak przy okazji zadaý inne uzasadnione pytanie: dlaczego ustawodawca nie definiuje takich wymagaľ wobec osób zajmujĊcych najwyůsze stanowiska w administracji rzĊdowej?

Naleůy w tym miejscu bardzo wyraŭnie za- znaczyý, ůe zgodnie z ustawĊ Prawo spóâdziel- cze art. 3: majĊtek spóâdzielni jest prywatnĊ wâasno- œciĊ jej czâonków¹¹¹, tak więc przez analogię trze-

111 Ustawa z dnia 16 wrzeœnia 1982 r. Prawo spóâdziel- cze (Dz. U. z 1982 r. Nr 30 poz. 210, z póŭn. zm.).

(7)

ba rozumieý, ůe majĊtek kasy stanowi równieů prywatnĊ wâasnoœý jej czâonków. Zatem w myœl zasady równego traktowania moůna by równieů ustawowo okreœliý, wymagania kwalifikacyjne m.in. dla czâonków zarzĊdów innych parabankowych instytucji¹¹², a takůe pozosta- âych prywatnych firm prowadzĊcych dziaâal- noœý zwiĊzanĊ z zarzĊdzaniem finansami.

Moůna bowiem przypuszczaý, ůe zdefiniowane w rozporzĊdzeniu wymagania formalne nie będĊ się odnosiây tylko do posiadania odpowiedniego wyksztaâcenia, ale – z mocy obo- wiĊzujĊcej ustawy – mogâyby skutecznie po- zbawiaý okreœlone osoby moůliwoœci piasto- wania tej funkcji, bo wiĊzaâyby się np. z ko- niecznoœciĊ posiadania odpowiedniego staůu pracowniczego na kierowniczych stanowiskach w administracji publicznej, organach spóâek itp.

Kolejne pytanie: dlaczego ustawodawca nie ůĊda wykazania się odpowiednimi kwalifika- cjami od czâonków organów innych spóâ- dzielni, np. spóâdzielni mieszkaniowych?

W œwietle zaprezentowanych poglĊdów trzeba dokâadnie zastanowiý się i wâaœciwie zinter- pretowaý art. 21. ust 1, w myœl którego powoâa- nie prezesa zarzĊdu kasy następuje za zgodĊ Komisji Nadzoru Finansowego¹¹³. Taki przepis moůe byý dwuznacznie interpretowany, poniewaů pod pozorem dbaâoœci i troski o losy œrodków finansowych powierzonych przez osoby fizyczne, które sĊ czâonkami danej kasy, moůe się okazaý, ůe chodzi w istocie o przejęcie caâ- kowitej kontroli nad procesem obsadzania waůnych stanowisk menedůerskich kandyda- tami z „wĊskiego kręgu zaufanych osób”, co dotychczas jest praktykĊ w dziaâaniu wâadz Kasy Krajowej.

112 Zob. szerzej: W. Srokosz, Instytucje parabankowe w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.

113 Z wnioskiem takim występuje rada nadzorcza (art.

21. ust. 1).

OdnoszĊc się krytycznie do uprzywilejowa- nej pozycji czâonków rady nadzorczej, co bez- poœrednio wiĊůe się w wpâywami i uprawnie- niami zarzĊdu Kasy Krajowej, trzeba zauwa- ůyý, ůe wprowadzane zmiany w rezultacie majĊ na celu przyznanie bardzo szerokich upraw- nieľ decyzyjnych KNF. Zwaůywszy dodatkowo na fakt, ůe KNF jest centralnym organem administracji rzĊdowej, nad którym bez- poœredni nadzór sprawuje Prezes Rady Mini- strów, posiadajĊcy uprawnienia decyzyjne w zakresie powoâywania na stanowisko prze- wodniczĊcego komisji, trzeba dostrzegaý, iů jest to instytucja, w której procesy doboru ka- dry zarzĊdzajĊcej pozostajĊ pod silnym wpây- wem uwarunkowaľ politycznych¹¹⁴. Moůna zatem sĊdziý, ůe równieů decyzje podejmo- wane przez KNF w zakresie zatwierdzania osób, godnych zajmowania stanowisk preze- sów zarzĊdów SKOK-ów będĊ charakteryzo- waây się nominacjami z klucza partyjnego¹¹⁵.

114 Tryb obsady stanowiska PrzewodniczĊcego KNF nie gwarantuje niezaleůnoœci w sprawowaniu przez niego urzędu. PrzewodniczĊcego powoâuje bowiem Prezes Rady Ministrów, a kompetencja ta stanowi wyraz hierar- chicznego podporzĊdkowania administracji rzĊdowej Prezesowi Rady Ministrów. W konsekwencji niezaleů- noœý personalna PrzewodniczĊcego KNF nie posiada wystarczajĊcych gwarancji ustawowych.

Por. R. Mroczkowski, Nadzór nad funduszami inwestycyjny- mi, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 184;

Zob. szerzej: I. Maj, A. Maœlanka, Niezaleůnoœý Komisji Nadzoru Finansowego [w:] E. Fojcik-Mastalska,

E. Rutkowska-Tomaszewska (red.), Nadzór nad rynkiem finansowym, Studia Finansowe nr 1, Uniwersytet Wro- câawski, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocâaw 2011, s. 64 –68.

115 Nie moůna oczywiœcie caâkowicie podwaůaý istnienia potrzeby posiadania merytorycznych kompetencji, pro- blem jednak polega na tym, ůe w Polsce jest bardzo wiele osób posiadajĊcych rozlegâĊ wiedzę i wysokie kompetencje merytoryczne, niemniej jednak nie stanowi to w najmniejszym stopniu relewantnych przesâanek decyzyjnych przy obsadzaniu stanowisk menedůerskich, poniewaů w praktyce największĊ siâę oddziaâywania majĊ ukâady, znajomoœci i powiĊzania. Zaœ takie czynniki jak wiedza i wysokie kwalifikacje, wâasne zdanie, samodziel- noœý oraz niezaleůnoœý myœlowa, nie majĊ znaczenia.

Dla prawidâowego zrozumienia zasad akceleracji kariery

(8)

Miejsce Kasy Krajowej

Nowa ustawa w istotny sposób zmienia rów- nieů rolę i uprawnienia Kasy Krajowej, której gâównym celem dziaâalnoœci jest zapewnienie stabilnoœci finansowej kas, a w szczególnoœci udzielanie kasom wsparcia finansowego ze œrodków funduszu stabilizacyjnego, oraz sprawowanie kontroli nad ka- sami dla zapewnienia bezpieczeľstwa zgromadzonych w nich oszczędnoœci oraz zgodnoœci dziaâalnoœci kas z przepisami prawa (art. 42).

Najwaůniejsza zmiana dotyczy kwestii tworzenia spóâek zaleůnych i moůliwoœci transfe- rowania kapitaâu do spóâek zarejestrowanych za granicĊ, bowiem Kasa Krajowa nie moůe prowa- dziý dziaâalnoœci innej niů dziaâalnoœý okreœlona w niniejszej ustawie bĊdŭ ustawach odrębnych (art. 43).

Ponadto czâonkowie zarzĊdu oraz osoby zajmujĊce stanowiska kierownicze w kasie nie mogĊ peâniý ůad- nych funkcji lub byý pracownikami kas oraz w innych podmiotach nadzorowanych przez Komisję Nadzoru Finansowego (art. 51 ust 2.).

Zmiany sĊ ze wszech miar sâuszne, poůĊ- dane i zasadne, wypada jedynie ůaâowaý, ůe nikt wczeœniej nie byâ zainteresowany ich wprowadzeniem, co zapewne byâo w interesie okreœlonych grup osób. Naleůy ponadto zgâo- siý bardzo waůne zastrzeůenia:

• dlaczego ustawodawca nie zakazaâ czâon- kom zarzĊdu Kasy Krajowej oraz pozosta- âych kas prowadzenia dziaâalnoœci gospodarczej lub œwiadczenia pracy na podstawie innej formy prawnej (umowy zlecenia) na rzecz podmiotów nadzorowanych przez KNF, albo posiadania akcji/ udziaâów w spóâkach prawa handlowego zaâoůonych przy udziale œrodków finansowych Kasy Krajowej?

zawodowej wybranych beneficjentów i zajmowania przez nich wysokich stanowisk kierowniczych trzeba tylko zwróciý uwagę na koincydencję dwóch zdarzeľ:

data nominacji na stanowisko i czas peânienia funkcji oraz okres sprawowania wâadzy przez okreœlone ugru- powania polityczne.

• czy to moůe jest kolejna luka prawna umoů- liwiajĊca legitymizację takich rozwiĊzaľ?

Następna zmiana, która bez najmniejszych wĊtpliwoœci zasâuguje na bardzo pozytywnĊ ocenę, to koniecznoœý przeprowadzenia audytu zewnętrznego kas, choý audyt taki moůe uka- zaý jedynie niewielkĊ częœý rzeczywistego ob- razu funkcjonowania wszystkich podmiotów w grupie SKOK¹¹⁶. Dla pogâębionej oraz rzetel- nej oceny celowe i wskazane byâoby przepro- wadzenie wszechstronnych analiz, dotyczĊcych wszystkich procesów majĊcych œcisây zwiĊzek z przepâywami œrodków finansowych pomiędzy poszczególnymi podmiotami caâego systemu SKOK – z rozpoznaniem ich prawdziwych i rzeczywistych motywów. Naleůy przy tym wziĊý pod uwagę sieý powiĊzaľ personalnych pomiędzy osobami peâniĊcymi jednoczeœnie szereg waůnych funkcji, dajĊcych rozlegâe uprawnienia decyzyjne w zakresie dysponowania majĊtkiem spóâek, jak równieů moůliwoœci wpâywania na wybór czâonków zarzĊdu spóâ- ek.

Dotychczasowe rozwiĊzania doprowadziây m.in. do tego, ůe np. osoba pracujĊca na sta- nowisku prezesa zarzĊdu Kasy Krajowej, jed- noczeœnie âĊczyâa tę pracę m.in. ze stanowi- skami¹¹⁷:

• czâonka rady nadzorczej SKOK Stefczyka, czyli nadzorowanej kasy (od 1996 r.);

• prezesa fundacji Sanitas (âĊcznie dochód za 2011 r. 84.000 zâ);

• czâonka rady nadzorczej w 10 spóâkach (Towarzystwa Ubezpieczeľ Wzajemnych

116 Art. 87. Kasy obowiĊzane sĊ w terminie 3 miesięcy od dnia wejœcia w ůycie ustawy do przeprowadzenia audytu zewnętrznego i przekazania jego wyników Komi- sji Nadzoru Finansowego, Kasie Krajowej, ministrowi wâaœciwemu do spraw finansów publicznych, Narodo- wemu Bankowi Polskiemu, Komitetowi Stabilnoœci Finansowej oraz Krajowej Radzie Spóâdzielczej. Audyt przeprowadza biegây rewident.

117 Informacje powszechnie dostępne, ŭródâo:

http://www.senat.gov.pl/sklad/senatorowie/senator,26, grzegorz-bierecki.html#majatkowe [23.08.2012].

(9)

Skok, Sopot; Towarzystwa Ubezpieczeľ na Ůycie SKOK SA, Sopot; Asekuracja spóâka z.o.o. Sopot; Towarzystwo Funduszy Inwe- stycyjnych SKOK SA, Gdaľsk; Towarzy- stwo Finansowe Skok SA, Gdaľsk; Media SKOK spóâka zo.o., Gdynia; Towarzystwo ZarzĊdzajĊce SKOK, spóâka z.o.o. SKA, Gdynia; E-card SA, Gdaľsk; SIN spóâka z.o.o., Gdynia; Apella SA, Gdynia);

• czâonka zarzĊdu w kolejnych trzech spóâ- kach (SKOK Holding S.A.R.L.¹¹⁸; FPZK Inwestycje spóâka z.o.o. Sopot; Word Co- uncil of Credit Unions Inc., Madison USA) Dzięki temu moůliwe byâo w 2011 r. osiĊ- gnięcie przez prezesa 3.412.549,20 zâ docho- dów z pracy w organach spóâek, a przychody ze stosunku pracy wyniosây 3.126.596,30 zâ (inne dochody z tytuâu zatrudnienia)¹¹⁹.

AnalizujĊc powyůsze informacje od strony prawidâowo rozumianych mechanizmów nadzoru korporacyjnego, które zakâadajĊ rozdzie- lenie funkcji wâaœcicielskich, zarzĊdczych i

118 Warto przy tym zauwaůyý, ůe kwota 69.714.454 EUR wytransferowana do powyůszego holdingu pochodzi z pieniędzy poszczególnych SKOK-ów (ze skâadek i opâat), jednakůe sam holding nie ma na celu tworzenia wartoœci, z których mogâyby korzystaý wszystkie kasy.

Jak wynika z zapisów zawartych w KRS, SKOK Hol- ding S.a.r.l. w Luksemburgu – „celem spóâki jest obejmowanie udziaâów, w jakiejkolwiek formie, w innych spóâkach, luksemburskich lub zagranicznych, w drodze zakupu, wymiany lub w jakikolwiek inny sposób, oraz zarzĊdzanie, kontrola i spienięůenie przedmiotowych udziaâów. W ramach powyůszych czynnoœci Spóâka moůe przyjmowaý od zarzĊdzajĊcych wszelkie peâno- mocnictwa zwiĊzane z zarzĊdzaniem swymi filiami, zarówno za wynagrodzeniem, jak i nieodpâatnie. Spóâka moůe ponadto przystĊpiý do transferu udziaâów w drodze zakupu, wymiany lub w inny sposób. Spóâka moůe równieů nabywaý i spienięůaý wszelkie patenty, znaki fabryczne oraz inne prawa intelektualne i niematerialne oraz wszelkie inne prawa zwiĊzane z celem spóâki lub mogĊce stanowiý jego uzupeânienie”. Ŭródâo: Skok im.

M. Kopernika w obliczu nowej ustawy o SKOK, Magazyn Klientów Spóâdzielczej Kasy Oszczędnoœciowo- Kredytowej Pomaraľczowy SKOK Kopernik, nr 17.

listopad 2009 r., s. 3.

119 Zob. szerzej: oœwiadczenie majĊtkowe za rok 2011 r.

poz. VIII, poz. IX.

kontrolnych – biorĊc dodatkowo pod uwagę, ůe naleůyte wykonywanie funkcji czâonka za- rzĊdu bĊdŭ rady nadzorczej wymaga poœwięce- nia duůej iloœci czasu – moůna powiedzieý, ůe to ewidentny przykâad patologii mechanizmów corporate governance w systemie SKOK. Gdy do tego dodaý kolejne powiĊzania i dualizm ról najbliůszych czâonków rodziny oraz znajomych prezesa zarzĊdu, zajmujĊcych jednoczeœnie wiele waůnych eksponowanych stanowisk w podmiotach naleůĊcych do „systemu SKOK”, moůna stwierdziý, ůe to przykâad nepotyzmu i hipokryzji.

Oczywiœcie zupeânie odmienny obraz pro- paguje się za poœrednictwem oficjalnej strony internetowej, gdzie prezentuje się m.in. takie poglĊdy, ůe SKOK-i to instytucje kierujĊce się ideĊ: nie dla zysku, nie dla filantropii, lecz po to, by sâuůyý¹²⁰. Mianownikiem, który âĊczy dziaâania spóâdzielców jest idea solidarnoœci, bowiem czâonkowie kas sĊ zarazem ich wspóâwâaœcicielami, a wypracowany zysk nie trafia do kieszeni prywatnych inwestorów, lecz zwracany jest czâonkom w postaci atrakcyjnej oferty, która jednoczeœnie wpâywa na roz- wój kas¹²¹. ZastanawiajĊce jest to, ůe na stronie internetowej podaje się tylko takie informacje, które sĊ wygodne dla wâadz SKOK¹²², aby

120Jak walczyý z biedĊ i wykluczeniem, 23 lipca 2012 r. ŭró- dâo: http://www.skok.pl/o-skok/aktualnosci

121Banki poboůne czyli kasy kredytowe, 26 lipca 2012 r., ŭródâo: http://www.skok.pl/o-skok/aktualnosci [23.08.2012].

122 Dobrze byâoby podaý do publicznej wiadomoœci równieů informacje na temat zarobków pozostaâych czâonków zarzĊdu Kasy Krajowej i zarzĊdów poszcze- gólnych kas, co byâoby wyrazem przejrzystoœci i jawno- œci mechanizmów nadzoru korporacyjnego, a takůe podstawĊ do budowania relacji opartych na wzajemnym zaufaniu – zwaůywszy na fakt, ůe czâonkowie kas sĊ ich wspóâwâaœcicielami. Czâonkowie spóâdzielni mieszkaniowych majĊ np. ustawowo zagwarantowane prawo wglĊdu do uchwaâ, które okreœlajĊ zarobki prezesów, majĊ prawo wglĊdu do dokumentów finansowych, fak- tur, umów zawartych z podmiotami zewnętrznymi.

Moůna się zastanawiaý, dlaczego ustawodawca odbiera takie prawo czâonkom SKOK-ów. Czemu czâonkowie spóâdzielni jakimi sĊ SKOK-i nie majĊ prawa do nadzo-

(10)

uksztaâtowaý poůĊdany wizerunek SKOK-ów;

pomija sĊ natomiast te fakty, które pozwalajĊ dostrzec i zrozumieý jakie korzyœci finansowe mogĊ byý udziaâem wĊskiego kręgu osób, któ- re sprawnie zamieniây Kasę KrajowĊ w potęů- ne imperium finansowe, dajĊce moůliwoœý czerpania ponadprzeciętnych zysków dla wy- branej grupy beneficjentów.

Bez wĊtpienia bardzo trafnym i przemyœla- nym rozwiĊzaniem jest zmiana zasad funkcjonowania walnego zgromadzenia, które jest najwyůszym organem kasy krajowej. Kaůdemu czâonkowi Kasy Krajowej, czyli zrzeszonym kasom, będzie przysâugiwaâ jeden gâos na walnym zgromadzeniu, bez względu na iloœý posiadanych udziaâów (art. 48). Takie podejœcie jest odzwier- ciedleniem prawdziwej idei spóâdzielczoœci, zgodnie z którĊ kaůdy czâonek ma jednakowe prawa. Dodatkowo trzeba zauwaůyý, ůe w istocie to wâaœnie poszczególne kasy sĊ organiza- cjami, które de facto prowadzĊ dziaâalnoœý w zakresie œwiadczenia klientom oferowanych usâug finansowych, a Kasa Krajowa peâni w tym systemie niejako funkcje nadzorcy, pobie- rajĊcego od podlegâych placówek „naleůny haracz” z tytuâu moůliwoœci prowadzenia dzia- âalnoœci gospodarczej.

Sprawy personalne – iluzoryczna zmiana?

Kasa Krajowa ma obowiĊzek w terminie sze- œciu miesięcy od dnia wejœcia w ůycie ustawy wystĊpiý do Komisji Nadzoru Finansowego z wnioskiem o zatwierdzenie nowego statutu, dostosowanego do nowej ustawy, a takůe o zaakceptowanie czâonków zarzĊdu. Poszcze- gólne kasy będĊ musiaây przedâoůyý nowe sta- tuty do KNF w ciĊgu dziewięciu miesięcy, podobnie trzeba będzie uzyskaý akceptację dla nowo powoâanych prezesów zarzĊdu (art. 86).

ru i kontroli nad tym, w jaki sposób jest zarzĊdzany ich wspólny, prywatny majĊtek?

Te nowe przepisy mogĊ w znacznym stopniu wpâynĊý na zmiany kadrowe na wielu eksponowanych stanowiskach menedůerskich, co ma istotne znaczenie dla rozpatrywania oma- wianej problematyki z punktu widzenia nauk o zarzĊdzaniu. Dziwi jednak, ůe ustawodawca jasno nie doprecyzowaâ, iů np. kadencja rady nadzorczej kasy SKOK nie moůe trwaý dâuůej niů trzy lata, a czâonkiem rady nie moůna byý dâuůej niů przez dwie kolejne kadencje – podobnie jak jest w przypadku spóâdzielni mieszkaniowych¹²³.

Trudno takůe zrozumieý iluzorycznoœý oraz niejasnoœý sformuâowania, ůe KNF odmawia wyraůenia zgody na powoâanie czâonka za- rzĊdu Kasy Krajowej, m.in. jeůeli nie daje rękojmi ostroůnego i stabilnego zarzĊdzania kasĊ, lub nie posiada wyksztaâcenia i doœwiadczenia zawodowego niezbędnego do kierowania instytucjĊ finansowĊ (art.

51).

Przepisy te sĊ wysoce nieprecyzyjne i stwa- rzajĊ pole do instrumentalnego wykorzystania prawa – w celu legitymizacji z góry zaplanowa- nych rozstrzygnięý, co wzmacnia jedynie wcze- œniej zgâaszane argumenty, ůe zmiany w ustawie zapewniĊ moůliwoœý obsadzenia wysokich stanowisk menedůerskich nowymi osobami, które mogĊ przejĊý realnĊ wâadzę i kontrolę nad majĊtkiem SKOK-ów i ich zasobami fi- nansowymi. Zacytowane przepisy sĊ bowiem zręcznie pomyœlanym kruczkiem prawnym, który moůe byý wykorzystany do skutecznego zablokowania nominacji do zarzĊdów „niewy- godnych dla partii rzĊdzĊcej osób”; przy jed- noczesnej moůliwoœci faworyzowania innych kandydatów – z powodu subiektywizmu ocen, które zaleůĊ od tego, kto ma decydujĊcy gâos.

Trzeba w tym miejscu stwierdziý, ůe obecna kadra kierownicza decydujĊca o przepâywach kapitaâowych w SKOK-ach, a takůe osoby

123 Por. art. 8² ust 3 i 4. ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.

o spóâdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2001r. Nr 4 poz. 27, z póŭn. zm.).

(11)

zajmujĊce eksponowane stanowiska menedůer- skie, sĊ w znacznym stopniu blisko powiĊzane z jednym z ugrupowaľ politycznych, które obecnie jest w opozycji. Nie moůna udawaý, ůe taka sytuacja nie występuje. Naleůy ponadto bezstronnie oceniý, ůe wszystkie partie polityczne w Polsce, tam gdzie tylko mogĊ, za- wâaszczajĊ podporzĊdkowane sobie instytucje poprzez obsadzanie zaufanymi ludŭmi kluczo- wych stanowisk menedůerskich – aby dzięki zdobytym uprawnieniom do dysponowania majĊtkiem realizowaý partykularne cele wĊ- skiego grona osób. Skala tego zjawiska w Pol- sce jest przeraůajĊca, poniewaů nie sĊ to przy- padki jednostkowe, lecz systemowe rozwiĊza- nie, wpisujĊce się w nurt popularyzowanej w literaturze przedmiotu koncepcji „zarzĊdzania talentami” w dobie uwarunkowaľ gospodarki opartej na wiedzy, która w praktyce jest biegu- nowo-dalece odmienna od teorii.

Wyraůane tu sĊdy wartoœciujĊce sĊ zbieůne z poglĊdami prezentowanymi przez prof. Ewę áętowskĊ, która uwaůa, ůe politycy dla bieůĊcej walki o wâadzę sĊ gotowi w ekspresowym tempie zmieniaý ustawy, a takůe podwaůaý zasady konstytucyjne. Zdanie wyraůone przez E. áętowskĊ, ůe wĊtâoœý proceduralnych gwarancji zwiĊzanych z lustracjĊ i arbitralnoœý stosowania tych przepisów sprawia, ůe jeœli uznamy, ůe ktoœ jest nasz, to okaůe się, ůe nic na niego nie ma, ale jak nam się narazi, to zaraz coœ znajdziemy¹²⁴, ma szersze, uni- wersalne zastosowanie równieů do innych praktyk zarzĊdzania, wyróůniajĊcych klasę po- litycznĊ.

* * *

Zaprezentowane rozwaůania upowaůniajĊ do wyraůenia poglĊdu, ůe niemoůliwe jest dokonanie jednoznacznie pozytywnej bĊdŭ nega-

124 E. áętowska, Rzeŭbienie paľstwa 20 lat póŭniej, Ewa áętowska w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 201.

tywnej oceny nowych przepisów prawnych, poniewaů ustawa wprowadza zarówno rozwiĊ- zania wysoce poůĊdane i zasadne, jak i przepisy, które mogĊ budziý zastrzeůenia odnoœnie rzeczywistych intencji ustawodawcy. Warto przy tym podkreœliý, ůe w dyskusji na ten temat najczęœciej zabierajĊ gâos osoby, które sĊ ůy- wotnie zainteresowane utrzymaniem dotych- czasowych uregulowaľ, co wydaje się zrozu- miaâe. Takie wypowiedzi sĊ jednak nacecho- wane duůĊ dozĊ subiektywizmu i relatywizmu formuâowanych ocen, a prezentowane poglĊdy sĊ w gâównej mierze oparte na ogólnikowych stwierdzeniach.

Wydaje się, ůe pozbawienie Kasy Krajowej szerokich uprawnieľ nadzorczych nie powinno budziý wĊtpliwoœci, podobnie jak potrzeba przeprowadzenia niezaleůnego audytu ze- wnętrznego. Moůna jednak się zastanawiaý, czy przyznanie uprawnieľ decyzyjnych Komisji Nadzoru Finansowego w zakresie zatwierdzania statutów kas, a przede wszystkim wyraůania akceptacji dla czâonków zarzĊdów, nie jest nadmiernĊ ingerencjĊ w samorzĊdnoœý i nieza- leůnoœý kas. ZakâadajĊc, iů jest to podyktowane waůnym interesem spoâecznym i troskĊ o wâa- œciwe zarzĊdzanie œrodkami finansami, jakie powierzajĊ kasom osoby fizyczne, moůna by takie rozwiĊzanie zrozumieý, gdyby byâo rów- nieů stosowane wobec innych prywatnych podmiotów prowadzĊcych podobnĊ dziaâal- noœý gospodarczĊ, zwiĊzanĊ z usâugami finan- sowymi¹²⁵.

Trudno przewidzieý, jak zmiany wprowa- dzone ustawĊ odczujĊ czâonkowie poszczegól- nych kas, a to chyba powinno byý najwaůniej- sze. Nie ulega bowiem wĊtpliwoœci, ůe spór o dalszĊ wizję funkcjonowania SKOK-ów, ma niestety silny zwiĊzek z walkĊ politycznĊ o wpâywy i wâadzę. A w takich przypadkach zda-

125 Na polskim rynku finansowym dziaâa wiele instytucji, które poůyczajĊ, deponujĊ i inwestujĊ œrodki finansowe swoich klientów.

(12)

rza się, ůe siâa gâosów w parlamencie pokonuje siâę merytorycznych argumentów, bowiem cele partykularne dominujĊ nad myœleniem w kate- gorii dobra wspólnego. Jedna kwestia jest bez- sporna: trzeba zadaý uzasadnione pytanie: dlaczego nikt wczeœniej nie byâ na tyle zdetermi- nowany, aby uporzĊdkowaý zasady funkcjonowania SKOK-ów?

Na koniec warto zaznaczyý, ůe SKOK-i odgrywajĊ niezwykle waůnĊ rolę i sĊ potrzebne z punktu widzenia potrzeb ich klientów. Od czasu ich powstania nie upadâa ůadna kasa, jak równieů ůaden z czâonków kasy nie straciâ swoich oszczędnoœci. Oszczędnoœci osób fi- zycznych gromadzone w SKOK-ach sĊ zabez- pieczone do kwoty 100 tys. euro, co sprawia, ůe kasy budzĊ zaufanie w oczach swoich klien- tów. Spóâdzielczy i wspólnotowy charakter wyróůnia SKOK-i na tle innych instytucji finansowych.

Kasy SKOK to takůe „symbol polskiego kapitaâu”, na zdominowanym przez zagra- niczne korporacje polskim rynku usâug finansowych, co jest ich waůnym atutem, podobnie jak rozlegâa sieý placówek w caâej Polsce (licz- ba kas z oddziaâami wynosi 1956). Obecnie kasy zrzeszajĊ prawie 2,5 mln czâonków, ich aktywa to prawie 16 mld zâ, zaœ wartoœý depo- zytów 15 mld zâ, a udzielone poůyczki majĊ wartoœý 10,7 mld zâ¹²⁶.

126Ŭródâo: http://www.skok.pl/o-skok/skok-w- liczbach [23.08.2012].

Dane te wyraŭnie dowodzĊ, ůe kasy sĊ bardzo silnym podmiotem na krajowym rynku finansowym i powaůnĊ konkurencjĊ dla ban- ków. Jest więc istotne, aby dalej mogây się rozwijaý i funkcjonowaý z korzyœciĊ przede wszystkim dla swoich czâonków, a takůe byý wiarygodnym i uczciwym pracodawcĊ w stosunku do zatrudnionych tam osób.

Dr Waldemar Walczak jest czâonkiem âódzkiego oddziaâu TNOiK, pracownikiem naukowo-dydak- tycznym Uniwersytetu áódzkiego, autorem monografii

„Nauka o organizacji”, kilkudziesięciu artykuâów poœwięconych problematyce wspóâczesnego zarzĊdzania, wspóâautorem monografii „ZarzĊdzanie wiedzĊ we wspóâczesnych przedsiębiorstwach – ujęcie multidyscy- plinarne”.

waldek.lodz@wp.pl