Czerwony spągowiec platform prekambryjskiej – miąższość i facje

(1)

UKD 5'51.736.1:551.24.2.5:551.71/.7,2:552.,1;4 (438:251)

,J~drzej POKORSKI

Czerwony spqgowie c

platformy prekambryjskiei - miqzszosc facie

Na obszarze Nizu Polskiego wyr6zniamy dwie prowincje ⁰odmiennyrn rozwoju czerwonego Spqgowca. Granica tych prowincji w og61nym zary- sie pokrywa s,i~ z fbrzezn q kraw~dziq pIatformy prekambryj:skiej. Na wsch6d od wspomnianej kraw~dzi, na platformie prekambryjskiej, kt6ra w permie dolnym stanowila w wi~\kszosci obszar Iqdowy, u schylku tego okresu pow'staly niewieIkie 10kaIne zbiorniki z osadami fluwialnyr!li

·0 miq'zszosci do 70 ,m. Zbiorniki te byly zupelnie lubcz~sciowo izolowa- ne od ·centraInegozbiornika czerwonego spClgowca, kt6ry obejmowal za- ,chodniq cz~sc Nizu Polskiego (J. Pokorski, R. Wagner, 1972). Opracowanie niniejsze prz,edstawia nowy obraz charakt'eru litofacjalnego i miqzszosci czerwonego Spqgowca w obnizeniu perybaltyckim i podlaskim.

W obnizeniu perybaHyckim oraz C'z~sdowo na wyniesieniumazursko- -suwalskim ,czerwony spqgowiec zbudowany jest przede wszystkim ze zIepieilC6w i piaskowc6w arkozowych (Iub 'Szaroglazowych) z podrz~d

nym udzial'em mulowc6w i Howc6w (M. Juskowiakowa, J. Pokorski, 1970).

Podobne Iub identyczne skaly wyst~pujqW obnizeniu podlaskim (J. Po- korski, 1971).

Na podstawie badail petrologicznych (M. Juskowiakowa, J. Pokorski, 1970; B. Lqcka, J. Rakow,ska-Motyl, 1968; J. Pokorski, 1971; E. Czajor, R. Wagner - praca w druku) mozna dose dokladnie okreslie .obszar ali- rnentacji. Gl6wnym obszarem do'Starczaj qcym materialu okruchowego bylo wynie'sieni'e rnazursko-suwalskie zbudowane ze skal gl~binowych j skalosadowych pokrywy pIa tformowej. Na p6lnocy pokryw~ osadowq tworzq skaly POrCZqwszy od wendu do lSy'luru, na poludniu zas od wendu do karbonu. Niski stopieil obtoczenia, zle wysortowanie, najcz~sciej bez- ladne rozmieszczenie materialu okruchow.ego, spotykane r6wniez war- stwowanie skosne (gl6wnie w piaskoweach) oraz bardzo dobrystan zacho- wania mineral6w malo odpornych na wie'trzenie (przede wszystkim egi- rynu i zasadowych pIagioklaz6w) wskazujq na kr6tki transport patokan1i pow,odziowymi.

Procz wymienionych oech osady czerwonego Spqgowca charakteryzujq

si~ budowq cyklicznq. W obr~bie duiych cyk'I6w saksonu (czerwonego sPGl-

Kwa,rtalnik Ge,ologiczny, t. 18, nr 1, 1974 f.

(2)

Cz,erwony Spqlgorwiec platflOrmy prekmnlbryjskiej 81

gowca gornega) z abszaru platfarmy paleazaicznej, nazywanych dalej ma- krocyklem, opisane skaly nalez q zapewne dO' jednega makracyklu lub Jega

cz~sci, tj. makrocyklu najmlodsz,ega, konczqeega sedymentacj~ saksanu.

Osady tega 'makracyklu zbudawane Sq z kilku, najcz~sciej bardza drab- nych cyklow prastych {padstawawych). Jaka granic~ wydzielanych cyklow podstawowych przyj~ta warstwy zlepienca. Wszystkie te cykle stanawiq fazy akumulacji rzecznej (p0'tokawej) i powstawania stazkow naplywawych. Nieliczne wyst~powani'e osadow rowni zalewawej maz,e bye zwiqzane z przemieszczaniem si~ karyta rzeki i razmywaniem tych utwarow.

Umownymi elementami skladawymi cyklow Sq zlepience, piaskawce i mulowce.

Zlepi'ence :CA) - zlepience grub0'akruchowe, drobnaakruchawe araz zlepience piaszczyste (0' spaiwie piaszczystym typu masy wypelniajqcej).

Piaskawce, CB) - piaskawce zlepiene?wate i piaskowce z drobnymi, centymetrawymi wkladkami zlepiencow,piaskawce roznaziarniste z raz- proszanym zwirkiem oraz wszelkie inne admiany piaskowc:ow.

Mulowce CC) - dO' tej' grupy zaliczona piaskawce ,bardz0' drabnaziar- niste, mulowce i Haw,ce piaszczyste.

Miqzszose cyklu padstawawego waha si~ w granicach ad kilku dO' kil- kunastu metrow; Skaly typu A i B Sq osadami stazkow naplywawych lub karyt rzecznych, typ C nal'ezy zas dO' 0'sadow rowni zalewowej lub karyt rzecznych.

Wsrod cyklow padstawowyc'h przewaza typ AB. Wi~kszose cyklow n'la

sekwencj~ z malejqcym ziarnem, np. AB, BC lub AC. Wedlug J. R. L. Al- Iena (1965, 1'970) Sq to' cykle typawe dla osadow rzecznych. Spatyka siE:

rowniez cykle adwro.cane typu CB, ktore charakteryzujq asady pazaka- rytow'e.

Obserwawane nast~pstwa osadow od gruba- dO' drabnoklastycznych jest wedlug J. R. Beerbawera (1964) wynikiem sedymentacji rzecznej (migracji karyta), zmiennase zas w obr~bie makracykIu np. ABC, BAB, AB, AB, B okreslajq zapewne czynniki klimatyczne i fizjagraficzne.

Powstanie 'makrocyklu sa'ksonu na abszarze platfarmy prekambryjskiej jest przede wszystkim zwiqzane z regianalnymi ruchami o'hnizajq- cymi tlapagraniczu czerwaneg0' Spqgowca i eechsztynu. Jak si~ wydaje, jest to naJwazn~ejszy z Iczynnikow akreslajqcy allocykliczne zmiany wa- runkow sedymentacji (J. R. Beerbawer, 1964). Na podstawie prafilow z Pamarza Zachodniega i MekIemburgii mozna sqdzie, ze wspomniane ru- chy obnizajqce mialy szeraki zasi~g regionalny i pawinny dae si~ prze- sledzie w obr~bie calega base nu sedymentacyjnega czerwon,ego spqgaw- ca gornego.

Na padstawie 64atwarow wiertnkzych, w ktorych stwierdzona czerwony spClgowiec, apracawana map~ miqzszasci (fig. 1) i map~ litofacjalnq (fig. 2).

Sklad litaIogiczny obliczana z mazliwie naj'bardziej szczegolowo apra- cawanych profilow atworow wiertniczych, wydzielajqc: zlepienct (> 2 mm), piaskawce ,(2-0,06 'm'm), mulawce i ilawce (< 0,06 mm). Znacz- na ilose atworow nie byla w wystarczajqcym stopniu rdzeniawana Iub interesujqcy interwal osadow przewiercano w agole bez pabierania rdze- nia. W otwarach tych profil litolagiczny apracawana glownie lub wylqcz-

6

(3)

82

o

!

i

I

~

I

1

J E}drzej P{)~orskJi

____ -1

~--'Z - -,j

~~J co

____ ... - 6'

... ".

I

\1U

\ 8

~sza~~)

9 '---J

~ lJ

3100 11

Fdg. 1. Mapa mliqz:s,zoki c:zer1wOinego SPctg1orw;ca IgOrneg,o - sak:slonu Thickness rnap lo'f the Upper RJatliegendes - SaxaniJan

1 - izopa,chyty, ,miqzsz1osc pie,rw()ttna; 2 - :izopachyty, miqzszosc uzupe1Jniona do

mi~Zszosc.i piercwotnej; 3 - d.z'Qpa1chyty, 'rekonstr.u~cja pow obszar,e,m wyst£:powania c,zerwonego s!pqg,owca; 4 - wSlpokzesna erozyjna granioca zasi~,gu 'czerwone,go sp<\- gowca; 5 - obec,na granica zasitigu pi~tro ZI - We:rra; 6 - ,osie ,glownych idepresji, tereny najwi~~zej atkumula,cji; 7 - os zbiornika sedymentacji; 8 - g16wny ,obszar denudacji Oraz oibs:z.a.ry, na ktorych rzekJi. mlialy charakte;r degr'adujqcy; 9 - glawne kierunkitransportu; 10 - granica pierwotnego zas.i~gu ·czerwonegospq,g·o,wca; II - ~

otwor wier,tniczy i miqzszoSc w m

(4)

Czerwony SPCl:gowiec platformy prek,amibryjskiej 83

Tabela 1

Mi'li- ^I

szosc P+Z P Nast~pstwo warstw i

Otw6r wiertniczy wm M ^-Z Klasa i cyk16w (liczba wy-

PIs dzielonych warstw)

I

Barciany 1 57,5 N 1,04 Il AB, AB, AB, AB,

B (9)

Barciany 3 58,0 22,6 1,5 Il ABC,BAB,

AB, AB, B (11)

Lesieniec 1 35,0 N 2,2 II AB, AB, AB,

AB, A (9)

Lidzbark War. 3 8,0 N 1,7 Il AB, AB, A (5)

Laniewo I 25,0 N 2,1 II AB, A,A (4) I

Pieszkowo 1 12,5 N 1.8 II AB, AB, B, A (6)

Barciany 2 54,0 N 1,0 III AB, AB, A,

AB, B (8)

Barciany 4 59,0 N 0,9 III AB, BAB, AB

A,A (9)

Goldap IG-1 53,5 N 0,5 III ABAB, AB, AB,

AB,A,B (12)

Dohre Miasto 1 44,5 N 0,7 III AB, AB, AB,

AB, A (9)

Dobre Miasto 3 32,5 N 0,3 III AB, AB, A,

A,A (7)

Zar~by 1 31,0 N 0,6 III B, AB, A, AB, A (7)

Lidzbark War. I 11,5 N 0,2 III AB, A (3)

K~trzyn IG-1 47,5 N 0,05 IV A, A, A, AB, A (6)

Bartoszyce IG-1 34,0 4,2 2,0 V CBAC, AB, AB

I AB, B (11)

Henrykowo 1 16,0 7 1,5 V AC, AB,B (5)

Zar~by 2 15,5 24 21 V ABC, BC, B (6)

Liski 1 9,0 5 N V CB (2)

Basze 1 6,0 2 N V CB (2)

S~popol 3 14,0 1,1 N VI BC, B (3)

S~popol 3 16,4 3 N V BC, BC, B (5)

Gladysze 1 9,0 5 0,8 VII AC,AB (4)

Z zlepience; P - piaskowce; M - mul:owce; P+Z

wsp6lczynnik grubokla- M

,. P

stycznoscl; - wsp6lczynnik pisakowcowo-zlepiencowy; N nieskonczonosc Z

1 - ;:lSQpalchytes, origima,l thickness; 2 - i:sopa'chYlte:s, ,thkknessco'IllIPleted to the original one; 3 isopachyte.s, ,re'construction outs.ide the ·of the -Rotldegendes;

4,present-day e.r:osional 'boundary lo!f the lRotUege!'JdeIS; present-day 'boUlndary Of the Isltage Zi1 Werra; 6 - axeslof ithe main 'dep'ress,ions, ter,rainlSOif tlhe greate:st aecUlmulation; 7 - axe!s of ,the sedimentary basin; 8 main denudation area, and areas, where 'rivers welre of degr·ad:ing natUlre; 9 maill d1re,ctrl:onso.f traIlllq)oritation; ,10 -boundary Qf the original exten't of rl:he 'Rotliegendesj 11 - bore hole and thLckness i:n metres

(5)

84

°SZCZYTNO

--"-'--'--J

- - - 2

-"-~ 3

-<])-4 - 8- 5

o

12 B

oCIECHANOW

/

M

\

/ \

/ _1/\ \

\

o 1

I

\ 1 1

\

\ 1

\ \

\

°

BIAt YSTOI1

\

J

\ \ I [

1 1 1 1

J

/ / . /

~-..-' / /-

./ ^.

/ I !

-::0:40/

\.

'\

Fig. 2. M,ap;a liibof,acjalna (usr-edinioiIly'ch w:sp6.kzynI1!ik6w) cz'e;rwonego sPClgovv,ca g6r- iIleg10 - !SakSIOillu

Lithofacial m'ap (av'err'aged ooefrfidenlts) od: the Upper RotUegendes - Saxo- :nia:n

1 - granica .pierwQltneg.Q z.a5i~,gu cZe!rwonego SPClgOIWc.a; .2 - ws:p61czesna granica za-

si~g.u; 3 - 'obecna ,gr.aniea z.asi~gu ipi~tr,a Zl - Wel-rra; 4 - ilzolin~e w5'pOl,czYThIl!ika pi.asikowcowo-zleipien .. c,orwego; 5 - izo1i.nie ws:pollczy,nni'ka grUlbokl,as.ty,cznosci; 6 - otw6r

p+Z

wier·t:niczy. T r 6 j k Cl t k 1 a S y f i k a c y j n y: - WSipOl.czynrnk grUlbokla----?

M

(6)

Czerwony spq;gow:iec platformy prek,ambryjski€j

nie na podstawie pomiar6w geofizyki ,otworowej. Wydzielenia te Sq oczy- wiscie obarczone znacznie wi~kszym bl~dem. Mapa litofacjalna pow'Stala z nalozenia dw6ch map: mapy wsp6kzynnika gruboklastycznosci

mapy wsp6kzynnika piaskowcowo-zlepiencowego p

Z (tab. 1).

M

Obie mapy podstawowe (wyjsciowe) dla obszar6w z duzq ilosciq wier- ceii konstruowano na zasadzie geometrycznego wyznaczania odpowied- niego wsp6lczynnika. W przypadku, gdy j edna z wielkosci wyrazona byla przez nieskoficzonosc przeliczano wsp61C'zynnik na proporcjonalnq mia- r~ kqtowq wg wzoru @ ~ arc tgVwsp6fczynnik. Przy niedostatecznym

zag~szczeniu otwor6w wiertniczych przebieg linii jednakowych wartosci wsp61:czynnika wykreslano r6wniez w oparciu 0 obraz izopachytowy (fig. Na mapie litofacjalnej kombinacji wsp6iczynnik6w - w ob-

r~bie itrzech facji ('muioweowo-ila'stej, piaskowcowej i zlepiefi1cowej) wydzielono siedem grup litofacjalnych. Lqcznie z przedstawionymi w ta- beli 1 schematami cyk16w podstawowych wydzielone grupy litofacjalne charakteryzujq regionalne i lokalne zmiany facji.

WNIOSKI

1 Na obszarze obnizenia perybaHyckiego mozna wydzielic cztery stozki naplywowe (fig. 1 i 2), a w obnizeniu podlaskim trzy - na p61nocnym brzegu zbiorni'ka {fig. 1). W poludniowej cz~sci obnizenia podlaskiego stozki nap1:ywowe zapewne 'Si~ nle utworzyly.

2 Uklad przestrzenny wydzielonych typ6w litofacjalnych (fig. 2) oraz miqzszosci (fig. 1) wskazujq na r6znq wielkosc stozk6w naplywowych.

Wielkosc stozk6w maleje generalnie w kierunku zachodnim. Najrozleglej- szy, 0 najwi('2kS'zej miqzszosci pierwotnej jest stozek wschodni obnizenia

styczillcsci, p

z wspolc,zy,nniik ,piaskowc{)lwo,.,czlepien:cowy; k 1 a El a: I piaskowcowa.

II .piaskcwc(~wo-ziLepietic,ow,a, IH IZleipietic,o'Wo-pi;aSlko'W'NJ1Wa, IV zlepietieo¹wa, V piaSk{)iWc,owo-mu};owcOWia, VI - mulowcowo,. .. plaskoWlc,ow,a, VII zlepieti,cowo- -mufo,wc,owa

1 -ooUinda;ry cif rthe orr:!igli:nal exiJ;ent of the' Rotliegendes; 2 'p!resent""day bcundary of tthe exte(!1<t;13 present-day boundary of the extent -of stage Wena; 4 - iSolines. of the sandstone-conglomerate cJOeffic,ient; 5 isoHmes olfcoafl"'se-cla,sticity

P+Z p

index; 6 - bore hole. Classifacat..iJon triangle: ,coarse-C'lastic.ity index,

M z

- s.andstone-conglomerate ~oef!f:idenrt; classes: I - sandstone class, II - sandstome- -c'Oinglo1merate class, [II - c,onglolmerarte-:s,a:ndstone ~lass, LV - conglc,mer,a:te elass" V sandstone-siltstoille class, V:I siltstone-sandstome ,class, v:n conglomerate-sils.tones class

Numery Oitw;orow wier1miczych (numbers of bore hole): '1~4 - Ba,rciany 1-4; 5 - Ba:rtoozyce IG ... 1; 6 Bas~e 1; 7 D~be Wielkie 1; 8, 9 D~boWliec Warmiflskil3, 4;

10 Dchre 1; ,11-1a - D,oibreMiasto 1, 2, 3; 14 - Gladysze 1; 15 - Gobdap IG-l;

16 Gozd.zik !l; 17 IHenryikowo.1; 18 - II~debno 1; 119 - .:releniewo 1; 20 - .:rez:ioro Ok,ra,gle 1; 21, 212 - K~rzy:n IG",1,]G..l2; 23 - Klewno 1; 24 - KoitbieLl. 1; 25 - KCil'Sze 1;

26 - Krasnopol 1, ('2); -27 - K'Iizemianik>a 1; ,2,8 Lesielniec 1; 29-31 - Lidzblark War- mitiski 1, 2, 3; 13:2 Liski 1; 3'3 - Lanie'Wo .1; 34, 3'5 - Lankiejmy 1, 2; 36, 37 - Loch6w

IG .. l, IG-2; 38 - ;t;uk6w IG-il; 139 - MagnuSlzew IG-1; 40 Mieln~k .IiG ... l; 41 - Oku;niew IG-1; 42 - Paluzy 1; 43 - Rieszko'Wo 1; 4J4 - ,Polaki 1; 45 Radzymin 1; 46--48 S~

popol 1, 2, 3; 49 - ,s.okol6w -Podla,SIk'i 1; 50 Stadn.iki :rG..,I; 51 - SZ'linokiemie 1: 52 -

TlUiszc~ IG-'1; 53 Udryti 1; 54 Wrotnow ,]G-1; 55 - Zaiboryszki 1; 56, - Za-r~by

1, 2;58 - Zawada ; 59 - zem:bry 1; 60 - Zebraik IG-l; 61 - ZUlbryii 1; - Zela(l:na G6ra 3,4, 5

(7)

86 J~drz.ejPokors~i

perybaftyckiego (stozek Suwalk), a nast~pnie stozek K~trzyna. W obni- z,eniu perybaltyckim stozek naplywowy zachodni (Dobrego Miasta) jest najmni'ejszy.

3 Stozki naplywowe obnizenia podlaskiego majq mniejszq m.iqzszosc i Sq mniej rozlegle od stotk6w obnizenia perybaltyckiego.

4. Na obszarze stozk6w naplywowych i koryt rzecznych wyst~puje najcz~sdej pi~ccyk16w podstawowych ^to zdecydowanej przewadze cyklu typu AB. Ob-szar r6wni zal,ewowejcharakteryzuje si~ zredukowanq ilosciq cyk16w proS'tych (w skrajnym przypadku do jednego) typu BC lub cyklem odwr6conym typu CB.

5. Na podstawie wyraznej dominacji jednego kierunku transportu (unimodalny 'model paleoprqdbw - F. J. Pettijohn, P. E. Potter, R. Sie-

",er, 1972), jak r6wniez ~decydowanej przewagi materialu grubookrucho- wego i 'osadow korytowych nad pozakorytowymi, opisane utwory nalezy okr,e'slic ja'ko aluwia rzeki roztokowej (R. Gradziiis'ki, 1973).

6. G16wnym obszarem alimentacyjnym bylo wyniesienie mazursko-suwalskie, a u'twory saksonu osadzily si~ na obszarach niecek powstalych na jego p61nocnym i poludniowym 'Skraju.

Cz'erwony spqgowiec wyst~puje na tych dbszarach platformy, gdzie krystaliczne podloze zbudowane jest z kompleksow gotyjskich - mazurskiego na polnocy i kampinoskiego na poludniu (S. Kubicki, W. Ryka, J. Znosko, 1972). Wedlug tych autor6w "streia przyrosni~cia mazurskiego kompleksu gotyd6w do systemu svekofenno-karelskiego i }ego ,central- nych masywow granitowych byla w subj otniku arenq aktywizacji tekto- nkznej i 'magmatycznej". Aktywnosc 'tektonkzna tej strefy zaznacza si~

i w paleozoiku, a w kazdym razie u schylku saksonu i z malejqcym na-

t~zeniem trwa w czasie cal,ego cechsztynu. Na podstawie analizy utwo- row czerwonego Spqgowca, jak rowniez 'cechsztynu (E. Czajor, R. Wagner, praca w druku) podobnq rol~ nalezy przypisac strefie przyrosni~cia kompleksu kampinoskiego do masywu mazowieckiego i kompleksu ciechanow- skiego.

Za,klad Geologi,i Ro;py i Ga,zu

r\tl,S'tY'tutu~o'lo~cznego

Warszawa, ul. RakoOowieiC'l{a 4 Nadesla!no dnia 16 mada 1973 r.

PI8M1ENNICTWO

ALLEN J. R. L. (,l\9!6i5) - A review ,olf the origin rand c'ha!r,akt.eri'stics o,f recent alluvial sediments. Sedimentology, nr 5, p. >819'--'1191. E1!sevier- Amsterdam-- .-Londton-lN ew Ymk.

ALLEN J. R. L. {1'97^IO) -~ Studies in d"luviatile :sedimentation: :a C'oaTIparison of fin- ing-upwards cydothems, with srpeoial reference to. ,coarse - member ,eomposiDion and interpretation. J. Sedimentary PetrolO!gy, 40, nr 1, p. 2'9'8--<323 .

BEERBOWER J. R. 1(1:9164) - Cyid!Othems and cyclic deposi.tioOnal mechanism in alluvlial ,plane sedimentation. Symposium on cycklic sedimentation, Edi- tor: D. F.Mcr:-iam. State Geo1. Survey K:asa:s, Bull. i169, p. 31- 42.

(8)

87

CZAJOR E., W AGlNER R. {praca w Id~uku) - Skaly pIattformy prekamibryjskiej w Polsce. 'Biul. Inst. Geol.

GRAnZINSKI R. ,(Hl^I7!3) - iWYifQ,zni,anie i klasy!fiikacja kopailnych osadow rzeczny,ch.

POIst~py nauk g'eo1., nr 5,lp. 57-1:12. Warszawa.

JUSKOWIAKOWA !M., POKORS!KI J. :(119:70) Osady permu doInego w 'synekliz:ie

;peryhaltyckied. Biul. 'lnst. 'Geol., 224, rp. 377-4109. W,arszawa.

KUBICKI S., ,RYKA W., Z(NOSKO J. (l'97'2i) - 'Tektonika podlaza 'kil'ystalkznego :pre-

ik,amb~yjs!kliej 'pIatiormy w Po}sce. Kwart. geol., 16, 'P. 52,3~545, nr 3.

W,ars:zawa.

LACKA B., MOTYL-RAKOWSKA J. 1(119¹68) - WlPlyw m'OdoiogH podloia na J"ozwoj sedymenta1cji 'czeTwoln:ego i rbialego :spq.gowca w 'Polskieij ,cz~sdi ,obni'ze- nia li1tewsK1iego. Alcta gem. po1., 18, ip. 787'-800, nr 4. Waifszawa.

PETTIJOHN F. J., POTTER P. E., SIEVER H. 'G1!97i2) - Salndand sandstone. Springer '

V:edag. Berlin - Heideliberg - New Y1ork.

POKORSKI J. 0(1971) - lPeil'iffi ,dolny obnizeni'a !pO'dlaskiego. Kwart. geo1., 15, p.58.9- -604, ur e.WaJ"sz,awa.

POKORSKI J., WAGNE'R. R. 1~1!9172) - Stratyg,rtafia i Ipaleoge'Olgrafia permu. Biul.

Inst. Geol., 252, ,po 121-134. Warszawa.

E,D,H}KEll nOKOPCKI1

KPACHhIJ!I JIE)KEHb lI;OKEMJ)Pl1J!ICKOJ!I nJlAT~OPMhI - MOIIUlOCTI:I M cI>AQMI1

Pe310Me

rpaHm.I.a MeJK,Il,Y ,ll,BYMJI rrpomm:O;llHMll C pa3JIlPIHl>IM pa3BHTHeM KpaCHoro JIeJKHH B OCHOBHbIX 'llepTaX COBrra,n,aeT C KpaeM ,n;oKeM6pHHcKOH IIJJanpoPMbI. Ha ,n;oKeM6pHHcKOH rrJIaTcl>opMe Bepxmru:

1<pacHblli rre:lKeHb (caKcoH) npe,n;CTaBJIeH rJIaBHbIM 06pa30M KOHrJIOMepaTaMH If apK030BbIMM MIDi rpaYBaKKOBbIMH neC'IaHHKaMll C He60JThillHM cO,ll,epJKaHHeM aJIeBpOJIHTOB 1I aprnJIJl.HTOB.

OTJIO)KeHHH caKCOHa llMeIOT xapaKTepHoe :O;HKJIH'IeCKOe CTpoeHHe. B IIpene_'laX 60JThillHX :O;llKJIOB CaKCOHa Ha TeppllTopHH rraJIe030HCKOH IIJIaTcPOPMbI, Ha3h1BaeMbIX ,il,anee MaKpO:O;HKJIaMll, onHcaHHbIe IIOPO,lJ,bI OTHOCHTCH K O,ll,HOMY MaKpO:O;llKrry llJIH era 'laCTll, T.e. K caMOMY MOJIO,n;OMY MaKpO:O;HKrry, KOTOPbIM 3aKaH'IHllaeTCH ce,lJ,HMeHTa:o;HH caKCOHa. OTJIOJKCHHR. :noro MaKpO:O;HKJIa .cOCTOJiT H3 HeCKOJThKHX, 'l~e Bcero MeJJKHX rrpOCTbIX UHKJIOD (c 3epHlICTOCTbIO y~:Cl:lhmaIOIII;eHC5t BBepx no pa3pe3Y). YCJIOBHbIMll COCTaBHbIMH :meMeHTaMll\IIpOCTbIX :O;HJCJ]OB mUJ>UOTCH KOHrrro- MCTaTbI (A), neC'IaH[Q\'}[ (B) II arreBpOJIHTbI (C). ^H^{a OCHOBe}64 6YPOBbIX CKBaJK.J:H COCTaBJIeHbI:

KapTa MOIIl;HOCTH (q,ur. 1) K JlHTo$aUHaJIbHaH KapTa (cPHr. 2). JIHToq,atJJ1aJlbHaa KapTa COCTaB-

p+Z

JIeHa nyTeM HarrO)KeHHj{ .l1.BYX ^{KapT: Kap}TbI K03<l>cl>:m,Qi HTa rpy6oJ(JIaCTH'fHOCTl! II KapTbI

neC'Ia80-KOHrnOM paTOBoro K03$4>lfiI,H HTa

p Z

(Ta6. 1). IT ,ll,CTaBJIC} Able KapT"'l, BMecTe co

cXeMaMH UPOCThLX UHKJIOD (Ta6. 1), penlOHaJIhHO H JI0KaJIbllO xapaKT PH3y:&<> H31.~ I UHC «paUHif.

Ha TCPPHTOPRH fipH6aJITHi1cKoH Dna,o.HHbl MOJl(HO BhUI,e.m b 'i ... Thlpc aJIJIIOBUaJIbHbIX KOHyca 1lf»IIOCa (tllm-. 1,2), a B ITO)J,JIRCKOl1 DI:ra,D.JIHe TPH - Ha CCB pROM KpaJO 6acceibia (<}lHr. 1); B lOiKHOJ"I

(9)

88

qaCTI{ aJIJIIOBlfaJIbIil>Ie KOHYCbI BbIHOCa BepO»THO He 06pa30BamrCb. IIpocTpaHcTBeHHoe pacn- npOCTpaHem[e BbJ,ll;eJIeHHbIX miTO«paUlIaJIbHbIX Tl1ll0B (qmr. 2) 11 pacnpe,n;eJIeHlIe MOrqHOCTIf (<<pHr.

1) YKa3bmaIOT Ha pa3.l1H'IHyIO BeJIHqHHy aJIJIIOBHaJIbHbIX KOHYCOB BbIHoca. BemrqHHa KOHYCOB YMeHbmaeTC>I B 3ana,I:(HOM HanpaBneHlIlI. KOHYCbI BbIHoca IIo,n;llilccKoit Bna,n,IfHbI HMeIOT MeHb- my:fO MOII(HOCTh H MeHee 06IIIHPHbI, qeM B IIpH6aJITHitcKoit Bnap;l1He.

Ha IIJIorqa.n;1f anJIIOBlfaJIbHI>IX KOHYCOB BbIHoca H peqHbIX pyceJI qarqe Bcero lIMeeT MecTO llilTb OCHOBHbIX I.J;HKnOB co 3HaqlITeJIbHbIM npeo6na,n,aIiHeM TlIna AB. TeppHTOpl151 paBHlIH, 3aJIH- BaeMbIX naBOp;KOBbIMH Bo,n,aMH, xapaKTeplf3yeTcR pe,n;y:L(npoBaHI-IbIM KOJIHqeCTBOM rrpOCThIX UIfKJIOB, B Kpainurx crryqamc ,ITO o,n,Horo, Tlma BC IDIH o6parqeHHbIM UHKJIOM Tlma CB. Ha OCHO- Bamur neTpOJIOrWiecKHX 11 ce,n,lIMeHTOJIOrnqeCKFIX qepT, OITlICaHHbIe OTnO)KeHl15I OTHeceHbI K aJIJIIO- BlIRM pa3JIl1BaIOrql1XC>I peK C mHpOKO pa3BeTBneHHbIM pycnOM.

rJIaBHoit TepPlIToplIefl: aJIHMeHTaUHFI HBJUIJIOCb Ma3ypCKo-Cy"BancKoe rro,n,H>ITHe, a OTJIO- )KeHH)f caKCOHa oca,IJ;HJIHCb B MYJIb,n:ax, o6pa30BaBillHXC51 Ha ere ceBepHOMH roJKHOM CKJIOHe.

KpacHblli: JIe)KeHb 3aJIeraeT Ha ,IJ;OKeM6pnlicKoit ITnaT«popMe TaM, r,n;e KpHCTannlP:IecKHii: cPYH.rra- MeHT COCTOlIT H3 rOTCKHX KOMnneKCOB. 30Ha ITPnpaCTaHH51 rOTCKIfX KOMITneKCOB K CBeKOQ:>eHHO-' -KapeJIbCKOH CHCTeMe Hero ueHTpanbHbIM MaCCHBaM 6bIJIa TeKTOHWieCKIf aKTlflma TaK)Ke B na- ne030e, BO BCSlKOM cnyqae B KOHIJ.e caKCOHa, If ee aKTHBHOCTh C ocna6eB;;;roIIJ,HM Hanp5I)KeHHeM npo,n;OJI)KarraCb B TeqeHHe Bcero ueXIllTeiIHa.

J ~dTzej POKORJSKI

THE ROTLIEGENDES OF THE PRECAMBRIAN PLATFORM - THICKNESS AND FACIES

Ln ,the g'e:ner,al loutline, the 'boundaJry ofuwo, ;prOiVIDce:s, Chiaif'a:cteri'z~d by a diif- fer'enlt devoellopiment of the ROIUiegendes" IcolilIlddes ,WJ,th the m,argin lof the Proec:am- bdatn pla'tilorm. W,i,thiJn this platform the Upper RoUi'egendes (Sax'onli.'an) lis bUJilt up malinly 'of oCooglorneJ."!a:tes and ,of larlms'e 'QiI" rgrreywacke Isands'TIoThes" "SUJbiorddilIl:ately 'alsiO of ,siiltstlQlnelS and day:s:1:Jones.

The Saxoll1!i,an d€lpolsits all",e 'char,a.dterized by the 'cydk Is,trlllciJUn:"e. In the laTge Saxaman Icydes, 'called further :a mCllc:rlocyde, ,the rocks [TlOOTI 'the PalaeozlOk plaJ·

form probably belong 'to one miCllCll"locyde 0[' liits part, ie. the YOUillges.t ma'CfiOicyde that ,ett1ds the os-ediim'eiIl.taJtion ,in the Sraxlond,aIIl. The .depasli''Us 10£ ihiis m:a,criQIcycil.e ClonsiLst of Isev,er'al, ·oomm:olIlily V'efry ISlrnalJ rand .simple Icydes .. To the 'do!l1venti'on'a1 Clompo- nen'ts of the sim,piLe 'cyde:s beliolng hm'e 'dolIlglomerates (A), s'ands'uonoes (B) ,and si1ts'OOines t(C). On .the balSlios 10lf ,64 bme hoJes both .thi,oklll'ess {Fig. 1) and litho£.adal map (Fig. 2) 'have Ibeen worlk-ed 'out. The llitho:f.aciaiJ.. map has been constructed by the s'uperposi:tlion ;O[ ,two m'aps: the m,a,p ,oif rc,oa:rise-das'tidty 'index p + Z and the map

M

of the sands·tone-conglomerate coefficient ~ P (TaiboJ.e '1). These maps, together with Z

the schemes !Of the simple ,cyc.l1els (Tlable .1) ,c.ha:rlacUe['rize the Ire,giolll.:al ,alnod the local oha'l1'ges

m

f'alCies.

(10)

Streszczeulie 89

In !the area iQlf Ithe PeriJhailtk depr'e:ssi,on [OUlr .alluvial ,c!ornes (F,igs 1 ,and 2), and in the P.adl,asi,e depraS!SI,iIOOl - three ;alluViial 'cones 'oa:n be d,ils,ttngulished, ifue 1atteT occlUTr:ing 'at 'the no'rthe.rn ,ffi.aT,g1n of ithe basdn (Flig. :1). In the ;slOuthern pa,rt ,0[ the derpre;ss,i'on ailluvial oone:s have not pr:oba:bly ibeen developed. The IspaitJi'all :ariI'iange- mento!f ,the d:i:stinguished lithod',adal types (Fig. 2), ,and the 'thkkn'e:s:s dJi:str:ibution (Fdg.l) pOLnlt to the diftf.e1"endated ISiiz,e ·of the ,alluvlia'l 'cones. The general size of the 'cones decJ'leases westVv1airds.The lalluvial clones ,of the PodJlaslie depres;s,xon aTe characterized by smaller thkknesses, and are not 'so extensive as those of the iPeri- bal:tic depression.

'Within the 'all!U'via:l 'co!nes ,anid the !river heds the['e aTe f:ound, 'as a ruLe, five main ,cydes, predomdna:nl1lly of AB type. The Ia:rea lof the :over::fJJOloding teTJ':ace di:s- tinguishesitseli a reduced ·am,Dun t '00 'simple cydels, in the ex'treme even one cytClem BC 'ty;pe, olr by ,orne in,v'er:sedcyiC1e of CB 'type. Petr1oliogtiJc.aJ. ·and sedimen- toLog:1oal features 'aUoiW the f:ormatirons under 'oon'sideration Ito 'be ['efeI"Ied to the alluvl'a 'a glen [':iveft'.

The ma1n iSiedirrne!l1'tati,on a:r:ela wa:s in the iMazury-Suw:ahlcli elevati1on. The Saxo- nian f,ormati>olns were laid dOVl111 within 'the t[''Oughs fm·med in :its Il1rOrltherlll and siQuth€irin ffi1a,rgiJns. The Riotliegendes deposits DC'CUr in theise platform 'a're;as, where the ,c:rystal1Ln'e basement ,is built ,0:£ lthe Gothishcomplexes. The aC'creti.lOln Zlone ,of the Golthish Icomplex1e,s. to the Sve.lm['en[l:o-iKareHan system Hnd its ,central massilfs had been tectlOln1c'ally ,active :aUtslO iIn. Ithe PaLa.eoZlOlk, anyhlow Ht the dose 10If ·the Sax1onian, and lasted wtith the deore'aJsunlg intensity thTO'l1ghlo,U't the whole .Ze,chsteiln

pedod.