Kilka uwag o nazwach arabskich w Mickiewiczowskim przekładzie Almotenabbiego

Janina Złotnicka-Kurcewiczowa

Kilka uwag o nazwach arabskich w

Mickiewiczowskim przekładzie

Almotenabbiego

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 61/3, 161-166

JA N IN A ZŁO TNIC K A -K UR CEW IC ZO W A

K ILK A UWAG O NAZWACH ARABSKICH

W M ICKIEW ICZOW SKIM PR ZEKŁADZIE Z ALMOTENABBIEGO

W śród pokaźnej ilości przekładów Mickiewicza, obszernie kom ento­

w anych przez polskich badaczy, istnieje pozycja nastręczająca dotych­

czas pew ne w ątpliw ości: Alm otenabbi.

P o ró w n an ia M ickiewiczowskiego tek stu z oryginałem arabskim m ógł­

by dokonać jed y n ie orientalista-m ickiew iczolog, w iadom o jednak, że

poeta tłum aczył kasydę z przek ład u francuskiego, toteż bliższe p rzy jrze ­

nie się tem u przekładow i w ydaje się celowe. Wobec tego, że żadna bodaj

z bibliotek polskich nie posiada A nthologie arabe G ran g ereta de L a­

grange, w arto może przytoczyć z niej nie znany u nas tek st fran cuski

IV kasyd y M utanabbiego i te fragm en ty k om entarza L ag ran ge’a, n a któ ­

rych o p a rł M ickiewicz swój przypis do poem atu 1.

A b o u ’t t h a y y b A h m e d b e n -A lh o s a ïn A bu H ayb A hm ed B en -H o ssa in A

l-A l m o t é n a b b y n a q u it à C oufah, l’an 303 m otenabby urodził się w K u ftach roku

d e l’h é g y r e (915 de J.C.) [...] e t m o u r u t H egiry 304, E. C. 915. Z ab ity przez

ass assin é, non loin d e B agd a d , l’an 354 zbójców w okolicach B agdadu roku

(965 d e J.C.). Il f u t s u r n o m m é A l m o t é - 354, E. C. 965.

n a b b y (celui qu i se d i t prophète).

Ten poeta, sła w n y za życia, aż dotąd p oczytu je się za jed n ego z n a jp ierw -

L e D i w â n ou R e cu eil des poésies szych pisarzy arabskich. D y w a n jego,

d ’A b o u ’t t h a y y b A h m e d ben -H osaïn A l - czyli zbiór poezji, zajm ow ał pióra lite

-m a t é n a b b y e s t en p ossession d ’une hau- ratów w sch o d n ich , którzy zb ogacili w ię

-t e r e n o m m é e c h e z les peu ples , de l’O rie n-t cej niż czterd zieści w y k ła d a m i i

objaś-q u i p a r l e n t ou objaś-qu i c u l t i v e n t la lan- nien iam i.

g ue arabe; e t il e s t é tu d ié soign eu se­ m e n t de tous c e u x qu i se pla isen t aux c o m p o s itio n s p o étiq u es. [...]

1 C yt. za: A n th o l o g ie arabe, ou choix de poésies a rabes in édite s, trad u ites pour

la p rem ière fo is en fra n ça is et accom p agn ées d’observations critiques et littéra ires par M. G r a n g e r e t de L a g r a n g e . P aris 1828. (P isow n ię cytatów zm od ern i­ z o w a n o ).— A. M i c k i e w i c z , Dzieła. W ydanie Ju b ileu szow e. T. 1. W arszaw a 1955. 11 — P a m ię t n ik L ite r a c k i 1970, z. 3

162

L e b io g r a p h e I b n - K h i l k â n , q u i p a r ­ ta g e l’a d m i r a t io n c o m m u n e , nous a p ­ p r e n d que les é c r i ts d e ce p o è t e ont d o n n é n ais sance à p lu s d e q u a r a n t e c o m m e n t a i r e s [...]. [s. 101] On lit d a n s le b io g r a p h e I b n - K h i l - kân: L ’ém i r A b o u - C h o d j â a F â t i k - A l k é - bir, s u r n o m m é A l m e d j n o u n (l’Insensé), é t a i t n é dan s le p a y s d e R o u m . Encore en bas âge, il f u t e n le v é a v e c son fr è re e t sa soeur d e sa t e r r e n a ta l e [...] e t fu t d u n o m b r e d e c e u x qu ’A l i k c h i d , s o u v e ­ ra i n d e l ’E g y p te , arracha, d a n s R a m l a t, d e s m a in s d e leu r s m a î tr e s , san s do n n er d ’a r g e n t e n éch ange. D a n s la su ite, A l i k c h i d l’a y a n t a ffra n ch i, il v é c u t libre p a r m i les o fficie rs de c e p rin ce [...] G u e r r i e r i n t r é p i d e , il s’e x p o s a i t a v e u ­ g l é m e n t a u x p lu s gra n d s d a n g e r s , c ’e s t p o u r cela q u ’il f u t s u r n o m m é A l m e d j ­ noun. [...] A p r è s la m o r t d ’A l i k c h i d [...] F â ti k [...] r é s o l u t d e q u it te r la c a p ita le d e l’E g y p te , e t i l s e r e t i r a dan s le F a y - y o u m , qui, a v e c to u t e s ses {dépendan­ ces, lui a v a i t é t é donné en a p a n a g e [...].

[s. 1]

A l m o t é n a b b y a p e r d u son b ie n f a i­ te u r e t son a m i; d è s - l o r s t o u t c o m m e r c e

a v e c les h o m m e s lui d e v i e n t i m p o r t u n e t o d ie u x : son â m e , accablé e d e chagrin e t d ’ennuis, a im e à se r e p a î t r e d ’idées t r i s t e s e t so m b r e s ; il n e v o i t p a r t o u t q u ’in ju stice, p e r f id ie , tr a h iso n ; et il g é ­ m i t d ’a v o ir c o n s u m é un e v i e in u tile au m i l i e u des h o m m e s de son siècle. [...]

[s. 1112]

W zbiorze ty m cztery zn ajd u ją się k a ­ sy d y n a śm ierć A b ou -C h od ża F a teh a , sła w n eg o w o jo w n ik a , który b ył w y z w o ­ leń cem Ikszida, su łta n a egip sk iego.

U m ieszczam y tu tłu m a czen ie czw a r­ tej k a sy d y . T reść jej następująca: A l- m oten a b b y odbył podróż do E giptu, aby się obaczyć z F a teh em , sw oim dobro­ czyńcą; p rzerażony w ie śc ią o jego śm ie r ­ ci, opuszcza E gipt i w raca do o jczyzn y o p ła k iw a ć śm ierć b oh atera, n arzek a na ś w ia t i w ie k zep su ty , w y rzu ca ludziom,, ż e się odrodzili od p rzod k ów i ż e n ie w arci, ab y dłużej m ięd zy n im i p rzeb y ­ w a ć. [s. 513— 514]

A l m o t é n a b b y , a p r è s a v o ir q u it té B a g d a d , récita , le m a r d i 7 de C ha a b â n 352, le p o è m e su i v a n t, d a n s l e q u e l il d é c r i t son d é p a r t de M isr e t d é p lo r e la m o r t d e Fâtik.

[1 .]2 J u s q u e s à q u a n d m a r c h e r o n s - n o u s d u r a n t la n u it ob scu r e, d e c o n c e r t

a v e c les étoiles! E lles n ’o n t p a s d e p i e d s q u i é p r o u v e n t la f a t ig u e qu ’en d u r e n t d a n s leur co u rs e l ’h o m m e e t le c h am eau .

[2.} Elles n ’ont p o in t d e p a u p iè r e s en p ro ie à l ’insom nie, q u i afflige l’h o m m e é lo ig n é d e sa p a tr ie , e t p r i v é d e repos p e n d a n t la nuit.

[3.] L e soleil n oir cit n o tr e vis age; m ais, hélas! il ne r e n d pas à nos c h e v e u x

bla nchis le u r n o ir ceur p r i m i ti v e .

<[4.] T e l est l’arr êt que le ciel a prononcé c o n tr e nous au m ê m e in sta nt. Si

nous avio n s pu p o r t e r n o tr e cause d e v a n t u n ju ge de la te r re, sa décisio n sans d o u te e û t été dif fé re n te .

15.] N ou s a v o n s soin que l’eau ne nous m a n q u e p a s dan s n o tr e vo y a g e : elle d e sc e n d d e s nu a g es q u i la c ontiennent, et nous la recu eillo n s dans nos outres.

i[6.] Je n ’a i p o in t p r i s les c h a m e a u x en haine; m a i s en les f a isa n t s e r v i r

à m o n usage, j ’ai v o u lu p r é s e r v e r m o n coeur de la tr istesse, e t m o n corps d e la m aladie .

[7.] Je leur ai fa i t q u i t t e r M isr en c o m m a n d a n t à leurs p ie d s d e d e r r iè r e d e

ch asser c e u x de d e v a n t, et, r a p i d e s c o m m e la flèche, ils on t a b a n d o n n é D ja rs et A la lem .

[8.] L e s a u tr u ch es du déser t, c o u v e rte s d u harnais, r i v a li s e n t av e c e u x de

v it e s s e , et leurs rênes fl o t t e n t d e fr o n t avec c e lle s d e nos ch a m e a u x .

[9.] Je suis parti, a c com pagn é de jeu n es h o m m e s d é t e r m i n é s à e x p o s e r leur

vie, et so u m is à to u s les é v é n e m e n t s c o m m e ce u x qui t e n t e n t la f o r tu n e en jo u a n t av e c les flèches.

[10.] T o u te s les fois q u ’ils ôta ien t leurs tu rbans, ils nous en fa i s a ie n t v o ir

d ’a u tr es q u e la n a tu r e a v a it c r é é s noirs, et qui ne c o u v r a ie n t enco re que le urs têtes.

[11.] L e u r s jo u es n ’éta i e n t r e v ê t u e s que d ’un lé ger d u v e t. Ils te r r a s s a ie n t les

ca v a li e r s q u ’ils p o u v a ie n t a tt e in d r e , et se r e n d a i e n t m a î t r e s des c h a m e a u x qui se t r o u v a ie n t sur leur passage.

[12.] Ils se so n t p ro c u r é a v e c leurs lances p lu s qu ’ils ne d e v a ie n t en a tt e n d r e ,

e t c e p e n d a n t elles n ’ont pu c o m b l e r leurs v a s t e s désirs.

[13.] Ils c o m b a t ta i e n t sans in te rru p tio n , c o m m e d an s les t e m p s d ’ignorance;

m a i s le u r vie , p r o t é g é e par leurs lances, s’écoula it en sû reté c o m m e dans les m ois sacrés.

[14.] Ils o n t saisi le urs lances naguère m u e t te s ; e t en les p o u s s a n t a v e c

v ig u e u r c o n tr e les b ra v e s , ils le u r o n t a p p ris à siffler c o m m e les ailes ra p i d e s d e l’oiseau.

[15.] N os c h a m e a u x nous p o r t e n t a vec rap id ité, leurs lè v r e s sont b la n ch issa n ­

te s d ’é c u m e , et la corne de leurs p ie d s s’est v e r d i e en fo u lan t le rogl et le yan e m .

[16.] A r m é s du fo u et, nous les écartons des lieux où croît l’herb e, p o u r les

dir ig er v e r s les p â tu r a g e s de la généros ité.

([17.] Mais où les tr o u v e r ces p âtu rages, dep u is q u ’A b o u C h o d jâ a Fâtik, ce

chef g lo r ie u x des A r a b e s et des Persans, a cessé d ’exister!

[18.] Il n ’est p o in t en Misr u n a utr e F âtik v e r s qui no us puis sio ns nous r e n ­ dre, et pe rs o n n e ne le r e m p la c e p a r m i les h om m es.

[19.] N ul d ’en tr e les v i v a n t s ne lui r e s s e m b l a i t en v e r t u s , e t voilà q u ’a u jo u r ­

d ’hui les m o r t s r é d u i ts en po u d re sont s e m b la b l e s à lui!

[20.] J e l’ai perdu! Je le ch erchais dans m e s courses lo in tain es, m a i s j e n ’ai

r e n co n tré p a r t o u t qu e le néant.

[21.} M es c h a m e a u x pa ra issa ien t rire de pitié , q uand ils c o n sid é ra ie n t les h o m m e s p o u r qui le urs p ie d s s’éta ien t ensa nglanté s.

[22.] Je les conduis ais p a r m i des p e u p le s st u p id e s c o m m e le s id o les q u ’ils

se r v a ie n t, m a i s en qui j e ne v o y a is pas l’innocence de leurs idoles.

[23.] E nfin je su is r e v e n u a u x lieux que j ’ava is qu itté s , e t a lo rs m e s p lu m e s m ’ont te n u ce langage: „La gloire est r é s e r v é e à l’épée, e t non pas à la p lu m e .

164

[24.] S e r s - t o i d e nous q u a n d t o n b ra s aura f a i t usage d e l ’épée, c a r nous

n e s o m m e s qu e le s e sc l a v e s d e l’ép ée.”

[25.] T e ll e s sônt, ô m e s p lu m e s , les p a ro les q u e v o u s m ’a v e z fa i t en ten dr e.

V o s co nseils a u r a i e n t pu m e guérir, m ais, hélas! si j e ne les ai p o in t com pr is, c ’e st q u e m o n m a l e s t le p e u d ’in telligen ce.

[26.] À c e lu i qui p r é t e n d o b t e n i r a u t r e m e n t q u ’avec le g la i v e in d i e n ce qui e s t n éc e ss a ire à ses beso ins, d e m a n d e s ’il a t r o u v é ja m a is l’o b j e t de ses désirs; il r é p o n d r a : Non.

[27.] L e s p e u p l e s c h e z q u i nous no u s s o m m e s r e n d u s , o n t cru qu e c ’é ta i t la

m i s è r e qui nous a v a i t f o r c é s d e le s v is it e r ; e t en e f f e t, v i s i t e r les h o m m e s , n ’est-c e p a s le u r d o n n e r à p e n s e r q u ’on a b esoin d ’eux!

[28.] L ’i n j u s t ic e n ’a cess é d e d i v i s e r les h o m m e s , q u o iq u ’ils so ien t to u s nés

d e la f e m m e .

i[29.] Eh bien! nous ne le s v is it e r o n s plu s d é s o r m a is q u ’a v e c l’épée é tin c e la n te

q u e nos m a in s, d è s n o tr e j e u n e âge, ont é té i n s t r u i t e s à m a n ie r.

[30.] Q u ’a v e c l ’é p é e d o n t le t r a n c h a n t ac éré d é c id e r a q u i d o it s u c c o m b e r de

l ’o p p r e s s e u r ou d e l’o p p r i m é .

[31.] N ous a v o n s su p r o t é g e r c o n tr e e u x la p o ig n é e de nos gla iv e s, e t to u jo u rs

e ll e e s t d e m e u r é e sans ta c h e dans nos m a i n s , qu i ne sont ni v il e s n i im p u is sa n te s .

[32.] H a b i t u e te s r e g a r d s à c o n s i d é r e r le s o b j e t s d o n t la v u e e s t affligeante: c e que to n o e il v o it t a n d i s q u ’i l e s t é v e illé , d is p a r a î t au ss i v i t e que les songes r a p i d e s .

t[33).] N e te p la in s j a m a i s d e v a n t le s h o m m e s , d e p e u r qu e le r é c i t d e te s m a u x

■ne les r éjo u iss e, ain si que le ble ssé r é j o u it p a r ses g é m i s s e m e n t s les c o r b e a u x et l e s vau tou rs.

[34.] M é f i e - t o i d e s h o m m e s , e t ca ch e a v e c a d r e s s e les p r é c a u tio n s q u e tu

p r e n d s c o n tr e eu x: crains d e t e laisser s é d u i r e p a r u n sou r ire qui b rille su r le urs l è v r e s .

[3'5.] L a bo n n e fo i a dis paru : t u n e la r e n c o n t r e s plus dan s les tr a ité s, e t la

s i n c é r i t é ne se t r o u v e p lu s ni d an s les dis cou rs ni d a n s les s e r m e n ts .

)[36.] G lo ir e s o it r e n d u e au c r é a t e u r de m o n â m e ! C o m m e n t se f a i t- i l q u e les

d a n g e r s e t le s f a t ig u e s d e s v o y a g e s se c h a n g en t p o u r m o i en délices, t a n d i s que d ’a u tr e s n ’y v o i e n t q u e l’e x c è s d es to u r m e n ts!

[37.] L a f o r t u n e s ’é to n n e que je s u p p o r t e ain si ses v i c i s s i tu d e s , e t qu e m o n

c o r p s s ’e n d u rcisse c o n tr e ses coups accabla nts.

[38.] M es i n s ta n t s se p e r d e n t d a n s la société d e s homfmes, e t m a vie... Ah!

p l û t à D ieu q u ’elle se f u t écou lée d a n s l’u n e d e s g é n éra tio n s passées!

[39.] N os an cêtr es, e n f a n t s du t e m p s , s o n t v e n u s dan s sa je u n e s se , e t il les

a ré jo u is; e t nous, nous s o m m e s v e n u s d a n s sa d é c r é p i t u d e , [s. 14— 18]

N ie w dając się w analizę języ k a i sty lu obu przekładów , co m iałoby

m oże pełną w artość p rz y jednoczesnym b ad an iu tek stu arabskiego, jako

n iew ątp liw ie M ickiewiczowi z n a n e g o 3, m ożna jedn ak w yciągnąć z ich

zestaw ienia garść w niosków co do tek stu polskiego kasydy.

Zapoznanie się z um ieszczoną na w stępie biografią A bu-Szodży F a-

tik a i z kom entarzem L a g ran g e ’a do poem atów na cześć tego w ojow ­

3 L agran ge przytacza n a k ońcu k sią żk i p ełn e te k sty o ry g in a ln e p rzek ła d a ­ n y c h kasyd , op atru jąc je ob szern ym kom en tarzem .

nika nap isanych nasu w a w ątpliw ości co do autentyczności przy p isu Mic­

kiew icza do kasydy, znanego z w cześniejszych w ydań. N ietrudno stw ie r­

dzić, że w prow adzone po raz pierw szy do W ydania Jubileuszow ego Dzieł

obszerniejsze objaśnienie poety w ykazuje bliskie pokrew ieństw o z tek s­

tem L ag ran g e’a, m iejscam i zaś jest po p ro stu jego tłum aczeniem . W olno

też przypuszczać, że W itold K linger nie m ylił się, podejrzew ając Odyńoa,

w ydaw cę p ierw o dru ku Alm otenabbiego, o n iefo rtu n n e skrócenie tego

o b ja śn ie n ia 4, zestaw ienie bowiem obu tekstów kasydy w ykaże dalsze

zniekształcenia tekstu polskiego, k tó re tru d n o przypisyw ać M ickiewi­

czowi.

Do takich należy opuszczenie w tekście polskim trzech stro f (21, 22,

34), k tó re wobec b rak u au to g rafu nigdy zapew ne nie zostanie w yjaśnio ­

ne 5. O ile jed n ak tru d n o w yobrazić sobie przyczyny, dla k tó ry ch m iałby

je pom inąć w przekładzie Mickiewicz, o ty le łatw o m ożna przypuścić, że

zgubił je n iezb yt sk ru p u la tn y wydawc-a. Tekst Alm otenabbiego w „M e-

litele ” obfituje w błędy, dostarczające pow ażnych poszlak przeciw O dyń-

cowi i w skazujące na nieudolne odczytanie rękopisu poety.

K lasycznym dowodem nied b alstw a edytorskiego jest tu imię boha­

te ra kasydy, k tó re w p ierw o d ru k u w ystępu je w brzm ieniu „A bu-Chodża

T alik” (s. 146 (objaśnienie p o ety ); 148, w. 38, 39) oraz ,,Abu T alib”

(s. 148, w. 41), p rzy czym pierw szą z tych form popraw iono dopiero

w w ydaniu pary sk im z r. 1844, druga zaś pokutow ała jeszcze w w ielu

w ydaniach n astępnych. Im ię to, k tó re u L ag ran ge’a w y stępu je w tra n s ­

k ry p cji francuskiej jako „A bou-C hodjâa F â tik ” lu b ,,A bou-Schodjâa F â ­

tik ” 6, pow inno brzm ieć po polsku „Abu-Szodża F a tik ”, co potw ierdzają

i arabskie tek sty kasyd 7.

4 W. K l i n g e r , N ie z n a n y p r z y p i s do „ A l m o t e n a b b y ”. (D w a o k r u c h y l i t e ­

rackie). W zbiorze: K s ię g a p a m i ą t k o w a k u uczczen iu p r a c y n a u k o w e j i n a u c z y ­ c i e l s k i e j S ta n i s ł a w a D o b rzy c k ie g o . Poznań 1928, s. 158—161.

5 Istn ie je ty lk o a u tograf w sp o m n ia n eg o p rzyp isu p oety do kasyd y.

6 Zob. Élégie d ’A b o u A t t h a y y b A l m o t e n a b b y sur la m o r t d ’A b o u S c h o d jâ a Fâtik. (T raduit de l ’arabe par M. G r a n g e r e t de L a g r a n g e ) . W zbiorze:

F u n d g r u b e n des Orien ts. T. 6. W ien 1818, s. 179— 185.

7 F orm ę „A bu-C hodża” w p row ad ził p o n o w n ie W. B ru ch n alsk i, uw ażając tra n sk ry p cję fra n cu sk ieg o ch przez p olsk ie s z za m yln ą (zob. A. M i c k i e w i c z ,

Dzieła. T. 2. L w ó w 1090, s. 377), za n im p o w tó rzy li ją M. K ridl (w w y d . z r. 1929)

oraz J. K allen b ach i J. B y strzy ck i (w w y d . B N I, 66). N a p o d sta w ie autografu w prow adzono tę p iso w n ię rów n ież w W ydaniu J u b ileu szow ym , jest ona jed n ak n ie w ą tp liw ie błędna. Im ię „Abu Szodża” znaczy po arabsku ‘O jciec O dw agi (Od­ w a żn y )’ i n ie m a nic w sp ó ln eg o z tu reck im w y ra zem „C hodża”. U ży cie te j form y p rzez M ick iew icza to zw y k ły lapsu s calam i pod w p ły w e m tran sk ryp cji fra n cu s­ kiej. R ów n ież w y stę p u ją c e w W ydaniu J u b ileu szo w y m form y: „F a teh a ”, „F ate- h em ”, w y n ik a ją p raw dopodobnie z trudności od cyfrow an ia n ieczy teln eg o p ism a p oety, n ie znajdują b ow iem żadnego p otw ierdzenia.

166

Innego dow odu nieudolności

też dowolności Odyńcow ej in te r­

p re ta c ji au to g ra fu dostarcza stro fa 15, k tó rej tek st polski brzm i:

I depcąc R eg i i G anem , nogi zazielen ią.

Poró w nan ie z tekstem fran cu sk im rzu ca ciekaw e św iatło na n iezby t

zrozum iały w. 2 tej stro fy — „la corne de leurs pieds s ’est verdie ,en

fo u la n t le rogl et le y a n e m ”. Przypuszczenie, że chodzi tu o jakieś chw a­

sty, k tó ry ch sok zab arw ia na zielono k o p y ta wielbłądów , potw ierdza cał­

kowicie słow nik arab sk o -fran cu sk i, gdzie czytam y:

[r ogh l] — p la n t e a m è r e

[ j a n e m ] — s o r te d e p l a n t e m é d i c in a l e 8

Nie rozum iejąc znaczenia obu w yrazów , w ydaw ca p rzy ją ł — może

p rzez analogię do s tro fy 7 — że są to rów nież jakieś „sąsiedzkie k ra in y ”

i zm ieniw szy pisow nię błędnie odczytanych nazw botanicznych p o tra k ­

tow ał je jak o geograficzne, n a w zór „Dżars i A lalem i”. T ru d n o bow iem

posądzać o tak zasadniczy błąd M ickiewicza, k tóry, jeśli n a w e t nie znał

dokładnie te k stu arabskiego, n a ty le przecież sw obodnie obracał się w śród

subteln o ści francuskiego języka, aby nie m ógł żywić w ątpliw ości, do ja ­

kiej k ateg o rii pojęć zaliczyć owe „Ze rogi et le y a n e m ” z przek ład u L a-

g ran g e ’a. Jeśli ich nie skorygow ał w w y d an iu pary skim , to stało się ta k

m oże dlatego, że je przeoczył, ja k i n iefo rtu n n eg o „A bu T alib a” w w.

41, albo że ju ż nie p am iętał po k ilk u n a stu latach ich dokładnego brzm ie­

nia.

M ityczne „Regi i G anem ” , p o w tarzające się w różnych w ydaniach k a ­

sy d y od 140 l a t 9, u ra s ta ją do rzęd u sym boli — ileż ic.h jeszcze może

się kryć n aw et w au to ry zo w an y ch i rzekom o pod k o n tro lą sam ego p o ety

dokonyw anych edycjach 10!

8 G. B. B e l o t , V o c a b u la i r e a r a b e - fr a n ç a i s à l’usage d e s é t u d i a n t s . . 6-m e

éd itio n , re v u e et au g m en tée B ey ro u th 1899. (Ze w z g lę d ó w tech n iczn y ch arab ­ s k ie w y ra zy odtw orzono w tym cy ta cie za p om ocą tran sk ryp cji.)

9 B ru ch n a lsk i w p r o w a d z ił w p r a w d z ie w ła ś c iw e b rzm ien ie obu nazw , n ie m ógł się jednak w id o czn ie u w o ln ić od su g e stii, że są t o n a zw y geograficzn e, gdyż zm ien ił ich p iso w n ię, zaczyn ając oba w y r a z y d u żym i lite r a m i, zarów n o w te k ś c ie poem atu jak i w p rzytoczon ym przez sieb ie fra g m en cie fra n cu sk ieg o tek stu L a g ra n g e’a. P iso w n ię B ru ch n a lsk ieg o za ch o w a li K a llen b a ch i K ridl.

10 W szelk ie w y ja śn ie n ia co do p iso w n i i znaczenia nazw arab sk ich jak r ó w ­ n ież co do ich tra n sk ry p cji zaw d zięczam drow i A n d rzejo w i C z a p k i e w i c z o - w i, k tórem u ch ciałab ym tu w y ra zić w d zięczn o ść za n ie z w y k le k o leżeń sk ą i ży cz­ liw ą pom oc.