F. Kanclerz
Zagrożenie zabytków
architektonicznych przez wody
zbiorników przy zaporach rzecznych
Ochrona Zabytków 9/1-2 (32-33), 132
k o n s e r w a to r s k ie j, łą c z ą c b a d a n ia d a w n y c h t e c h n i k z n o w o c z e s n y m i o s ią g n ię c ia m i w te j d z ie d z in ie . W to k u p r a c k o n s e r w a to r s k ic h n a tr a f i o n o w R o sto w ie n a p e w n e tr u d n o ś c i. B a d a n ia h is to r y c z n e d o w io d ły m ia n o w ic ie , iż część h e łm ó w w ież b y ła p o k r y ta g o n ta m i. T e c h n ik a t a je s t ju ż o d d a w n a n ie z n a n a n a te r e n a c h ro s to w sk ic h . P o s ta n o w io n o je d n a k o d tw o rz y ć w ła ś c iw e p o k r y c ie i p o p o s z u k iw a n ia c h u d a ło się o d n a leźć w K a r e lii s ta re g o cieślę, b ie g łe g o w k r y c i u d a c h ó w g o n te m . S p ro w a d z o n o m a j s t r a d o R o s to w a i ta m , p rz y u c z y w sz y k il k u w s p ó łp r a c o w n ik ó w , w y r a b ia s p e c ja l n e , g r u b e g o n ty o sik o w e . W e d łu g o ś w ia d c z e n ia k ie r o w n i c tw a ro b ó t k ry c ie g o n te m w y r ó ż n ia s ię d o d a tn io p o d w z g lę d e m te c h n ic z n y m i e k o n o m ic z n y m i p o z w a la o s ią g n ą ć w y s o k i p o zio m e stety czn y ^ z w ła szcza n a m a ły c h k o p u ła c h w ie ż i b a s z t.
S z c z e g ó ln ie w a ż n y m p ro b le m e m b y ła r e p e r a c j a m u r ó w z d e k o ra c ja m i, w y k o n a n y m i z c e g ie ł k s z ta łtó w e k . D o r o b ó t ty c h tr z e b a b y ło u z y s k a ć około 95 ty p ó w ceg ie ł p o k ilk a d z ie s ią t s z tu k k a ż d e g o p ro filu . P r ó b o w a n o rę c z n e g o p ro f ilo w a n ia cegieł, le c z k o s z t w y k o n a n ia b y ł w y so k i, poza ty m n ie m o ż n a b y ło u z y sk a ć g o to w y c h k s z ta łto w y c h c e g ie ł z z a k ła d ó w c e ra m ic z n y c h . P o s ta n o w io n o w ię c z b u d o w a ć i u r u c h o m ić n a b u d o w ie p ie c do w y p a la n ia ż ą d a n y c h p ro f ili. J e d n o c z e ś n ie je d n a k p r z e p ro w a d z o n o p r ó b y z w y k o n a n ie m k s z ta ł tó w e k p r e f a b r y k o w a n y c h . D o teg o ce lu u ż y to m ie s z a n in y p ia s k u z s z a m o te m i b e to n e m , w y c is k a n e j w fo r m a c h d r e w n ia n y c h . D la u z y s k a n ia w ła śc iw e g o w y g lą d u lic a do m a s y d o d a w a n o w te j części f o r m y b a r w n y s k ła d n ik . C h o ciaż w y n ik i t y c h p ró b z a s a d n ic z o u d a ły się i p r o d u k c j a ta k i c h p r e f a b r y k o w a n y c h b lo k ó w o k a z a ła się e k o n o m ic z n a , je d n a k u ż y to ich ty lk o w n ie k t ó r y c h m ie js c a c h , c z e k a ją c n a w y k o n a n ie w ła ś c iw e j w y p a la n e j cegły p r o f ilo w e j. O r g a n iz a c ja ro b ó t, f in a n s o w a n y c h ta k z b u d ż e tu te r e n o w e g o ja k i z d o ta c ji p a ń stw o w y c h , b y ła p rz e p r o w a d z o n a b a rd z o s t a r a n n ie . U s ta n o w io n o s p e c ja ln y zesp ó ł b u d o w la n o - k o n s e r w a to r s k i, z o rg a n iz o w a n o s u s z a r n ie d r z e w a b u d o w la n e g o n a m i e j s c u , k u ź n ię i s t o la r n i ę m e c h a n ic z n ą — ta k a ż e b y w s z y s tk ie p o tr z e b n e ro b o ty w y k o n y w a ć n a m ie js c u b u d o w y . R o b o ty k o n s e r w a to r s k ie n a R o sto w sk im K r e m l u t r w a j ą i p o p rz e z w y c ię ż e n iu ró ż n y c h tr u d n o ś c i te c h n ic z n y c h n ie d łu g o zo s t a n ą c a łk o w ic ie u k o ń c z o n e . F. Kanclerz * O p r a c o w a n o n a p o d s ta w ie a r t y k u ł u A. W 1 k - t o r o w a , O z a s z c z y t l e p a m l a t n i k o w a r c h l t e k -Z A G R O Ż E N IE -Z A B Y T K Ó W A R C H IT E K T O N IC Z N Y C H P R Z E Z W O D Y Z B IO R N IK Ó W P R Z Y Z A P O R A C H R Z E C Z N Y C H . * S y s te m z a p ó r w o d n y c h n a W ołdze, r e a l i z o w a n y od s z e re g u la t, w y ło n ił n o w y p r o b le m o c h ro n y z a b y tk ó w a r c h i te k t u r y , z n a jd u ją c y c h się b e z p o śre d n io n a d b r z e g a m i z b io rn ik ó w . Z b io rn ik i R y b iń s k i i U g lio k i p o d w y ż sz y ły d a w n y p o z io m w o d y n a W o łd ze ta k , ż e s k r a j sto k ó w b rz e ż n y c h rz e k i w p o b liż u z a b y tk o w y c h b u d o w li d a w n e g o K re m la w U g liczu w y s ta je t y l k o do 2 m e tr ó w n a d p o zio m w o d y w z b io rn ik u . P r z y p r o je k to w a n iu te g o z b io r n ik a z b a d a n o w y so k o ść n a w o d n ie n ia p o w o d zio w eg o w p rz e c ią g u 74 l a t i u s ta lo n o w te n s p o s ó b pozio m s ta łe g o z a le w u . W la ta c h 1939— 40 w y ło żo n o sto k i z b io r n ik a d u ż y m i p ły ta m i k a m ie n n y m i a p o te m z b io r n ik n a p e łn io n o . D o 1955 r o k u p ła sz c z k a m ie n n y s p e łn ia ł d o b rz e s w e z a d a n ie o c h ro n y p ia s z c z y sty c h b rz e g ó w . G d y je d n a k w 1955 r o k u p o zio m w o d y w z b io r n ik u w n a s tę p s tw ie dużego n a p ły w u p o d n ió s ł się p o z a s k r a j o c h ro n n e j o b m u - ró w k i b rz e g u , fa le ro z m y ły c a łą n ie c h r o - n io n ą k o ro n ę b rz e g u i p o d e sz ły p o d f u n d a m e n ty i m u r y z a b y tk o w y c h b u d o w li, s to ją c y c h w p o b liż u . J e d n o c z e ś n ie b a rd z o p o w a ż n ie p o d n ió s ł się p o zio m w ó d g r u n to w y c h , c o w p ły n ę ło w y b itn ie u je m n ie n a sp o isto ść g r u n t u p o d f u n d a m e n ta m i i z a g ro z iło cało ści z a b y tk ó w . S zczeg ó ln ie p o w a ż n ie z a g ra ż a ła w o d a X V II -to w ie c z n e j c e rk w i J a n a Z w ia s tu n a . W z w ią z k u z n ie p rz e w id z ia n y m i n a s t ę p s tw a m i ro z m y c ia n ie c h r o n io n y c h k o ro n b rz e g ó w z b io r n ik ó w w o d n y c h n a s u w a ją się n a s tę p u ją c e p o s tu la ty : 1. k o n ie c z n e jesit p rz e p r o w a d z e n ie b a d a ń g r u n t u pod z a b y tk ie m , s to ją c y m w b e z p o ś re d n ie j b li sk o ści b rz e g u z b io r n ik a re te n c y jn e g o . B a d a n ia p o p rz e z w ie rc e n ia w in n y d o s ta rc z y ć d a n e o ro d z a ju g ru n tó w , co p o z w o li n a u s ta le n ie ś r o d k ó w z a ra d c z y c h p rz e c iw k o s z k o d liw e m u d z ia ła n iu w o d y g r u n to w e j 2. S to k i b rz e ż n e z b io r n ik a n a le ż y o b ło ży ć m o c n y m p ła s z c z e m o c h ro n n y m aż do k o ro n y , z o d p o w ie d n im tr w a ły m p a r a p e te m i o d p ro w a d z a n ie m w o d y p o w ie rz c h n io w e j. N a p o d s ta w ie z a b y tk ó w U g licza n a le ż y stw ie rd z ić , dż p r a c e h y d ro te c h n ic z n e i p r o je k to w a n ie w o d n y c h z b io rn ik ó w n a r z e k a c h w y m a g a ją o k re ś le n ia s p o s o b ó w u c h ro n ie n ia p rz e d w o d ą g r u n to w ą i e w e n t. z a le w e m f u n d a m e n tó w b u d o w li niei ty lk o z a b y tk o w y c h , k tó r e n ie z „ w ła s n e j w o li” z n a la z ły się tu ż p rz y lin ii „ c o fk i” — p rz y z w ie rc ia d le w o d n y m z b io rn ik a .
____________________ F. Kanclerz
t u r y p r i g i d r o t e c h n l c z e s k l c h r a b o t a c h . „ A r c h i t e k t u r a Z S R R ” , 1956, n r 1.
