Poziom monograptus hercynicus z warstw żdanowskich w Górach Bardzkich

(1)

ACT A

G E '0 LOG I C A POLONICA

VOL. X 188 0 No. a

POZiOIJ;l monograptus hercJJnicu~

Z

UJarstUJ zdanowskich '

ID

G6rach ' Bardzkich

STRESZCZENIE: PrZecimiotemPracy jest wiek oraz charakter tacjalny warstw Zdanowskich, stanowi!tcych g6rn" cz~~ serii staropaleozoicznej WY&~PUjllcej w 00:-

~bie struktury· bardzldej (Sudety). OmOwlono dotychczasowe badania oraz wlasne spostrzeienia lftoiogiczne,. ana podstawie z~IeziOnej formy Monograptus hercvnicus

. Pemer ustalono wiek tej serU nasrQcikowY i g6my ludlow;

WSTP;P

Seria osad6w staropaleozoicznych . struktury . bard~kiej, sldadajllC8 si~: w . dolnej cz~sci 'z kwarcyt6w i lupk6w, w srodkowejz .lidyi6w i .!up.- .k6w graptolitowych, it w g6l'1').ej z· pStrYch 'osad6w warStw. ~anowskich,

,udokuniEmtowaria' byla :piileontologicznie. na podBtawie graptolit6w .tyJko

Vi. swejcz~scl ~rOdkoweJ: Wiek kwarcyt6w. oraz warstw' zdanowskich. jeSt

. spomy

i r6Znie interpretowany w ·literaturze .. Autot artykuhi, na.

Skutek .

sugestii prof. dra J. Samsonowicza, od 1957 rokuprowadzi szezeg6Iowe -badania osad6w staropaleozoicznych wy5t~pujl:l:cych w obr~bie struktury bardzki(i!j,.

a.

zebrane . dotychczas spostrz~z~a, wszczeg6lnosci nadviarst- wami zdanowskimi, wnoZliwiajq,. dokladne sp~owanie wieku tej '200 m serii.

PRZEGL.\lJ DOTYCHCZASuWYCH BADAN

Poj~cie warstw zdanowskich (Herzogswalder Schichten ..,-' nerzoga- j1ald '.- ' Zd.an6w) wprowadzil: do. litetatUry . E .. Dathe . (1904), dop~ttujllc

'si~

w -

^nic1i podobienstwa litologicznego. do utwor6w dolnego dewo01,l

>TuryngU IUD" dolriego karbonuHarzu. W objaSnieJ?iu do swej mapy . wriieszcza je jednBk' pOWyZej g6rriego :dewonu,. a. pOd .. dolnytll km.-bon~.

(2)

LECH TELLER

E. Bedenke (1934) zalicza warstwy zdanowskie do dolnego syluru, opierajll:c swe spostrzezenia gt6wnie na profUu w Zdanowie. Autor ten przypuszcza1nie nie wiedzial, iZ znajdujll: si~ one

w

serii odwr6conej .

. Dolcladne poIozenie warstw zdanowskich ustalil dopiero F. Dahlgriin i L. Finckh (1924). Badajqc profil wyst~pujll:CY na G6rze Lopiance kolo WUczy stwierdzili oni, iZ warstwy te stanowill: nadklad stratyg!'aficzny lupkow graptolitowych syluru, z. ktorymi lqczll: si~ przejsciami. Na tej podstawie warstwy tezaliczyli do najwytszego syluru.

G. Fischer (1942) po raz pierwszy podaje wiadomoSc 0 znalezieniu w warstwach Zdanowskich fauny malzoraczk6w oraz zgsdZa si~ z poglll:- dem F. Dahl~riina i L. Finckha 0 ich. nadlegloSci .stratygraficznej wzglf;l- dem paleontologicznie udokumentowanego syluru.

Badania geolog6w polskich w latach powojennych wprowadzily szereg nowych· danych i rozszerzyly dotycllCzasawe wiadomoSci ci warstwach Zdanowskich. J. Oberc (1953) serif;l pstrych hlpk6w, czfilSto krzemionkowych, mill:Zszosci okolo 200 mr.ozbija na cztery "facje":

a) facja Zelanowska - Sl\ to lupki czerwone, zie1one, Mite,· a rzadko czarne. i szare z odcieniem zielonawym, mifilkkie, Uaste, jedwabiste, . z rzadkimi wk1:adkami szaroglaz6w; .

b) facja mikolajowska ~. twOI'Zll: jll: lupki zielone, z6lte, twarde, bardzo subtelnie laminowane, ·niekiedy krzernionkowe. Cz~te Sll: ziarna zwietrzalych skaleni;

c) facja Wilczy - Sl\ to lupki szaro-zielone, dobrze ulawicone, z wkladkalni lupk6w piaszczystych, cienkolawicowych z hieroglifalni.;

d) facja brzeznicka - wyksztalcona w postaci lupk6w krzemionkowych i kwarcytowych z cienkimi wkladkami szarego lub zielonegc rupku ilastego. Przy wietrzeniu zinieniajll: . one miejscami· barwf;l ^n&

c.zerwOlUl·

J. Oberc wskazuje na ~bianie si~ oraZ przejScie mi~y facjll: "a'·

I "e" oraz prawdopodobnie "e" i "d". W obr~bie faeji "a" i "b" wys~pujll:

wkladki lupk6w cZarnych typu· graptolitowego.

W . konkluzji autor ten dzieli dotychczasowe watstwy zpanowslde na dolne, kt6re· obejmujll: faej~ "a" i "b" oraz g6me.- "e" i "d". Cz~c dolna - zdaniem J. Oberca - ze wzgl~u na swe zabarwienie wykazuje duZll: ana1ogi~ do facji dauntonu zachodniej Europy, ,g6ma natomiast . cech tych nie posiada.

N a podstawie powytszych danych oraz faktu, ze mill:Zszosc serii sylurskiej (walent, wenlok i dolny ludlow) wynosi tylko kilkadziesill:t metr6w,· a warstwy zdanowskie osi~jll: gruboSc okolo 200 m, J.·Obere (1953) przypuszcza, Ze g6nla CZfilSc serii Zdanowskiej obejmuje cze§c dol-

(3)

POZIOM MONOGRAPTUS ~RCY~GUS· 2;: WARSTW ZOANOWSKICH327

.nego dewqnu, natomiast c~sc dolna odpowiadalaby ludlowowi gornemu.

Doldadnej granicy z braku dowod6w nie przeprowadza, podkreSlajqc jedynie, ze rowniez G. Fischer zwraca uwag~ na podobnq mozliwoS,c.

L. Malinowska (1955)" przeprowadzajL\c badania syluru na terenie Gor Bardzkich, na' podstawie fauny graptolitowej ustalila poziom Lobo- graptus scanicus. POwyZej tego poziomu wyst~puje jeszcze seda 27 m ,gruboSci, silnie zaburzonateIrtonicznie, w kt6rej fauna nie zachowala

si~ (profil w Zdanowie). Fakt ten uniemoZliwia zaliczenie tego kompleksu do gornej cz~sci dolnego ludlowu. Autorka podkresla, ze gdyby przyjllc, iz ten 27 m gruboSci kompleks odpowiada g6rnej c~ci dolnego ludlowu, to 'lezqce wyZej 200 m' grube warstwy Zdanowskie odpowiadalyby down- tonowi w sensie pi~tra i obejmowalyby ludlow g6rny oraz Zedyn dolny (daunton w ^poj~iuJ. Samsonowicza, 1956).

Nowsze badania J. Oberca (1957) przyczynily ^si~do zlniany po- przednicll jego pogIqdow na problem. .warstw zdanowskich. W pracy swej (1957) wprowadza on dodatkowo dwie nowe facje, a mianowicie:

facj~ wojciechowsq oraz facj~ klodzkq. 'Te ostatnill wprowadza warunko- wo jako facj~ warstw Zdanowskich, podkreslajl\C, ze moZe ona wejsc

Vi

przyszloSci w skladserii pregotJandzkiej regionu bardzkiego. Wydzie- lone uprzednio "facje" traktuje juZ jako warstwy, a wiec' jednostki stra- tygraiiczne, gdyz w czasie szczeg&owych badan okazalo si~, ze utworom ' tym me odpowiada w zupelnoSci pojecie facji. '

W tym nowym uj~cill wydziela J. Oberc nad lupkami graptolitowymi:

1) lupki zdanowskie '~ stosujqC to pojecie jako podrzedne w stosunku do dotychczasowego terminu "warstwy Zdanowskie";

2) lupki, mikolajowskie; ,

3) warstwy wojciechowickie,' ktore skladajq si~ z lupk6w ilastych, laminowanych, brqzowych, twardych, z ziamami zwietrzalego skalenia.

Zblizone Sq one do warstw mikolajowskich, a rOmiq ^si~od nich tylko kolorem. We wsi WojciechoWice wystepujll 'w nich szaroglazy grubola- wicowe, miejscami zlepiez'icowate z otoczakami kwarcu;

4) watstwy z Wilczy;

5) warstwy brzezmckie;

6) lupki klOdzkie - ^'⁰ ,barWie szaro-zielonej, ,silnie zaburzone tektonicznie i sprasowane. Ich pozycja stratygraficzna jest niejasna.

Wszystkie te osady majll pewnecechy wsp6lne: reguIarne, cienkie

~arstwowanie, jasnq barwe, ub6stwo materialu piaszczystego oraz czeste wldadki lupk6w krzemionkowych.

Wzajemne stosunki wymienionych serii w odniesieniu do serii graptolitowej dadzq si~ ujqC - wedlug J. Oberca - nast~puj~co: lupki' graptolitowe dolnego ludlowu przechodzll w lupki zdanowskie, miejscami zaS w lupki m~olajowskie. Obie, te serie wyst~pujq w niektorych

(4)

328 LECH TELLER

przypadkach razem, blldZ tez lupki mikolajowskie pojawiaj!l" si~ mi~dzy

warstwami zdartowskimi a warstwami z Wilczy. W obu tych seriach wy~

s~ujq wldadki czamych lupk6w typu graptolitowego, co wskazuje na ich zwilp:ek z seriqgraptolitoWll. Warstwy wojciechowickie jI'ozwijajq si~ z lupkow mikolajowskich, lecz nigdzie nie spotyka si~ kontaktu tych warstw z seriq graptolitowq. Sq one prawdopodobnie mlodsze od lupkow mikolajowskich lub tez stanowiq ich odpowiednik facjalny. Lupki zda-

" ,nowskie przechodzq stopniowo w warstwy z Wilczy, ktore Sq riiewlltpli- wie od nich mlodsze. Analogicznie przedstawia si~ sprawa z warstwami brzefuickimi z tym, ze - zdaniem J. Oberca - wyst~pujq one \W'1'az

""z" lupkami mikolajowskimi. Wiekowo odpowiadajq raczej warstwoin z Wilczy, za czym przemawia pojawienie si~ psamit6w: lupk6w kwarcytowych w warstwach brzezn,ickich i szaroglaz6w w warstwach z Wilczy.

J. Oberc (1957) zalicza wszystkie t~ serie do dewonu dolnego z tym zastrzezeniem, ze pewne odmiany litologiczne :mane z tak uj~tego dewonu do1nego, kt6re wys~pujq w obr~e lupk:6w graptolitowych, nalezq- jego zdaniem - do sylutu.

" J. Oberc (1957) stwierdia, iz utwory te osadzaly si~ w zbiornik;u dobrze przewietrZanym i w wodach spokojnyc1'.l, przy czym byl to zbiornik "wysladzajqcy si~, co jest zjawiskiem cz~tym dla serii przejsciowej

mi~dzy sylurem a dewonem i wiqze si~ z ruchami mlodokaledotiskimi.

Wyr6znione serie - zdaniem J. "Oberca - obejmujq caly dolny dewon, a po ich osadzeniu si~ nastqpilo faldowanie kompleksu sylursko- -do4todewotiskiego w fazie orkadyjskiej. Byla:by to zatem sp6inione faldowanie w stOsunku do gl6wnych" faldowati kaledotiskich na innych

obszar~ch Europy, z wyjqtkiem Norwegii i Anglii. Faza ardetiska w tym ujliciu powoduje zanikanie facji graptolitowej.

H. Jaeger (1959) na podstawie material6w, znajdujqcych.si~ w Ber- linie a zebranych prawdopodobnie przez E. Beyricha i E." Dathego w Zda- nowie, o2lnac;zyl dwie nowe formy: Monograptus microdon silesicus Jaeg., kt6ry wchodzi w sklad zespolu okreAlajllcego poziom Monograptus prae- hercynicus oraz Monograptus praehercynicu$ Jaeg., kt6ry jest galtunkiem przewodnim dla tegoz poziomu w "g6rnym ludlowie. Niestety autor ten nie zna dokladnego miejsca w profilu Zdanowa, z kt6rego obie te formy pochodzq.

Znalezienie przez H. Jaegera formy Monograptu..~ praehercynicus oraz stwierdzenie przeze mnie

w

warstwach Zdanowskich w r. 1958

"obecnoSci jeszcze wyzszego poziomu, mianowicie Monograptus hercynicus, ma doniosle znaczenie dla dokumentacji tych warstw.

Nalezy podkreSlic, ze poziom Monograptus hercynicus nie byl do- tychczas u nas znany, a fakt jego stwierd~enia pOlZWala na ustalenie peloego klasycznego profilu graptolitowego dla syluru na obszarze Polski.

(5)

POZIOM MONOGRAPTUS HERCYNlCUS Z WARSTW ZIlANOWSKICH 329 SPOSTRZEZENIA LITOLOGICZNE

Podczas szczeg61owego. profilowania syll,lrU W Zdanowie, Wilczy; · na g6rze Lopiance oraz w kilku mniejszych przekrojach doszedlem do prze- konania, it wydzielane przez J .. Oberoa w ohr~ warstw zdanowskich

"serie" naleZy traktowac jako pewne odmiany litologiczne, wy~uj~ce

zar6wno w obrf;bie typowych lupk6w graptolitowych, jak i w kompleksie warstw zdanowskich. W· opracowanych przeze mnie profllach nie da sif;

nigdzie przesledzic dokladnych powiqrza.n lub przejsc mi~y .wyr6mio- nymi przez J. Oberca (1957)~lseriami". Jedn~ z zasadni~ych przyczyn tego jest silne zaangaZowanie tektoniczne seriistaropaleozoicznej oraz fragmentarycZnoSc dGSt~pnych wycink6w profilu syluru.

Lupki zdanowskie (w schemacie J. Oberca, 1957) zawieraj~ w p<r staci wkladek odm1any litologiczne warstw z Wilczy lub lupk6w mikolajowskich, b~dZ tez warstw brzemicldch albo warstw wojclechowickich i odwrotnie - w warstwach z Wilczy lub w lupkach mikolajowskich da-

j~ sif; ustalic odmiany litologiczne typowe dla lupk6w zdanowskich, warstw . brzeZnickich, b~dZ teZ warstw wojclechowickich. Wynika z tego, ze wszystkie te odmiany lltologiczne wzajemnie zazf;biaj~ si~, a tylko od charakteru rozwoju jednej i tej samej facji w zbiomiku sedymentacyjnym zaleZy, czy ta Jub inna odmiana lltologiczna· w danym profilu· geologicznym przewaZa. Wydaje mi si~, ze nie nalezy· stosowac poj~cia warstwy d1a utworu, kt6ry nie ma jednolitego rozprzestrzenienia na pewnym okreSl<r nym obszarze i nie jest odgrani(.VA)ny wyraZn~ powierzchni~ sedymenta-

cyjn~, lecz wlaaciwym· bf;dzie utycie terminu "odmiana litologiczna"

typu Wilczy, BrzeZnicy itp. w obr~bie warstw zdanowskich, zachowujElC . jednoczeSnie dla tego kompleksu star~ nazw~.··

Zmiana facji w obr~bie struktury bardzkiej z graptolitowej na nie- . graptolitow~ zaznacza si~ jut w dolnym ludlowie, ale dopiero powyzej

poziomu Lobograptus scanicus jest ona wyr:ama. Zbiorniks.edymentacyj- ny, w kt6rym osadzaly sif; warstwy zdanowskie, lezal stosunkowo daleko od h\du i byl dobrze przewietrzany. Oba te fakty potwierdza jasna barwa osadu oraz przewaga frakcji pelitowej, aczk;,ot~ek jut w dolnych partiach warstw Zdanowskich w niekt6rych· odslorii~ch spotyka si~ wkladki szarogl~6w. Ku gorze iloSe ich zwi~a si~, co swiadczy 0 splyceniu si~

zbiornika i doplywie wi~zej iloSei materialu klastycmego oraz 0 zbliZa-

j~cych si~ ruchach kaledoOskich. .

STRATYGRAFIA

Warstwy zdanowskie uchodzily dotychczas za kompleks skal nie zawieraj~cy skamienialosci przewodnich, 1rt6re by pozwolily okreSHc ich

(6)

330 ~CH TELLER

wiek. G. Fischer (1942) stwierdzil jedynie obecnoSc malZoraczk6w.

~ J. Oberc (1957) wspomina takZe 0 florze psylofitowej. Oba te znale- ziska poch~ z profilu Wilczy, ale niestety ich wartoSc stratygraficzna

jest znikoma. . .

W r. 1958 udalo mi si~ znalezc w czarnych'lupkach ilastych typu graptolitowego, stanowiqcych centymetrowe' wkladki w _ obr~bie warstw zdanowskich, w p6blocnej cz~sci profilu Zdanowa, - graptolity z grupy Monograptidae. 0 wkladkach tych wspomula .J. Oberc (1957). lecz nie zaznacza, iZ zawierajl'l faun~. .

. Z materialu na og61 slabo zachowanego moma bylo wybrac kllka- nascie okaz6w nadajl'lcych si~ do oznaczenia. Wi~zosc fonn reprezento- wana jest przez Monograptus hercynicu8 Perner, kt6ry w Czechach (A. Pfibyl 1948)' i Turyngii (H. Jaeger 1959) okresla najwyi:szy poziom g6rnego ludlowu. Pr6cz tE~go oznaczylem Monograptu8 cf. hemiodon J ae- ger, kt6ry zmmy jest dotychcZas tylko z Turyngu (H. Jaeger 1959), gdzie

wyst~puje w lIlajniZszej cz~sci pozLomu Monograptus hercynicus. Obie te formy wskazujl'l, iZ g6ma cz~sc warstw zdanowskich stanowi odpowiednik najniZszej cz~ci poziomu Monograptus hercynicus. Najwyisza ich

cz~sc, Vi kt6rej przewaZajl'l odmiany litologiczne Wilczy, Brzeznicy ⁱWoj- ciechowic odpowiada

w

tym uj~u wyiszym . partiom tego poziomu.

Calfl zatem seri~ W'arstw zdanowskich, kt6rej -wiek byl dotychczas r6Znie interpretowany, ze wzgl~u na fakt znalezienia fauny graptolitowej, naleZy bezspomie zaliczyc do g6mego syluru.

Pozostaje do rozstrzygni~cia sprawa, jakim pi~trom g6mego syluru oclpowiadajfl te warstwy. Nie jest to rzecz prosta, gdyZ wszystkie do- sb:pne profile w obr~bie struktury bardzldej Sfl zreguly silnie zredukt'"' wane tektoniCZlIlie i nig&ie nie moma stwierdziccU\gloSci sedymentacyj~

nej mi~zy typowymi lupkami graptolitoWymi, a wyiej lezl'lcymi war":

stwami zdanowskimi. Brak jest r6wnieZ stropu tych warstw i ich przej- scia do utwor6w mlodszych. Uwzgl~ajflc jednak stwierdzony w najwyi- szej pa!I'tii lupk6w graptolitowych w 2danowie przez L. MaUnowskfl (1955) . poziom Lobograptus scanicus okreSlajl'lcy dolny ludlow oraz wyr6:iniony przeze mnie i umiejscowiony doklacmie w profilu 2danowa poziom Monograptus hercynicus, ~6~a stwierdzic, iZ do peblego profilu ludlowu brak jest co naj~niej dw6ch Poziom6w ludlowu dolnego, wszystkich poziom6w ludl~wu srodkowego oraz najniZszego poziomu ludlowu g6me- go. Wszystkie te brakujl'lce poziomy oraz nieumiejscowiony dokladnie poziom M onograptus praehercynicus winny zmieScic si~ mic:dzy pozio- mami Lobograptus 8canicus i Monograptus hercY1J,icus to jest na dlugosci ponad 60 m w zredukowanym tektonicznie profilu 2danowa.

Mi.l'li:szosc warstw zdanowskich, wynOSZflca okolo .200 Ill, nie jest wielka Vi por6wnaniu z mil:lZ8zoscil'l srodkowego i gornego ludlowu innych

(7)

POZIOM MONOGRAPTUS HERCYNlCUS Z W ARSTW ZDANOWSKICH 331

obszar6w Europy. Na NiZu Polskim gruboSc 'srodk(J\Vego i g6rnego.ludl<r.

wu w faeji graptolitowej przekracza 400 rn (L. Teller 1960), a 'vi faeji nie- graptolitowej m.ane ~ profile 0 miqZszoSciach ponad 1000 rn, np. we wsehodniej i poludni'Owej ez~sei G6r Swi~tokrilyskieh (H. Tornczyk 1956).

Przyjmuj~e za L. Ma1inows~ (1955), iZ 27 m gruboSci kompleks czarnych lupk6w krzemionkowyeh silnie zaburzony tektonicznie, wys~puj~cy nad poziomem Lobog1'aptus scanicus, nalezy jeszcze do dolnego ludlowu, to wyzej lez~ee warstwy zdanowskie musz~ stanowic odpowiednik straty- graficzny. srodkowego i g6rnego ludlowu.

UW AGI TEKTONIQZ1fE

Cala seria staropaleozoiczna w ^obr~biestruktury bardzkiej ulegla sfaldowaniu vi fazie . eryjskiej orogenezy kaledOllskiej, a faza ardenska mogla jedynie wpl~c na zmian~ faeji z graptolitowej na niegraptolito-

w~, co slusznie podkreSla J. Obere (1957). Faza orkadyjska, kto~ przyj~

J. Obere (1957) nie miala tu miejsca, a g16wne faldowania kaledonskie . w ~u z tym I:1ie byly sp6Znione.

Po sfaldowaniu i 'wynurzepiu omawiana seria podlegala er9Zji przez caly dolny i srodkowy dew on, a nowa transgresja miala miejsce dopiero w dewonie g6.rnym, lecz ~rawdopodobriie nie obj~a ealego obszaru GOr

~ardzkich. Calkowicie gory te zalane zriBtaly dopiero w dolnym karbonie.

Powt6rne przefBldowanie serii staropaleozoicznej nastqpilo w czasie rueh6w waryscyjskich, co przyczynilo si~ do ostatEicznego ufonnowania niekt6rych elementow tektonicznyeh. Orogeneza alpejska natomiast p.o- woduje wypi~zenie s1ruktury banblkiej, pO ktorej nast~puje intensywna erozja.

OPIS GRAPTOLlTOw

CI8BSis G~ptolithina Bronn, 1846 Ordo GraPtoloidea Lapworth, 1875

Familia

Monograptidae L~worth, 1873

. Subfamilia Monograptmae (Lapworth, 1873), Yin, 1937 Genus MonogTaptus Geinitz, 1852

Monograptus hercynicus Perner, 1899 (fig. I, a-i)

1899 Monograptus hercynicus n. sp.; Perner, .Gmpt. de Boheme, pt. lIt b, textfig. 13

1~42 Monograptus hercynicus' Perner; Pfibyl, ELnige kritische Bemer- kungen zur Art Monograptus hercynicu8 Perner. PI. I, fig. 1-3',

(8)

332 LECH TELLER

1952 Monograptus hercynicus Perner; Miinch, Graptoli:then Gotlandium,

s. 109, ,tabl. 33, fig. 7 '

1959 Monograptus hercynicus Perner; Jaeger, Graptolithen und Strati- graphie, s. 87..:92, textfig. 15 a-h, tabl. I 1 a-b, 10, tabl. II 1-5,

!tabl. III 1

Material. - Z kilkunastu fie zachowanych rabdozomow, poohodzq-' cych z profilu w Zdanowie z gornej ~sci warstw zdanowskich, wybrano 9 fragmen:t6w proksymalnych z dobrze widocznymi sikulami. Odcinki medialne i dystalne rabdozom6w &\' bardzo ile zachowane i nie nadajll

si~ do oznacztmia.

Charakterystyka og6Zna. - Rabdozom prosty, w cz~sci proksymalnej lekko odchylony dorsalnie. Szerokosc, rabdozomu wraz' z platem apertura1nym th1 wynosi 1,1 mm. Mi~dzy th1 i th2 tuz J;lad tilt -0,8 mm.

Teki w cz~ci proksymalneJ hakowate. lch blli.sza charakterystyka ze wzgl~u

na

slaby stan zachowania jest ,niemoZliwa. _

Sikula dluga, si~a do podstawy th:a i wyraZni.e odchylona w stron~

do~.' W cz~ apikalnej w~a, rozszerza si~ doSe gwaltownie w ki~

runku apretury, osi4gajllc szerokoSc 0,fH),8 mm. Od strony' dorsalnej przechodzi w kr6tkij dorsalnie odchylony Wyrostek.' Tylko na, jednym okazie (fig. 1 d) daje si~ zauwaZyc zagi~cie tego wyrostka w stron~

wentralnll, co jest prawdopodobnie wynikiem' nienormalnego splaszcze- nia. Od strony wentralnej zakoiiczona osm-ym wyrostkiem - wirgelli\.

Brzeg 'apretury sikuli mi~zy wyrost1dern dorsalnym a wirgellCl tworzy

lini~ lekko 'fa1is~. Na kilku sikulach dajll si~ , przesledzic piericienie zgrubieii. DlugoSc sikuli waha si~ w granicach 1,9-2,1 mm z przewagll sikuI 0 dlUgooci 2 mm. Charakterystyczny ksztalt sikuli odr6Znia jll w sposob wyraZny od innych gatunk6w. '

Uwaga. - 'Slaby stan zachowania materialu uniemoZliwia doklad- ny opis calego rabdozomu. Charakterystyczny jednak ksztalt sikuli , niespotykany ,u innych gatunk6w oraz jej wymiary pozwalajll przyjllc, iz jest to 'Monograptus hercynicus Perner. Wskazuje na to rowniez

wspolwyst~pujClca forma Monograptus

cf.

hemiodon Jaeger, kt6ra ma ksztal.t sikuli analogjczny do opisa.nej przez :tegoz autora, a kt6ra w Tu- ryngii, zn~a jest: z najniZsZYch parlii poziomu M~1'aptus hercynicus.

Warto

takze

mic:Imienic,

ze

Jaeger (1959)' opisal z nU;szych partii profilu w Zdanowie Monograptus praehercynicus' Jaeger. '

Pozycja stra'tYgraficzna., - Garny t:Qdlow, ' poziom' Monog,.aptus hercynicus. Jest to najmlodszy przedstawiciel Graptoloidea.

RozprzestTzenienie geograficzne. ~, GOry Bardzkie: Zdan6w, goma

cz~sc warstw Zdanowskich; Turyngiaj Czechy; ' Centralna ' Azja., ,

Zesp6l . .:.:...- Monog7iLptus hemiodon,' M.kayseri"' (tylko w:,Czechach), Linograp,tus posthumus.

(9)

a

g

POZIOM MONOGRAPTUS HERcy:rnCUS Z WARSTW :l:DANOWSKICH 333

b

c

^d

e

f

h ^j k

F).g. 1

Graptolity g6rnej ~ warstw zdanowskich z profllu w .2:danowie a-i Monograptus herC1Jnicus perner. Czf:§cl proksymaJne rabdozomu j-l Monograptus cf.· hemiodon Jaeger. Gz~iici proksymaJne rabd<rLOlDu

OdlegJi06c m~ punktami = 1 mm

Graptolites from the upper part Of .2:dan6w beds in the .2:dan6w profile a-i Monograptus hercynicus Perner. Proximal parts of the rhabdosome j-l Monograptus cf. hemiodon Jaeger .. Proximal parts of ,the rhabdosome

Pointsspac,ed 1 mm.

Monograptus cf. hemiodon Jaeger, 1959 fig. 1, j-l)

1959 Monograptus hemiodon n. sp.; Jaeger, G.raptolilthen und Stratigra- phie, s. 105-107, textfig. 17 ct-C2, tabL I 7, tabl 'VIlli 12

Material. - Trzy slabo z8ch.owane rabdo:romy, z· dobrze widocznymi czli:sciami proksymalnymi. Odci.p.ki medialne i dystalne bardzo zle zachowane i nie nadajq sili: do

oznaezerUa.

Charakterystyka og6lna. - RabdOZ'Om prosty, ^W cZli:sci proksymalnej lekko odchylony dorsalnie. Szerokosc rabdozomu mierzona na okazie

"j" i ,,1" wraz z platem aperturalnym tb.i wynosi. 1 mm. Mili:dzy tb.t i th2

~~~~~~. -

(10)

334 LECH TELLER

Teki w cz~sci proksymalnej hakowate. Ich bliZsza charakterystyka ze wzgl~u na stan zachowania Jest niem'OZ1.iwa.

Sikula dluga, si~ga do podstawy th2 i zagina si~ w stron~ wentral- riQ. W cz~sci apikalnej w~ka, rozszerza si~ wolno w kierunku apertury, osiqgajQc szerokosc 0,4 mm. Po stronie dorsalnej przechodzi w kr6tki wyrostek, natomiast zakoticzenie strony wentralnej stanowi ostry ^wY~^. rOstek - wirgella Brzeg apertury sikuli mi~ wyrostkiem dorsalnym a wirgel.h\ tworzy gl~bokq zatok~ skierowanQ w kierun'ku apikalnym sikuli. Na jednej sikuli widoczne SQ pierScienie zgrubieti. DlugoSc sikuli

2 mm. .

Uwaga. - Cz~se proksymalna rabdozomu wraz z sikulQ ksztaltem swym oraz wymiarami zbliZona jest zar6wno do fonny Monograptus 11"aehercynicus Jaeger jak i do foxmy M. hemiodon Jaeger. Ta ostatnia wyr6zniona zostala w zasadzie na podBtawie trzech rabdozom6w, przy czym w opisie Jaegel'a nie'moZna d.opatrzye si~ zasadniczych r6Znic mi~

dzy tymi dwoma gatunkami. Z8chodzi zatem. pytanie, czy wyr6Zniony przez Jaegera Monograptus hemiodon jest rzeczywiScie nowym gatunkiem czy tez jest to M. praehercynicus. Jaeger (1959) podftje, iZ forma ta wy- s~puje w najniZszej cZ~Sci poziomu M. hercynicus. podobnie jak to ^ma miejsce w Zdanowie. Istnieje jednak moZliwose, ze jest to ten odcinek . profilu, w ktOrym wygasa M. praehercynicus a pojawia si~ M .. hercyni-

CUB, a wi~ wycinek, w ktOrym zaz~biajQ si~ oba poziomy. W takim

uj~ciu M. hemiodon m6g~by bye uznany za odpowiednik M. praehercyni-.

cus. PoniewaZ nie dysponuj~ w chwili obecnej wystarczajQcq iloacUl

m~terialu, aby to zagadnienie wyswietlie, ~jmuj~, ze fooma opisana wy:iej nale:iy do M. cf. hemiodon Jaeger i stanowi odpowiednik opisariej przez J aegera. Nie jeSt jednak wyklUC7;()ne, ze w przyszloSci oka:ie si~,

iZ naleZy jQ za1iczye do M. praehercynicus.

Pozycja stratygraficZ1Ui. -'- G6my ludlow, najniZsza cz~e poziomu M. hercynicus. .

Rozprzestrzenienie geogr.ajiczne. - G6ry B~ie: 2dan6w, g6ma

cz~se warstw Zdanowskich; Tu1j7Ilgia.

Zesp61. - Monograptus hercynicus, L£nograptus posthumus.

P1'acoumitJ Paleozotku i Mezoooiku ZakZadu Nauk Geologfcz-n.1Ich PAN

Wa1'szawa, to .marcu 1960 1' •.

LITERATURA CYTOW ANA

BEDERKE E. 1924. Das Devon in Schlesien und das Alter der Sudetenfaltung. - . Fottschr. Geol. & Pal, H. 7. Berlin. . DAHLGRUN F. & FIlIiCKH L. 1924. Ein SiiUlt,ll'OfiJ sus dem Warth8.er Sch1eferge-

bil'ge in Sch:1esien. - Jb. Preuss. Gea1. L.-A., Bd. XLIV. Berlin. .

(11)

POZIOM MONOGRAPTUS HERCYNICUS Z WARSTW mANoW'sKICH 335

DATHE E. 1904. Erlliuterungen zur Geologischen Karte von Pr~n undbenach- . barten Bundesstaaten. - !Ji.eferung 115, Blatt Neurode. Berlin.

FINCKH L. 1932. Erlauterungen zur Geolopgischen Ka.rte von Preussen Wld benach- barten Deutschen Landern. --.: Ibidem 273, ·Blatt E'raIl!kenstein. Berlin;

FINCKH L., MEISTER E., FISCHER G. & BEDEBKE E. 1942. Geologische Karte des Deutschen Reiches. - Ibidem 343, Erlli'llterungen zu den Bl8.ttetm: Glatz, Komgshain, Reichenstein und Landeck. Berilin.

JAEGER H. 1955. Uber die Silur-Devon Grenze in Thiiringen. - Geologie, H. 4.

Berlin.

- 1959. GrapboUthen und Stratigraphie des jiingsten Thiiringer SiJunJ. - Abh.

Dt. Alkad. Wiss. ^2lU Berlin. lO. f •. Chemie, Geologie u. Blologie .. ;Jahrg. 1959,

Nr 2. Berlin. .

KSI1\ZKIEWICZ M. & SAMsONOWICZ J. 1952. Za1")'B geologii Polski. Warszaw8.

MALINOWSKA L. 1955. Stratygrafiago~du G6r Bardzkich (StratigraphY of thi Gothlandian of the B~o Mountains). W: Z badan geo1Qgicmych na Dolnym

Sl~ku, t. I (In: Some geOlogical researches in Lower Silesia, v. I). - Biu!.

I. G. (Bull. Inst. Gaol. Pal.) 95. Warszaw8. .

MUNCH A. 1952. Die Gtraptolithen aus detn anstehenden Gotlandium DeutschlailWi und der Tschechosolowakei. - Geologica 7. Berlin.

OBERC J. 1953. Problematyka geologiczna GOt- Ba!I"dzklcl1. Przewodnik do wycieczki w G6ry Bardzkie (Guide des excursions de la XXIV Reunion de la Societe Geo.Iogique de Pologne dans les Sude~es en 1951). - Rocz. P. T. Geol. (Ann.

Soc. Gaol. Pol.), t. XXI. Kraik6w.

- 1957. Region of Bardo Mts. Wyd. Geol. Wars.zawa.

PERNER J. 1899. :!tudes sur lee Graptolites de Boh~. III partie, sect. b. Praga.

PR.IBYL A. 1942. Einige liritische BemerIrungen zur Art Monogra,ptus he!I"CynIioos Perner. - Vest. Kral. Ceske Cpol. Nauk. Tf. Mat. Pfirod. Praga.

- 1948. ~b1iograph1c Index of Bohemian Silurian GraptoliteB. Knihovna Stat.

Geol. Ust. Praga.

SCHMIDT H.

W.

1939. Die Grenzschichten SiJur-Devon in Thiiringen mit-besondere!r BeriickSichtigung· des Downtori-Problems. - Abh. Preuss. Geol. L.-A., N. F .•

H. 195. Berlin.

SMULIKOWSKI K., TEISSEYRE H. & OBERC J. 1957. Regionalna Ge()logia Polski.

T. Ill. Sudety, z. 1. Krak6'W. .

TELLER L. 1959. Problem warstw ZdaJDowskieh oraz granJca sylur-dewon wG6rach . .. Bard2lldcll (Problem of Zdan6w beds and the limit betwen the Silurialn and.

Devonian in Bardo Mts., Sudeten). - Przeglq,d Geol. nr 1. Warszawa.

- 1960. Wyniki wie:reenia w Chehnie Lubelski.m (Researches obtadned in bore- -hole Chelm Lubelski). W: Z badaiI. struktuir jpOCilota . Pol&lci, t. VI (In:

Investigation of the substratum s1lruct.u!l'es of Poland, v .. VI). - Biul. I. G.

(Bull. Inst. Geol. Pol.) 165. Warszawa. .

TOMCZYK H. 1956. Wenlock i ludlaw w synklinie lde1eckiej G6r Swi~tokrzyskdch

(Wenlock and Lu~low in the Kie1ce syncli.ne of the Swi~ty Krzyz MIts.). - Prace I. G. (Tray. Inst. Geol. Pol.), t. XVI. Warszawa.

TROGER K. A. 1959~ Kaledonische und friihvaxiscische Phasen im Vogtland und den angrenzenden Gebieten. - Freiberger Forschungsh. GeGlogie C 73. Berlin.

(12)

336 LECH TELLER JI. TEJIJIEP

roP030BT MONOGBA.PTUSBBRCYNlCU$ 03 lKiltABOBCKIIX CJIOEB B rOPAX SAP,l{3KJIX (CJ"~

(pe3IOJrle)

ABTOP pacCMa'rpHBaeT B03paCT JK,l\8xOBCKHX CJIoeB COCTaBJI$IIOIqIiIX

sepxmolO "'I~C'l'& ,lij)eBB'eII8JIe0:30HexOH cepmr _. ^B ropax _. BapA3KHX.

.

06-

C~e.Ro ~ecTBOB8.BIDHe 1J.O CHX nop HCCnep;OBaHKJI H co6cTBeHHhIe JIHTOJlO~ecKHe Ha6JI1Op;emm. Ha OC'HOSamt'H lIaH,u;eHHOH

4>aym.I

^iBoo-

pacT ~8lIOBCKKX CJlOeB onpep;eJIeH KaK cpeARJdi H BepxHIDi JIYP;JIO~.

B CTaTLe npHB~O '1'~e xp8'l'Koe· OmfcaRKe l{BYX Jl8i:i,u;emn.:ci: B HHX

BH,D;OB . rpa.Il'l'OJIHTQB:' Monpgraptus hereynicus Pemer (<pHI'. ·1 a-i)

H . Monograptus cf.hemiOdon Jaeger (<PHI'. 1 j-l).

L. TB;LLER

MONOGBAPTUS IlEBCYNlCUS ZONE

FROM .THE 2DANOW BEDS OF THE BARDO RANGE (SUDETEN)

(Summary)

ABSTRACT: The age. and othel" features are here discussed of the 2dan6w beds which constitute the upper. part of the old Palaeozoic series occurring within the Bardo structure (Sudeten). Earlier research work and ' the writer's Jithologtcal observations are considered. On the collected remains of Moool11'aptua he,.cvnicus Perner the age of the studied series is referred to the middle and upper Ludlovian.

The present paper· deals With the problem of age and other features of the Zdan6w ~. which are the top formation in the old Palaeozoic series of the Bardo . structure (Sudeten). It describes the investigations of other authors and the present writer's lithological conclusions. The, assignment of the middle and upper Ludlovian age to the studied s~ries is based on collected fossils. Thus far, ,the Zdan6w beds have. been held as a rock: formation without index fossils · which would be reliable age markers. G .. Fischer (1942) ascertained the presence of ^06tra~ods only;

while J. Oberc (1957) reports a psylophyte flora. Both these finds come·

from the Wilcza profile but their stratigraphic significance is practically none.

(13)

POZIOM MONOGRAPTUS HERCYNlCUS Z WARSTW ZDANOWsKICH 33T

In 1958 graptolites from the monograptiid group were collected by the writer from black argillaceous shales occurring as intercalations,.

a few centimetres thick, within the 2dan6w beds of the northern portion of the Zdan6w profile. J. Oberc (1957) makes reference to these inter-·

ca1ations, but does not state whether they f()Ssiliferous. The writer's:

material, on the whole very poorly preserved, has yielded a score' or so- identifiable specimens. Most of them are referable to MonograptuB·

hercynieus Pemer which, in BoheIPia (A. Pfibyl 1948) and in Thuringia (H. Jaeger 1959) indicates the youngest upper Lud,lovian hocimn. Another form . identified here. is Monograptus cf. hemiodon H. Jaeger, thus far' recorded from Thuringia only (H. Jaeger 1959) where it occurs ^iilthe lowermost layers of the MonograptuB hercyni'cus .zOne. Both these forms indicate that the upper part of the Zdan6w beds. corresponds to the lowermost portion of the Monograptus he!"cynicu.s zone. Their uppermost layers, with predominance of lithological fOrins from Wilcza, BrzeZnica and Wojciechowice, are in this' concept' the equivalent of· the upper parts of that zone.

Hence, on evidence of tIle· collected graptolite fauna, the whole Zdan6w beds series, thus far variously interpreted, is at present quite reliably assignable to the Upper Silurian.

The question stiiI remains open to which stages of the Upper Silurian these beds correspond. This cannot be readily determined since all the accessible profiles within the Bardo structure have experienced strong tectonic reduction. Hence, there is no apparent sedimentary' continuity here between the typical graptolite shales and the overlying Zdan6w beds. The top layer' of these beds and their passage to younger strata are likewise missing. On evidence of the LobograptuS scanicUot .zone ascertained by L. Malinowska (1955) within the uppermost skata.

of the Zdan6w graptolite shales,. indicating the Lower Ludlowian, also on that of the Monograptus hercynicus zone differentiated'by the writer and doubtlessly established within the Zdan6w profile, it may be inferred that at least two lower Ludlovian horiZons, all the middle Ludlovian and the lowermost upper Ludlovian horizon are. absent. All these missing horizons as well

as

^theMonograptus praehercynicu.s zone whose position is not certain ought to be placed between the Lobograptus scanicus and'.

the Monograptus hercynicus zones, i. e. along a length of over 60 m~

within the tectoniCan.y reduced Zdan6w profile.

The thickne'M; of the Zdan6w beds, attaining ca. 200 m., is relatively small as compared with that of middle and. upper LudloVian strata in other Europe~ .are!lS. In the Polish lowlands the thickness of the· middle and upper Ludlovian in the graptolite fades exceeds 400 m. (L. Teller- 1960), while in the n,on-graptolite facies some profiles are' over 1,000 m~

Acta Geololiea PolOnica, tom X - 12

(14)

::338 LECH TELLER

·-thi,*, e. g. those in the eastern and southern parts of the Holy Cross Mts.

'. (H. TomazYk 1956).' If we acc~pt after L. Malinowska (1955) that-the 27 m . . thick, black siliceous shale horizon, displaying strong tectonic disturban-

-<OeS, and resting on the Lobograptus scanicus zone, still belongs to the

.lower Ludlovian, it may be inferred that the overlying ZeIan6w beds . are the stratigraphic equivalent of the middle and upper Ludlovian . ..strata.

The whole old-Palaeozoic series within the Bardo structure was .strongly folded' during the Erian phase of Caledonian orogenic cycle.

The paper ends up with· a short. description of the two collected . species: Monograptus hercynicus Perner and Monograptus cf. hemiodon . .Jaeger.

2abora..t01'II of the Pa..la..eozoic Gnd the Mesozoic Institute of GeoZoQ1i .. ·

PoZish Academy of Sciences WGrsza..wa, March 1960'