Eucharystia w statutach synodu płockiego z 1733 r.

Wojciech Góralski

Eucharystia w statutach synodu

płockiego z 1733 r.

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 30/3-4, 48-62

1987

48 K s. M. P astu szk o _i[20]

De ministro Sacrae Communionis

In a r tic u lo p roem iu m , q u attu or p artes, con clu sio e t a rg u m en tu m lin g u a laitiina ex a ra tu m , h abentur.

P ro em iu m d istin ctio n em in ter m in istru m S a c r if ia i E u ch aristici seu ep isco p u m v e l p resb y teru m S a n ctissim u m S a cra m en tu m con fioien tem e t m im istrum S acrae C om m unionis se u S a n ctissim u m S a cra m en tu m d i- stribuenitem sed n o n co n fie ie o te m , su b lin ea t.

In p arte p rim a a rticu li iu s v ê tu s a C hristo D om in o Sum m o L e g isla - to re u sq u e ad C odicam Iuris C anonici B en ed ict! X IV ex h ib etu r.

A ltera in >pairte can on es Iuris C an on ici 1917 a n n i de m inistro Sacrae C om m u n ion is b rev iter exp on u n tu r.

T ertia in p arte iu s C onoilii Vaiticani II e t p ra escrip ta p ostcon ciliaria ex p lica n tu r.

U ltim a pans iu s v ig e n s de m in istro S a cra e C om u oion is habet. In £ine a r tic u li iu s p artieu lare seu P o lo n ia e obldgans p ra esen tatu r. S cien d u m e s t e n im n o stra in p a tr ia la icu m s iv e v iru m s iv e m u lierem fa c u lta te m C om m u n ion em d istrib u en d i n o n habere.

P r a w o K an on iczn e 30 (1987) n r 3— 4

K S. W OJCIECH G Ó R A L SK I

EUCHARYSTIA W STATUTACH SYNODU PŁOCKIEGO Z 1733 R. T r e ś ć : W stęp. 1. M sza św . 2. K om u n ia św . 3. P rzech o w y w a n ie i k u lt N a jśw . S a k ra m en tu . Z ak ończenie.

W stęp

O sta tn im o g n iw em w d łu g im c ią g u sy n o d a ln y m d iecezji p łockiej ap o k i p rz e d ro z b io ro w ej p o zo staje sy n o d b is k u p a A n d rz e ja S ta n i­ sław a K o stk i Z ału sk ieg o (1723— 1736), o d p ra w io n y w P u łtu s k u w d n ia c h 4— 5 V III 1733 r. Z g ro m ad ze n ie to k o ń czy jednocześnie, p rz y n a jm n ie j fo rm a ln ie , d łu g i p ro c e s re c e p c ji i w d ra ż a n ia w ży­ cie d ie cezji re fo rm isty c z n y c h p o sta n o w ie ń so b o ru try d e n c k ie g o (1545— 1563). S ynod A n d rz e ja S ta n isła w a K o stk i Z ałuskiego, tr z e ­ ciego z k o le i z Z a łu sk ic h n a sto lic y b isk u p ie j w P ło c k u sta n o w i p rz y ty m — n ie ty lk o z u w a g i n a o g ro m n y zasób tre ś c i ■— d o ­ n io sły p o m n ik u s ta w o d a w s tw a sy n o d a ln e g o w P o lsce w X V III w. S ta ra n n e w y k sz ta łc e n ie , zd o b y te w k r a j u i za g ra n ic ą a u w ie ń ­ czone u z y sk a n ie m sto p n ia d o k to ra ob o jg a p r a w o ra z w p ły w w y ­ w a rty p rzez d w ó ch stry jó w , p o p rz e d n ik ó w n a b isk u p stw ie p ło c­ k im — A n d rz e ja C h ry z o sto m a (1692— 1699) i L u d w ik a B a rtło m ie ­ ja (1699— 1721) — w p e łn i p re d y sp o n o w a ły teg o p rz ed sięb io rcze­ go b isk u p a do z a in ic jo w a n ia sy n o d u d iece zjaln e g o . P o d ją ł zaś to dzieło ty m c h ę tn ie j, iż od o sta tn ie g o z g ro m ad zen ia sy n o d aln eg o o d b y teg o w 1698 r. p rz e z A n d rz e ja C h ry zo sto m a Z ału sk ieg o d z ie ­ liło d iecezję — u p ro g u o b ję c ia p rze zeń je j rz ą d ó w — ju ż ćw ierć­ w iecze.

Z godnie z p rz y ję ty m zw y czajem , zw o łan ie sy n o d u p o p rzed ziła w iz y ta c ja d ie c e z ji o d b y ta osobiście p rz e z o rd y n a riu s z a o ra z p rz y pom ocy w iz y ta to ró w g e n e r a ln y c h 1. S am synod, z w o łan y o k ó ln i­ k ie m k o n w o k a c y jn y m z 10 V II 1733 r., p ie rw o tn ie n a d zień 27 V II tego sam ego ro k u 2, z o stał de fac to odłożony n a 4 V III, a to z u w a ­ gi n a za p ro szen ie rz ą d c y d iec ezji d o u d z ia łu w u ro czy sto ści zw ią­

1 A rch iw u m D iecezji P ło ck iej, A c ta iu d ic ia r ia 74, k. 30.

2 C o n stitu tio n e s e t d e c r e ta S y n o d i D io ecesa n a e P lo cen sis su b I llu -

stris sim o E x c e lle n tisslm o R e v e re n d is sim o D om in o D. A n d re a S ta n isla o K o s tk a in Z a łu sk ie Z a łu sk i, D e i e t A p o stlic a e S e d is g ra tia E piscopo P lo c e n si, P u lto v ia e , A n n o D o m in i M D C C X X X I1 I, d ie 4 A u g u sti c e le - b ra ta e , V a rsa v ia e T y p is ' C o lleg ii R egii S o c ie ta tis J e su , A n n o D. 1735,

k. B — B 4v.

50 Ks. W. G ó ralsk i

zan ej z p rz e w ie z ien ie m zw łok A u g u sta II o ra z J a n a III S o b iesk ie­ go i jego m a łż o n k i z W a rszaw y d o K ra k o w a 3.

O w ocem d w u d n io w y c h o b ra d sy n o d a ln y c h s ta ły się obszern e s ta tu ty o b e jm u ją c e 47 n u m e ro w a n y c h i ru b ry k o w a n y c h a r ty k u ­ ł ó w 4. Z a ró w n o w tek ście, ja k i w a le g a c jae h m a rg in e so w y c h s ta ­ tu ty b a rd z o o bficie p o w o łu ją się n a P ism o ś/w., dzieła o jców K ościoła, u c h w a ły so b o ró w pow szech n y ch , szczególnie try d e n c k ie ­ go, s ta tu ty sy n o d ó w p ro w in c jo n a ln y c h , b u lle i b re v ia p ap iesk ie, d e k re ty i in s tru k c je k o n g re g a c ji rzy m sk ich , lite r a tu r ę k a n o n is ty - czną i p ra w n ic z ą 5. D ru k s ta tu tó w został z re a liz o w a n y w W a rsz a ­ w ie w 1735 r. 6

W śród n ie z w y k le b o g atej p ro b le m a ty k i sy n o d u z 1733 r. u s ta ­ w o d aw ca d ie c e z jaln y , którem iu w z n aczn ej m ierze m ożna p r z y p i­ sać a u to rstw o s t a t u t ó w 7, w iele m iejsca pośw ięca s p ra w o w a n iu i

p rz y jm o w a n iu sa k ra m e n tó w św . T u zaś d o m in u ją d y sp o zy cje o d ­ noszące się do s a k ra m e n tu E u c h a ry stii. Z o stały one u ję te w c z te ­ re c h n a stę p u ją c y c h a rty k u ła c h s ta tu tó w : D e E u c h a r is tia (1 4 )8 D e S a c r i f ic i o M is s a e (15)9 D e c o n s e r v a tio n e S a n c ti s s i m i S a c r a m e n ti , p r o c e s s io n ib u s c u m e o d e m a tq u e e iu s e x p o s i t i o n i b u s (1 6 )10 De o n e - r i b u s M i s s a r u m r e d u c t io n e ą u e e o r u r n (17) n .

B io rąc pod u w ag ę z a w a rto ść m a te r ia łu ustaw o d aw czeg o o b ję ­ teg o w y m ien io n y m i a rty k u ła m i m ożna u sz ereg o w ać te m a ty k ę zw iąza n ą ze sp raw o w a n iem , p rz y jm o w a n ie m i k u lte m E u c h a ry stii w n a s tę p u ją c e zag a d n ien ia: m sza św ., k o m u n ia św ., p rz e c h o w y w a ­ n ie N ajśw . S a k ra m e n tu , k u lt E u c h a ry stii.

1. Msza św .

A rty k u ł 15 s ta tu tó w sy n o d a ln y c h De S a c r i f ic i o M is s a e zo stał za­ a d re so w a n y d o k a p ła n ó w ja k o sz a fa rz y s a k ra m e n tu E ucharystia, a w szczególności ja k o s p ra w u ją c y c h o fia rę m szy św. J u ż n a w s tę ­ p ie p rz y p o m in a się p ra w d ę o godności k a p ła ń sk ie j z u w a g i n a w ładzę k o n se k ro w a n ia po staci e u c h a ry sty c zn y c h . G odność ta zobo­ w ią z u je sz a fa rz a N ajśw . S a k ra m e n tu do w łaściw e j p o sta w y w sfe ­

3 Z m iana term in u rozpoczęcia sy n o d u została podana do w ia d o m o ­ śc i — drogą k u rren d y — przez d ziek a n ó w . Zob. tam że, k. B4V.

4 Zob. J. S a w i c k i , Synody diecezji płockiej i ich statuty. W: C on- c ilia P olon iae, t. 6, W arszaw a 1952, s. 171—il74.

5 T am że, s. 174; Zob. W. J. S u r m a c z , Ostatni synod płocki w Pol­

sce przedrozbiorowej, Stu d ia P ło c k ie 4 (1976) s. 149—il58.

• Zob. przyp. 2.

7 W. S u r m a c z , art. cy t., s. 178; W sp ółu d ział w red ak cji sta tu tó w p osiad ał P a w e ł D om in ik D rom ler, a u d y to r Z ału sk iego. Zob. tam że, s.

176— 178.

8 C onstitutiones et decreta..., k. 47— 55. 9 T am że, k. 55— 63.

10 T am że, k . 63—66. 11 T am że, k. 66—69.

[3] E u c h a ry s tia w sta tu ta c h synodu 51

rze m yśli, słó w i czynów . S pożyw ać B oga, a jed n o cześn ie nie k o ­ chać Go c a ły m sercem , b y ło b y u k a p ła n a rzeczą n ie w y b a c z al­ ną 12.

P rz y stę p o w a n ie d o sp ra w o w a n ia N a jśw iętsze j o fia ry p r z e z ce le ­ b ra n sa p o w in n o b y ć połączone z czy stą in te n c ją i g łęb o k ą w ia rą oraz a k ta m i in n y c h cn ó t, sto so w n ie d o w ielk o ści sp ra w o w a n e j T ajem n icy . W y m ag a to po d w ó jn eg o p rzy g o to w a n ia do m szy św.: dalszego i bliższego. O d w o łu ją c się do d zieła k a rd . B ony T r a c ta t u s d e S a c r if ic io M is s a e 13, u sta w o d a w c a sy n o d a ln y w sk azu je, iż p rz y ­ gotow anie d a lsz e p o w in n o m ieć m iejsce w iec zo rem pop rzed n ieg o d n ia, i o b ejm o w ać u św iad o m ien ie so b ie p rz e z k a p ła n a tego, co n a ­ stępnego d n ia m a sp ra w o w a ć p rz y o łta rz u , o ra z n a w zb u d zen iu aiktów strz e listy c h zw ią zan y ch z oczek iw an ą św iętą czynnością. P rz y g o to w a n ie b liższe d o m szy św. w in n o p o leg ać n a tr w a n iu w sk u p ie n iu i m o d litw ie b e zp o śred n io p rz e d p rz y stą p ie n ie m do jej sp ra w o w a n ia o ra z n a o d m ó w ien iu części b re w ia rz a : p rz y n a jm n ie j ju trz n i i lau d esó w . W p rz y p a d k u obciążonego g rz e c h e m su m ien ia k a p ła n -c e le h ra n s m a o b o w iązek w y sp o w ia d a n ia się połączonego ze szczerym żalem i p o sta n o w ie n ie m p o p ra w y . B ezp o śred n io przed u d a n ie m się do o łta rz a n ależy , zaznaczały s ta tu ty , w sp o m n ieć n a M ękę P a ń sk ą , p o n o w ić in te n c ję , w zyw ać pom ocy M atk i B ożej i Ś w ię ty ch u .

D la u trz y m a n ia s ta n u ła sk i u k a p ła n a n ie z b ę d n a je s t ciąg ła m o d litw a jednocząca go z C h ry stu sem , d w u k ro tn e w cią g u d n ia p rz e p ro w a d ze n ie r a c h u n k u su m ien ia, a ta k ż e częsta s p o w ie d ź 15.

Podczas s p ra w o w a n ia m szy św. c e le b ra n s o b o w iąza n y je s t do należytego sk u p ie n ia i o d e rw a n ia się m y ślą od w szelk ich in n y ch sp ra w n ie zw ią z a n y ch z ta je m n ic ą E u c h a ry stii. N iezb ęd n e je st ró w n ież sto so w a n ie się do r u b r y k m szaln y ch o ra z te k stó w m szy św., bez w y m a w ia n ia ich z pam ięci. S łow a c e le b ra n s a w in n y by ć w y p o w iad an e n a ty le głośno, ab y b y ły sły sz a n e p rzez u c zestn ic zą­ cych w e m szy św . Te, k tó re ru b r y k i p o le c a ją w y m a w ia ć głosem przyciszonym , n a le ż y w y m a w ia ć n ie z b y t głośno 16.

O d p ra w ia ją c m szę św . c e le b ra n s o b o w ią zan y je s t strzec się za­ rów no p o śpiechu, ja k i z b y tn ieg o p rz e d łu ż a n ia św iętej czynności. N ie w olno m u w ię c o d p ra w ia ć N a jśw iętszej O fia ry w czasie k r ó t­ szym niż p ó łto ra k w a d ra n s a , a n i p rzed łu ż ać p o n ad pół godziny 17. W m y śl p o sta n o w ie ń so b o ru try d e n c k ie g o 18 n ie n ale ż y d o p u sz­ 12 Tamże, k. 55— 56.

M T am że, k. 56; W alegacjii c y tu je s ię c. 7 d zieła kard. B ony. 14 T am że, k. 56—57 oraz k . 59.

15 T am że, k . 57. 16 Tamże,' k. 57.

17 Tam że; P or. W. J. S u r m a c z , art. cy t., s. 165.

18 Conc. T r id , se ss. X X II, decr. de observandis et evitandis in cele­ br atione Missae.

52 Ks. W. G ó ra lik i [4] c z a ć d o o d p r a w ia n ia m s z y ś w . p u b lic z n y c h i n o to r y c z n y c h p r z e ­ s t ę p c ó w , ja k rórw nież s ie j ą c y c h z g o r s z e n ie . W p r z e c iw n y m p r z y ­ p a d k u d o p u s z c z a j ą c y t a k ie o s o b y d o o łt a r z a , m a b y ć u k a r a n y s u s p e n s ą o d s p r a w o w a n ia f u n k c j i ś w ię t y c h , p r z y s t ę p u j ą c e m u z a ś — W b r e w t e m u z a k a z o w i — d o o d p r a w ia n ia m s z y ś w . g r o ż ą ta k ż e k a r y m a t e r ia ln e , p r z y c z y m n i e w y m a w i a o d n ic h b r a k p r o ­ c e s u k u r ia l n e g o s t w ie r d z a j ą c e g o d a n e p r z e s t ę p s t w o p u b l i c z n e 19.

Z ak azem d o p u szczan ia do c e le b ro w a n ia m szy św. zo sta li ta k ż e o"bjęci, ró w n ie ż w m y śl d y sp o z y c ji T rid e n tin u m 20, k a p ła n i — w łó ­ czędzy n ie p o sia d a ją c y a u te n ty c z n eg o p ism a p o lecająceg o od w ła ­ snego o rd y n a riu sz a lu b p rzełożonego zakonnego. Z ak az o b e jm o ­ w a ł jed n o cześn ie dopuszczanie w y m ie n io n y c h k a p ła n ó w do s p ra w o ­ w a n ia in n y c h sa k ra m e n tó w św ., a ta k ż e w jeszcze w ięk szy m sto p n iu ■— z a tru d n ia n ie ich ja k o w ik a riu sz y . N aru sz e n ie teg o z a ­ k a z u s ta tu ty sa n k cjo n o w a ły w y k lu c z e n ie m w in n e g o od w y k o n y ­ w a n ia czynności św ięty c h 21.

A rty k u ł p o rz ą d k o w a ł n a s tę p n ie d zied zin ę zobow iązań m szaln y ch , szczególnie w po staci m szy św. fu n d a c y jn y c h . Z obow iązyw ał m ia ­ n o w icie proboszczów i in n y c h b e rie fic jató w — p o d k a r ą d w ó ch flo ­ re n ó w s k ła d a n y c h n a rzecz m iejsco w eg o sz p ita la — do szczegóło­ w y c h p o szu k iw ań w a rc h iw a c h p a ra fia ln y c h w szelk ich p ism zaw ie­ ra ją c y c h c ię ż a ry m szalne. U zy sk an e t ą d ro g ą d a n e n ależa ło u m ie ś­ cić n a sp e c ja ln e j ta b lic y in fo rm a c y jn e j w z a k ry s tii kościoła zaz n a­ czając, ja k ie zobow iązania m szaln e c iążą n a p a ra fii, w ja k ie j ilo ś­ ci, ja k ie je s t ich pochodzenie, k ie d y w ygasiają, ja k ic h te rm in ó w dotyczą. In fo rm a c je te s ta tu ty p o le c a ły w p isać n a stę p n ie do k s ię ­ g i cię ż a ró w m szaln y ch zobow iązując k a p ła n ó w do s k ru p u la tn e g o o d n o to w y w a n ia ta m , z a ra z po d z ię k c z y n ie n iu m saaln y m , k a ż d e j za­ a p lik o w a n e j in te n c ji 22.

S ta tu ty izrwracały u w a g ę n a to, b y o fia ry m szaln e p rz y jm o w a n e p rz e z k a p ła n ó w od w ie rn y c h nie s ta w a ły się d la ty c h p ierw szy ch źró d łe m zy sk u . W m y śl d e k r e tu tr y d e n c k ie g o 23, n ie n ale żało żą­ d a ć od w ie rn y c h z b y t w ysokich o fia r m szaln y ch . U sp ra w ie d liw io ­ n e zaś -było ic h p rz y jm o w a n ie , g d y s a m i w ie rn i s k ła d a li je w n a d ­ m ia rz e 24. P rz y ta c z a ją c tę d y sp o zy cję u sta w o d a w c a n a w ią z a ł do

w y p o w ied zi św . T om asza z A k w in u 25.

M szy św ., k tó re n a le ż a ło o d p ra w ić w d a n y m te rm in ie i w d a n e j

19 C o n stitu tió n e s e t d écréta ..., k . 57—58.

20 Cone. T rid., sess. X X II, decr. d e o b se r v a n d is e t e v ita n d is in c e le -

b ra tio n e M issae.

21 C o n s titu tió n e s e t d écréta ..., k . 58. 22 T am że, k. 58— 59.

23 C onc. Trid., sess. X X II, decr. d e o b se r v a n d is e t e v ita n d is in c e le -

b r a tio n e M issae.

24 C o n stitu tio n e s e t d écréta ..., k. 59.

[5] E u c h a ry s tia w sta tu ta c h synodu 53

św iąty n i n ie woltno p rzen o sić, zaznaczały s ta tu ty , n a in n e d n i lu b do in n y c h m iejsco w o ści, c h y b a że w y p a d a ło ja k ie ś św ięto. W ów ­ czas damą in te n c ję m szaln ą c e le b ra n s o b o w iązan y b y ł zaap lik o w ać n astę p n eg o d n ia po w y p a d a ją c y m ś w ię c ie 26.

Z p o tę p ie n ie m sp o tk a ła się p ra k ty k a o d p ra w ia n ia m szy św ., gdy chodzi o fo rm u la rz , n iezg o d n ie ze św iętem d n ia. N ale ży w ty m w zględzie — polecono — -stosow ać się do p rz e p isó w k a le n d a rz a diecezjalnego, ta k a b y zaró w n o w b re w ia rz u , ja k i o d p ra w ia n iu N ajśw iętszej O fia ry u w z g lę d n ia ć w d a n y m d n iu to sam o św ięto. S tw ie rd z o n y b r a k k a le n d a rz a d iece zjaln eg o m ia ł b y ć k a r a n y g rz y ­ w n ą w w ysokości 5 m a re k , k tó rą to sum ę u p o w a ż n io n y b y ł egze­ kw ow ać d z ie k a n 27.

W d u c h u p rz e p isó w so b o ru tr y d e n c k ie g o 28, synod zobow iązał w szy stk ich p ro b o szczó w d o a p lik o w a n ia m szy św., p rz y n a jm n ie j w n ied ziele i św ięta, w in te n c ji w ie rn y c h 29. G dy m ow a o ap lik o ­ w a n iu msizy św . w o k reślo n y ch in te n c ja c h , to w y p a d a tu w sp o m ­ nieć, iż w in n y m fra g m e n c ie a r ty k u łu u sta w o d a w c a p o tęp ia p r a k ­ ty k ę o d p ra w ia n ia m szy św. w in te n c ja c h , o k tó re w ie rn i zw rócą się w przy szło ści 30.

G dy chodzi o m a te rię s a k ra m e n tu E u c h a ry stii, to s ta tu ty z w ra ­ ca ją uw agę, a b y h o stie m sza ln e b y ły w y p ie k a n e z m ą k i pszen n ej, czystej i św ieżej, i a b y w in o b y ło czyste, p rz e jrz y s te n ie sk w a - śn iałe i d o b rze zachow ane. S to so w an ie ta k w sk a z a n e j m a te r ii sy ­ nod polecił ja k o bardzo- p o w ażn y obow iązek su m ie n ia, w y n ik a ją c y z poczucia w ia r y i w ag i p rz e p isó w p ra w a 31.

Z godnie z p rz e p ise m s o b o ru try d e n c k ie g o 32 u sta w o d a w c a sy n o ­ d a ln y p o lecił proboszczom , a b y zachęcali sw o ich p a r a f ia n do u d z ia ­ łu w d n i św ią te c z n e w e m szy św . w e w ła sn y c h pairafiach, ja k ró w n ież do słu c h a n ia ta m sło w a Bożego, je śli je s t to m o żliw e 33.

O dnośnie do p o rz ą d k u o d p ra w ia n ia n ab o ż e ń stw s ta tu ty sta n o w i­ ły, że w ty c h p a ra fia c h , w k tó ry c h je st z a tru d n io n y c h k ilk u k a ­ p łan ó w p ie rw sza m sza św. p o w in n a b yć ro zp o czy n an a w czesnym ra n k ie m , ta k a b y jej u cz estn ic y m ogli n a czas pow rócić do d o m u u m o żliw iając in n y m członkom ro d z in y u c z e stn ic tw o w k o le jn y m nab o żeń stw ie, k tó ry m m a b yć su m a c e le b ro w a n a o godz. 10.00 a kończona o godz. 11.30. N ale ży p rz y ty m , zaznaczono, roz,poczynać sum ę p u n k tu a ln ie n ie c z e k a jąc n a nikogo, n a w e t g d y b y chodziło o p o siad ają ceg o prawo- p a tro n a tu . In n i b o w iem czek ając m ogliby,

26 Constitutiones et décréta..., k. 59.

27 Tamże, k. 59—60.

28 Coric. Trid., sess. X X II, c. 8.

29 Constitutiones et décréta..., k. 60.

30 T am że, k. 61.

31 Tam te, k. 60.

32 Conc. Trid., sess. X X IV , c. 4 de ref.

54 Ks. W. G ó ralsk i _16]

zm iecierpłiw ieni, opuścić ś w ią ty n ię i u d a ć sdę — n ie w y słu c h a w ­ szy m szy św. — d o d o m u 34.

P rz y p o m n ia n o n a stę p n ie c e le b ra n so m o ty m , iż n a o łta rz u nie w olno je s t p o zo staw iać o k ry ć głow y, rę k a w ic z ek i w szy stk ich in - n y c h p rz e d m io tó w n ie słu żący ch o d p ra w ia n iu N ajśw . O fiary. P oza ty m p roboszczow ie n ie p o w in n i po z w alać n a sk ła d a n ie p rzez w ie rn y c h n a o łta rz a c h ch leb ó w , se ró w i in n y c h o fia r w ieśn iak ó w . N ależy je sk ład ać d o sp e c ja ln y c h s k rz y ń u sta w io n y c h nieco d a le j od o łtarz a. Z a b ro n io n o poza ty m zabob o n n eg o w p ro w a d z a n ia o fia r ­ n y c h z w ie rz ą t w o k ó ł o łta rz a . Z w ie rz ę ta te p o w in n y być p rz y jm o ­ w a n e p rz e d d rz w ia m i kościoła 35.

Z o s try m sp rze ciw em w y stą p ił sy n o d p rz eciw k o te n d e n c ji u r z ą ­ d z a n ia k a p lic w d om ach p r y w a tn y c h m a g n a tó w bez zezw olenia o rd y n a riu sz a . P o tę p ia ją c tę p r a k ty k ę sp o ty k a n ą — ja k zazn acza się — w d ie c e z ji u sta w o d a w c a s y n o d a ln y o d w o łał się do { łek retu K le m e n sa X I z 15 X II 1703 r., o p u b lik o w a n e g o 8 I 1704 r. Je g o p o sta n o w ie n ia w in n i m ieć p rz e d o czam i szczególnie k a p e la n i, ta k spośród k le ru św ieckiego, ja k i zakonnego. N ie w olno 'im pod żad ­ n y m pozorem , d o d a w a ły s ta tu ty , o d p ra w ia ć w k a p lic a c h p r y w a t­ n y ch M szy św . Z ak az z o sta ł p r z y ty m o b w a ro w a n y k a r ą e k sk o ­ m u n ik i z aciąg an ej ipso facto. J e d y n ie o d p o w ie d n i in d u lt b isk u p i

z ez w alając y n a e re k c ję k a p lic y w d o m u p ry w a tn y m u p o w aż n ia do c e le b ro w a n ia , lecz ty lk o je d n e j m szy św., o o d p o w ied n iej godzi­

nie, w y łączn ie p rz e d p o łu d n io w e j 36. N a w e t je d n a k w k ap lic a c h p r y ­ w a tn y c h e ry g o w a n y c h aa zgodą b isk u p a n ie w o ln o pod żad n y m pozorem , d o d a w a ły s ta tu ty , o d p ra w ia ć ja k im k o lw ie k k a p ła n o m , ta k św ieckim , ja k zak o n n y m , łączn ie z je z u ita m i, m szy św. w u ro czy ste św ięta, c h y b a że ja k a ś k a p lic a p o sia d a w ty m w zględzie w y m a g a n y in d u lt S to licy A p o sto lsk iej. W je d n y m i d ru g im p r z y ­ p a d k u w y k ro czen ie p rz e c iw k o o b o w ią z u ją c em u p ra w u sp ra w ia , iż wiierni u c zestn icząc w e m szy św. n ie czynią zadość p rz y k a z a n iu k o ś c ie ln e m u 37. Z ak o n n ik o m p rz y p o m n ia n o jed n o cześn ie o odw o­ ła n iu p rzez so b ó r try d e n c k i p rz y w ile jó w o łta rz a p rzen o śn e g o 38

P rz y w ią z u ją c w a g ę do za k a z u n ie le g a ln e g o s p ra w o w a n ia litu rg ii w k a p lic a c h p ry w a tn y c h sy n o d s tw ie rd z ił poza ty m , że w g e stii ordynariiusiza m iejsca leży d e k la ro w a n ie k a r la ta e s e n t e n ti a e p rz e ­ w id z ia n y c h w ty m w zg lęd zie p rze z sobór 39.

C elem d o k ład n eg o ro zp o zn an ia s y tu a c ji w diecezji, g d y chodzi o istn ie n ie k a p lic p ry w a tn y c h , u sta w o d a w c a sy n o d a ln y poleca dziek an o m , — polecenie to m a c h a ra k te r a d m in is tra c y jn y — d o ­

34 T am że, k. 61. 35 Tamże. 38 T am że, k. 62. 57 T am że.

38 Tamże.

[7] E u c h a ry s tia w s ta tu ta c h synodu 55

kon ać w c iąg u d w ó ch mdesiący w iz y ta c ji p a r a f ii ce le m u sta le n ia , jak ie k a p lic e fu n k c jo n u ją w p a ra fia c h , czy p o sia d a ją w y m a g an e in d u lty (ja k ie j d a ty , przez kogo w y staw io n e i n a ja k i o k re s czasu). U zyskane tą d ro g ą d a n e d z ie k a n i p o w in n i, pod k a r ą su sp en sy , p rz e ­ dłożyć b isk u p o w i, łącz n ie z w y k a z e m o d p ra w ia ją c y c h n iele g a ln ie m sze św. c e le b ra n só w 40.

K ończąc d y re k ty w y w p rzed m io cie k a p lic d o m o w y ch s ta tu ty stw ie rd z a ły , iż o rd y n a riu s z zastrz eg ł sobie osobiście u d z ie la n ie in - d u ltó w n a e ry g o w a n ie ty ch że o b ie k tó w 41.

O d ręb n y a r ty k u ł — 17 De o n erib u s M issa ru m re d u c tio n e q u e ea-

ru n d e m — zo sta ł p ośw ięcony d zied zin ie c ię żaró w m szaln y ch , choć,

ja k to ju ż om ów iono, tą k ż e w a rty k u le 15 De S a crificio M issae m a te rię tę częściow o u w zględniono. W a r ty k u le 17 s ta tu ty zaz n a­ czają z re sz tą n a w stę p ie , iż a r ty k u ł 15 d o tk n ą ł ju ż w p e w n e j m ie ­ rz e te j p ro b le m a ty k i.

A rty k u ł 17 p rz e strz e g a n a 'w stępie b e n e fic ja tó w p rz e d p rz y jm o ­ w an iem — p o d ja k im ik o lw ie k p o z o ram i — n o w y ch obciążeń m szalnych. N ie godzi się p rzecież k a p ła n o m po szu k iw ać tą d ro g ą zysków . K ażd e p rz y ję c ie n o w e j fu n d a c ji m szaln ej, np. am iw ersarza, zostało u w a ru n k o w a n e u z y sk a n ie m a p ro b a ty k u r ii b isk u p ie j. Ż a d ­ ną m ia rą n ie zo sta n ie o n a u dzielona, zazn aczo n o w a rty k u le , je śli p rz e w id z ia n e d o ch o d y n ie b ęd ą od p o w iad ać p ro p o n o w a n y m cięża­ ro m i z o b o w iązan io m 42.

Z u w a g i n a to, że w s k u te k z a istn ia ły c h tru d n o śc i, d e w a lu a c ji p ien iąd za itp . w iele d a w n y c h fu n d a c ji m sz a ln y c h p rz y n o si z a le d ­ w ie n ie z n ac zn y dochód, u sta w o d a w c a s y n o d a ln y zap o w iad a p rz e ­ p ro w a d z e n ie re d u k c ji ty c h ż e fu n d a c ji. Z a m ierza to uczynić — ja k zaznacza — n a m ocy sp ecjaln e g o in d u ltu u z y sk a n e g o od K o n g re ­ g acji S o b o ru 29 X I 1728 r. W sp ra w ie te j p rz e d k ła d a n a stę p u ją c e zasady. P o u s ta le n iu s ta n u fak ty czn e g o w p rzed m io cie p rz y w ile ­ jów , e re k c ji i fu n d a c ji b en eficjó w , b isk u p w y sta w i z a in te re so w a ­ n y m odno śn e d e k re ty , o p a rte n a u sta lo n y c h p rz e z e ń k ry te ria c h . T ak w ięc z d o ch o d ó w o w ysokości jed n eg o flo re n a o bow iązującego w Polsce n a le ż y o d p ra w ia ć je d n ą m szę św. c z y tan ą, z doch o d ó w o w ysokości 3 flo re n ó w — je d n ą m szę św . śp ie w a n ą , z u w a g i n a w y n ag ro d ze n ie k a p ła n a i w y k o n u ją c y c h śpiew . W e w sp ó ln o tach zak o n n y ch je d n ą m szę św. n a le ż y o d p ra w ić z fu n d u sz u 5 flo re ­ nów , ta k je d n a k , a b y zaw sze w y m ien iać z m a rły c h fu n d a to ró w zgo­ d n ie z ich in te n c ją . W a ru n k ie m k o rz y s ta n ia z teg o ro d z a ju r e ­ d u k c ji zo b o w iązań fu n d a c y jn y c h — d o d an o — je s t re w in d y k a c ja p rze z k a p ła n ó w d o ch o d ó w z p o siad an eg o b e n e f ic ju m 43.

— i— >—

---40 C o n stitu tio n e s e t decreta ..., k. 63.

41 Tamże. 42 Tamże, k. 67.

56 Ks. W. G ó ralsk i _[8]

C elem d o k o n a n ia re w iz ji fu n d a c ji m sz a ln y c h w d iecezji sy n o d po w o łał sp e c ja ln ą k o m isję złożoną z n a stę p u ją c y c h osób: a rc h id ia ­ k o n pło ck i, a rc h id ia k o n d o b rzy ń sk i, a rc h id ia k o n p u łtu sk i, K a z i­ m ie rz Ł em p ick i, k a n o n ik p ło ck i w W iźnie, B o g u sław B ro m ie rsk i, k a n o n ik płocki, K azim ie rz R o k itn ick i, k a n o n ir k p ło ck i w P rz a s n y - rzu , P a w e ł D o m in ik D ro m le r, d o k to r o b o jg a p ra w , k a n o n ik płocki, a u d y to r k u r ii b isk u p ie j, u rz ę d u ją c y w B rań sz czy k u , J a n B ag iń sk i, k a n o n ik p u łtu s k i w G zach, K a ro l K re n i, d o k to r o b o jg a p ra w , k a ­ n o n ik p u łtu s k i w S k ary sze w ie, M arcin S e rach o ck i, k a n o n ik k o le g ia ­ ty p łockiej w G ralew ie, A u g u sty n F a m p re , proboszcz w S ta n is ła ­ w ow ie 44.

W reszcie u sta w o d a w c a sy n o d a ln y su ro w o z ak azy w ał k ap łan o m , ta k św ieckim , ja k i z a k o n n y m p rz y jm o w a n ia n o w y c h fu n d a c ji m szaln y ch lu b in n y c h n o w y ch zo b o w iązań m szaln y ch połączonych z w iec zy sty m o b o w iązk iem o d p ra w ia n ia m szy św ., bez w y r a ź n e j

zgody b isk u p a ii zgody przeło żo n y ch z a k o n n y c h (dla zakonników ). Z a k azem o b ję to jed n o cześn ie p rzen o szen ie su m fu n d a c y jn y c h z je d ­ nego m iejsca n a in n e 45.

2. K om unia św .

D użo m iejsca pośw ięciły s ta tu ty s p ra w ie p rz y jm o w a n ia p rz e z w ie rn y c h k o m u n ii św. W a rty k u le 14 De E u ch a ristia u sta w o d a w c a z w raca n a w stę p ie u w ag ę n a w ielk o ść i w zniosłość s a k ra m e n tu E u c h a ry stii. O d w o łu je się d o n a u k i P ism a św . o ra z ojców i d o k to ­ ró w K ościoła 46 w sk a z u je n a p o trz e b ę g łębokiego p rz e ję c ia się p r a ­ w d ą o o b ecności C h ry stu sa p o d p o sta c ia m i c h leb a i w in a o ra z n a konieczność godnego' p rz y jm o w a n ia E u c h a ry stii.

D u szp asterze z o sta li zobow iązani do p o u czan ia w ie rn y c h , szcze­ g ólnie w k a z a n ia c h , o n ie z b ę d n y m p rz y g o to w a n iu d u szy i c ia ła do p rz y jm o w a n ia k o m u n ii św. W in n i ta k ż e baczyć n a to, b y do tego s a k ra m e n tu n ie p rz y stę p o w a ły oso b y n ie g o d n e 47. Za ta k ie zaś — w y jaśn io n o — n ale ż y uw ażać: ży ją c y c h w p u b lic z n y m k o n k u b in a ­ cie, o bciążonych n a ło g ie m p ija ń stw a , u p ra w ia ją c y c h lichw ę, ek sk o - m u n ik o w a n y c h , obłożonych in te rd y k te m o ra z in n y c h p u b liczn y ch g rzeszników , k tó rz y m im o p rz y rze czo n ej p o p ra w y p o p a d a ją w te sam e w y k ro c z e n ia . G dy chodzi o ty c h o sta tn ic h , d o p iero f a k t stw ie rd z o n e j p rze z proboszcza p o p ra w y u p o w a ż n ia d u sz p a ste rz a do d o p u szczen ia ich do p rz y ję c ia k o m u n ii św . 48

44 T am że, k . 68—69. 45 T am że, k. 69.

46 W a le g a c ja c h z n a jd u jem y n a stę p u ją c e cy ta ty : św . B e r n a r d ,

S e rm o n e s d e e x c e lle n tia SS. S a c ra m e n ti, c. 10; ś w . T o m a s z z A k ­ w i n u , E p isto ła 57, I P 1, 12; F il. 2, 7; P s 110, 4; I Kor 11, 28—29, M t 7, 6; I P 2, 22. T am że, k. 4 8^ 19.

47 C onstitutiom es e t décréta..., k. 49. 48 T am że.

(9] E u c h a ry stia w s ta tu ta c h synodu 57

P rz y p o m n ia n o n a stę p n ie , iż do k o m u n ii św. n ie n a le ż y d o p u sz­ czać dzieci, k tó re n ie o sią g n ę ły jeszcze u ż y w a n ia ro zu m u . W k w a ­ lifik o w an iu izaś ty c h , k tó rz y po r a z p ie rw sz y m a ją p rz y ją ć te n sa k ra m e n t proboszczow ie w in n i posłużyć się p rz e p ro w a d ze n ie m odpow iedniego eg zam in u o ra z po u czen iem k a n d y d a tó w o godności i znaczeniu N ajśw . S a k ra m e n tu 49.

C h o ry m u m y sło w o n a le ż y o d m aw iać u d z ie le n ia k o m u n ii św., c h y ­ b a że proszą o to w s ta n a c h o d zy sk an e j św iad o m o ści,• lu b z n a jd u ją się in a rticu la m o rtis. W je d n y m w szakże i d ru g im p rz y p a d k u u d zielen ie E u c h a ry s tii u w a ru n k o w a n e je st w y ra ż e n ie m o d p o w ied ­ niej in te n c ji p rz e z z a in te re so w an y c h , zan im p o p a d li w o b łęd 50.

Do d u sz p a ste rz y sy n o d sk ie ro w a ł ap el, b y zach ęcali sw oich w ie rn y ch do częstego p rz y jm o w a n ia k o m u n ii św . sta n o w ią c e j po­ k a rm d u ch o w y . Niie w y sta rc z y w ięc p rz y stę p o w a ć do S to łu P a ń ­ skiego ra z w ro k u , w o k re sie w ie lk an o cn y m , zgodnie iz p o lecen iem K ościoła, lecz p rz y n a jm n ie j w w ięk sze św ięta 51.

O dw ołując się do p o sta n o w ie ń so b o ru try d e n c k ie g o 32 w p rz e d ­ m iocie k o m u n ii św . w ie lk a n o c n e j, s ta tu ty sy n o d a ln e zdecy d o w an ie p rz y p o m n ia ły w ag ę teg o obow iązku. O dłożenie k o m u n ii św . m ogło być u sp ra w ie d liw io n e je d y n ie po lecen iem lu b ra d ą sp o w ied n ik a. Czas k o m u n ii św. w ie lk a n o c n e j okireślono n a o k re s od n ied zieli M ęki P a ń sk ie j do d ru g ie j n ie d z ie li po W ielk an o cy w łącznie. O bo­ w iązek p rz y stą p ie n ia w ty m o k re sie do k o m u n ii św. n ależało w y ­ p ełnić w e w ła sn e j p a r a fii p rz y jm u ją c N ajśw . S a k ra m e n t z r ą k p r o ­ boszcza lu b w ik a riu sz a .

P o w y g a śn ię c iu te r m in u p rz y ję c ia k o m u n ii św. w ie lk an o cn ej proboszcz o b o w ią zan y b y ł złożyć n a rę c e b is k u p a lu b w k u rii w y k az p a ra fia n , k tó rz y n ie sp e łn ili te g o o b o w iązk u . J e ś li po u p o m ­ n ie n iu p rze z p roboszcza d a n a osoba n a d a l n ie zd e c y d o w a ła się n a p rzy jęcie k o m u n ii św ., w ó w czas n a ra ż a ła się n a k a rę p o zb aw ien ia w stę p u do kościoła, a p o śm ierci — p o g rz e b a n ia poza m iejscem pośw ięconym 53.

W n a w ią z a n iu do L is tu P a sterskieg o B e rn a rd a M aciejow skiego 54 u sta w o d a w ca sy n o d a ln y zaznaczył, iż od o b o w ią z k u p rz y stą p ie n ia do k o m u n ii św . w ie lk a n o cn ej n ie m oże w y m a w ia ć ży w io n a w obec kogoś nieprizyjażń lu b p ro w a d z e n ie z k im ś p ro c e su sądow ego, is tn ie ­

49 Tamże.

50 Tam że, k. 49— 50.

51 Tamże, k. 50.

52 Ccmc. Trid., sess. 13, ca n . 9. 53 C o n stitu tio n e s e t d écréta..., k. 50.

54 E pisto ła p a sto ra lis a d p aroch os p ro vin c ia e G n esn en sis B ern a rd i

M a c ie jo w sk i, S.R.E. P r e s b y te r i C a rd in a lis , A rc h ie p isc o p i G n esn en sis, P r im a tis R e g n i [...] W: C on stitu tion es synodorum m etrop olitan ae eccle- sia e G n esn en sis p ro v in cia liu m au th o rita te sy n o d i p ro v in cia lis G em b i- cian ae per d ep u tatos reco g n ita e, iu ssu varo e t opera [...] Joa-nis W ężyk

58 Ks. W. G ó ralsk i

je bow iem zaw sze m ożliw ość -n apraw ienia k rz y w d i p o d jęcia w ła ­ ściw ej d y sp o zy c ji s a k ra m e n ta ln e j ®5.

C elem u m o ż liw ie n ia proboszczom sk u te c z n ie jsz ej k o n tro li w z a ­ k re sie o b o w iązk u spo w ied zi i k o m u n ii św. w ie lk an o cn ej s ta tu ty p o le cały sto so w an ie o d p o w ied n ich k a r te k , k tó re n ależało ro z d a ­

w a ć p a ra fia n o m n a ty d z ie ń p rz e d te r m in e m rozpoczęcia o k re su sp o w ied zi w ie lk a n o c n e j. W sp o m n ian e k a r tk i, u p rzed n io p o n u m e ro ­

w an e w u z g o d n ie n iu z n u m e ra c ją f ig u ru ją c ą n a liście p a ra fia n , sp o w ia d a ją c y się m ie li z w ra c a ć p roboszczow i lu b w ik ariu szo w i. N ie p rz y stą p ie n ie p rz e z kog o ś d o sp o w ied zi i n ie o d d an ie k a r tk i u ła ­ tw ia ło w ięc proboszczow i w s k o n sta to w a n iu , ja c y p a ra fia n ie nie sp e łn ili o b o w iązk u , o k tó ry m m o w a 56.

J e ś li k to ś b y ł n ieo b ecn y w e w łasn ej, p a r a f ii w o k resie k o m u n ii św. w ie lk a n o c n e j, o b o w iązan y b y ł d o jej p rz y ję c ia w te rm in ie d o 10 d n i po pow rocie, c h y b a że zad o śću czy n ił obow iązkow i w in n e j p a r a f ii o k a z u ją c m ia ro d a jn y w ty m w zględzie d o k u m en t. W p rz e c iw n y m p rz y p a d k u z a in te re so w a n e m u g ro ziła k a r a e k sk o ­ m u n ik i 57.

W s to s u n k u d o ty c h w ie rn y c h , k tó rz y z m ie n ia li często p a r a f ia l­ n e m iejsce zam ieszk an ia p o stan o w io n o , a b y z a in te re so w an i p ro ­ boszczow ie w z a je m n ie in fo rm o w a li się, g d y d a n a osoba sp ełn iła o b ow iązek p rz y ję c ia k o m u n ii św . w ie lk a n o c n e j. W p rz y p a d k u stw ie rd z o n e g o z a n ie d b a n ia te j po w in n o ści, w in n e g o n a le ż a ło u p o ­ m nieć, a p o te m stosow ać sa n k c je , o k tó ry c h b y ła m ow a w y żej 58. P rz e ja w e m tro s k i d u sz p a ste rsk ie j u sta w o d a w c y sy n o d a ln eg o o ch o ry c h i w ięźniów b y ło p o lecen ie s k ie ro w a n e d o proboszczów , a b y osobom ty m zanosili k o m u n ię św. -w ielkanocną do d o m u lu b do w ię z ie n ia 59.

W tro sce o d o b ro d u ch o w e w ie rn y c h syn o d z ak azał p ro b o sz­ czom — pod su ro w y m i k a ra m i, b liż ej n ie o k re ślo n y m i — w y z n a ­ czan ia p ra c p r z y kościołach lu b d o m ach p le b a ń sk ic h z o k a z ji sp o ­ w ied z i w ie lk an o cn ej. N ie godzi się bow iem , zaznaczono, ro z p ra ­ szać ty c h , k tó rz y p rz y b y w a ją d o sp o w ied zi ®°.

C elem zach o w an ia p o rz ą d k u w o d b y w a n iu spow iedzi w ie lk a n o c ­ nej p olecono proboszczom , b y w cześn ie j u s ta la li d n i spow iedzi i k o ­ m u n ii św. d la poszczególnych w si, in fo rm u ją c o ty m p a ra fia n z am b o n y 61.

D użą w a g ę p rz y w ią z y w a ły s ta tu ty sy n o d a ln e do s p ra w y k o m u n ii św . ciężko ch o ry ch , in aczej -w iatyku. Z o b o w iązy w ały w ięc p ro b o sz­

55 Constitutvcm .es e t d écréta..., k. 50— 51. 56 T am że, k. 51. 57 T am że. 58 T am żę. 59 T am że, k. 51—52. 10 Tamże,- k. 52. 61 T am że.

E u c h a ry s tia w s ta tu ta c h synodu 59

czów o raz k azn o d ziejó w do częstego p rz y p o m in a n ia w ie rn y m , aby troszczyli się w sw oich ro d z in a c h o to, b y n ik t z u m ie ra ją c y c h n ie zszedł z tego św ia ta b ez sa k ra m e n tó w św. C złonkow ie ro d z in y chorego p o w in n i w ięc, w m y śl d e k r e tu try d e n c k ie g o 62, w pocę p o ­ w iad am iać p ro b o szcza p ro sząc go o p rz y b y c ie do d o m u z w ia ty ­ kiem .

W iaty k n a le ż y zanosić p ro ces ./analnie, ta k w m ia sta c h , ja k i n a w siach. K a p ła n u b r a n y w kom żę i stu łę, p o p rz ed zo n y m in is tra n ­ ta m i n io sący m i św iece i d zw onek, w in ie n n ieść N ajśw . S a k ra m e n t w o d p o w ied n im n aczy n iu . J e ś li to m ożliw e, w y p a d a u ży w ać p rz y ty m b a ld a c h im u . P o stę p u ją c y p rc c e sjo n a ln ie za k a p ła n e m w ie rn i m a ją śpiew ać podczas p o ch o d u h y m n y lu b aintyfony o N ajśw . S a ­ k ram en cie, w m y śl s ta tu tó w sy n o d u p ło ck ieg o z 1643 r. 63 P rz y ­ p o m n ian y t u sposób zan o szen ia w ia ty k u s ta tu ty Z ału sk ieg o p o le ­ cały d o k ła d n ie zach o w y w ać grożąc proboszczom n ie sto su ją c y m się d o ń k a r ą g rz y w n y 5 m a re k 64.

W p rz y p a d k u zan o sze n ia w ia ty k u do m iejscow ości o d ległych s ta ­ tu ty sy n o d a ln e u p o w a ż n ia ły d u sz p a ste rz a do p o słu żen ia się zw y ­ k ły m n a c z y n ie m m ieszczącym N ajśw . S a k ra m e n t, u m ieszczonym

w b u rsie zaw ieszo n ej n a szy i k a p ła n a . I w ta k ie j je d n a k s y tu a c ji należało p o słu g iw ać się d z w o n k ie m 65.

D om ow nikom ch o reg o n a le ż a ło d o k ła d n ie p rz y p o m n ieć o o d ­ po w ied n im p rz y g o to w a n iu p o k o ju , w k tó r y m m ia ł b y ć sp ra w o w a ­ n y w ia ty k . P o k ó j p o w in ie n w ięc b yć s ta ra n n ie p o sp rz ą ta n y , a w szelkie p rz e d m io ty św ieck ie u su n ię te . N a czysto n a k r y ty m stole m iał być u s ta w io n y k ru c y fik s, obraiz św ięty o ra z p rz y n a jm n ie j d w ie św iece um ieszczone n a lic h ta rz a c h 66.

T y m c h o ry m , k tó rz y n ie b y li w s ta n ie p rz y ją ć k o m u n ii św. n ie należało je j zanosić. G dy je d n a k s ta n ch o reg o p o gorszył się p o d ­ czas n ie sie n ia w ia ty k u u n ie m o ż liw ia ją c p rz y ję c ie go, k a p ła n obo­ w iąz an y b y ł a d o ro w a ć w r a z z w ie rn y m i um ieszczo n y n a stole N ajśw . S a k ra m e n t, m i n . p o p rzez o d m a w ia n ie a k tó w m iłości, żalu, n a d zie i i w ia ry 67. p 0 a d o ra c ji n ależało u d z ie lić p o ciech y du ch o w ej ch o re m u o k a z u ją c m u N ajśw . S a k ra m e n t do ad o ra c ji, p o czym m iało n a stą p ić sch o w a n ie S a n ctissim i do n a c z y n k a i o d n iesien ie przez k a p ła n a d o św ią ty n i 88.

62 Zob. Conc. Trid., sess. X III, can. 7.

63 Zob. C o n stitu tio n e s e t d é c ré ta in d ioecesan a syn o d o P lo cen si q u a m

p r o [...] D om in o C arolo F erd in a n d o [...] D. S im o n K o lu d z k i [...] h a b u it A n n o D ni M DCX.L1II, d ie v ig e s im a secu n d a m e n s is S e p te m b r is e t d u a b u s se ą u e n tib u s [b.m. i r.w], art.

210

2

64 C o n stitu tio n e s e t décréta ..., k. 53. 65 T am że.

M Tamże, k. 50—54.

67 A kty te zostały podane w dodatkach do statu tów synodalnych. Zob. tamże, k. 224^226.

60 Ks. W. G ó ralsk i

W tro sc e o u m ie ra ją c y c h p ra w o d a w c a k ła d ł do su m ien ia d u s z ­ p a ste rz y o b o w ią zek ry ch łe g o n ie sie n ia w ia ty k u , n a w e t nocą, czy po sp o ży ciu p o siłk u 69.

W y b itn ie d u s z p a s te rs k i w y d ź w ię k p o siad a d y sp o zy cja s ta tu tó w , w m y śl k tó re j w ład ze m ie jsk ie p o w in n y u d o stęp n ić sk az an y m n a śm ierć m ożliw ość p rz y ję c ia k o m u n ii św. N ależało w ta k im p rz y p a d k u w ezw ać k a p ła n a , a n a czas spo w ied zi i k o m u n ii św. sk ie ro w a ć sk azan eg o do odpo w ied n ieg o p o m ie s z c z e n ia 70.

W reszcie sy n o d p o lecał proboszczom i w ik ariu szo m , a b y ta k p rz e d u d z ie le n ie m k o m u n ii św. w iern y m , ja k i po je j u d zielen iu , o d m a w ia li w r a z z niimi załączone do d o d a tk ó w sy n o d u a k ty : w ia ry , n a d z ie i i m iło ści 71. M iało to, z d a n ie m (praw odaw cy, lep iej usposo­ b ić k o m u n ik u ją c y c h do p rz e ż y w a n ia ta je m n ic y E u c h a ry stii. N ie sto su ją c y m się d o te g o p o lecen ia zagrożono su ro w y m i k a ra m i, b li­ żej niie o k re ślo n y m i 72.

3. P rzechow yw anie i k u lt N ajśw . Sakram entu

N a w stęp ie a r ty k u łu 16 D e c o n s e r v a tio n e S a n c ti s s i m i S a c r a m e n ti , p r o c e s s io n i b u s c u m e o d e m a tq u e e iu s e x p o s i ti o n iu b s zw raca się u w ag ę n a p o trz e b ę p rz e c h o w y w an ia N ajśw . S a k ra m e n tu w od p o ­ w ie d n im i g o d n y m te j T a je m n ic y m ie js c u 73. S ta tu ty p o le c a ją n a stę p n ie proboszczom i w sz y stk im in n y m rząd co m kościołów , a b y N ajśw . S a k ra m e n t b y ł p rz e c h o w y w an y w ta b e rn a k u lu m u m ieszczonym n a s ta łe w w ie lk im o łtarzu , w y k o ­ n a n y m z trw a łe g o m a te ria łu , d o b rze p rz y m o c o w a n y m do o łta rz a , o d p o w ied n io o zd o b io n y m ta k w e w n ą trz , ja k i n a z ew n ątrz, osło­ n ię ty m k o n o p eu m , d o b rz e z a m y k an y m . P o za N ajśw . S a k ra m e n te m nie w o ln o p rzec h o w y w ać w ty m św ię ty m m ie jsc u niczego in n e ­ go 74.

W tro sce o bezp ieczeń stw o w p rz e c h o w y w a n iu Sainctissimd u s ta ­ w odaw ca p o lecił — grożąc su ro w y m i k a ra m i, b liżej je d n a k nie o k re ślo n y m i — p rz e c h o w y w a n ie k lu c z a d o ta b e rn a k u lu m w y łą c z ­ n ie p rz e z proboszczów lu b ich w ik a riu sz y . M iejscem sta łe g o p rz e ­ ch o w y w a n ia teg o w ażnego' re k w iz y tu m a b y ć szafa w z a k ry stii. O sobom św ie c k im n ie godzi się pod ż a d n y m p o zo rem u d o stęp n iać ta k k lu c z y k a do ta b e rn a k u lu m , ja k i do sz a fk i z o le ja m i św. 75. W obec stw ie rd z o n e g o — z a p ew n e podczas w iz y ta c ji — z ja w isk a p rz e c h o w y w an ia w ta b e rn a k u lu m n ie św ie ż y c h p o sta c i e u c h a ry s ty ­ 69 Tamże. 70 Tamże. 71 Zob. tamże, k. 224—226. 72 Tamże, k. 54—&5. 73 Tamże, k. 63—64. 74 Tamże, k. 64. 75 Tamże. k. 64—65.

1133 E u c h a ry stia w sta tu ta c h synodu 61

cznych b isk u p zd ecy d o w an ie po leca częste d o k o n y w a n ie ich r e ­ no w acji: zim ą — co 15 d n i, la te m — co 8 d n i. W z w ią z k u z ty m w z a k ry s tii p o w in n a b y ć um ieszczona o d p o w ie d n ia ta b lic a , n a k tó ­ r e j n a leży o d n o to w y w a ć k a ż d ą re n o w a c ję 76.

G dy ch o d zi o k u lt N ajśw . S a k ra m e n tu , to n a (pierw szym m iejscu s ta tu ty m ó w ią o w y s ta w ie n iu S a n c tissim i i p ro c e sja c h . O bow iązują w ty m w zględzie — p rz y p o m n ia n o — n o rm y z a w a rte w b re v e In n o cen te g o X, w y d a n y m d la P o lsk i 20 IV 1645 r . N ie w olno z a ­ te m b ez izgody b is k u p a lu b in n e g o o fic ja ła g e n e ra ln e g o u rz ą d z a ć p ro cesji z N a jśw . S a k ra m e n te m lu b w y sta w ie n ia , poza św iętem Bożego C iała w ra z z o k ta w ą , św ię te m p a tro n a i jego w ezw an ia. W św ią ty n ia c h n a to m ia s t zak o n n y c h w olno o d b y w a ć p ro cesję i w y staw ien ie ta k ż e w św ię ta Z ałożycieli, ja k ró w n ie ż w św ięta k u czci in n y c h Ś w ię ty c h d an eg o zakonu, p rzez K ościół k an o n iz o w a ­ nych. W ty c h k o ścio łach , w k tó ry c h is tn ie ją sto w a rz y sz e n ia pod w ezw an iem N ajśw ię tsz e j M ary i P a n n y , m ożna u rz ą d z a ć p ro c e ­ sję — je śli is tn ie je ta k i zw yczaj — w u ro czy sto ści M a ry jn e , o ra z w y sta w ia ć N a jśw . S a k ra m e n t. W y sta w ie n ie S a n c tissim i je st poza ty m d o p u szczaln e podczas -nabożeństw p a sy jn y c h w W ie lk im P o ­ ście. P o n ad to p ro c e sja e u c h a ry sty c z n a m oże m ieć m iejsce w koś­ ciołach — w -czasie o d p ie rw sz y c h do d r u g ic h n iesz p o ró w — p rz y k tó ry c h zo stały e ry g o w a n e sto w arzy szen ia pod w e z w a n ie m Ś w ię­ ty ch , lecz ty lk o w d n iu g łów nego ich P a tro n a . W e w sz y stk ic h in ­ n y ch św ią ty n ia c h dozw o lo n a je s t w y m ie n io n a p ro c e sja podczas c z tere ch w a ż n ie jsz y c h u ro czy sto ści, zw yczajow o obchodzonych, lecz ty lk o w g o d zin ach p o ra n n y c h 77

P odczas w y sta w ie n ia N ajśw . S a k ra m e n tu s ta tu ty p o lecały u m ie ­ szczać n a ołtairzu p rz y n a jm n ie j sześć św iec. Z a p a la ją c y je i oczy­ szczający z a k r y s tia n i o b o w iąz an i b y li u ży w ać zaw sze k o m ż y 78.

Zakończenie

W d zied zin ie sza fo w a n ia i p rz y jm o w a n ia s a k ra m e n tó w św. s ta ­ tu ty p ło ck ie z 1733 r. n ajw ię c e j m iejsca p o św ięciły E u c h a ry stii. Z am ieszczony a ż w c z te re c h a rty k u ła c h m a te ria ł u staw o d a w czy re g u lo w a ł c a ło k sz ta łt s p r a w zw iązan y ch z w ielo m a a sp e k ta m i te ­ go sa k ra m e n tu . S z e ro k o p o tra k to w a ł p ra w o d a w c a sp ra w ę o d p ra ­ w ia n ia m szy św . z w ra c a ją c u w ag ę n a w łaściw e u sp o so b ien ie w e ­ w n ę trz n e cele b ra n só w , ja k ró w n ie ż n a p rz e strz e g a n ie p rzez n ic h p rzep isó w r u b r y cy sty cznych. D użo m iejsc a pośw ięcono fu n d a c jo m m szaln y m , a to z u w a g i n a za istn ia łe w ty m w zg lęd zie now e oko­ liczności. P o d k re ślo n o o b o w iązek tro s k i d u sz p a ste rsk ie j probosz­

76 Tamże, k. 65.

77 T am że, k. 65—66.

62 Ks. W. G óralski [14]

czów o d o g o d n e u czestn iczen ie w e m szy św . n ie d z ie ln e j i św ią te c z ­ n e j p rz e z p a ra fia n . O strą w a lk ę w y p o w ied zian o z ja w isk u n ie le g a l­ n eg o z a k ła d a n ia k a p lic dom ow ych. W ielk ą tro s k ę u ja w n ił u sta w o ­ d a w c a sy n o d a ln y , g d y chodzi o k o rz y sta n ie p rz e z w ie rn y c h z czę­ ste j k o m u n ii św . S p e c ja ln y m i ry g o ra m i o b w a ro w a ł o b o w iązek p rz y ­ stę p o w a n ia d o k o m u n ii św. w ie lk a n o c n e j, a k c e n tu ją c tu tizw. ius p aro e c ia le. W sp o m n ia n ą tro s k ą b is k u p ią z o sta li o b jęci m. in. ch o ­ rz y , w ięźn io w ie i s k a z a n i n a śm ierć. Szczególnie dużo m iejsca pośw ięcono sp ra w o w a n iu i p rz y jm o w a n iu w ia ty k u . Z w rócono w r e ­ szcie u w a g ę n a w łaściw y sposób p rz e c h o w y w an ia E u c h a ry s tii o ra z n a z w y c z a jn e fo rm y je j k u ltu rw p o sta c i eksp o zy cji i p ro cesji.

C a ło k sz ta łt m a te ria łu zo stał dość d o b rz e u sy ste m a ty z o w a n y . N a u w ag ę z a słu g u je szero k ie o p arc ie się s ta tu tó w n a d e k re ta c h sobo­ r u try d e n c k ie g o , P a sto ra ln ej M aciejow skiego, s ta tu ta c h p ro w in c jo ­ n a ln y c h . W w ie lu m iejsc ach n a w ią z a n o d o ro d z im y c h s ta tu tó w p ło ­ ckich, m .in. z 1643 r.

W y d aje się, że d u c h o w ie ń stw o o trz y m a ło w ty m fra g m e n c ie s ta tu tó w sy n o d a ln y c h d o b rą pom oc p ra k ty c z n ą w re a liz a c ji ciąg le jeszcze w ów czas trw a ją c e j re fo rm y try d e n c k ie j.

Eucarestia negli statuti del sinodo di Płock del 1733

II sin od o d io c e sa n o di A ndréa S tamis lao Z ału sk i, velscovo di P ło ck , ce - leb rato n e i g io m i 4— 5 agosto 1733 a P u łtu sk ,fu c o n v o ca to per tra tta re le c o se c h e s i riferivaino a ile n e o e ssità p articolan i del d e r o e d el popolo d élia d io cesi di P ło ck . L a red a zio n e d e g li sta tu ti siinodali oon tien e 47 a r - tic u li rig u a rd a n ti tra l’altro la d iscip lin a d ei sacram en ti. In q u esta sfe r a d om in a la prob lem atioa d é lia E u carestia c o n ten u ta n e i q u a ttro articoli: De Echaristia (14), De Sacrificio Missae (15), De conservatione Sanctissim i Sacram enti, processionibus cum eodum atque eius exposi-

tionibus (16), De onerïbus M issarum reductioneque eorum (17).

L ’a u to re p résen ta le rdspettive dispos-izioni di su d d etti a rtico li r ig u ­ ard a n ti la s. m essa , la s. co m u n io n e, la c u sto d ia e il culito d élia sis. E u carestia.

Il co m p lesso d i q u el fram m en to d eg li s ta tu ti sin od ali d im ostra ch e il cler o d élia d io cesi di P łock ha rice v u to u n a iu to m olto im op rtan te n e lla strad a sem p re ap erta v erso la rea lizza zio n e d é lia riform a tri-