398 Z A P I S K I
(1423— 1432 r.). P ierw sza p isan a w zm ia n k a o P fa ffe n se h la g u z 1483 r. d o ty czy już za p ew n e w s i opuszczonej: p leb an sla v o n ic k i G eorg P la n k z e z w o lił czterem m ie sz czanom z a ło ży ć na jej teren ie sta w ryb n y. W 158:1 r. w y m ie n io n o ju ż ty lk o „las P fa ffe n sc h la g ”, a w y k a z ła n ó w z 1657 r. w sp o m in a ł, że w ie ś P fa ffe n sc h la g jest op u stoszała od n iep a m iętn y ch czasów .
K o m p lek so w e b ad an ia nad ta k dobrze z a ch o w a n y m ob iek tem p o z w o liły a rch eo lo g o m z B rna u zy sk a ć w y n ik i, k tó re p rzyn oszą ch lu b ę b ad an iom czech o sło w a ck im . W n iosk i z o sta ły przez V. N ek u d ę op racow an e na tle ca ło ści o sa d n ictw a obszaru nad górną D yją, szczeg ó ln ie in teresu ją ceg o ze w z g lę d u na sw e g ra n iczn e położen ie. S p ecja ln e dod atk i (E. R y b n i ć k o v e j , K. R y b n i c k a , J. K y n e l a , K. S t r â n - s к i e g o, F. H r o u d y, J. 'S t e 1 с 1 a, J. M a l i n y ) przyn oszą a n a liz ę p a leo b o ta - niczn ą, w ę g lo w ą , m eta lo g ra ficzn ą , arch eo m a g n ety czn ą i p etro g ra ficzn ą zn a lezisk z P fa ffen seh la g u .
Tom , w y d a n y lu k su so w o , z o sta ł zaop atrzon y w zn a k o m ite ilu str a c je , p la n y i r y su n k i tech n iczn e, a ta k że w in d ek sy , w y k a z y b ib lio g ra ficzn e i o b szern e str e sz c z e n ie n iem ieck ie. Im p on u jące to w y d a w n ic tw o g od n e je s t z a in tereso w a n ia n ie ty lk o a rch eo lo g ó w , lecz ta k że m e d ie w istó w , h isto ry k ó w k u ltu ry m a teria ln e j w s i i r o l
n ictw a . \
B.Z.
J ó zef W i k t o r o w i e z, S y s t e m fo n o l o g ic z n y j ę z y k a n ie m ie c k i e g o
k s ią g m i e j s k i c h K r a k o w a w X I V w i e k u , W y d a w n ictw a U n iw e r sy te tu
W arszaw sk iego, W arszaw a 1981, s. 114.
P ra cę n a p isa ł filo lo g dla filo lo g ó w . N a u w a g ę h istoryk a z a słu g u je k o n sta ta cja autora, że w k sięg a ch m iejsk ich n orm y języ k a k a n cela ry jn eg o (śr e d n io -w y so k o -n ie - m ieck i) b y ły od p o czątk u śc iśle o k reślo n e i ró żn iły się zn aczn ie od ję z y k a m ó w io n ego. T en o sta tn i (d ia lek t ślą sk i języ k a śr e d n io -w y so k o -n iem ieck ieg o ) m ożn a n a to m ia st u ch w y cić w b ru d nopisach, g łó w n ie w testa m en ta ch m ieszcza ń sk ich p isa n y ch n a lu źn y ch kartach.
A utor ogran icza się do filo lo g iczn ej a n a lizy i k o n sta ta cji fa k tu . H isto ry cy też z w r a c a li u w a g ę na to zja w isk o , p rzy czy m rzecz w y m a g a d alszych b adań. „P isarze śr e d n io w ieczn i w y ra źn ie w y c z u w a li różn ice m ięd zy ję z y k ie m p isa n y m a u s t n y m ---B y ła to ja k a ś m ało jeszcze "dia n a s ja sn a tra n sfo rm a cja języ k a m ó w io n eg o — tran sform acja, posiad ająca ja k ieś s w o je p ra w a i w ła sn ą e ty k ie tę ” (D. S. L i c h a - c z o w).
M.D.
C o r p u s I n s c r ip t io n u m P olo n ia e t. II: W o j e w ó d z t w o s i e r a d z k i e , w y
dali, w stę p e m i k o m en ta rzem op a trzy li A lic ja S z y m c z a k o w a i Jan S z y m c z a k pod red a k cją R yszarda R o s i n a, M u zeum O k ręgow e w S ierad zu , P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N a u k o w e, W arszaw a—Ł ódź 1981, s. 198.
V
Z a in icjo w a n a w 1971 r. a k cja in w e n ta r y z a c ji d a w n y ch in sk r y p c ji p olsk ich za o w o co w a ła trzem a z eszy ta m i to m u I w y d a w n ic tw a „Corpus In scrip tio n u m P o lo n ia e ”, o b ejm u ją cy m i za b y tk i e p ig r a fik i z teren u K ielecczy zn y . O b ecn ie ogło szo n y tom II k orp u su p rzyn osi in sk ry p cje z teren u w o je w ó d z tw a sierad zk iego; jego w y d a w cą je s t M u zeum O k ręgow e S ierad zu . In w en ta ry za cję in sk r y p c ji p rzep ro w a d z ił Z ak ład N au k P o m o cn icz y ch H isto rii U n iw e r sy te tu Ł ó d zk ieg o oraz — jak
Z A P I S K I 399
w pop rzed n im tom ie — m łod zi a d ep ci h istorii, tu — c zło n k o w ie S tu d en ck iego K oła N a u k o w eg o H isto ry k ó w UŁ.
T om p rzyn osi 186 in sk ry p cji z ok resu do k ońca X V III w ie k u , przew ażn ie ła ciń sk ich , w y stę p u ją c y c h p rzed e w sz y stk im w o b iek tach sa k ra ln y ch . N ajstarsza in sk ry p cja p och od zi z X IV w . (n iezrozu m iały n a p is na b rązow ej ch r z c ie ln ic y w k o ś c ie le p a ra fia ln y m w S zadku). N a jw ię c e j n a p isó w p rzypada na w ie k X V II (85), co je s t rezu lta tem ch a ra k tery sty czn eg o dla k u ltu ry sarm ack iej w z r o stu liczb y tab lic i p ły t n agrob n ych . T ab lice i p ły ty n agrob n e sta n o w ią jed n a k n ie c a łą czw artą część z a b y tk ó w ep ig ra ficzn y ch w o je w ó d z tw a sierad zk iego; jest to sp o w o d o w a n e brak iem w ię k sz y c h n ek ro p o lii ro d o w y ch m ie jsc o w e g o m o żn o w ła d ztw a i szla ch ty . In sk ryp cje z X V III w . (w liczb ie 70), u m ieszcza n e są ju ż p rzew a żn ie na n a czy n ia ch , szatach litu rg iczn y ch i in n y m sp rzęcie k o śc ie ln y m oraz n a obrazach i p olich rom ii.
W ro zm ieszczen iu p u b lik o w a n y ch in sk r y p c ji w y stę p u je p ra w id ło w o ść w y n ik a jąca ze zn aczen ia m iejsco w o ści. N a jw ię c e j p o siad ają ich S iera d z (25) i W ielu ń (24) jak o ośrod k i ad m in istra cji p a ń stw o w e j oraz W arta (17) ja k o m ie jsc e k u ltu b ło g o sła w io n eg o R a fa ła z P ro szo w ic, d alej W id aw a <11) ze sw o ją a k a d em ią i S zad ek (9), sied zib a p o w ia tu i sta ro stw a n iegrod ow ego. M ateriał, w k tó ry m w y k o n a n e są in sk r y p c je to k a m ień (m arm ur z a p ew n e ch ęciń sk i i d ęb n ick i oraz p ia sk o w iec), m u r c e g la n y (graffito), m eta l, b lach a, drew no, p łótn o (napisy m a lo w a n e) i tk an in a (n ap isy h aftow an e). N iek tó re in sk ry p cje w y stę p u ją n a ob iek ta ch od zn aczających się w y so k im i w a lo ra m i a r ty sty c z n y m i i sty lo w y m i, ja k ta b lic e z W arty, K w ia tk o w a i S zad k a, k tó re w y d a w c y w ią żą z k ra k o w sk im i p ra co w n ia m i rzeźb iarsk im i, k a m ien n a ch rzcieln ica z C harłupi M ałej, św ie c z n ik m e ta lo w y z W arty, d zieło gd ań sk ieg o w a r sz ta tu K. O ldendorfa, ch rzcieln ica z k o ścio ła w W id aw ie, w y k o n a n a p rzez k ra k o w sk ieg o lu d w isa rza M ich ała Otta, czy p o lich ro m ie w k o ścio ła ch b er n a rd y n ó w w W arcie i p a r a fia ln y m w S k o m lin ie, a u to rstw a K. W ięck o w sk ieg o i W. Ż eb row sk iego.
W e w stę p ie w y d a w c y w sz e c h str o n n ie o m a w ia ją zeb ran e w to m ie in sk ryp cje p od w z g lę d e m ic h fo rm y i treści, w czym słu żą p om ocą ta b ele, w y k res, m apa roz m ieszczen ia za b y tk ó w e p ig ra fik i oraz p rzerysy liter, en k la w , lig a tu r, zn ak ów a b rew ia cji, zn a k ó w in terp u n k cy jn y ch oraz cy fr sto so w a n y ch w n ap isach . In te r e su ją ce są zw ła szcza u w a g i na tem a t zasobu in fo rm a cji, k tóre p rzyn oszą in sk ry p cje — w a żn e źródło p ozn an ia św ia d o m o ści i k u ltu ry szla ch ty siera d zk iej. N o w o ścią w o m a w ia n y m to m ie k orpusu, g od n ą k o n ty n u a cji w n a stę p n y c h to m a ch w y d a w n ic tw a , je s t zam ieszczen ie n a p o czątk u ry su h isto ry czn eg o ba d a n eg o reg io n u (w op ra co w a n iu R yszarda R o s i n a).
Z asad y ed y to rsk ie p rzy jęte w o m a w ia n y m to m ie k orp u su n ie o d b iegają od ty ch , k tó re p rzy jęto w to m ie p ierw szy m . O d czyty in sk ry p cji u łożon o w porządku a lfa b e ty c z n y m m iejsco w o ści, a w ich ob ręb ie zasto so w a n o u k ład ch ro n o lo g iczn y d la z a b y tk ó w zn a jd u ją cy ch się w p o szczeg ó ln y ch o b iek ta ch ich p rzech o w y w a n ia . K ażda in sk ry p cja lu b grupa in sk r y p c ji sta n o w ią ca całość je s t op atrzona num erem , po k tó ry m n a stęp u je adres i d ata p o w sta n ia n a p isu (ta — zw ła szcza na ta b lica ch n ag ro b n y ch n ie m u si p o k ry w a ć się z datą na n ich w y stęp u ją cą ). W d alszej k o le jn o śc i p od an e zostały: ty p in sk r y p c ji w ed łu g k la s y fik a c ji p rzy jętej w w y d a w n ic tw ie , opis p rzedm iotu, n a k tó ry m w y k o n a n o n ap is z o k reślen iem m a teria łu i w p rzyp ad k u ta b lic — w y m ia r ta b lic y oraz ty p p ism a. W ap aracie n a u k o w y m w y m ie n io n a jest litera tu r a p rzed m iotu , n a zw isk o au tora o d czytu oraz u w a g i d o ty czące in sk ry p cji lu b p rzed m iotów , n a k tó ry ch w y stę p u ją . W ięk szość in sk ry p cji op atrzona je s t p rzyp isam i te k s to w y m i i rzeczow ym i. W o d n iesien iu do elem en tó w op isu i k o m en tarza w y d a w c ó w za u w a żm y , że p od ob n ie ja k w to m ie I w ad resie in sk ry p cji p o m in ięto w e z w a n ia k o śc io łó w a w o b ja śn ien ia ch osób p ochodzenia szla ch eck ieg o ich herb rod ow y. U w a g i na tem a t in sk ry p cji i zw ła szcza p rzed m iotów ,
400 Z A P I S K I
na k tó ry ch w y stęp u ją , są n iek ied y zb y t lak on iczn e. N ie d o sta te k ty c h in fo rm a cji b ęd zie m n iej odczu w an y, gdy sp ełn io n a zo sta n ie za p o w ied ź w y d a n ia dru k iem a lb u m ó w z fo to g ra fia m i i od rysam i p u b lik o w a n y ch in sk ry p cji (także z tom u I).
P o słu g iw a n ie się w y d a w n ic tw e m u ła tw ia ją in d e k sy n a zw osob ow ych , n a zw m ie jsc o w y c h i rzeczo w y oraz streszczen ie w stę p u w języ k u fran cu sk im .
S .K .K .
Dlu goss ia na. S t u d i a h i s to r y c z n e w pię ć s e tle c ie ś m i e r c i Jana D łu g o sza, Z eszy ty N a u k o w e U J D L X I, P race H istoryczne, z. 65, P a ń stw o w e
W y d a w n ictw o N a u k o w e, W arszaw a 1980, s. 367.
W y d a w n ictw o za w iera p race 13 a u torów . T em atyk a w ię k sz o ś c i z n ich k o n c en tru je s ię w o k ó ł hasła: D łu gosz—środ ow isk o— epoka.
Zbiór o tw iera stu d iu m H en ryk a S a m s o n o w i c z a „ P rzem ia n y gospodarcze w P o lsc e w I p o ło w ie X V w .”. A utor p od k reśla rozw ój ek o n o m iczn y P o lsk i cza só w D ługosza. Jego bazą b y ły : k orzystn a m ięd zy n a ro d o w a k on iu n k tu ra gospodarcza oraz w łą c z a n ie się różn ych grup sp o łeczn y ch do gospodarki ry n k o w ej. Z k o lei 0 śro d o w isk u autora „R oczn ik ów ” n a p isa li: B o le sła w P r z y b y s z e w s k i „K a p itu ła k r a k o w sk a za k a n o n ik a tu J an a D łu gosza (1436— 1480)” i J erzy W o l n y „K rak ow sk ie środ ow isk o k a ted ra ln e w cza sa ch J an a D łu gosza (1431— 1480)”. P ie r w szy z au to ró w p rzed sta w ił stru k tu rę u rzęd ó w k a p itu ln y ch i d iecez ja ln y ch , ich ob sad ę p erson aln ą, d ziałaln ość k a p itu ły na polu dyp lom acji, n au k i i k u ltu ry. D rugi — d ziałaln ość D łu gosza n a d w orze Z b ig n iew a O leśn ick ieg o , rozw ój k azn o d ziejstw a k a ted ra ln eg o i jego w p ły w na m en ta ln o ść w ie lk ie g o d ziejop isa. A k ty w n o ści D łu gosza na p olu sp ra w p u b liczn y ch p o św ię c ił u w a g ę M arian В i s k u p „D ziałaln ość d yp lom atyczn a Jan a D łu gosza w sp raw ach p ru sk ich w la ta c h 1454— 1466”. U k a za ł D łu gosza — a d m in istra to ra i zn ak om itego p o le m istę h isto ry czn o - -p ra w n eg o . N a to m ia st A n n a B u c z e k („M ecenat a rty sty czn y J an a D łu gosza, w d zied zin ie a r ch itek tu ry ”) z e sta w iła b u d o w la n e fu n d a cje D łu gosza, o m ó w iła ich cech y sty lo w e , k a m ien ia rk ę oraz ta b lice erek cy jn e. T ek st zaopatrzono w ilu stracje.
K ilk a p rac w ią ż e s ię ze sp u ścizn ą h isto rio g ra ficzn ą D ługosza. K arol G ó r s k i („ L itew sk ie p ow iązan ia »B anderia P ru ten oru m « Ja n a D ługosza. N a m a rg in esie k sią żk i S v e n a E k h d ala”) d ysk u tu je prob lem w ia ry g o d n o ści prac d ziejop isa. O id eo lo g ii, in terp reta cji d ziejó w i p a trio ty zm ie w d ziełach D łu g o szo w y ch p isze S ta n isła w G a w ę d a („O cena n iek tó ry ch p rob lem ów h isto rii o jczystej w »R ocznikach« Jana D łu g o sza ”). Z n a czen ie tw ó rczo ści D łu gosza dla badań g en ea lo g iczn y ch p od k reśla raz jeszcze praca K azim ierza J a s i ń s k i e g o („»A nnales P o lo n ia e« Jan a D łu g o sza jako źródło do g en ea lo g ii P ia stó w ”). N a to m ia st o D łu g o szu -g eo g ra fie n a p isała W acław a S z e l i ń s k a („Jan D łu g o sz i o p is M ałop olsk i w jeg o »C horographia R eg n i P o lo n ia e« ”). W ażny je s t p rzy czy n ek J u lii R a d z i s z e w s k i e j d otyczący w a r sz ta tu D łu gosza — „P rzejątk i D łu gosza z » L itew sk ieg o L atopisu«”.
O sobno sy g n a lizu jem y p o zo sta łe trzy prace: W anda S e m k o w i c z - Z a r e m - b i n a — „ A u tografy D łu gosza i jeg o w a rszta t w n ow ej e d y c ji »A n n a les« ”; S ta n i sła w C y n a r s k i , „ U w a g i n ad p ro b lem em r e c e p c ji »H istorii« Ja n a D łu gosza w P o lsc e X V I i X V II w ie k u ” (chodzi o ren esa n s za in tereso w a n ia D łu g o szem w śród szla ch ty urzęd n iczej); A g n ieszk a P e r z a n o w s k a , „W iadom ości źró d ło w e o ży ciu 1 d zia ła ln o ści J an a D łu g o sza ”. Z am ieszczon o tu reg e sty w zm ia n ek źró d ło w y ch z w ią za n y ch z D łu goszem . J e st ich około 500. Z n aczen ia tego m a teria łu n ie trzeba pod k reślać. ·
