Ryjkowcowate (Curculionoidea: Attelabidae, Apionidae,Curculionidae) roślinnych zbiorowisk śródmiejskich Sandomierza - Biblioteka UMCS

(1)

A N N A L E Ś

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

VOL. LII SECTIO C 1997

Instytut Biologii UMCS Zakład Zoologii Akademia Rolnicza w Lublinie

Katedra Zoologii

JACEK ŁĘTOWSKI, KRZYSZTOF PAWLĘGA

Ryjkowcowate (C urculionoidea: A ttelabidae, Apionidae, C urculionidae) roślinnych zbiorowisk śródmiejskich

Sandomierza

The weevils (Curculionoidea'. Attelabidae, Apionidae, Curculionidae) of the Sandomierz town plant communities

WSTĘP

Piśmiennictwo poświęcone ryjkowcowatym zbiorowisk śródmiejskich jest fragmentaryczne, a większość danych pozostaje rozproszona w opracowaniach faunistycznych dotyczących większych regionów kraju (15). Ukazało się jedynie kilka prac omawiających to zagadnienie w dużych aglomeracjach miejskich, takich jak Warszawa, Wrocław, Łódź, Lublin (4-6, 19, 25).

Fauna ryjkowcowatych okolic Sandomierza była, od końca lat pięćdziesiątych tego wieku, przedmiotem nielicznych badań. Pierwsze dane faunistyczne zawarte są w publikacjach S m r e c z y ń s k i e g o (20) i S z y m c z a k o w s k i e g o (21- 23) i dotyczą jedynie Gór Pieprzowych. Ryjkowcowate zbiorowisk kserotermicz- nych Wyżyny Sandomierskiej opracowali C m o l u c h , Ł ę t o w s k i , M i n d a (7) i C m o l u c h , Ł ę t o w s k i , R z e p e c k i (8).

Niniejsza praca stanowi kontynuację badań nad ryjkowcowatymi śródmiej

skich zbiorowisk Polski oraz uzupełnia dane do fauny Wyżyny Sandomierskiej.

Badania biocenotyczne prowadzono w 11 zbiorowiskach. Charakterystyki sta

nowisk dokonano na podstawie prac F i j a ł k o w s k i e g o (11), K u c h a r c z y k ó w , (12, 13), M a t u s z k i e w i c z a (14) i obserwacji własnych. Owady zbiera

(2)

198 JA C E K Ł Ę T 0 W S K 1 , K R Z Y S Z T O F PA W LĘ G A

no w następujących zbiorowiskach roślinnych: 1. Polygono-Bidentetum, 2. zbio

rowisko z Cannabis sativa, 3. Sisymbrietum loeselii, 4. Chaenopodietum ruderale, 5. Senecioni-Tussilaginetum, 6. zbiorowisko z Calamagrostis epigeios, 7. Tanace

to-Artemisietum, 8. Alliario-Chaerophylletum temuli, 9. park miejski, 10. zbioro

wisko z (Jrtica dioica — Rumex obtusifolius, 11. zbiorowisko z Tripleurospermum inodorum.

METODYKA BADAŃ

Badania faunistyczne nad ryjkowcowatymi zbiorowisk śródmiejskich Sandomierza prowadzo

no w latach 1992-1994. Owady zbierano czerpakiem entomologicznym. W pierwszym roku badań próby pobierano metodę jakościową, w dwu pozostałych ilościową. Na jedną próbę zoocenolo- giczną składała się seria 8x25 uderzeń czerpakiem. Łącznie pobrano 114 prób (tab. 1). Układ systematyczny gatunków podano według Katalogu fauny Polski (1-3) oraz Uykazn zwierząt Pol

ski. Insecta: Coleoptera, Strepsiptera (16).

Oznaczony materiał analizowano przy użyciu dwu wskaźników biocenotycznych: dominacji osobniczej (D) i gęstości względnej (G). Otrzymane wartości stopnia dominacji zgrupowano w pięciu klasach (17, 26): eudominanty — D5 — >10%, dominanty — D4 — 5,1-10%.

subdominanty — D3 — 2,1-5%, recedenty — D2 ■— 1,1-2%, subrecedenty — Di — <1%.

Do określenia rangi gatunku w zgrupowaniu zastosowano zmodyfikowany wskaźnik wierności ekologicznej — F (18, 24). Analizę ekologiczną i zoogeograficzną ryjkowcowatych opracowano według C z e c h o w s k i e g o i M i k o ł a j c z y k a (9). Pod względem preferencji siedliskowych wyróżniono 6 grup gatunków. Dwie pierwsze to owady leśne i zarostowe bytujące na roślinach z klasy Querco-Fagetea i Rhamno-Prunetea. Do trzeciej zaliczono ryjkowcowate zasiedlające łąki z rzędu Molinietalia i Arrhenatheretalia. Zgrupowanie gatunków synantropijnych stanowiły ryjkowce związane z roślinami z klas: Bidentetea tripartiti, Chenopodietea, Epilobietea angustifolii, Plantaginetea maioris. Kolejną grupę reprezentowały chrząszcze zbiorowisk kseroterinicznych z klasy Festuco-Brometea. W zakresie plastyczności ekologicznej wyodrębniono trzy kategorie gatunków: eury-, poli- i stenotopy. Dane jakościowe i ilościowe ryjkowcowatych przedstawiono w tab. 1-3.

SKŁAD GATUNKOWY, LICZEBNOŚĆ I STRUKTURA DOMINACJI

W wyniku 3-letnich poszukiwań w 11 zbiorowiskach śródmiejskich Sando

mierza zebrano łącznie 2030 osobników ryjkowcowatych. Ze zbioru tego wy

różniono 118 gatunków chrząszczy (tab. 1). W pozyskanym materiale najliczniej reprezentowana była rodzina Curculionidae (87 gat.). Na drugim miejscu klasy

fikowała się rodzina Apionidae (29 gat.), a najmniej gatunków odławiano z Atte- labidae (2 gat.). Analiza składu gatunkowego omawianych siedlisk wykazała, iż najwięcej ryjkowcowatych pozyskano w zbiorowisku z Calamagrostis epigeios (55 gat.) i Tanaceto-Artemisietum (56 gat.). Największą liczbą osobników zebra

no w zbiorowisku Alliario-Chaerophylletum temuli — 371 ok., najmniejszą zas;

(3)

R Y JK O W C O W A T E (C IJR C U L IO N O ID E A . A T T E L A B ID A E , A P IO N ID A E , C U R C U L IO N ID A E )... 1 9 9

Tab. 1.ZestawienieliczboweAttelabidae, Apionidaei Curculionidae stwierdzonychwroślinnychzbiorowiskachŚródmiejskich Sandomierza w latach1992-1994 A list of Attelabidae, Apionidae and Curculionidae found in the Sandomierz town plant communities in numbers in 1992-1994

M o ^ i u ą o s o c u m ę <C> ^{0 4} ^{04 04} - 00 SD

S M O IO S O ^ E l' 3 U E Q

ATTELABIDAE

ty

§

§ 0,

co

Stanowisko

umuopui lunuuadsojnsjdtj^ z q z ' [ [

Dane liczbowe

snijofjsnjqo xdiuny- -vijjop q2 Ol

?[IUMEJJ --- PISfollU >(JE,[ (,

ijnutsi uiniai/Aifduramij-oijrjii/y •§ 26 1,85

iunj3isiiudjjy-ojdJVuvL •£ 1 0,06 4 0,23

soiaStda siisojSnum jnj z q z g 3 0,21 2 0,14 1 0,07 1 0,07 1 0,07

uintsutSojissni-ntotoausg • ę

3jvu3pru itmiriipodoioni') y 1 0,07 5 0,35

ti]3S3oj umi3tuqtut(sis '£ 3 0,25

vmjvs siqm tuvj z q z 7 3 0,33

umiaiu3pig-ouo8<(]oj ■ ] 1 0,06 1 0,06 23 1,27

Nazwa gatunku Caenorhinus germanicus (Herbst) Byctiscus populi(L.) Apion radiolus (Marsch.) Apion minimum Herbst Apion urticarium (Herbst)

- ⁰⁴ ^CO ’7j- in

(4)

200 JA C E K Ł Ę T O W S K I, K R Z Y S Z T O F PA W LĘ G A

- - r - CM n

r i 00 oo - oo o

- CM c c c c

c l

3 3,00

cl O O

1 0,05 1 0,05 1 0,05 2 0,11 3 0,17 KO

O 4 0,23 2 0,11 10 0,58

— 1 0,07 7 0,50 5 0,35 1 0,07 9 0,64 6 0,42 7 0,50 27 1,92

1 0,12 5 0,62 2 0,25 7 0.87

0 0

o 2 0,14 2 0,14 1 0,07

3 0,25

_ 00 Gs 2 0.16

>r,

O o ” 3 0,33

2 0,11 6 0.33 4 0,22

Apion elongatum Germ. Apion flavimanum G y 11. Apion onopordi K i r b y Apion hookeri Kirby Apion jaffense D e s b r. Apion seniculus Kirby Apion loti Kirby Apion meliloti Kirby Apion intermedium Epp. Apion tenue Kirby Apion platalea Germ. Apion aestimatum Faust Apion aethiops Herbst Apion columbinum Germ. Apion pavidum Germ.

r- ⁰⁰ ^Gs O - ^{c l} ^CC 14* *

00 Gs

20

(5)

R Y JK O W C O W A T E (C U R C U L1O N O ID E A : A T T E L A B ID A E , AP IO N 1D A E , C U R C U L IO N ID A E )... 2 0 1

cccc CM 00 cc 30 64 ir> cc CM - - CM ct -

! o 1

§ G

1 0,25 1 0,25 3 0,75 1 0,07

2 0,11 7 0,41 1 0,05 CM

O 12 0,70 5 0,29 5 0,29 3 0.17 1 0,05 'C, Oo ” 1 0,05

32 2,28 3 0,21 6 042 4 0,28 1 0,07 2 0,14

5 0,35 3 0,21 OO

-t- o 1 0,07 1 0,07

cc 5\

CM

11 1,22 °°oo 4 0.44 o ”

1 0,05 1 0,05 1 0,05 'Ci

Oo - 3 0,16 1 0,05

Apion ononis Kirby Apion cerdo G e r s t. Apion craccae (L.) Apion pomonoe(Fabr.) Apion virens Herbst Apion apricans Herbst Apion assimile Kirby Apion filirostre Kirby Apion fulvipes (G e o f f r.) Apion nigritarse Kirby Apion ononidis Gyll. Otiorhynchus raucus (Fabr.)

>5 33

<<O3 -3

•2 6 Phyllobius sinuatus (Fabr.)

CM 22 CC

CM 24 25 26 c-cl ^ooCl Os

CM 30 cc CM

cc cc

cc 34

(6)

202 JA C E K Ł Ę T O W S K I, K R Z Y S Z T O F PA W L Ę G A

O co 49 «r) 04 47 - - - - ⁰⁴ 187 _{o \} o

- ⁰⁴ - ^kD

3 0,21 9 0,64 2 0,14 1 0,07 9 0,64

20 1,17 2 0,11 3 0,17 11 0,64 1 0,05 1 0,05 23 1,35

12 0,85 1 0,07 4 0,28 3 0,21 3 0,21

21 2,62 1 0,12 2 0,25 1 0,12 1 0,12 63 7,87

2 0,14 Z.0‘0l 20 1,42 32 2,28

2 0,16 5 0,41 6 0,50

O

11 0,61 13 0,72 2 0,11 31 1,72 54 3,00 1 0,05

Phyllobius brevis G y 11. Phyllobius virideaeris (Laich.) Phyllobius oblongus (L.) Phyllobius urticae (Deg.) Phyllobius pyri (L.) Phyllobius scutellaris L. Redt. Phyllobius vespertinus (Fabr.) Omias rotundatus (Fabr.) Trachyphloeus aristatus (G y 11.) Trachyphloeus bifoveolatus (Beck.) Polydrusus pallidus (Gyll.) Polydrusus corruscus G e r m. Polydrusus inustus G e r m. Polydrusus pilosus (Gredl.) Liophloeus tessulatus (0. F.Muli)

35*

CO ^{r -}co ⁰⁰co ^O\co 40 ot

♦Ol

oj- 43 44 IT)

Ot 46 47* ₀₀ '“t 49

(7)

R Y JK O W C O W A T E (C U R C U U O N O ID E A -. A T T E L A B ID A E , A P IO N ID A E , C U R C U L IO N 1 D A E )... 203

96 20 96

- r-

r<Y 104 -t CM O 32 36 OO CM r-

1 0,33 1 1,00

1 0,07

r-H Or-

Q 1 0,07 OO o 1 0,05 2 0,11 8 0,47 56 3.29 4 0,23 1 0,05 22 1,29 16 0,94 8 0,47

8 0,57 r- r i 11 0,78 1 0,07 1 0.07 11 0,78 3 0,21 2 0,14 1 0,07 r-

OOO 3 0,21

55 6,87 27 3,37 2 0,25 1 0,12 1 0,12

4 0,28 12 0,85 13 0,92 2 § 5 0,35 5 0,35 2 0.14

25 2,08 9 0,75 1 0,08 3 0,25

3 0,33 O 2 0,22 19 2.11

<D 4 0,44 2 11 1,22

7 0,38 3 0.16

— °, IZY

O

Eusomus ovulum Germ. Sciaphilus asperatus (Bonsd.) Foucartia squamulata (Herbst) Sitona griseus (F a b r.) Sitona crinitus (Herbst) Sitona cylindricollis (F a h r.) Sitona hispidulus (Fabr.) Sitona humeralis S t e p h. Sitona inops S c h o e n h. Sitona languidus Gyll. Sitona lepidus Gyll. Sitona lineatus (L.) Sitona sulcifrons (T h u n b.) Sitona suturalis Steph. Sitona tibialis (Herbst) OIZY <ZY 52* CC'Z| *-t•zr IZY

'Z, >z, r->zy 00*zy O\IZY O

62 fZ)

KO 64

(8)

204 JA C E K L Ę T O W S K I, K R Z Y S Z T O F PA W LĘ G A

- - CM CM o

cc oo OK KO CC CC

cc ■c - -

04

1 1,001 0,25

1 0,07

12 0,70 4 0,23 4 0,23 10 0,58 4 0,23

1 0,07 1 0,07 1 0,07 23 1,64 3 0,21 1 0,07 9 0,64 1 0,07 1 0,07 1 0,07

r-~

cc

o 6 0,75 1 0,12

1 0,07 2 0,14 1 0,07 3 0,21 1 0,07 3 0,21 20 1,42

1 0,08 ^oo^{r-H O}o '

O 4 0.44

O O

1 0,05 1 0,05

Sitona waterhousei Walt. Tanymecus palliatus (Fabr.) Dorytomus tremule (Fabr.) Dorytomus ictor (Herbst) Dorytomus melanophthalmus (Payk.) Tychius aureolus K i e s e n w. Tychius breviusculus Desbr. Tychius crassirostris K i r s c h Tychius junceus (Reich) Tuchius medicaginis CH. BRIS. Tychius meliloti S t e p h. Tychius picirostris (F a b r.) Tychius quinquepunctatus (L.) Tychius schneideri (Herbst) Tychius squamulatus G y 11.

•nKO

99 67 ⁰⁰KO

69 Oo- r- 72 73 74’ 75 76 77 00

r- 79

(9)

R Y JK O W C O W A T E (CU RCU L1O NO 1D EA-. A T T E L A B ID A E , A P IO N ID A E , C U R C U L IO N ID A E )... 205

cr C4 cc - - - C4 CC cc - CM 00 Ct

1 1,00 1 1,00 1 0,25

1 0,07 1 0,07

3 0,17

r-H Ouc

o ' 9 0,52 1 0,05 1 0,65 3 0,17

1 0,07 14 1,00

1 0,12 2 0,25 3 0,37

Cl o

1 0,07 3 0,21 1 0,07 2 0,14

Tt ClOO

o 2 0,14

O o"

2 0,11 ClCM

O 1 0,05

Tychius stephensi S c h o e n h. Sibinia pellucens (Scop.) Sibinia subelliptica (Desbr.) Anthonomus rubi (Herbst) Furcipus rectirostris (L.) Curculio salicivorus Payk. Hypera arator (L.) Hypera meles (Fabr.) Hypera nigrirostris (Fabr.) Hypera postica (Gyll.) Hypera suspiciosa (Herbst) Hypera venusta (F a b r.) Baris artemisiae (Herbst) Rhinoncus bruchoides (Herbst) Rhinoncus pericarpius (L.) Ooo OO 82* CCoo 84 HCOO 86* r->oo OO00 Osoo 06

Os Cl

Os OsCC 94

(10)

206 JA C E K Ł Ę T O W S K I. K R Z Y S Z T O F PA W LĘ G A

CM - - - nl ri - 59 - - O\ - - CH

ri

1 1,00 1 0,25 1 0,25

r-o

o” 1 0,07 1 0,07 1 0,07 45 3,21 1 0,05 5 0,29 2 0,11

1 0,07 1 0,07 1 0,07 Z.0‘0I

1 0,12

2 0,14 1 0,07 1 0,07 r-

ooo 1 0,07

1 0,08 1 0,08

o"

2 0,11 IF0Z

Rhinoncus perpendicularis (Reich) Amalus scortillum (Herbst) Thamicolus viduatus (Gyll.) Ceutorhynchus alliariae Ch. B r i s.

>>

c3 Oj,

toO

>3

O

ć Ceutorhynchus contractus (M a r s c h.) Ceutorhynchus floralis (P a y k.) Ceuthorhynchus gerhardti (S c h u 11 z e) Parethalcus pollinarius (Forst.) Glocianus fennicus (Faust) Glocianus moelleri T h o m s. Glocianus punctiger Gyll. Microplontus figuratus (Gyll.) Microplontus millefolii S c h u 11 z e Microplontus triangulum (Boh.)

O\

96 o\ ⁰⁰^o o \ 100

O 102 103 104 105 106 107 OO

o 109*

(11)

R Y JK O W C O W A T E (CU RCU L1O NO 1D EA-. A T T E E A B ID A E , AP IO N 1D A E , C U R C U L 1 O N ID A E )... 207

n - - - 402 - cł CM

2030

- CN ⁰⁰»n

1 0,33 cc

8 8,00

-

9 2,25 20 5,00

rr 0,07

CM

O

£ •n cc _CM

1 0,05 25 1,47 1 0,05 366 21,52

9 0,64 1 0,07 2 0,14 307 21,92

ct-

1 0,12 213 26,62 oo

26 1,85 1 0,07 223 15,92

■d-

2 0,16 107 8,91 CM

2 0,22 4 0,44 116 12,88

Os

59 3,27 240 13,33

OO

Hadroplontus litura (Fabr.) Calosirus terminatus (Herbst) Trichosirocalus barnevillei G r e n i e r Stenocarus cardui (Herbst) Nedyus ąuadrimaculatus (L.) Mecinus collaris G e r m. Mecinus py raster (Herbst) Miarus graminis (Gyll.) Miarus ajugae (Herbst) Suma osobników Liczba prób

O 112* 113’

c t W) O> r- ^oo

t o oo

u, O-

<D O s . ■—

* £

c3 2

c3 —-

•—) CL

£ X O UJ