Jakoœæ nie jest dzie³em przypadku, zawsze jest wynikiem wysi³ku cz³owieka
John Ruskin
Wprowadzenie
Bior¹c pod uwagê moc dowodow¹, jak¹ daje profilo-wanie DNA, niezmiernie wa¿nym staje siê utrzymywa-nie wysokich standardów badañ i stosowautrzymywa-nie spraw-dzonych zasad postêpowania. W celu zapewnienia wy-sokiej jakoœci wyników badañ laboratoria kryminali-styczne musz¹:
stosowaæ standardy i wytyczne ustalone przez miêdzynarodowe stowarzyszenia,
poddawaæ systematycznej kalibracji urz¹dzenia badawcze,
przeprowadzaæ walidacjê stosowanych metod, urz¹dzeñ i oprogramowañ komputerowych, prowadziæ dokumentacjê wyników,
przystêpowaæ do testów bieg³oœci, poddawaæ siê audytom,
uczestniczyæ w procesie akredytacji.
Wymienione elementy przenikaj¹ siê, gwarantuj¹c wielopoziomow¹ kontrolê oraz optymalne funkcjono-wanie laboratorium (ryc. 1) [1]. Celem tego opracowa-nia jest przybli¿enie zagadnieopracowa-nia walidacji w laborato-riach kryminalistycznych zajmuj¹cych siê profilowa-niem DNA.
Magdalena Spólnicka, Renata Zbieć-Piekarska
Proces walidacji
w kryminalistycznych
badaniach profilowania DNA
Ryc. 1. Elementy kontroli laboratorium [1] Fig. 1. Elements of control in laboratory [1]
Charakterystyka procesu walidacji
Termin walidacja pochodzi od ³aciñskiego s³owa va-lidus, czyli silny, mocny, skuteczny. W odniesieniu do procedur laboratoryjnych oznacza nadawanie im cech trafnoœci, sprawdzenie ich wiarygodnoœci, ustale-nie celowoœci badania oraz okreœleustale-nie dok³adnoœci urz¹dzenia pomiarowego. Proces ten weryfikuje sam¹ metodê, dopasowuje j¹ do postawionych celów, identy-fikuje krytyczne aspekty procedury, które powinny byæ uwa¿nie kontrolowane [2]. Walidacja metod stosowa-nych w kryminalistyczstosowa-nych badaniach DNA odgrywa istotn¹ rolê, daj¹c gwarancjê uzyskania wiarygodnych i powtarzalnych wyników.
Walidacja, jako nieodzowny etap procesu wdro¿e-niowego, gwarantuje optymaln¹ jakoœæ rezultatów pra-cy. Laboratoria musz¹ byæ pewne otrzymywanych wy-ników, jakoœci aparatury badawczej oraz oprogramo-wania. Walidacja wi¹¿e siê z okreœlonymi kosztami, które s¹ jednak niewspó³miernie mniejsze ni¿ wynika-j¹ce z niej korzyœci. Poniesione nak³ady finansowe obejmuj¹ w g³ównej mierze zakup niezbêdnych do ba-dañ materia³ów oraz prowadzenie szkoleñ personelu (tab. 1) [3].
Niezaprzeczaln¹ korzyœci¹ walidacji jest fakt, ¿e dziêki niej ca³a spo³ecznoœæ naukowa otrzymuje nie-zbêdne informacje pozwalaj¹ce zarówno na oszaco-wanie zdolnoœci procedury do uzyskiwania wiarygod-nych rezultatów, ustalenie warunków, w jakich bêd¹ one otrzymywane, jak równie¿ zdefiniowanie ograni-czeñ metody. Z problematyk¹ walidacji wi¹¿e siê wiele utartych stereotypów (tab. 2) [6].
W celu zredukowania Ÿróde³ niepewnoœci organiza-cje miêdzynarodowe d¹¿¹ do ujednolicenia technik analitycznych, praktyk i metod laboratoryjnych. Opra-cowuj¹ tak¿e wytyczne i standardy dotycz¹ce procedur walidacyjnych (tab. 3) [1].
Miêdzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (In-ternational Standards Organization) w normie ISO PN/EN 17025:2005 stwierdza, ¿e laboratoria powinny przeprowadzaæ walidacjê metod badawczych oraz oszacowaæ zakres niepewnoœci wyników badañ. Punkt 5.4.5. normy mówi, ¿e laboratorium powinno przeprowadziæ walidacjê metod nieznormalizowanych (opracowanych lub zmodyfikowanych w laboratorium), natomiast metody standardowe powinny byæ zatwier-dzone do stosowania po uzyskaniu potwierdzenia, ¿e laboratorium potrafi w³aœciwie je stosowaæ. Norma ISO
Tabela 1 Koszty i korzyœci wynikaj¹ce z przeprowadzania procesu walidacji [3]
Costs and benefits from validation process [3]
Tabela 2 Stereotypy dotycz¹ce procesu walidacji [6]
Stereotypes concerning validation process [6] Korzyœci
• Zwiêkszenie wydajnoœci walidowanej metody. • Du¿a powtarzalnoœæ wyników.
• Mniejsza liczba powtórzeñ badañ.
• Wiêksza pewnoœæ rezultatów dla personelu, innych laboratoriów i klientów.
Koszty • Materia³y.
• Utrzymanie standardów i zapewnienie jakoœci. • Prowadzenie miêdzylaboratoryjnych badañ
porównawczych.
• Spotkania w grupach roboczych. • Koszty szkoleñ personelu. • Testy bieg³oœci.
• Do przeprowadzenia walidacji niezbêdne s¹ setki, a nawet tysi¹ce próbek. • Walidacja jest prowadzona wszêdzie tak samo.
• Ka¿dy etap badañ genetycznych musi zostaæ zwalidowany oddzielnie.
• Walidacja ma na celu znalezienie wszelkich niedoskona³oœci w danej technice oraz nieprawid³owoœci w sposobie u¿ytkowania sprzêtu badawczego.
• Nauka metod i technik pracy oraz szkolenie pracowników s¹ czêœci¹ walidacji.
• Walidacja jest nudna i powinna byæ prowadzona wy³¹cznie przez sta¿ystów i nie dotyczyæ wykwalifikowanego, doœwiadczonego personelu.
• Sporz¹dzenie dokumentacji z przeprowadzonej walidacji jest trudne i d³ugotrwa³e. • Walidacjê sporz¹dza siê tylko raz i nie podlega ona zmianom.
PN/EN 17025:2005 nie okreœla sposobu, w jaki walida-cja powinna zostaæ przeprowadzona, wskazuje tylko dzia³ania i narzêdzia mog¹ce jej s³u¿yæ [13]. Dyrektywa ta nak³ada obowi¹zek wykonywania walidacji, nato-miast konkretne wytyczne co do sposobu przeprowa-dzania walidacji w laboratoriach kryminalistycznych, wykonuj¹cych badania DNA, zosta³y sformu³owane w postaci wytycznych i standardów pracy.
Po raz pierwszy rekomendacje dotycz¹ce walidacji w laboratoriach kryminalistycznych wykonuj¹cych ba-dania genetyczne zosta³y sformu³owane w 1989 roku w USA przez Techniczn¹ Grupê Robocz¹ ds. Analizy DNA (Technical Working Group on DNA Analysis Me-thods – TWGDAM), utworzon¹ przez FBI, i dotyczy³y one walidacji metody analizy d³ugoœci fragmentów re-strykcyjnych (Restriction Fragment Length Polymorphi-sms – RFLP). Punktem prze³omowym by³ proces prze-ciwko Dianie Hernandez Casto, podczas którego zwró-cono uwagê na jakoœæ badañ DNA w laboratoriach kry-minalistycznych. Zainicjowa³o to dzia³ania TWGDAM prowadz¹ce do wypracowania jednolitych wytycznych. Wraz z rozwojem technik DNA rozszerzano zakres re-komendacji dotycz¹cych walidacji nowych metod. W 1991 i 1995 roku TWGDAM dostarczy³o wytycznych dotycz¹cych wprowadzonej do powszechnego stoso-wania reakcji ³añcuchowej polimerazy (Polimerase Chain Reaction – PCR).
Rada Doradcza do spraw DNA (DNA Advisory Bo-ard – DAB), ustanowiona przez Kongres USA, w la-tach 1998–99 przedstawi³a standardy okreœlaj¹ce spo-sób przeprowadzania walidacji. Te podstawowe wy-tyczne zosta³y rozszerzone w 2004 roku przez Nauko-w¹ Grupê Robocz¹ ds. Analizy DNA (Scientific Wor-king Group on DNA Analysis Methods – SWGDAM), dzia³aj¹c¹ przy FBI, i na tej podstawie stworzono obec-nie obowi¹zuj¹ce wytyczne do przeprowadzenia wali-dacji [7].
Rodzaje walidacji
Walidacja jest procesem, w ramach którego proce-dura zostaje poddana ocenie celem okreœlenia jej efek-tywnoœci i wiarygodnoœci dla analizy kryminalistycznej [9]. Proces ten jest nieodzownym elementem wdra¿ania nowej technologii. Aby wprowadziæ lub zmodyfikowaæ technologiê analizy DNA w kryminalistyce, wymagane s¹ dwa typy walidacji – rozwojowa i wewnêtrzna (ang. validation – developmental and internal) (ryc. 2) [1].
Walidacja rozwojowa
Wprowadzaj¹c nowe metody na potrzeby typowania DNA, producenci, organizacje techniczne, instytucje akademickie czy laboratoria naukowe musz¹ przepro-Tabela 3 Lista organizacji zajmuj¹cych siê problematyk¹ walidacji [1]
Organisations dealing with validation issues [1]
International Standards Organization (ISO) AOAC International
Eurochem
VAM (Valid Analytical Measurement)
CCQM (Comite Consultatif la Quantite de Matiere)
CITAC (Co-Operation on International Traceability in Analytical Chemistry) ASTM International (American Society for Testing and Materials)
CLSI (Clinical and Laboratory Standards Institute) ANSI (American National Standards Institute)
ILAC (International Laboratory Accreditation Cooperation) FDA (U.S. Food and Drug Administration)
http://www.iso.ch http://www.aoas.org http://www.eurochem.ul.pt http://vam.org.uk http://www.bipm.org/en/committees//cc/ccqm/ http://www.citac.cc http://www.astm.org http://www.clsi.org http://www.ansi.org http://www.ilac.org http://www.fda.gov
Ryc. 2. Proces wdra¿ania nowej technologii [1] Fig. 2. Process of implementation of new technology [1]
wadziæ walidacjê rozwojow¹. W procesie tym koniecz-ne jest ustalenie dok³adnoœci oraz powtarzalnoœci ta-kiej technologii. Ten typ walidacji obejmuje testowanie nowych markerów STR i ich zestawów, nowych par starterów oraz technologii oznaczania alleli. Ka¿dy etap procesu musi byæ dok³adnie udokumentowany [9], a wyniki tych prac opublikowane w bran¿owej literatu-rze. W procesie walidacji rozwojowej, zgodnie z reko-mendacjami SWGDAM, powinny zawieraæ siê wy-szczególnione poni¿ej elementy:
1. Charakterystyka markerów genetycznych, w tym: Mapowanie – zlokalizowanie markerów genetycz-nych na chromosomie, podane przez Komitet Nomen-klatury Organizacji Ludzki Genom (Nomenclature Committee of the Human Genome Organization – HGNC) (ryc. 3) [11].
Detekcja – technologiczne podstawy do identyfi-kacji markerów genetycznych.
Polimorfizm – analiza wystêpuj¹cych typów zmiennoœci.
Mutacyjnoœæ – okreœlenie czêstoœci mutacji mar-kerów DNA demonstrowane za poœrednictwem badañ rodzinnych (tab. 4) [11].
2. Swoistoœæ gatunkowa – badanie potencjalnej mo¿liwoœci powi¹zania ludzkiego DNA w œladach z ob-cogatunkowym DNA. Nale¿y okreœliæ mo¿liwoœæ wykry-cia profili DNA z gatunków niebêd¹cych przedmiotem badañ. Jednoczeœnie obecnoœæ niespecyficznych pro-duktów amplifikacji gatunków niestanowi¹cych przed-miotu badañ nie musi eliminowaæ markera z wykorzy-stania go do analizy DNA w kryminalistyce.
3. Badania czu³oœci – nale¿y okreœliæ zakres iloœcio-wy DNA umo¿liwiaj¹cy otrzymanie ka¿dorazowo wiary-godnych rezultatów.
4. Stabilnoœæ – metoda powinna mieæ okreœlon¹ mo¿liwoœæ otrzymywania pozytywnych rezultatów
z profilowania DNA, pochodz¹cego ze œladów biolo-gicznych, sk³adowanych na ró¿nych pod³o¿ach zale¿-nych od œrodowiskowych oraz chemiczzale¿-nych czynni-ków. W wielu przypadkach ocena efektów ich dzia³ania w nowych procedurach badawczych DNA w
kryminali-Ryc. 3. Lokalizacja markerów CODIS (Combined DNA Index System) STR na poszczególnych chromosomach Fig. 3. Location of CODIS (Combined DNA Index System) STR markers on specific chromosomes
styce nie jest wymagana. Je¿eli jednak w jakikolwiek sposób mog³yby one wp³yn¹æ na proces analityczny, wówczas nale¿y go oszacowaæ przy u¿yciu znanych próbek, w celu okreœlenia efektów, jakie wywar³y czyn-niki œrodowiskowe i chemiczne na profilowanie DNA.
5. Powtarzalnoœæ – metoda powinna byæ oszacowa-na w laboratorium w celu zapewnienia zgodnoœci rezul-tatów. Powtarzalnoœæ metody oznacza, ¿e te same lub podobne wyniki badañ powinny byæ otrzymywane za ka¿dym razem, ilekroæ badanie zostanie
przeprowa-dzone w tym samym lub innym laboratorium. Do tej oceny nale¿y zastosowaæ próbki od dawców o znanych genotypach.
6. Wiarygodnoœæ – pozytywne wyniki powinny byæ otrzymywane dla du¿ego odsetka badañ, natomiast je-¿eli pojawiaj¹ siê wyniki negatywne, to nale¿y oszaco-waæ, ile próbek wymaga powtórnego badania.
7. Próbki procesowe – wiarygodnoœæ wyników po-winna byæ oceniona przy u¿yciu próbek ze œladów, standardowo badanych w testuj¹cych je laboratoriach. Tabela 4 Mutacyjnoœæ poszczególnych loci [11]
Ich iloœæ powinna byæ reprezentatywna. Gdy jest to mo¿liwe, zgodnoœæ rezultatów uzyskanych z zastoso-waniem walidowanej metody powinna byæ sprawdzona przez porównanie z wynikami poprzednio stosowanych procedur.
8. Badania populacyjne – nale¿y je przeprowadziæ w powi¹zanych grupach populacyjnych, trzymaj¹c siê okreœlonego schematu (ryc. 4) [1].
9. Badania mieszanin – powinna byæ okreœlona zdolnoœæ otrzymywania wiarygodnych rezultatów z pró-bek mieszanin DNA.
10. Precyzja i dok³adnoœæ – nale¿y okreœliæ rzetelnoœæ procesu badawczego oraz zakres uzyskiwanych wyni-ków badañ.
11. Charakterystyka procedur opartych na reakcji PCR, w tym:
Specyficznoœæ i rzetelnoœæ – zakres badañ powi-nien obj¹æ okreœlenie: profilu termicznego, nia starterów, stê¿enia chlorku magnezu, stê¿e-nia polimerazy DNA i innych sk³adników reakcji. Potencja³ – powinna zostaæ wyznaczona
wydaj-noœæ reakcji dla poszczególnych markerów. Istot-ne jest równie¿ scharakteryzowanie amplifikacji preferencyjnej oraz efektu stochastycznego, czyli funkcji losowej, wystêpuj¹cej w procesie.
Koamplifikacja – w przypadku amplifikacji wiêcej ni¿ jednego locus nale¿y okreœliæ mo¿liwoœæ
wy-stêpowania niespecyficznych produktów amplifi-kacji (np. artefaktów).
Sprawdzenie pozytywnych i negatywnych kontro-li.
Detekcja produktów PCR [4].
Dla ka¿dego komercyjnego zestawu markerów STR, sprzêtu i oprogramowania stosowanego w labo-ratoriach kryminalistycznych wykonuj¹cych analizy DNA zosta³y opracowane i przedstawione w fachowej literaturze wyniki badañ walidacyjnych, które stanowi¹ referencjê do ich stosowania (tab. 5) [15].
Walidacja wewnętrzna
Walidacja wewnêtrzna musi zostaæ przeprowadzo-na przez laboratorium, które zamierza stosowaæ dan¹ procedurê. Jest ona wewnêtrznym testem niezawod-noœci metody i bada jej ograniczenia. Podczas tego procesu weryfikuje siê metodê, zwalidowan¹ przez producenta, co pozwala sprawdziæ, na ile procedura jest skuteczna w warunkach pracy konkretnego labora-torium.
Badania wewnêtrzne musz¹ byæ udokumentowane i prowadziæ do ustalenia parametrów zapewniaj¹cych jakoœæ uzyskiwanych wyników oraz wytyczne do ich in-terpretacji. Walidacja powinna obejmowaæ pewne sta³e etapy (tab. 6) [10].
Przed wprowadzeniem procedury do laboratorium ca³y personel zaanga¿owany w proces analityczny po-winien przejœæ odpowiednie przeszkolenie i testy kom-petencji. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e wszelkie modyfikacje procedury wymagaj¹ ponownej walidacji, co powinno zostaæ odnotowane w stosownej dokumentacji [9].
Do procesu walidacji nale¿y przyst¹piæ, maj¹c na uwadze poni¿sze za³o¿enia:
Wyposa¿enie, które bêdzie wykorzystywane do badañ walidacyjnych, powinno byæ skalibrowa-ne i sprawskalibrowa-ne technicznie.
Osoby zaanga¿owane w prace walidacyjne po-winny mieæ odpowiednie kompetencje.
Warunki panuj¹ce w laboratorium musz¹ byæ sta-³e.
Próbki wykorzystywane do badañ walidacyjnych musz¹ byæ znane [5].
Wa¿ne jest, aby proces walidacji nie by³ sztucznie rozci¹gniêty w czasie.
Zgodnie z wytycznymi SWGDAM proces walidacji wewnêtrznej powinien obj¹æ nastêpuj¹ce aspekty:
1. Próbki wykorzystywane do badañ walidacyjnych – badania powinny zostaæ przeprowadzone na grupie co najmniej 50 próbek. Próbki te powinny pochodziæ ze znanego Ÿród³a i stanowiæ reprezentatywn¹ grupê dla codziennej pracy laboratorium. Je¿eli próbki zosta³y wczeœniej oznaczone metod¹ porównywaln¹ z
proce-Ryc. 4. Schemat badañ populacyjnych [1] Fig. 4. Scheme of population study [1]
Tabela 5 Lista referencji dla ró¿nych badañ walidacyjnych dotycz¹cych u¿ycia komercyjnych zestawów markerów STR,
sprzêtu i oprogramowania [15]
Reference list for various validation studies concerning the use of commerial STR marker kits, hardware and software [15]
dur¹ poddan¹ walidacji nale¿y otrzymane wyniki oce-niæ wzglêdem siebie.
2. Powtarzalnoœæ i precyzja – laboratorium powinno mieæ udokumentowane dane dotycz¹ce powtarzalno-œci wyników i rzetelnopowtarzalno-œci badanej procedury.
3. Kryteria dopasowania – laboratorium powinno przedstawiæ i udokumentowaæ kryteria dopasowania oparte na danych doœwiadczalnych.
4. Czu³oœæ i badania stochastyczne – w przypadku amplifikacji metod¹ PCR badania powinny uwzglêd-niaæ obserwacjê efektu stochastycznego i poziomu czu³oœci.
5. Badania mieszanin – nale¿y wyznaczyæ kryteria analizy mieszanin.
6. Kontaminacja – laboratorium poprzez uwzglêd-nienie miêdzy innymi wszelkiego rodzaju kontroli i okreœlonych procedur stanowi¹cych „dobr¹ praktykê laboratoryjn¹” powinno wykazaæ, ¿e ryzyko kontamina-cji zosta³o zminimalizowane.
7. Testy jakoœci – sprawdzeniu metody powinno to-warzyszyæ przeprowadzenie testów bieg³oœci [4].
Dokumentacja
Rekomendacje odnoœnie do procesu walidacji zale-caj¹ ka¿dorazowo tworzenie dokumentacji obejmuj¹cej otrzymywane w trakcie walidacji wyniki, opis zastoso-wanej procedury i podsumowanie w postaci wniosków koñcowych [13]. Jest to niezwykle istotne, aby techno-logia mog³a byæ jednoznacznie i jasno zaimplemento-wana. Sporz¹dzenie takiej dokumentacji gwarantuje, ¿e metoda bêdzie stosowana za ka¿dym razem w ten sam sposób, nawet po d³u¿szej przerwie w jej wykony-waniu. Brak dokumentacji móg³by spowodowaæ brak spójnoœci w kolejnym stosowaniu metody, przyczynia-j¹c siê do zachwiania wiarygodnoœci uzyskiwanych
wy-ników. Dokumentacja ogranicza mo¿liwoœæ wprowa-dzania przypadkowych zmian w metodzie, dlatego jest wymogiem bezwzglêdnym. Prawid³owa dokumentacja mo¿e zostaæ równie¿ wykorzystana w procesie audytu oraz do celów regulacyjnych [2, 8, 9].
Oprogramowanie służące do usprawnienia
procesu walidacji
Poniewa¿ proces walidacji jest bardzo istotnym ele-mentem w prawid³owym funkcjonowaniu ka¿dego la-boratorium, istotne znaczenie ma tworzenie oprogra-mowañ usprawniaj¹cych ten etap pracy.
Oprogramowanie jest projektowane w celu wprowa-dzenia zintegrowanych narzêdzi do efektywnej oceny wykonania i zarz¹dzania walidacj¹, której zwieñcze-niem jest raport koñcowy. Oprogramowania znacz¹co minimalizuj¹ czas walidacji i implementacji nowych technologii. Ich zastosowanie pozwala na bardziej efektywne i kompletne badania walidacyjne wprowa-dzanych metod. Programy tego typu wspomagaj¹ labo-ratorium w procesie walidacji poprzez zaplanowanie schematów doœwiadczeñ [8].
Przyk³adem takiego typu oprogramowania s³u¿¹ce-go do walidacji jest VALID Software stworzony przez firmê Applied Biosystems. Program ten ma na celu wsparcie, uproszczenie i standaryzacjê badañ walida-cyjnych zgodnie z wytycznymi SWGDAM i DAB. Bada-nia profilowaBada-nia DNA z³o¿one s¹ z izolacji DNA, iloœcio-wego oznaczenia DNA w ekstrakcie, reakcji amplifika-cji PCR, elektroforezy i analizy wyników. Program po-zwala na zintegrowanie ka¿dego wymienionego etapu badañ walidacyjnych, jak równie¿ umo¿liwia analizê statystyczn¹. Ponadto koordynuje ca³y proces poprzez:
stworzenie wstêpnego projektu doœwiadczenia, analizê danych walidacyjnych,
Tabela 6 G³ówne kroki walidacji wewnêtrznej [10]
Main steps of internal validation [10]
G³ówne etapy walidacji wewnêtrznej • Zebranie niezbêdnej literatury i zapoznanie siê z technik¹.
• Zgromadzenie niezbêdnej aparatury i odczynników.
• Okreœlenie zakresu badañ walidacyjnych (zalecana liczba próbek – co najmniej 50). • Zebranie próbek.
• Przeprowadzenie badañ walidacyjnych. • Sporz¹dzenie stosownej dokumentacji.
• Podsumowanie badañ i przekazanie do zatwierdzenia kierownikowi technicznemu.
• Stworzenie procedury badawczej z uwzglêdnieniem charakterystyki kontroli, standardów, kluczowych odczynników, aparatury, jak równie¿ wymaganych danych interpretacyjnych.
• Zaplanowanie niezbêdnych szkoleñ.
dostarczenie narzêdzi graficznych, które pomaga-j¹ ustaliæ optymalne parametry,
scharakteryzowanie niezbêdnych wymagañ do standaryzacji procedury oraz wskazówek inter-pretacyjnych,
tworzenie arkuszy roboczych dla poszczególnych etapów badañ [14].
Podsumowanie
Œrodowiska naukowe, eksperci kryminalistyki oraz wymiar sprawiedliwoœci widz¹ koniecznoœæ utrzymania bardzo wysokich standardów jakoœci pracy w laborato-riach kryminalistycznych i zmierzaj¹ do ich ujednolice-nia na ca³ym œwiecie. Wraz z rozwojem nowych tech-nologii pojawi¹ siê z ca³¹ pewnoœci¹ nowe zestawy do profilowania DNA, wymagaj¹ce walidacji i imple-mentacji. Dlatego te¿ prowadzone s¹ dalsze prace nad standaryzacj¹ walidacji, poprzez ustalenie mini-malnego zestawu kryteriów dla oszacowania wiarygod-noœci metody [15].
Stale rosn¹ce wymagania co do jakoœci pracy labo-ratoriów zajmuj¹cych siê profilowaniem DNA powodu-j¹, ¿e walidacja staje siê bardzo wa¿nym, wrêcz nie-odzownym elementem prawid³owego funkcjonowania ka¿dej organizacji.
BIBLIOGRAFIA
1. Butler J.M.: (2006) Validation Workshop, HID Universi-ty/ABI Future Trends in Forensic and Technology, www.cstl.nist.gov/biotech/strbese/training.htm.
2. EURACHEM Guide (1998) The Fitness for Purpose of Analytical Methods: A Laboratory Guide to Method Validation and Related Topics.
3. Taylor J.K.: (1987) Quality Assurance of Chemical Me-asurements. Lewis Publishers: Chelsea, MI.
4. SWGDAM Revised Validation Guidelines (2004). 5. Roper P. et al.: (2001) Applications of Reference Mate-rials in Analytical Chemistry. Royal Society of Chemistry, Cambridge, UK.
6. Butler J.M.: (2006) Debunking Some Urban Legends Surrounding Validation Within the Forensic DNA Community, Profiles in DNA (Promega Corporation), vol. 9 (2), pp 3–6.
7. Presley L.A.: (1999) The Evolution of Quality Stan-dards for Forensic DNA Analyses in the United States, Profi-les in DNA (Promega Corporation), vol. 3 (2), pp 10–11.
8. Reeder D.J. et al: (2007) The Evolution of Forensic DNA Laboratories and The Challenges They Face, Forensic Magazine.
9. DNA Advisory Board (DAB) (1998) Quality Assurance Standards for Forensic DNA Testing Laboratories.
10. Ragsdale R.: (FDLE) (2005) Validation Workshop. 11. American Association of Blood Banks (AABB) 2003 Annual Report.
12.13 CODIS Core STR Loci with Chromosomal Posi-tions. National Institute of Standards and Technology, www.cstl.nist.gov/biotech/strbese/images/codis.jpg.
13. PN-EN ISO/IEC 17025 (2005) Ogólne wymagania do-tycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹-cych.
14. Product bulletin Human Identification, VALID™ So-ftware v1.0, Validation Workflow. Automated™.
15. Butler J.M. et al.: (2004) Can the Validation Process in Forensic DNA Typing Be Standardized?, 15thInternational
Symposium on Human Identification (October 6, 2004).
Streszczenie
Walidacja jest nieodzownym elementem pracy ka¿dego labo-ratorium. Proces ten powinien byæ przeprowadzony wed³ug jed-nolitych wskazówek. W przypadku laboratoriów kryminali-stycznych wykonuj¹cych profilowanie DNA podstaw¹ do prze-prowadzenia walidacji s¹ wytyczne Naukowej Grupy Roboczej ds. Analizy DNA (SWGDAM) oraz standardy Rady Doradczej do spraw DNA (DAB). Zgodnie z tymi dokumentami wdro¿e-nie nowej metody obejmuje dwa typy walidacji – rozwojow¹, przeprowadzan¹ przez producenta, i wewnêtrzn¹, wykonywan¹ przez ka¿de laboratorium implementuj¹ce now¹ technologiê. Obecnie dostêpne s¹ komercyjne programy komputerowe wspo-magaj¹ce proces walidacji, poprzez zaplanowanie schematu do-œwiadczeñ i sporz¹dzenie niezbêdnej dokumentacji.
S³owa kluczowe:profilowanie DNA, walidacja, system ja-koœci
Summary
Validation is an indispensable element of every laboratory daily work. The process should be performed in accordance with uniform procedures. In case of forensic DNA profiling laborato-ries the validation procedure is based on the Scientific Working Group on DNA Analysis Methods (SWGDAM) guidelines, as well as the DNA Advisory Board (DAB) standards. According to these documents implementation of a new method undergoes two types of validation – developmental, carried out by a manu-facturer and internal, carried out by every laboratory implemen-ting a new technology. At present commercial software suppor-ting validation execution by assissuppor-ting proficiency planning pro-cesses and documentation preparation is available.
