W sprawie atlasu historycznego Rzpltej

W SPRAWIE ATLASU HISTORYCZNEGO RZPLTEJ.

Матеріяльї до исторіи русской картографіи вып. II.— „Кар­

ты всей Россіи и Западныхъ ея областей до конца X V II в.“

собралъ В. Кордтъ.— Изданіе Комиссіи для разбора древнихъ

актовъ... Ш евъ 1910.

Oto więc mamy już і II poszyt („w ypu sk“ ) „M ateryałów do hi- storyi kartografii ro ssy jsk ie j“ , obejmujący, jak szczegółow y tytuł głosi, „M apy całej R ossyi i Zachodnich jej krain do końca X V II-go w .“ , ze­ brane, podobnie jak i poszytu I-go, (z 1899 r.) dzięki zabiegom W . K ordta i wydane w r. bież. przez Kom isyę Archeograficzną kijowską.

Mimo sw ego urzędow ego tytułu, je st to w łaściw ie dział atlasu hi­ storycznego R zpltej, bowiem na 45 w yd an ych tam map, 2 zaledwie nie odnoszą się do ziem starożytnej Polski bezpośrednio.

Je ś li kto tedy, to my przedewszystkiem winniśmy wdzięczność p W . Kordtow i za taki dar, złożony w ofierze nauce historycznej. W inniśm y tem słuszniej, iż ta jego praca, jak o w ytraw nego znawcy

przedmiotu, odpow iada wszelkim wym aganiom w ydaw nictw a nauko­

wego.

W iązkę ową 45 map poprzedza w ydaw ca obszernym wstępem, w którym daje zarówno wskazówki bibliograficzne jak i historyczno-bio- graficzne samych kartografów . Mapy zaś, podobnie jak w I-szym p oszy­ cie (z r. 1899) grupuje podług typów , nie dotykając krytycznie samej

ich treści. K opie oryginałów w ykonano fototypią lub fotolitografią,

zupełnie ściśle, oraz, ile można było, w tym samym rozmiarze. O rygi­ nały, rozrzucone po różnych bibliotekach i muzeach, o ile były znane i dostępne, w yzyskano w szystkie chyba.

M apy zaś same podano w następującym układzie i porządku: Najprzód ted y — w szeregu N-rów:

I— V III S p ecyaln a mapa R u si południowej Beauplana 16 50 r., na 8-miu arkusz.; kopia z oryg. w król. bibliotece drezdeńskiej. IX G eneralna tejże R usi (pod streszczonym wszakże tytułem „D e-

lineatio generalis Camporum desertorum vulgo U kraina cum adiacentibus p ro vin ciis“) Beauplana 16 4 8 /5 1 r. — podobnież podług o ryg. w król. bibl. drezd.

388

X L itw y — „L ith u an ia“ M erkatora 15 9 5 r.— K op ia z odnośnej mapy atlasu M ercatora, w ydanej w Am sterdam ie 16 09 r.; mapa ułożona widocznie na podstaw ie dat B ern . W apo- w skiego.

X I Krym u „T au rica C h erson esus“ etc. tegoż M ercatora, sta­ nowiąca właściwie tyłko dopełnienie poprzedniej (159 5) i podobnież wzięta z tegoż atlasu.

X II L itw y — M acieja Strubicza; raczej — północnej jed yn ie po­ łaci W . K sięstw a, z Liw onią; z dodanej do „P o lo n ii" K ro ­ m era 158 9 .

X III— X V I L itw y — „M agni ducatus Lithuaniae etc. descrip tio“ ks. Mi­ ko łaja K rzysztofa Radziw iłła (Sierotki) na 4-ch ark. z atlasu B la u ’a 1 6 1 3 r.; mapa ta ks. Radziw iłła w ykonana przew a­ żnie przez Tom asza M akowskiego.

X V II D n iep ru — „T ractu s B o rysth en is“ , jako dopełnienie mapy poprzedniej ks. Radziwiłła; z atlasu B lau ’a 1668 r.

X V III L itw y ks. Mik. K rzyszt. Radziw iłła, z w ydanej przez Hon- diusa 16 3 3 r · ze zm niejszonej kopii.

X IX Środkow ej E u ro p y — „T abula moderna P oloniae, U ngariae

etę., e tc.“ Cusana, wyd. przez M. Beneventiana 15 0 7 ;

kopia z egzemplarza bar. N ordenskjölda. N ajstarsza to

chyba mapa P olski, w której opracowaniu przez B e n e ven ­ tiana widać pomoc B. W apow skiego (Birkenm ajer). X X Polski— „P olo n ia et H u n garia“ — z Miinstera 154 0 ; oparta

podobnież na W apow skim .

X X I P olsk i— W acław a G rodeckiego z wyd. O porinusa 15 5 8 ; po­ lecana przez Melanchtona.

X X II P o lsk i—J . G astaldi’ego 15 6 8 ;— właściwie skopiow ana z od­ powiedniej mapy u M ercatora.

X X III Polski — Andrzeja P ograbiusa (P o g o rzelsk ieg o ) z Pilzna 1569; oparta na pracy G rodeckiego.

X X IV Polski — „Poloniae Litvaniae que descriptio, auctore V en-

cesłao Godreccio (sic) et correctore A ndrea Pograbio Pil- sn en si“ ; wyd. O rteliusa 15 9 5 r.

X X V P o lsk i— Bauplana — „N ova totius regni Poloniae etc. d e­ scrip tio" r. 16 5 1 wyd. Danckerta.

X X V I P olski — Bauplana — wyd. u Starow olsk iego , w je g o „ P o ­ lonia" 1656.

X X V II P o ls k i— G rodeckiego — w yd. w atl. Phil. G alle 15 8 3 r.; zmniejszona.

X X V III Polski — G rod eckiego — w yd. w atl. L o n g e n e sa 15 9 8 r.; zmniejszona.

X X X I X Polski— M iinstera— wyd. G astaldi’ego 15 4 8 r.; zmniejsz. X X X L itw y — wyd. San d rarta 16 8 7 r.; podług mapy „ P o ls k i“

Bauplana.

X X X I R usi południowej — wyd. Sandrarta; podług m. „P olsk i" Bauplana.

X X X II Porohów D nieprow ych— podług Beauplana, u tegoż San d ­ rarta.

W S P R A W I E A T L A S U H I S T O R Y C Z N E G O R Z P L T E J .

389

X X X III P o lsk i— na planie oblężenia Sm oleńska 16 34 r. u Hondiusa 16 36 r.

X X X I V K rym u— „T au rica C h erson esu s“ — podług Beauplana— u Sand- rarta i

687

X X X V P olsk i „N ova totius P olon iae etc. delineatio“ Beuplana— w yd. Sandrarta.

X X X V I Polski — „R egn i P olon iae etc." Beauplana — wyd. A llarda z jeg o „A tlas m inor“ .

X X X V II P olski — z kopii tegoż A llarda w wydaniu rosyjskiem Pi- carta — na rozkaz cara Piotra — pod tyt.: „K orolestw a Pol- skaw o etc, czertież“ .

X X X V III— X Dniepru —■ Beauplana, map 3 p. t.: „T ractus B orysthe- n is“ — od K ijo w a do ujścia— z atlasu Blau’a 16 6 2 —8·

X L I R o sy i południowej etc.·— M engdena i Brfisa— w yd. u The- singa 1699 r., pośw ięcona carow i Piotrow i.

X L II P olski— „E tats de la couronne de Pologne etc.“ ·— Šan son a

I 566·

X L III „ P o ls k i“ — Šansona, w yd. R ossi'ego 1688 r. — p. t.: „S ta ti della corona di P o lo n ia“ .

Nadto:

X L IV R o s y i— „N ovissim a R usiae tabula“ Izaaka M assy 16 3 3 — obej­ mująca i znaczniejszą część Rzpltej.

X L V R o sy i — „M oscoviae seu R ussiae Magnae generalis tabula" 1 6 1 4 — obejmująca i całą P o lsk ę— Gerritsa, wyd. Sandrarta. Przedstaw ien ia szczegółow ego wykazu freści obecnego (Ii-go)

poszytu w ydaw nictw a (atlasu) W . Kordta potwierdza nam tylko

to, cośmy z gó ry zapow iedzieli, miano że praca ta, zasłużonego już w zakresie kartografii bibliotekarza uniw ersytetu kijow skiego, należy w łaściw ie, wbrew tytułowi, do cennych nabytków naszej geografii historycznej. Ja k widzimy, w szystkie te mapy i mapki, razem wzięte, stanowią cykl, ogarn iający dziedziny całkowicie czy cząstkowo -— d a­ wnej Rzpltej przedewszystkiem , a w śród tego cyklu najpocześniejsze m iejsce zajmują m apy Beauplana, zebrane tu chyba we wszelakich

w ydaniach, w całym już komplecie. W ięc też, podziękow aw szy W.

K ord tow i jeszcze raz za taką dla naszej nauki historycznej przysługę, winniśm y zapoznać się bliżej z tą jeg o pracą, a to tem bardziej, że oprócz prawdziwego pożytku dla nas samych, złożymy tem dowód uznania i dla jej autora.

P rzy okoliczności przypomnimy też, że po wydaniu i-szego po­ szytu (i-szej seryi) „M ateryałów do historyi kartografii ro ssy jsk ie j“ j e ­ szcze w r. 1899, wydał W. K ordt w r. 1906 i-szy poszyt Il-giej sery i tychże „M ateryałów “ , obejm ujący „M apy (26) R o ssyi, północnych jej krain i S y b e r y i“ ; lecz poza nauką, nie przedstawia on dla nas w ię­ kszego interesu.

ALEKSANDER JABŁONOWSłCI.