Biblioteka Warszawska, 1849, T. 2

BIBLIOTEKA

WARSZAWSKA

I N I » .

KWIECIEŃ. ZESZYT C.

B i b l i o t e k a W a r s z a w s k a , n a jre g u la rn ie j w p ierw szy ch d n iach każdego m iesiąca, na p o czcie dla p re n u m e ra to ró w je s t o d d aw an a.

N ie re g u la rn e d o c h o d ze n ie zeszytów B i b l i o t e k i W a r s z a w s k i e j , n ig d y w in ą redakcyi b y ć n ie m oże. K to b y jej z p re n u m e ra to ró w n a p oczcie, n ie o d b ie ra ł w zw ykłym c z a sie , to je st najp ó źn iej w ty d zie ń po w yjściu, lu b o d b ić ra ł n ie o p ie c z ę to w a n ą , z k a rta m i ro z ć ię tc m i, p obrudzonem u, p ro szo n y je s t od re d ak c y i, a b y w p ro s t do n iej się u d aw ał n a jćj koszt pod a d re s e m : „D o R ed ak cy i Bi­ b l i o t e k i W a r s z a w s k i e j p rz y ulicy S e n a to rsk ie j p o d N re m 4 6 e/».“

W ra z ie zaś n ie o d e b ra n ia zeszytów , a że b y do tego d o łąc zy ł k w it o trzy m an y pocztam tu , g d zie złożył p rz ed p łatę . Z tak im tylko k w i­

tem red ak ey a m oże o trzy m ać zadosyć u c z y n ie n ie , ażeb y re g u la r­

n ie n a d al i n iezw ło czn ie każd y zeszyt d o c h o d z ił w e w łaściw e m ie jsc e.

R ó w n ież red ak ey a u p rasza, ab y każd y z p re n u m e ra to ró w , k tó ry n ie p rzez p o śre d n ictw o poczty B i b l i o t e k ę W a r s z a w s k ą p r e n u ­ m e ru je , w razie n ie o d e b ra n ia zeszytu n a le żn e g o , ra c z y ł n ie o d - w ło c zn ie o tć m rc d ak c y ą zaw iad o m ić.

Przedpłata na rok 184» , czyli na rok dziewiąty istnienia pisma:

1. P rze d p ła ta c a łk o w ita , w ynosi n a ro k z ip . 60.

_2. P rze d p ła ta k w a r ta tn a , p rzy jm u je się za z ło żen iem złp 15 na p ierw szy k w a rta ł, i za o p łatą przy d ru g im zeszycie złp . 15 n a k w ar- lał n a s tę p n y .— P rz y p re n u m e ra c ie k w artaln ćj, p r e n u m e ra to r p o d ­ p isać w in ien zo b o w iązan ie, iż n a cały ro k z a p re n u m e ro w a łBi b l i o­ t e k ę i w a ru n k o m p r e n u m e ra ty zadosyć uczyni. Z o p ła t c zy n io n y ch i o d b ie ra n y c h zeszytów , p re n u m e ra to r p o kw itow anym b ę d z ie n a b ile c ie . k tó reg o je ż e li n ic o k a ż e , o b ow iązany j e s t p o p rz esta ć n a k o n tro li w ty m c e lu u trzy m y w a n ej.

N a u rz ę d a c h i stacy ach p o cztow ych w K ró lestw ie, zap isy w ać s ię m o żn a n a B i b l i o t e k ę n a ro k 1849, za o p łatą ro czn ą w ilo ś c iz łp .6 0 , lu b k w a rta ln ą , to je st za z ło ż en ie m n a raz za d w a k w a r ta ły z ł p .30.

B i b l i o t e k a W a r s z a w s k a , p ism o p ery o d y czn c w y d a w a n e przez re d ak c y ą z e b ra n ą w sk ła d zie zak reso w i je g o o d p o w ie d n im , w y c h o ­ dzi bez p rz erw y od 18° sty czn ia 1841 r . zeszyła ni i m ie się c z n e m u z k tó ry ch każdy sk ład a się n a jm n ie j z 12 ark u szy , i ro z sy łan y je s t w p ierw szy c h d n ia c h każdego m iesiąca.

K o m p let B i b l i o t e k i W a r s z a w s k i e . » ro c zn y , stanow i 12 z eszy ­ tów czyli c ztćry to m y . K o m p let k w artaln y s ta n o w i trzy zeszyty, czyli to m je d e n .

K o m p let z każdego ro k u , złożony z 12 zeszytów czyli 4 tom ó w , ko sztu je w k ra ju zip . 60, za g ra n ic ą złp . 80. G ały zaś k o m p let z la t u p ły n io n y c h o śm iu , to je s t: 1841, 1842. 1843, 1844, 1845, 1846, 1841 i 1848, złożony z 96 zeszytów czyli 3 2 tom ów , n a b y ć m o żn a za złp. 4 0- Dwa spisy 20 tom ów , p o d łu g p rzed m io tó w i n azw isk a u to ­ ró w są w zeszycie styczniow ym 1846 r.

Na p rz e d p ła tę całk o w itą, lu b k w a rtaln ą n a r . 1 8 4 9 , zapisyw ać Się m ożna:

W W arsz a w ie w rcdakcyi B i b l i o t e k i W a r s z a w s k i e j p rz y u li­

cy S e n a to rs k ie j p o d N rcm 4 6 % , U osób p ry w a tn y c h k tó re się nią zajm u ją. Na w szystkich p o czlam tach K ró le stw a, w e w szystkich k się g arn iac h krajo w y ch i z ag ran iczn y ch , a m ian o w icie: w W a rsz a ­ w ie u J . B ernstejna, L e n n a G lucksbcrga, U uguesa, K ln ko w skie - g o , M erzbacha , N a ta n s o n a , O rg e lb ra n d a , S e n n ew a ld a , S p ies- sa i S p ó łk i, S teb lera , Z a w a d zkie g o i W fc k ie g o , i w sk ład zie A ntoniego Z a leskieg o .— U H u r tig a w K a lis z u , u R osenthala w R a ­ d o m iu , u S trejb la i J r z l a w L u b lin ie , u D o b rza ń skieg o w P ł o ­ ck u , u O rgelb ra n d a w S u w ałk ach ; w K rak o w ie u Czecha i F rie - d le jn a . w e L w ow ie u Ja b ło ń skieg o i S y n a , u M illiko w skieg o , u P illera i S p ó łk i, u W in ia r za d aw n iej W ild a i S y n a ; w B e r ­ d y czo w ie u S zczep a ń skieg o , w W in n ic y u L ech a , w B e rd y c z o ­ w ie i K ijo w ie n a k o n tra k ta c h u S z a f n a g ła , w K ijo w ie i W iln ie u Z a w a d z k ie g o ; w tćm o statn ićm u K u b in a I l a fa ło w ic z a ; w M o ­ sk w ie u F r . S e w e r in , w P e te r s b u r g u u E g g ers et Comp: i u E j- n e rlin g a , w D o rp a cie u Severin , w K ró lew cu u B r a c i b o m tr d g e r , w G d a ń sk u u G erh a rd a , w G ru d z iaż u u Roethcgo. w T o ru n iu U L a m b e c k a , w B ydgoszczy u M itlcra , w G n ieźn ie u G iintra, w P o zn an iu u K a m iń skicg o , w N o w e j K sięg a rn i, u S tefa ń skieg o ; u S c h irm e ra i llred u lla , u B ra c i Sztrrck i u Z u p a ń skic g o . W B e r­

lin ie u Schroedera i B eh ra ; w L ip sk u u B ro ckh a u sa i A ven a - riu sa , i w K s ię g a m i Z a g ra n ic zn e j; w L eszn ie i G łogow ie u Giin- jh r a ; w e W ro cław iu , O polu i P szc z y n ie u I lir ta ; w P ra d z e Cze­

sk ie j u K ro n b erg er et R z iw n a tz .

P ra g n ą c zap ew n ić p ism u sw e m u ciąg łą p o m o c, red ak ey a w zy­

wa i n a ju p rz e jm ie j zap rasza do w sp ó ln e j p ra c y osoby p o św ię ­ co n e lite ra tu rz e i zaw odow i n au k o w em u . A rty k u ły n a d sy łan e , re d ak e y a z w d z ięczn o ścią p rz y jm ie, a n a w et je s t w g otow ości o p łac ać n a zad a n ie , w szelkie zam ieszczone w piśm ie sw ojćm p r a ­ ce, czyto w e d łu g um ow y z a u to re m , czy sto so w n ie do zasad k tó re p rz y ję ła . Ż ąd an ie je d n a k z ap łaty , p o w in n o b y ć w y ra źn ie n a a r ty ­ k u le p rzez a u to ra zam ieszczo n e.

A u to ro w ie , K się g a rz e i in n i N akładcy, k tó ry ch życzeniem jest, a b y ic h dzieła n a k ła d o w e b y ły ry c h le j w y m ien io n e w K ro n ic e Bi b b o g ra flc zn ć j, i o c en io n e w K ro n ic e L ite rac k ie j B i b l i o t e k i W a r ­ s z a w s k i e j , z e c h c ą zaraz p o sk o ń czo n y m d ru k u , s k ła d ać ty c h ż e d z ie ł excm plarz, d o k a n to ru r c d a k c y i, przy ulicy S e n a to rsk ie j N r. 4 6 “/ , .

BIBLIOTEKA

WARSZAWSKA

PISMO POŚWIĘCONE

W O H , SZTOKOM I PRZEMYSŁOWI.

1849 .

T o m d ru g i.

O G Ó L N E G O Z B I O R U T O M X X X I V .

W A R SZA W A .

W D rukarni S tanisław a Strąbsklego,

przy ulicy Daniłowiczowskidj Nr. 617, w dawnćj Bibliotece Załuskich.

1 8 4 9 .

Za ■pozwoleniem, Cenzury Rządowój.

■

K I L K A S Ł Ó W

O KALIFORNII I STANACH ZJEDNOCZONYCH

PÓŁNOCNEJ AMERYKI.

Sic tra n tit mundus.

P o d ł u g u rz ę d o w y c h o g ło s z e ń fr a n c u z k ie g o m in is te ry u m ro ln ic tw a i h an d lu , a m e r y k a ń s k i e S tany Z je d n o c z o n e przez szczęśliwy w y p a d e k o sta tn ie j w o j n y z M e x y k i e m , p o w ię ­ kszyły sw o je t e r r y to r y u m o 8 5 1 , 5 9 8 mił k w a d ra to w y c h a n g iel. ( 2 1 8 , 0 0 5 , 0 8 8 h e k ta r ó w ) , czyli o 3 8 9 , 2 9 4 , 8 0 0 m o r g ó w p o ls k ic h , to je st p r a w ie o V3 w ięcej, aniżeli p rz e d tą w o jn ą w y n o s iło c a łe ich t e r r y t o r y u m , k t ó r e , nie ra c h u ją c O r e g o n u , o b liczano na 5 2 7 , 2 5 0 , 4 2 3 h e k t a ­ r ó w ezvli na 9 4 1 , 5 1 8 , 6 1 6 polskich m o r g ó w .

Podbicie to u tw ie r d z ił o ty tu ł w ła s n o ś c i A m e r y k a n ó w n a d te r r y to r y u m T e x a s u , N o w e g o M e x y k u i W yższńj Kalifornii.

T e x a s przez sam czyn p o łą c z e n ia , n a leż ał ju ż do S t a ­ n ó w Z jedn o czo n y ch , a o rę ż e m A m e ry k a n ie zdobyli N o w y M e x y k i W y ż s z ą K alifornią, i otw orzyli dla s w e g o n ie ­ zm o r d o w a n e g o p rz e m y s łu o g ro m n y o b s z a r ziemi, p o d najszczęśliw szą strefą połużonćj i p r a w ie jeszcze w cale n ie z n a n ć j, a dla s w e g o h a n d lu m o r s k ie g o p rz e s trz e ń na

T o m U . K w iecień 1848. 1

b rz e g a c h o c ean u S p o k o jn e g o przeszło 9 7 0 mil d łu g o ści, z a w ić ra ją c ą p o r t S a n - F r a n c i s c o , j e d e n z najlepszych w św iecie.

N o w y M ex y k i W y ż s z a K a lifo rn ia , ja k d o p ić r o p o ­ w iedzieliśm y, m a ło zw ied zan e i jeszcze m nićj znan e, by­

ły zaw sze p r z e d m io te m bajecznych o p o w ia d a ń ; ja k p r a ­ w ie w sz y stk o , czego nie o cen iła jeszcze rzeczyw ista i ś c i­

sła n a u k a . N o w e tedy tc r r y to r y u m stanie się b o g a ty m p lo n e m dla b adaczy, któ rzy ro z p o z n a w sz y je , m o g ą o k a ­ zać z n ak o m ite p rzy słu g i cułćj w o g ó ln o ś c i cywilizacyi.

N a le ra z z ajm u ją w szy stk ie u m y s ły i w s z y stk im g ło w ę z a w ra c a ją m eta lic z n e b o g a c tw a K alifornii. P e łn o o b i e ­ ga c iek a w y ch i n a d e r ro zm aity ch p o w ia ste k ; w szak że b y tn o ś ć w znacznćj obfitości z ło te g o k ru s z c u , s r ć b r a , platyny i m e r k u r y u s z u nie p o d le g a w ą tp liw o ś c i; w s p o ­ m in a ją n a w e t o b a rd z o b o g a ty c h p o k ła d a c h w y b o rn e g o w ę g la k a m ie n n e g o , tuż przy b rz e g a c h rzć k i S a c r a m e n ­ to , co dla żeglugi p a r o w ć j , dla p ra c m e ta lu rg ic z n y c h i w o g ó le dla p r z e m y s łu , j e s t tyle w a ż n e i u ż y te c z n e , jeżeli n a w e t n ie w ięcćj, ju k sa m o w y k ry c ie b o g a c tw m etalicznych.

W y d a j n o ś ć k ru s z c u z p ró b n a d e s ł a n y c h z rozm aity ch m iejs c K alifornii do m en n icy w Filadelfii, p o d łu g ści­

s łe g o ro z b io ru te c h n ik ó w , j e s t b a r d z o zn a k o m ita . K ru s z e c zloty: je d n a u n ey a w przecięciu czyni 1 8 pla­

s t r ó w 5 0 c. czystego złota.

S r ć b r n y kruszec: ilość n ie w y z n a c z o n a jeszcze.

P la ty n a m a ciężkość g a tu n k o w ą 1 0 na 1 0 0 . C y n o b e r c z e rw o n y 3 3 , 3 5 na 1 0 0 .

C y n o b e r żółty 1 5 , 5 na 1 0 0 .

W i a d o m o przecież, że n a jb o g a tsz e w św iecie kopalnie m e r k u ry u s z u w H iszp an ii, n ie w y d a ją w ięcćj ja k

1 0 na

100, i że z zy sk iem jeszcze w y r a b ia j ą k ru s z e c , k tó ry w y d a je tylko 1 na 100.

P o d ł u g r a p o r t u p u łk o w n ik a M asson z d. 1 7 s ie rp n ia 1 8 4 8 r . , k tó ry o g lą d a ł na miejscu z ak ła d m e r k u r y u s z u Nowy-Almaden n a z w a n y , będący w ła sn o ś c ią an g ie lsk ie ­ g o k o n su la w T o p ie , p. Alexandra Forbes; k o p aln ia ta z n ajd u je się o 12 mil a n g ie lsk ic h od p o rtu S a n - F r a n c i - sco, w k ie r u n k u n a p o łu d n ie od P u e b lo d e S a n - J o s e , w g ó r a c h w zn o szący ch się przeszło nu tysiąc stó p n ad poziom zatoki San - F ra n c is c o . G a tu n e k okolicznych g r u n t ó w , czyni nad zie ję w y k ry w a n ia n o w y c h kopalni te ­ g o kruszcu. N a c z tć r e c h p iecach n a p r ę d c e i n a d e r po g o s p o d a r s k o u rz ą d z o n y c h , w czasie obecności p. M a s ­ so n , w y r o b io n o w p rz e c ią g u d w ó c h dni 6ó6 fu n tó w m e r k u r y u s z u , k tó ry się s p r z e d a w a ł w M uzatlan po ! do ­ la rz e 8 0 cent. czyli p rz e s z ło 1 6 złotych polskich za funt.

D y r e k t o r z a k ła d u p. Wallcinshaw z a p e w n ia ł, że żyła j e s t coraz obfitsza, a w y d a jn o ś ć k ru s z c u tak a, że p o m im o nad zw y czejn ćj drożyzny i w ysokićj o p ła ty ro b o t n ik ó w , zdoła n ad al p ro w a d z ić r o b o ty z o d p o w ie d n im zyskiem .

P o m im o je d n a k t w i e r d z e ń o bajec znych p r a w ie b o ­ g a c tw a c h zło ta

i

innych d ro g ic h k ru s z c ó w , p o m im o to,

że

w iele o s ó b w k r ó t k im b a rd z o czasie p o ro b iło ta m zn aczne m a ją tk i, w y p łu k u ją c je d y n ie złoto, n ie m ając nn- wret do t e g o ani zam o ż n y ch ś r o d k ó w , ani o d p o w ie d n ic h u rząd zeń ; pozostaje jeszcze w ażn y o b o w ią z e k dla h a n d lu

i

dla ludzi

w

sw o im z a w o d z ie p ra k ty c z n y c h , ściśle i s t a ­ n o w c z o oznaczyć, tok w y d a jn o ść k ru s z c ó w w og ó ln o ści, j a k

i

ro z le g ło ść k ru s z c o w y c h p o k ła d ó w , tudzież dojść

w

j a k i m s t o s u n k u koszta p ro d u k c y i b ę d ą o d p o w ia d a ły w a rto ś c i w y ro b io n y c h m e ta ló w . Sądząc z p o c z ą tk ó w ,

nióma obawy co do ostatniego, kiedy te niezw ykłe

ceny ja k ie płacą za p rz e d m io ty pićrw szój ta m p otrzeby, ja k n a p rz y k ła d za b u te l k ę w ó d k i 5 0 fr a n k ó w , za stary ry d e l 9 0 f r a n k ó w , fu n t m ąki 1 2 fr., fu n t c u k r u 1 0 Ir.

i t. d. i w sze lk ie g o ro d z a ju in n e n ie d o g o d n o ś c i, nie znie­

w oliły d o tą d przy b y ły ch do K alifornii p rz e d s ię b io rc ó w , do o p u szczenia p rac zam ie rz o n y c h . W y p a d a w ięc w n io ­ sk o w a ć , że tr u d y i n ie b e z p ie c z e ń stw a , na k tó r e ciągle są n ara ż a n i, o b a w a u tr a ty zdrow ia z p o w o d u zby tn ich u p a ­ ł ó w , w y sta w ie n ia życia na łu p zb ro d n ia rz y i dzikich In- d y an , sow icie z b ie ra n y m w y n a g r a d z a ją się p lonem .

D o s ta rc z a n ie żyw ności po c e n a c h u m ia rk o w a ń s z y c h i zabezp ieczen ie pracy i życia od n a p a d ó w i m o r d e r s t w , n a s tą p i, s k o r o tylko pow iększy [się liczba p racujących, i co w A m e r y c e z n ie s ły c h a n ą sz y b k o ścią p o s tę p u je , u tw o r z ą się s t a łe osad y , a rząd o b e jm ie w s w o je p o sia ­ d a n ie p o d b ite k ra je , do czego n a w e t ju ż przy stąp ił. P o - w s z e c h n ć m j e s t życzeniem m ężów sta n u , p u b lic y stó w i w o gólności lu d u , k tó r y ta m stanow czy w p ły w w y - w i ć r a , a b y rz ą d b e z żad n y ch o g ra n ic z e ń i uciążli­

w y ch p o d a tk ó w , p o z o s ta w ił zu p e łn ą w o ln o ść w y rab ian ia k ru s z c ó w k a ż d e m u k o m u się p o d o b a , za o p ła t ą n ie w ie lk ie ­ g o p r e m iu m lub sta łe g o czynszu, s to s o w n ie do g a tu n k u m e ta li; b ez w ą tp ie n ia że to będzie ś r o d e k w d u c h u czasu, o d p o w ie d n i w ysokiój cyw ilizacyi S ta n ó w Z je d n o czo n y ch . D la w e w n ę t r z n ć j zaś połicyi i u trz y m a n ia p o rz ą d k u , d o ra d z a ją w d z ie n n ik u Washington-Union, a b y p rz e m y ­ sło w cy w K alifornii urządzili z p om iędzy siebie t o w a ­ rz y s tw o Stannaryuszów, to je s t rodzaj o b y w a te ls k ie j straży, p rzed kilku w ie k a m i z a p ro w a d z o n ć j w k o rn w a l- skich kopalniach cyny w A nglii.

Z e w szy stk ich stro n A m e r y k i i E u r o p y w ysiedla się tysiące ludzi do K alifornii; n a w e t z C hin zaczynają się

p o ru s z a ć : je d n i aby szu k ać losu ch w ilo w o , inni, a takich n a jw ię c ć j, z z a m ia re m s t a łe g o lam zam ieszkania. T e ­ ra z ju ż obliczają lu d n o ś ć K alifornii do 2 5 , 0 0 0 , k tó r a w przeciągu r o k u m o że w z ro sn ą ć do liczby n a d z w y ­ czajnej, d w ó c h albo tr z e c h k ro ć stu tysięcy; coś p o d o ­ bn eg o w y d a rz y ło się ju ż w r. 1 7 7 1 , w p ro w in c y i S o - n o r a - e t- S i n a lo a , sąs ied n ićj z K a lifo rn ią , d o k ą d także w a b iło w y n a le z ie n ie b o g a ty c h złoto d ajn y ch rozsepów . W A nglii (1), F r a n c y i, Szw ajcaryi i N iem cz ech u t w o ­

rzy ło się kilka k o m p an ij, częścią dla p o szu k iw an ia z ło ­ to, częścią tóż dla h a n d lu w K alifornii w szelkiego r o ­ dzaju p ro d u k t a m i i t o w a r a m i , nie m ó w ią c o A m e ­ ry k a n a c h , którzy posłali ju ż m n ó s tw o i ciągle w y p r a ­ w iają ze w szy stk ich p o r t ó w o k rę ty z o sadnikam i i t o ­ w a ra m i do p o rtu S a n -F r a n c is c o . W e F r a n c y i zawiąza-, ło się z początkiem b. r. to w a r z y s tw o z k a p ita listó w

i z n a w c ó w p rz e d m io tu , którzy zakupiw szy p o tr z e b n e m achiny i narzędzia, u d a ją się do K alifornii w z am iarze u tw o rz e n ia zak ła d u h a n d lo w e g o i u rządzenia w sam ych k o p aln iach p ro b ie rn i, n a d e r ta m p o trzeb n ó j, gdyż kilka d o m ó w z N o w e g o Y o r k u z o stało w n ie u m ia r k o w a n y s p o s ó b o sz u k a n y c h , g d y z a m ia s t złota, n ak u p ili w S a n - F r a n c i s c o siarćzyku m iedzi (2). A m e r y k a ń s k ie t o w a ­ rz y s tw o New-York-Mining Compagny, k tó r e za p r a w o n ależenia d o sto w a rz y sz e n ia p o b ie ra ło p o czątk o w o ty t u ­ łe m w k u p n e g o po 3 5 0 dolar. ( 1 8 5 5 fr.) od k a ż d e g o

( 1) N anow o utw o rzo n e g łó w n iejsze an g ielsk ie k o m p an ie są:

C alifo rn ia n -G o ld -C o a st; T ra d in g Association; C a lifornia G old M in in g ; S trea m in g a n d W a sh in g Company, C alifo rn ia Stea m T ra d in g Com pany; C alifo rn ia G old a n d T ra d in g Com pany, C ali­

fo r n ia G old M in in g & T r a d in g C om pany i kitka in n y ch .

(2) L u t cynkow y Spelter-Soldcr, a d hoc przyrządzony, moczą

w

gorącej wodzie, w klórśj on rozpada się na drobne cząstki

akcyonnrytisza, sp r z e d a je te r a z to p r a w o p o 5 0 6 d o ­ la r ó w ( 2 6 5 0 fr.) od osoby. T o w a r z y s tw o o d p ły n ę ł o ju ż na m iejsce, z a b ra w sz y z so b ą w szelkiego rodzaju ży w n o ­ ści i zapasy n a d w a lata, ła d u n k i b ro n i, b ib lio te k ę z 3 0 0 0 to m ó w s k ła d a ją się, a n a w e t i in s tr u m e n ta m u ­ zyczne. G azeta New - York - Herald donosi, że 2 8 p o ­ d o b n y c h to w a r z y s tw o d p ły n ę ło do K alifornii li tylko z p o r t ó w Nowój-Anglii.

A m e ry k a n ie w szędzie g d zie tylko rz u c ą p ić rw s z e po­

czątki n o w y c h o sad , w iozą do m iejsc na te n cel p rze­

znaczonych n a m io ty , dla ro zp o częcia r o b ó t o k o ło b u d o ­ w li d o m ó w , w k tó ry ch m a ją m ieszk ać przyszli o b y w a t e ­ l e ; z a ra z e m p rzy w o żą z s o b ą i u rząd zają d ru k a r n ię , a od n a jp ić rw ć j w y b u d o w a n e g o d o m u , ro zp o czy n ają alb o kolej żelazną, alb o d r o g ę bitą, a lb o k an ał, a lb o te ż inny ja k i z w iązek , u ła tw ia ją c y h a n d e l. W tć m w ła śn ie j e s t tajem nica, dlacz ego w A m e r y c e liczne, k w itn ą c e i lu d n e m iasta, p o w s ta ją prędzej niż gdzieindzićj m a ło w ioski;

a lb o w ie m A m e r y k a n i e z a k ła d a ją c o sad y i m ia sta , r o z p o ­ czynają dzieło o d z a p ro w a d z e n ia d r u k a r ń i z w ią z k ó w , l o j e s t — o św ia ty i p rz e m y s łu . Z a le d w ie w o jn a z M oxy- k ie m za c z ę ła zbliżać się do k o ń c a , z a le d w ie p o w ię k s z e ­ n ie t e r r y t o r y u m S t a n ó w Z je d n o czo n y ch zaczęto p r z e w i­

d y w a ć , a ju ż tw o rz y ły się to w a r z y s tw a do ro zm aity ch p rz e d s ię b io rs tw h a n d lo w y c h w n o w o p rz y b ra n y c h k r a ­ ja c h ; po z a w a rc iu zaś p o k o ju , żegluga parow a dla prze*

w kształcie łu szczek albo zę.dry, i p rz y b ie ra k o lo r i p o w ie rzc h n ią nadzw yczaj p o d o b n ą do blaszek lu b cząstek, w jak ich zw ykle sa m o ro d n e złoto w y p łu k u ją. T akiego sp ecy ałti w y p raw io n o kil- ka beczek z N ow ego Y o rk u i z H a rtfo rd do K alifornii na s p rz e ­

daż sp ek u lan to m . K ilku z tych poczciw ców do tk liw ie się s p a ­ rzyło; przybyli oni do k raju aby d ru g ic h oszukiw ać, a ty m czasem

sami zostali o szu k an i, J e s tto znow u inny rodzaj spekulacyi, do­

godniejszy aniżeli siarczyk miedzi.

W ożenia listó w i o só b , n a jp ić rw sz e m iędzy czynnościam i zaję ła m iejsce. O d I g o stycznia b . r . k r ą ż ą j u ż w t e r ­ m inach stale oznaczonych p i ę k n ć j , m o cn ćj b u d o w y i o g ro m n ć j siły statki p a r o w e od N o w e g o Y o r k u i i n ­ n ych p o rtó w , do C h a g re s, K za -C h a rle s to n , H a w a n y i N o w e g o O r le a n u . C h a g r e s d o tą d m a łe m ia ste c z k o , o k o ło tysiąca m a ją c e m i e s z k a ń c ó w , na b r z e g u m o rz a A n ty ls k ie g o , stan o w i n a d e r w ażn y p u n k t z p o w o d u r z e ­ ki C h a g r e , n iew ie lk ie j lecz s p ł a w n ć j , i k tó r a w ła śn ie s ta n o w i g łó w n y w a r u n e k w e w szy stk ich p ro j e k ta c h do p o łą c z e n ia o c e a n u S p o k o jn e g o z A tla n t y c k im , za p o m o ­ cą k a n a łu .

Z C h a g re s do P a n a m a , m o ż n a m ię d z y m o rz e w c iąg u j e d n e g o dnia pieszo przebyć.

O d P a n a m a zn o w u u rz ą d z o n e są d w ie z w iązk o w e l i ­ nie s ta tk a m i p a r o w e m ! : j e d n a amerykańska, to j e s t przez a m e r y k a ń s k i e to w a r z y s tw o u tr z y m y w a n a , n a p ó łn o c do K alifornii i O r e g o n u , a d r u g a angielska na p o łu d n i e , p rzez E c u a d o r , P e r u , B o liw ią i Chili do V alp araiso , p ię ­ k n e g o m ia sta , k tó r e tr z e b a u w a ż a ć ja k b y n ie d a w n o w y ­ b u d o w a n e , p o n ie w a ż lu d n o ś ć od czasu n o w e g o polity­

c z n eg o u rz ą d z e n ia chilljskićj rzeczypospolitćj, w k ró tk im czasie z 5 , 0 0 0 p o w ięk szy ła się p rzes zło do 2 0 , 0 0 0 , i m ia sto s ta ło się g łó w n ie jsz y m h a n d lo w y m p u n k te m na o ceanie P o łu d n io w y m .

O p r ó c z w yżćj w s p o m n io n y c h d w ó c h linij żeglugi pa- r o w ć j, A m e r y k a n i e w bieżącym ju ż r o k u z ap ro w ad zili jeszcze d w ie n o w e : jedne |)rzez "zatokę m c x y k a ń s k ą , p o ­ m iędzy N o w y m O r l e a n e m a V e ra C ru z , a drugą przez o c e a n A tlan ty ck i pom iędzy N o w y m Y o r k ie m , S o u l h a m p - to n , H a w r e m i B r e m ą , a to niezależnie o d k o m p an ii angielskićj p a n a Cunard, k tó r a od kilku la t u tr z y m u je

re g u l a r n i e związki p om iędzy S ta n a m i Z je d n o c z o n e m i a L iw e rp o lc m , i z k tó r ą w ła ś n i e n o w a k o m p an ia a m e r y ­ k a ń sk a dla d o b r a o g ó łu w s p ó lu b i e g a ć się będzie.

D la połączenia niew ielkiej przestrzen i przez m iędzy­

m o rz e P a n a m s k ie , k tó rą, ja k wyżój p o w ie d z ie liś m y , w j e ­ d e n dzień pieszo przejść m o ż n a , od d a w n e g o czasu za­

m y ślan o urząd zić z p o czątk u k a n a ł , a póznićj kolej żela­

zną. W i e l e w ty m w zględzie p rz y g o to w a ń u c z y n io h o ; s p o rz ą d z o n e n a w e t z o stały z w ie lk im k o sz te m g e o d e z y j­

n e p o m ia ry i u ło ż o n e k osztorysy, lecz zam ia r b y ł tylko p ro je k te m , dop ó k i p ó łn o cn i A m e r y k a n i e n ie zbliżyli go k u rzeczyw istości. P . B idlack p e łn o m o c n ik z w ią z k u p ó ł- n o c n o -a m e ry k a ń s k ie g o przy N o w o - G r e n a d z k i ć j rzeczy- pospolitćj, z a w a r ł k o n t r a k t na w y b u d o w a n ie k o sz te m S ta ­ n ó w Z jednoczonych kolei żclaznćj przez m ięd zy m o rze P a n a m s k ie , z o b o w iązu jąc się u k o ń c z y ć ją w p rzecią­

g u lat d w ó c h . K ie r u n e k tćj d ro g i nie j ć s t n a m w ia ­ dom y; p o p rz e d n ie to w a rz y s tw o d o ra d z a ło p r z e p r o w a d z e ­ nie kolei od P o r t o - b e l l o d o P a n a m y lub do C h o r r e r i, z am ierzając so b ie korzystanie z rzćki Crucós i z ro b ie n ie jćj s p ła w n ą , co z ła tw o ś c ią d a ło b y się b y ło uczynić.

B o g a c tw a K alifornii i ś w ie tn a przyszłość, ja k ą te n kraj r o k u j e pod w zględem h a n d lu , o b u d ziły tera z n a n o w o d a w n ą m yśl połączenia m ięd zy m o rza P a n a m s k ie g o nie­

zależnie od kolei żclaznćj k a n a łe m , czyli raczćj p o łą c z e ­ nia d w ó c h o ce a n ó w .

D la dopięcia teg o c elu , A lex . H u m b o l d t znajduje pięć najd o g o d n iejszy ch k ie r u n k ó w , z k tó ry c h trzy przez p o ­ siadłości K o lu m b ii, a d w a przez p osiadłości Z je d n o c z o ­ nych S ta n ó w ś r o d k o w e j A m e ry k i i M e x y k u idą. K ie r u n k i te są n astę p u ją c e :

1)

M ięd zy m o rz e T e h u a n - T o p e c w m c x y k a ń s k ić j p r o - w incyi O a x a c a (szerokość p ó łn o c n a 1 6 — 18°J, pom iędzy

p o czątk am i rz ć k Rio Cliimalapa i Rio del Pasco, w p a d a ­ jącej w Rio Huasacualco (G oazacalcos). O b lic z o n o , że k a ­

n a ł te n sk ró c iłb y p o d ró ż m o r s k ą z F iladelfii d o Astoryi, przy ujściu rzóki O r e g o n o (K olum bii), alb o do Nullci w angielskiój A m e r y c e na w y sp ie Quadra-et-Vancouver, o 1 5 , 0 0 0 m o r s k ic h m i l , u w a ż a ją c za d r o g ę zw y czajn ą tę, k tó r ą p o tr z e b a o p ły w a ć p rzy ląd ek I l o m a i nie r a c h u ­ ją c te g o d o b ro d z ie js tw a , że się u n ik n ie p an u ją c y c h w tych

strefach straszn y ch b u r z , n a k t ó r e są n a r a ż o n e o k rę ty z je d n u k o w ć m n i e b e z p ie c z e ń s t w e m , ja k te, k tó r e m u s z ą o p ły w a ć p rz y lą d e k D o b r ć j N adziei w A fryce. N ajw yższy p u n k t k ie r u n k u na m ię d z y m o r z u T e h u a n t e p e c sta n o w i g o r a Pelado, w z n o sz ą c a się n a d p o w ie rz c h n ią m o rza na 3 1 7 to a z ó w czyli 1 7 8 6 , 9 3 stóp polskich. N ajw ięk sze w z n iesien ie linii p o d z ia łu w ó d p om iędzy d w o m a o c e a n a ­ m i, w y n o si 2 1 0 to a z. czyli 1 1 8 3 , 7 7 stó p polskich.

2 ) M ię d z y m o rz e Nicaragua (sz e ro k o ść p ó łn o cn a 10— 12°) w s t a n a c h ś r o d k o w ć j A m e ry k i, pom iędzy p o r t e m San Juan de Nicaragua a u jś c ie m Rio-San Juan,je z i o ­ r e m Nicaragua i b r z e g i e m za to k i Papagayo, n ied a le k o

° d w u lk a n ó w Grenada i Bambacho. F e d e ra c y jn y rz ą d G u a tim a li t r a k to w a ł ju ż z k a p ita lista m i z N o w e g o Y o r k u o d o p r o w a d z e n ie d o s k u t k u te g o p ię k n e g o p rz e d s ię w z ię ­ t a , lecz w e w n ę t r z n y stan polityczny k ra ju s t a n ą ł te m u na P rzeszkodzie. N a jw y ższa w z n io s ło ś ć p o d z ia ło w ć j linii

w ó d , w y n o si 2 1½ toaz. czyli 1 2 1 , 1 9 stó p polskich.

3 ) M ięd zy m o rz e Panama ( s z e r o k o ś ć p ó łn o cn a 8°, 1 5 do 9 0 , 3 8 ') pom iędzy Porlo-bello a Panama. G ó ra Maria Henriquel, w z n o sz ą c a się na 9 8 toaz. czyli . 5 5 2 , 4 3 stó p p o ls k ic h n a d p o w ie rz c h n ią m o r z a , s t a n o w i najw yższy p u n k t te g o k ie r u n k u . G eo d ezy jn e j e d n a k p o m ia ry , u s k u .

Tom 11. Kwiecień 1819. 2

te c z n io n e z ro z k a z u B o liw a ra p rzez an g ielsk ich in żynie­

r ó w , zm ien iły za m ia r ó w c z e sn e g o r z ą d u co do k o p a n iu w ty m k ie r u n k u k a n a łu ; m ian o b o w ie m b u d o w a ć kolej ż e la zn ą, lecz i to z p o w o d u w o jn y d o m o w ć j d o s k u t k u n ie przyszło.

4 ) M ięd zy m o rz e Darien czyli Cupica (s z ero k o ść p ó ł­

n o c n a 6 " , 4 0 ' do 7°, 1 2 ') , pom iędzy Rio-Alralo i Rio-Na- pipi; i

5 ) N a tć m ż e m ię d z y m o rz u k ie r u n e k p o m ię d z y Rio- Atralo a R io San Juan de Choco, przez tak n a z w an y k a ­ n a ł Razpadura (s z e ro k o ść p ó łn o c n a 4 ° ,5 8 ' do 5 ° ,2 0 ') .

Z a n a jd o g o d n iejszy ze w szy stk ic h pow yższych k ie r u n ­ k ó w , A le x . H u m b o l d t u w a ż a m ięd z y m o rz e Nicaragua, a n a stę p n ie Cupica, g d zieb y m o ż n a w y k o p a ć wielki k a n a ł, ja k w Szkocyi Kaledoński, po k tó ry m n a całćj p rz e s trz e n i z ła t w o ś c ią p ły w a ją w o je n n e o k r ę t y , p o n ie ­ w a ż na w sc h o d n ic h m o rz a c h n a jm n ie jsz e o k rę ty tr z y m a ­ ją zw ykle od 3 0 0 do 4 0 0 beczek.

U b o le w a ć tr z e b a , że ż ad en z tych z a m i a r ó w nie z o s ta ł d o p r o w a d z o n y d o s k u t k u ; p rzy s zło ść ta w sz a k ż e zdaje się być n ie d a le k ą , bo ju ż p e w n y znaczny d o m h a n d lo w y w M e x y k u m iał zaw rz ć ć u k ła d y , o w y b u d o w a n i e k a n a ­ ł u dla połącz en ia o b u d w u o c e a n ó w .

N ie m a ł a w y n ik n ie z tą d p rz y s łu g a dla h a n d l u w o g ó l­

n o ś c i : m a się ro zu m ićć, jeżeli k a n a ł tak z o sta n ie w y b u ­ d o w a n y , że zniesie w ie lk ie o k rę ty ; o szczędzą się koszta p r z e ł a d o w y w a n ia t o w a r ó w i k o m isso w e , k t ó r e k u p c y d w a razy b ę d ą zm uszeni p o n o sić, to j e s t przy w e jśc iu do k a n a ł u i z n o w u przy w ejściu w o c e a n , a k ló r e to koszta p o w ięk szając znacznie cen ę to w a r ó w , u p r a w n ia j ą n iejak o z a r z u t p o d ty m w z g lę d e m i p rz e c iw k o kolei żelaznćj;

c h y b a , Ze t a k a sta n ie kolej, k t ó r a b ę d z ie z a b ić ra ła c a łe

©kręty z p o r t u j e d n e g o o c e a n u , i p rz e w o z iła do p o rtu d ru g ie g o , co przy śm iały m i n a d e r przed sięb io rczy m d u ­ ch u A m e ry k a n ó w , w w ie k u zad ziw iający m olb rzy m iem i robotami, nie je s t w c a le n ie p o d o b i e ń s t w e m .

P o p g d i r u c h ja k ie n a d a ły h a n d lo w i w o sta tn ic h cza­

sa c h n o w o w y k r y te s k a r b y w K alifornii; z a m iło w a n ie w p rz y g o d a c h a w a n tu r n i c z e g o , p e ł n e g o poezyi życia, do ja k ie g o przyw ykli m ieszkańcy p ó łn o c n ć j A m ery k i; n ie w y ­ p o w ied zia n y fatalizm, k tó ry co r o k s p r o w a d z a z E u r o p y o g r o m n e m assy p rz e s ie d le ń c ó w , z z a p a m ię ta ło śc ią cisną­

cych sie na los szczęścia do far-west, o d d a lo n e g o z a c h o d u , a n a d e w s z y s tk o ro z s z e rz e n ie na o lb rzy m ią sk alę a m e r y ­ k a ń s k ie g o h a n d lu n a o c e a n ie S p o k o jn y m , p rz y n o s z ą c e g o przeszło 100 m ilio n ó w fr a n k ó w r o c z n e g o zysku, przy- czóm sta le u ż y w a ją 1200 k u p ie c k ic h o k r ę t ó w i 8 0 0 s t a tk ó w do p o ło w u w ie lo r y b ó w ; n a k o n ie c zadziw iający p o stę p h a n d lo w y c h d z ia ła ń , k t ó r e c o raz a c o ra z k o rzy ­

stniejszą p rz y b ie ra ją po stać n a ta r g a c h w C h in ach i I n d y - a c h w sch o d n ich : n ad a ją teraźn iejszy m p o m y s ło m i p r z e d ­ sięw zięciom c e c h ę z ja w is k a o b u d z a ją c e g o podziw ienie.

T o , co p rz e d kilku luty b y ło b y p o lic z o n e d o u r o j e ń , do n ie d o r z e c z n o ś c i, te r a z w A m e r y c e u rz e c z y w is tn ia się.

P o d a n o kilka p r ó ś b o p o z w o le n ie p o d p e w n e m i w a r u n ­ k a m i r z u c e n ia kolei żela zn ćj p rzez w ie rz c h o łk i skalistych g ó r, pom iędzy K a lif o rn ią a b rz e g a m i o c e a n u A tla n ty ­ ckiego. Z e w szy stk ich tych p r o j e k tó w , najciekaw szy i naj­

g o d n ie jsz y u w a g i d o r a d z a M. A . W h i l n e y , k tó ry ch ce p r o w a d z i ć kolej żela zn ą od z a c h o d n ie g o b r z e g u je z io ra M ic h ig a n , to je s t o d ró w n o le ż n ik a pod 4 2 s to p n ie m p ó ł- n o c n ć j szerokości p o ło ż o n e g o , na p rz e s trz e n i 3 8 0 0 kilo­

m e t r ó w , czyli 5 0 8 mil p o ls k ic h , aż do p y szn eg o p o r t u S a n - F r a n c is c o . P . W h i t n e y n ie żą d a żad n ćj zap o m o g i

od skarbu, lecz wym aw ia dla swojój kompanii zobud w u

s t r o n d ro g i p rzy leg łeg o g r u n t u na 8 0 k il o m e t r ó w , czyli p rzeszło na 1 0 mil polsk ich szero k o ści. S p r z e d a ż tych g r u n t ó w , u a te r a z dzikich i b e z lu d n y c h , k tó r y c h o d m ó w ić rzqd nie m a ż a d n e g o p o w o d u , zdolna b ę d z ie w ró c ić do kassy sp ó łk i cały k o s z t , a m o ż e i w ię c ć j , u żyty n a w y ­ b u d o w a n i e tćj d ro g i, a k tó r y obliczono przez p rzybliże­

nie na 1 7 4 4 m ilionów zł. poi. J a k k o l w i e k je s tt o o lb r z y ­ m ie p rzedsięw zięcie, w s z a k ż e n ie j e s t n ie p o d o b n e i w cale nie przechodzi z a k re s u in n y c h r ó w n y c h m u przedsięw zięć, ju ż przez A m e r y k a n ó w w w y k o n an ie w p ro w a d z o n y c h .

O d kom b in acy j istn iejący ch od N o w e g o R o k u p a r o ­ w y c h z w ią z k ó w , p rzez to w a rz y s tw a p r y w a tn y c h o só b za­

p ro w a d z o n y c h , przy ro z u m n ć j p ro tek cy i r z ą d u , k tó ry jćj n ig d y n ie o d m a w ia , o d d a lo n e n o w o p o d b ite kroje, na z a ­ ch o d n ic h b rz e g a c h a m e r y k a ń s k i e g o lądu p o ło ż o n e , z n a ­ n e d a w n ić j tylko z im ie n ia , o d tą d w eszły w o b r ę b h a n ­ d lo w y c h i p r z e m y s ło w y c h d z ia ła ń S ta n ó w Z jed n o czo n y ch w ta k im s t o s u n k u , w ja k im A n g lia zostaje w z g lę d e m A m e ry k i.

T o m , gdzie p o p rz e d n io dla p rz e w ie z ie n ia k o r r e s p o n - dencyi i p a s s o ż e ró w , to je st od p o r t ó w S ta n ó w Z je d n o c z o ­ nych do Valparaiso i Oregonu, lu b d o b r z e g ó w Quadra- el-Vancouver i n a p o w r ó t , p o tr z e b a b y ło 12 do 1 4 m i e ­ sięcy; tera z dzięki n o w y m liniom z w ią z k o w y m , u s k u t e ­ cznia się w szy stk o w e d w a m iesiące. A n g ie ls k ie to w a ­ rz y s tw o Peninsular and Oriental Company, p rzew o zi t e ­ r a z listy z C h in , z K a n to n u do P ary ża i L o n d y n u w 5 5 dni; a m e r y k a ń s k i e k o m p a n ie w te r a ź n ie js z y m stan ie p a ­ r o wój ż e g lu g i, n ie m o g ą je d n a k u b ie g a ć się z A nglikam i co do te g o k ie r u n k u , b o do p rzeb y cia w s p o m n io n ć j p r z e s tr z e n i , p o tr z e b u ją 7 5 dni; lecz z u rz ą d z e n ie m kolei żelaznój p rzez s k a lis te g ó r y do S a n - F r a n c i s c o , uczynią to, a m o ż e n a w e t i p o d t y m w zg lę d e m o tr z y m a ją h a d

Anglik»*™ p ie r w s z e ń s tw o . S ą epoki, w k tó r y c h A nglia najrychlej o d b ió ra s w o je k o r r e s p o n d e n c y e ze W s c h o d u , a m ia n o w ic ie z E g i p t u i z K o n s ta n ty n o p o la p rzez W a r ­ sza w ę ; od czasu z a p ro w a d z e n ia poczty k u ry e r s k ie j p o ­ między W a r s z a w ą a O d e s s ą , k o rr e s p o n d e n c y a z K o n s t a n ­ ty n o p o la do L o n d y n u przychodzi n a I 3 t y , a te ra z m o ż e p rzychodzić na 11 dzień, i w ł a ś n i e przez tę d ro g ę A nglia o trz y m y w a ła ju ż b a r d z o w a ż n e h a n d lo w e u w ia d o m i e n ia . J e d n a k k ie ru n e k te n m a d w ie g ł ó w n o n ie d o g o d n o ś c i:

piórw sza, że od O d e ssy do g r a n i c K r ó le s tw a nióm a bitej d ro g i, a w ię c w p o rze d żdżystej i n ie p o g o d n e j, poczty znacznie m u szą się opóźniać; d r u g a , że od O d e s s y do W a r s z a w y p rz e w o ż ą tylko sa m e k o r r e s p o n d e n c y e bez p a s s a ż e ró w : przyczyny, dla k tó r y c h t r a k t te n n ie m oże b j ń przyjętym za stały h a n d lo w y zw iązek.

Szczęśliw y zbieg w yżej przy to czo n y ch okoliczności, s p o w o d o w a ł ju ż z n a k o m ite w y p a d k i’pod w z g lę d e m h a n ­ dlow ym ; lecz ja k i m na przyszłość sta n ie się b o d ź c e m , podniecającym p rz e d s ię b io rc z y d u c h A m e r y k a n ó w k u n ie u s ta n n e m u ro z s z e rz a n iu h a n d lu i n o w y c h s t o s u n k ó w z licznemi na o ceanie S p o k o jn y m w yspam i: S a n d w i c h - skiem i, T o w a r z y s k ie m i, A u s tr a lią i b rz e g a m i C h in , i j a ­ ki to w y w r z e w p ły w n a stan h a n d lu e u ro p e js k ie g o ? n ie ­ p od o b n a p rz e w id z ić ć . N iek o n iec zn ie tr z e b a b y ć p r o r o ­ k ie m aby p rz e p o w ie d z ić ć , że czyn n o ść a m e r y k a ń s k a p o ­ ch ło n ie opieszałość e u r o p e j s k ą , w y łączając je d n a k n a - teraz z tćj k ate g o ry i W i e l k ą B ry tan ią, g o d n ą ze s w o ic h d z ia ła ń i przedsięw zięć te g o im ien ia, i m a ł e k ró l e s tw a : h o le n d e rsk ie i belgijskie; p ić r w s z e z p o w o d u w k o r z e n io - n śj n a r o d o w ć j oszczędności, a d ru g ie ze s w e g o r u c h u p rz e m y s ło w e g o . E u ro p e jc z y k , p o g rą ż o n y w ro z trz ą s a - n iach h ypotez P r o u d h o n a lu b w sc h o la sty c z n y c h r o z b i o ­

rach zasad nowych utopistów , ciągle uczący się teoryj

b e z sto s o w a n ia ich do p ra k ty k i, p o s tę p u ję ja k b y m e c h a n i­

cznie, i tr a w i sw o je życie bez p rz y g ó d , en erg ii, czynności, a n a w e t bez n a m ię tn o ś c i i poezyi, k tó r e p o w in n y c e c h o ­ w a ć i s ta n o w ić życie g o d n e c z ło w ie k a . Je ż e li w c iąg u s w e g o je d n o s ta j n e g o z a w o d u , dojdzie do p e w n e g o s t o ­ p n ia z a m o ż n o ści, o d k ą d A m e r y k a n i n zw ykle p o d w a ja sw o je d ziałaln o ść; E u r o p e jc z y k zw alnia ją , a często i z u p e łn ie z a n ie d b u je lu b opuszcza d ro g ę , k tó r a go do p ię k n e g o s ta n o w is k a p rz y w io d ła . W e F r a n c y i z w ra c a on całą s w o je d ąż n o ść do k w e sty j c z y sto -p o lity czn y ch , i g u b i sie lub z u p e łn ie znika w ty ch o tc h ła n ia c h ; w in ­ nych zaś krajach , u b ie g a n ie sie za znaczen iem i g o d n o ­ ściam i, sta je sie k o n ie c z n y m w a r u n k ie m m nićj lub w ie - cćj z am o ż n eg o c z ło w ie k a . S ą to p ię k n e przym ioty, i b r o ń B o że, żebyśm y j e ganili; j e s t p e w n a cześć ludzi, k tó rz y m a j ą za o b o w ią z e k p o s tę p o w a n ia ty m t o r e m , lecz są inne, n ie m n ić j w a ż n e o b o w ią z k i dla innćj części s p o ł e c z e ń ­ s t w a : h a n d e l i p rz e m y sł. W s z ę d z i e i często n a rz e k a ją n a złe czasy, na n ie u r o d z a j; ch o c ia ż m ó w ią c n a w ia s o w o , nasz k ra j od ty c h n ieszczęść j e s t w y łączo n y m , h a n d e l j e d n a k

i

p rz e m y s ł m a ło p o stęp u ję. W prz e c ią g u

1 8

lat p o k o ju i p ięk n y ch u r o d z a j ó w , co h a n d e l te n uczy n ił?

T r u d n o nie w yznać, że g o s p o d a r s tw o u n a s p o s tę p u ję , bo intraty m a ją tk o w e ciągle sie p o w ię k s z a ją , lu b o nie w y ­ k r y w a m y żadnych n o w y c h ź r ó d e ł , a

i

to m o ż e z cza­

s em n a s tą p ić , lecz tylko p rzez p o lep s zen ie sp o s o b u g o ­ s p o d a r o w a n ia . P r z e m y s ł o w e i fab ry czn e zak ła d y ta k ż e w sw o im za w o d z ie p o s tę p u ją , t. j. Icpićj i ta n ić j p r o d u ­ kują; lecz śr o d k i p ro d u k c y i n ie o d p o w ia d a ją ilości ^po­

tr z e b o w a n ia , n ie dlatego, a b y te ś r o d k i były z a n a d to za­

m o ż n e , a lb o z a w ie le ro z w in i ę te , lecz d la te g o , że spo- tr z e b o w u n ie z a m a łe

i

k u p u ją c y c h n ić m a , bo n ió m a h a n ­

dlu. Taki nienaturalny stan czemuż należy przypisać,

jeżeli n ie niecz y n n o ści h a n d lu ? F a b r y k i są, ro l n ic t w o p o ­ stę p u je , są k a p ita ły , są kupcy; b r a k u j e tylko czynności i przed sięb io rczeg o d u c h a . N a takie z a p y ta n ie z w y k ła je s t o d p o w i e d ź , i e to m y ln e tw ie r d z e n ie , b o k a p it a łó w nić m a ; p o w ta rz a m y , Ze o n e są, lecz u ż y w a ją się tylko dla e s k o n to w a n ia w ex li, a lb o dla w ypożyczania na h y - p o te k i, a n ie p rz y k ła d a ją się w c a le d o p rz e m y s ło w y c h lu b h a n d lo w y c h przedsięw zięć. O p ró c z kolei żelaznćj i żeglugi p a ro w ó j na W i ś l e i n ie w ie lu inn y ch szczęśli­

w y ch p o m y s łó w , w części dla b r a k u w sp ó łd z ia ła n ia d o s k u tk u n ie d o p r o w a d z o n y c h , w y n a jd y w a n y c h zaw sze przez j e d n e i te s a m e osoby, ja k ie ż p rzedsięw zięcia odznaczyły ł ycie i czynność h a n d l o w ą , k tó r e b y s ta n o w iły ja k ą ś ep o k ę w p rz e m y śle k ra jo w y m ? — Ż a d n e . T a k i s t a n o d rę tw ie n ia h a n d lo w e g o p o s tę p u , sto s u je się chociaż w m niejszym m o ż e ro z m ia r z e i do c ałe g o s t a łe g o e u ­ ro p e jsk ie g o ląd u , w y łą c z y w sz y k ra je o k tó ry c h w yżćj w sp o m n ie liśm y . P rz e d kilku laty A m e r y k a n i e straszli­

w e znieśli p rzes ile n ie h a n d l o w e , k tó r e z a g ra ż a ło n ie ­ b e z p ie c z e ń s tw e m h a n d lo w i c a łe g o ś w ia ta ; lecz n ie p o h a ­ m o w a n a czyn n o ść w k r ó t k im czasie w y b a w i ła ich z t e ­ go p ołożenia, w k tó r ć m inny n a ró d zginąłby nazaw sze.

A m e r y k a n i e chociaż o p ró c z E u r o p y m ają tyle ź ró d e ł dla s w o je g o h a n d lu i p rz e m y s łu , śled zą j e d n a k n ie ­ u s t a n n ie i w y s z u k u ją n o w y c h na e u ro p e js k im lądzie.

O k o ło 1 8 4 3 r. gdy szał b u d o w a n ia kolei żelaznych o g a r n ą ł c a łą E u r o p ę , co z ag rażało n a w e t n ieb e z p ie c z e ń ­ s t w e m , bo o g r o m n e k ap ita ły w te p rzedsięw zięcia w ł o ­ żone, o d w r ó c o n e od innych p rz e m y s ło w y c h gałęzi, n a ­ r a ż a ły j e na u p a d e k , a nie w y starczając na u k o ń c z e n ie rozpoczętych d r ó g

i

nie p ro c e n tu ją c , s p o w o d o w a ł y o g ó l­

ną stagnacją interesów;

A m e r y k a n i e n ie

opuścili sposo­

b n o ś c i skorzystaniu i na tern. A n g lia , k tó r a do teg o czasu na w szy stk ie ta r g i, g d z ie k o lw ie k zażądano, d o ­ sta rc z a ła s w o je g o żelazo, bo p r o d u k o w a ł a ro cznie p r z e ­ szło 2 6 , 4 0 0 , 0 0 0 polskich c e n tn a r ó w , n ie m o g ła ju ż w y­

starczyć rto p o trzeb y dla w ła s n y c h kolei żelaznych, k tó ­ r e b u d o w a ć m iano. P r z e w id z i a n o ztąd ogólny b r a k że­

laza w E u r o p ie ; w S ta n u c h Z jed noczonych p o w s ta ł o w n e t m n ó s tw o fabryk i h u t żela zn y ch ; w P en sy lw a n ii w sz ę d z ie p r a w ie raził u c h o szum i zg ie łk p a ro w y c h m ach in , a w nocy c ała p ro w in c y a z d a w a ła się ja k b y k r ó l e s tw e m P lu t o n a , b o r o b o t y w d zień i w n ocy t r w a ­ ły n ie u s ta n n ie ; w sam ćj w ię c P en sy lw an ii w 1 8 4 3 r.

w y r o b io n o żelaza n a sp rz e d a ż do E u r o p y i w m iejsca do k tó ry c h d o s ta rc z a n o e u ro p e js k ie g o żelaza 3 0 0 , 0 0 0 to n ó w czyli 6 , 6 0 0 , 0 0 0 polskich ce n t. W n a s tę p n y m r o k u p ro - d u k c y a doszła do 7 , 7 0 0 , 0 0 0 c e n tn a r ó w , a p o n ie w a ż P e n s y l w a n i a s a m a d o s ta rc z a ła 3/4 części calój p ro d u k c y i S t a n ó w Z je d n o c z o n y c h , w ięc w r. 1 8 4 5 A m e r y k a b y ła w sta n ie w y s ta w ić na s p r z e d a ż sw ój c a ło r o c z n y w y r ó b żelaza, k tó r y w y n o sił przeszło 8 , 8 0 0 , 0 0 0 polskich c en t.

to jc s t o 4 4 0 do 6 6 0 tysięcy c e n t. w ięcój, aniżeli 5 8 0 w ielkich p ie c ó w p r o d u k u j ą ro c z n ie w e F r a n c y i , a trzy razy więcój, niż w y ra b ia ją w B elgii, i p r a w ie V3 część całój angielskiój rocznej p ro d u k c y i.

W krytycznym 1 8 4 6 r., kiedy w z ach o d n ićj E u r o p ie n ie u ro d z a j s p o w o d o w a ł o k r o p n e klęski, R o ssy a i P o ls k a z e u ro p e js k ic h k r a j ó w d o starczy ły n ajw ięc ćj na s p r z e ­ daż sw ojój pszenicy. N a jg łó w n ie js z e w E u r o p i e s k ł a d y zboża znajdują się w N ice, G e n u i, A m s t e r d a m i e , R o t e r - d a m i e , H a m b u r g u , G d a ń s k u , L o n d y n i e , L i w e r p o l u , G la s g o w ie , T a g a n r o g u , R o s to w ie , M a r y u p o łu , R y d z e , M arsylii i w kilku in n y c h m iejscach ; op ró cz te g o Ale*

x a n d ry a w E g ip c ie j e s t p u n k t e m d o sta rc z a ją c y m d o E u ­ ro p y b a rd z o w iele pszenicy (1).

Ze w szy stk ich w yżćj w s p o m n i o n y c h p u n k tó w , n a j­

tańsze ceny były o d 13 do 1 6 f r a n k ó w w O d e s s i e i i n ­ nych p o rta c h m o r z a C z a r n e g o ; w A le x a n d ry i o d 1 2

(1) D la c iek aw o ści, w y p isu jem y p ra w ie d o sło w n ie u rz ęd o w e ogłoszenie fran cu zk ieg o m in is tra ro ln ictw a, w ja k ie m m iejscu i jak ie c en y w ow ym czasie w m ie sią ca ch p a źd z ie rn ik u i listo­

padzie 1846 r. p a n o w ały na pszen icę:

Cena heklolitru

Miasta Miesiąc na fra n k u

R o te rd a m w p a ź d z ie rn ik u 25 Ir. 57 c en t.

B e rlin — 24 — 16 —

L u b e k a — 21 — 62 —

H a m b u rg — 27 — 73 —

S zczecin — 22 — 64 —

T r y e s t — 18 — 47 —

M o g u n cy a — 27 — 50 —

G e n u a — 21 — 53 —

A n k o n a ~ 1 6 — 78 —

R zym — 1 9 — 38 —

L iw o rn o — 19 — 4 —

Kor,una — 1 9 - 4 6 - -

M u rcy a — 23 — 43 —

M alaga — - 1 9 — 68 —

B ilb ao — 1* — 34 —

K ad y x — 24 — 26 —

B a rcelo n a — 2 4 — 72 —

K o p en h ag a — 15 —

C h ry sty a n ia — 24 — 44 —

O dessa: polska p sz e n ic a — 1 4 — 16 —

— b e ssa rab sk a — 12 — 24 —

P e te r s b u r g — 16 — 80

A le x a n d ry a w E g ip c ie — 12 — 50 - A n tw e rp ia w listo p a d z ie 2 6 — 71 —

G d a ń sk — 2 2 — 53 —

B re m a — 22 — 72 —

N ice — 21 — 37 —

N eap o l — 1 9 — 71 —

L o n d y n — 26 — 68 —

N owy Y ork — 12 — 9 —

Tom 11, Kwiecili 18«. 3

do 1 2 fr. 5 0 cen. za h e k to litr, a w A m e r y c e w N o w y m Y o r k u w tćj/.e s a m ć j e p o c e , pszenico stolo no 1 2 fr. 9 cen. za h e k to litr.

W O d e ssie tr z e b a b y ło płacić za u b e z p ie c z e n ie od 2 1/"2 do 5X , k o m is s o w e g o i za n o ło d o w u n ie no o k r ę t d o 3 na 100 od h e k to litra .

W A le x n n d ry i cło w y w o z o w e w y n o siło Y±% no 1 0 0 ; n a ła d o w a n i e na o k r ę t od 2 5 d o 3 0 c e n ty m ó w , u b e z p ie ­ czenie 3/4 na 1 0 0 i t r a n s p o r t 2 fr. 7 5 c e n t. od h e k ­ tolitra.

W N o w y m Y o r k u zaś, w y w ó z w o ln y , a w szelk ie in ­ n e koszta w r a z z t r a n s p o r t e m do a n g ielsk ich lu b fran- cu zk ic h p o r t ó w , w ł a ś n i e do k r a j ó w g d zie bićdo n a jw ię - cćj d a ł a się w e znaki, w ynosiły od 3 fr. 5 0 c en t. do 4 f r a n k ó w . A w ię c i d o s t a w ę pszenicy do E u r o p y , S ta n y Z jed n o c z o n e m o g ły u sk u te c z n ić d a le k o tan ićj niż R ossya i P o ls k a , k tó r e te n p r o d u k t n a jw ię c ć j o b chodzić p o w i ­ nien (1).

G dzie tylko idzie rzecz o h a n d e l, A m e r y k a n i n zaw sze i w szędzie up rzed zi E u ro p e jc z y k a . S y b c ry a d o tą d b y ła dla m ie s z k a ń c ó w .S ta n ó w Z jed n o czo n y ch terra incognita, i nie w c h o d z iła w o b r ę b h a n d lo w y c h ich czynności; lecz w k o ń c u zeszłego ro k u niejaki Aaron II. Palmer w y ­ d a ł d z ie ło (2), o p is u ją c e k a te g o r y c z n ie z a m o ż n e s y b e ­ ryjskie ś r o d k i i ź r ó d ł a dla h a n d lu , w id o k i j a k i e p r z ę d ­ l i ) ^{N ic} będziemy w chodzili w dalsze szczegóły amerykańskie­

go h a n d lu , lecz o d syłam y c zy teln ik a do ciekaw ego d z ie ła w tym p rz ed m io c ie: „ Commercial S ta tistics b y J o h n M acgrcgor in ^{L o n ­}

don. I V tom y, 1844— 1848.

(2) M em oir G engraphical P o litic a l a n d com ercial on th e prcscut state production, R esources a n d C ip a b ilitie s fo r commerce o f S i- beria, M u n th u n a a n d the A siatic Ista n d s o f the N o r th Pacific Ocean, a n d the im p ortance o f opening commercial intercources uiith thotre confries, tfete Y o rk, 1 848,1 vo t.

s t a w ia ją w tym w z g lę d z ie M a n d ż u r y a i in n e p rzy leg le S y b e ry i o b s z e r n e kraje, i azyntyckie w yspy p ó łn o c n y c h s t r e f o c e a n u S p o k o jn e g o , z ach ęcając sw o ich z io m k ó w do z a p ro w a d z e n iu w ty ch k rajach to w a r z y s tw h a n d lo ­ w y c h . N ić m a w ą tp liw o ś c i, że jeżeli tylko A m e r y k a n ie u s ł u c h a j ą ra d P a l m e r a , r o z le g le i p r a w ie p u s te o b sz a ry s y b e ry jsk ie i A zyi ś r o d k o w ó j , w k r ó t k im czasie ożyją i p rz y b io rą in n ą p o stać.

Z C h in a m i A m e r y k a n ie są w do ść d o b ry c h s t o s u n ­ k a c h , z J a p o n i ą tok jak m o g ą, ale zaw sze lepićj niż A n g licy lub F r a n c u z i , którzy j e d n i tylko m o g lib y p o tę g ę s w o ję r ó w n o w a ż y ć ze z b y t w ielk icm i w p ły w a m i a m e r y ­ k a ń s k ie g o h a n d lu na ty c h m orzach. C h iń czy cy n a w e t w ie­

le w y ra b ia ją n ajn o w sz y c h g a t u n k ó w j e d w a b n y c h m a - te r y j dla A m e r y k a n ó w , k tó r e ci w ty m celu s p r o w a ­ d z a ją n a w z ó r z L u g d u n u , i późnićj c h iń s k ie w y r o b y s p r z e d a ją o 2 0 ^ tanićj, niż F ra n c u z i m o g ą s p r z e d a w a ć sw oje. T a okoliczność przed kilku laty znaczn ie s p a r a ­ liż o w a ła j e d w a b n y p rz e m y sł w e F r a n c y i , i s ta ła się przyczyną u p a d k u w ielu fabryk lu g d u ń s k ic h . Z p o le p s z e ­ n ie m h a n d lo w y c h s t o s u n k ó w z C h in a m i, p rz e m y s ł j e d ­ w a b n y w E u r o p i e jeszcze w ię c ć j m o że u c ie r p iś ć , a przy- n a jm n ić j nietyle się rozszerzyć, ile m u do teg o nad ają p r a w a : n iep o s p o lity g u s t i w y tw o r n o ś ć francuzkich w y ­ r o b ó w .

Najpowabniejszym przedmiotem handlu przyw ozow e­

go dla Japończyków jest wieloryb, i chociaż to niewielu jest znunćm, jest jednak istotną prawdą, że w północnych strefach oceanu Spokojnego znajdują się wieloryby da­

leko obficićj, aniżeli w jakimkolwiek innóm kuli ziem- skiśj

m iejscu,

Niezła to będzie

ponęta dla przedsiębier*

s tw a A m e r y k a n ó w , któ rzy p o d o b n y c h o k o lic z n o śc i n i­

g d y nie zanie dbują.

Jeżeli w iec A m e r y k a n i e , co w re sz c ie n ie t r u d n o o d ­ g a d n ą ć , za p o m o c ą c z aro d ziejsk iej lask i, p o d b iją pod sw ó j w p ł y w i te n z a k ą te k ś w ia ta i z a g a rn ą go przez sw ój czynny i p o stęp o w y h an d el: jak i to w y w r z e s k u te k na h an d e l E u r o p y , a szczególniej w ś r o d k o w y c h p a ń ­ s t w a c h ? Z b a w i e n n y , jeżeli o p ie s z a ła E u r o p a zdoła sta ­ wić g o d n y o p ó r p rzez czynność i w s p ó łu b i e g a n ie się;

o b s z e r n e k ra je ś r o d k o w ć j A zyi ze s w e g o g e o g raficzn eg o p o ło ż e n ia , m o g ą być p la c e m tćj h a n d lo w ć j w a lk i, na k a ż d ć m zaś in n ć m m iejscu A m e r y k a n i e o tr z y m a j ą z w y ­ c ię s tw o , c h y b a b y ja k ie s z c zeg ó ln e, w y ją tk o w e ad hoc p r a w a w E u r o p i e , czego się s p o d z ie w a ć nic m o ż n a , s ta ­ ły t e m u na p rz e s z k o d z ie . P r z e c iw n y z a ś s k u t e k n a s t ą ­ pi, jeżeli E u r o p u z o stan ie j a k d o tą d p o g rą ż o n a w teo ry i 0 n iecz y n n a w p r a k t y c e ; A m e r y k a n i e n ie ty lk o m o g ą , ale i p o w in n i z n a t u r a l n e g o b ie g u rzeczy o tr z y m a ć p ie r ­ w s z e ń s tw o w h a n d lu e u r o p e j s k im w sa m ć j E u r o p i e . N n jg ló w n ie jsz e m i k o n s u m e n ta m i s u r o w y c h e u ro p e js k ic h p r o d u k t ó w są: A n g lia i F r a n c y a , j a k o n a jw ię c ć j ucy­

w ilizow ane i s t o s u n k o w o n a jlu d n iejsze k ra je ; p r z e r o b i o ­ ne zaś p r o d u k t u , każdy k raj k o n s u m u je u s i e b ie , z b y w a ­ j ą c ą tylko ilość ro z s y ła ją c z e w n ą trz . P r o d u k c y ą p r z e r o ­ b io n y c h to w a r ó w na z e w n ę tr z n ą sp rz e d a ż , zn aczn a część k r a j ó w e u ro p e js k ic h n ie w ie le m oże się chlubić, a w ięc t r z e b a p o p rz e s ta ć na w y w o z ie p ić rw s z y c h , czyli s u r o ­ w ych p r o d u k t ó w . W id z ie liś m y zaś, że A m e r y k a n i e p r a ­ w ie w szy stk ic h ta k ic h p r z e d m io t ó w d o s ta rc z a ć m o g ą , 1 d o s ta rc z a ją do w szy stk ich z a c h o d n ic h e u r o p e js k ic h p o r t ó w tan ićj, a często i w lepszym s t a n ie , niż in n e eu ro p e js k ie p a ń stw a . W e ł n a , m a r z e n ie p rz y s z łe g o ź ró -

d la intraty n ie je d n e g o n a d w iś la ń s k ie g o lu b n a d d n ie - strz a ń sk ie g o o b y w a t e l a , a lb o m ie sz k a ń c a k a rp a c k ic h k r a i n , lu b p ię k n y c h ró w n in s z lą z k ic h , sp r z e d a je się nujw ięcćj d o A n g l i i . H a n d e l t e n po części zboczył z w ła śc iw ó j d ro g i, b o przech o d zi przez r ę c e n a d e r m a lć j liczby k o m i s s a n t ó w , i n ie lito śc iw y c h spekulan­

tów. Z d a je się, że A m e r y k a n i e jeszcze nie d o tk n ęli tćj gałęzi w E u r o p i e , i p e w n ie jćj n ie d o tk n ą , b o w ie d z ą d o b rz e , że A nglicy m a ją w A u stra lii o g ro m n e o w c z a rn ie : tak , iż w p o r ó w n a n i u z n iem i na jb o g a tsz e w ę g ie r s k ie są niczem . W r. z eszły m z w ie d z a ł K r ó le s tw o je d e n z P o z n a ń c z y k ó w pan Sz., k tó ry kilka la t b a w ił w A u stralii; o p o w ia d a ł on b a rd z o w iele c ie k a w y c h szcze­

g ó ł ó w o ta m e c z n y c h o s a d a c h i zak ła d a c h . A n g ie ls k ie t o w a r z y s tw o , u k tó r e g o b y ł w o b o w ią z k u p rzez c a ły czas s w e g o p o b y tu w A u s tr a lii , zaw iązan e w celu h o d o ­ w an ia ow iec, m ia ło ju ż 6,000,000 sz tu k , a jeszcze p o ­ s t ę p o w e czyniło k ro k i, zam ierzając d o p r o w a d z ić o w c z a r ­ n ię do o g ro m n ć j liczby 1 5 m ilio n ó w . N ie je s tto bajka 1 n '^ m a w ą tp liw o ści, że h a n d e l na w e ł n ę z A n g lią m usi z czasem u ledz zn a c z n e m u o g ran iczen iu , a w k o ń c u j e ­ śli A m e r y k a n i e s p o s tr z e g ą dla tćj gałęzi p rz e m y s łu p o ­ m yślne w id o k i, n ie z a n ie d b a ją z a p ro w a d z ić u sie b ie o w c z a r ń nu sk alę a u s tra lijs k ic h , w o b s z a r a c h O r e g o n u lub T e x asu alb o K alifornii, za o b r ę b e m zło te g o o k rę g u (iGold dislrict).

J a k n ie g d y ś F e n ic y o i K n rta g e n n p a n o w a ły n ad s ta ­ ro ż y tn y m h a n d lo w y m ś w ia te m , a W i e l k a B ry ta n ia p a ­ n u je n ad n a s z y m ; ta k na przyszłość S tany Z je d n o c z o n e p ó łn o c n ć j A m e ry k i o g a r n ą cały h a n d e l n a o b u d w ó c h p ó łk u la c h ; j e s tt o w y r o k O p a trz n o ś c i, w y n a g ra d z a ją c y

ten

lu d za je g o p r a c ę , czy n n o ść, p r a k ty c z n e życie i d ążn o ść k u o św ia c ie .

O k a z a liśm y w y żćj, że w y k r y te s k a r b y w Kalifornii n a d a ły w o s t a tn i m czasie najw iększy a przynnjm niój n a j­

w idoczniejszy p o p ęd h a n d l o w i , i d la t e g o zw rócim y się z n o w u do K alifornii i jć j b o g a c tw .

P . Pinlterlon o p is u ją c o d k r y c i e Kalifornii p rzez D r a - k e g o , który ją n a z w a ! Nowym Albionem, o p o w ia d a , że Sir Francis Drakę p rzed 2 5 0 luty u tr z y m y w a ł „ iż kraj te n o b fitu je w zło to i s r ć b r o , iż za n n jm n ie js z ć m p o r u ­ sz e n ie m g r u n t u ry d le m lu b o s k a r d e m , d ro g ie t e k ru s z c e b a r d z o w id o c z n ie się o k a z u ją , p o m ie s z a n e z czarnozie- ro em (willi mould)." T c r r y t o r y u m N o w e g o M e x y k u leży z ty ł u tuż za Nowym Albionem, po d ru g ić j s t r o n ie w ąz- kićj z a to k i, i w ł a ś n i e n a tej p rzes trz e n i zn ajd u ją się d a - w n ićj w y k r y t e , j e d n e z n a jb o g a ts z y c h k o p a lń s r ć b r a w Santa-Fe. T e ra ź n ie js z e zaś o d k ry c ia z ło t e g o k ru s z c u , o s ta te c z n ie p rz e k o n y w a ją o p ra w d z iw o ś c i tw i e r d z e n i a p. Dralce, k t ó r e m u w o w y m czasie m a ł o w ie rz o n o .

Z n a k o m i ty g e o g r a f p. W y l d sp o rząd ził n i e d a w n o m a p - pę W y ż s z ć j K alifornii, i ozn aczy ł p rz e s trz e ń no k tó r ć j z n a jd u ją się n o w o o d k r y t e celniejsze z ło to d a jn e rozsepy;

p o d ł u g tćj m o p p y , złota strefa z a jm u je pas d łu g i n a 6 0 0 i sz e r o k i n a 1 0 0 do 1 5 0 mil a n g ielsk ich , to j e s t do 1 3 0 polskich m il na d łu g o ś ć , i od 21 do 3 3 mil n a s z e r o ­ kość. W i d a ć , że ta p rzes trzeń obliczona j e s t d o sa m ć j zach o d n iej poch y ło ści Sk alisty ch g ó r , Sierra - Verde t a m z w a n y c h ; lecz zdaje się, że i to obliczenie, j a k k o l w i e k w ie lk i e , j e s t je s z c z e n ie d o s ta t e c z n e , bo p o d ł u g w s z e l­

k ie g o p r a w d o p o d o b i e ń s t w a , z ło to d a jn e ro z s e p y Kalifornii p rz e c h o d z ą na w s c h o d n ią s t r o n ę S k a listy c h g ó r n a te r r y - to r y u m , na k tó r ó m b io r ą p o c z ą te k r i ć k i del Norie Piąte