Zniesienie wymogu pochodzenia szlacheckiego przy otrzymywaniu dostojeństw i godności duchownych

Stanisław Liszewski

Zniesienie wymogu pochodzenia

szlacheckiego przy otrzymywaniu

dostojeństw i godności duchownych

Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 1, 117-124

T O W A R Z Y S T W O N A U K O W E P Ł O C K I E . R O C Z N I K I.

S T A N I S Ł A W L I S Z E W S K I .

ZNIESIENIE WYMOGU POCHODZENIA

SZLACHECKIEGO

P R Z Y O T R Z Y M Y W A N I U D O S T O J E Ń S T W 1 G O D N O Ś C I D U C H O W N Y C H . W d a w n e j P o ls c e s z la c h ta b y ła w s z y s tk ie m , jej p r z y s ł u g i w a ł y w s z e lk ie p r a w a i p rz y w ile je , d o s t ę p d o u r z ę d ó w i g o d n o śc i. P r a w d a ta m a z a s t o s o w a n i e r ó w n ie ż i d o s t o s u n k ó w k o ś c ie ln y c h . B is k u p ­ s tw a , o p a c t w a , k a p i t u ł y k a t e d r a l n e , z c z a s e m n a w e t i k o le g ja c k ie b y ł y z p r a w a d o s t ę p n e t y lk o d la s z la c h ty , p r a k t y c z n i e d o niej n a l e ­ ż a ły r ó w n ie ż w s z y s t k i e b o g a ts z e p r o b o s t w a 1). W p r a c y niniejszej p r z y j r z y m y się s p r a w i e s k a s o w a n i a o g r a n ic z e ń p l e b e j u s z ó w p r z y o t r z y m y w a n i u d o s t o j e ń s t w i g o d n o ś c i d u c h o w n y c h .

P i e r w s z y k r o k w tej d z ie d z in ie zro b ił s e jm cz te ro le tn i, u c h w a ­ lając p r a w o o m i a s t a c h 18 k w i e t n i a 1791 r. U t r z y m a ł w p r a w d z i e s e jm c z te ro le tn i z a s a d ę , że d o K a p i t u ł k a t e d r a l n y c h m a j ą d o s t ę p t y l k o „ b e n e n a t i “ z w y j ą t k i e m 5 k a n o n ij d o k t o r s k i c h , a le o rz e k ł, że w k a p i t u ł a c h k o l e g ja c k ic h p l e b e ju s z e m a ją d o s t ę p d o w s z y s t k i c h pra- ła tu r i k a n o n ij i w o g ó le do w s z y s t k i c h i n n y c h „ b e n e fic jó w s e k u la r- n y c h i r e g u l a r n y c h “. P i e r w s z y to b y ł k r o k w k i e r u n k u n a p r a w i a n i a w i e k o w e j k r z y w d y , k r o k w p r a w d z i e n ie r a d y k a l n y , ale z g o d n y z p o ­ s t ę p o w a n i e m te g o s e jm u , k t ó r y c h c ia ł d o k o n a ć p r z e b u d o w y p a ń s t w a nie d r o g ą g w a ł t o w n e j re w o lu c ji, ale p o w o ln e j p o k o jo w e j e w o lu c ji 2). B ąd ź co b ą d ź w y ł o m w w y ł ą c z n o ś c i sz la c h e c k ie j b y ł z ro b io n y . M o ż ­

’) P o r. w tej s p r a w ie : B a lc e r , S k a r t a b e la t w u str o ju s z l a c h e c t w a p o ls k ie g o , s tr . 7 7 — i 10. — Z a c h o r o w s k i, R o z w ó j i u stró j k a p it u ł p o ls k ic h w w i e k a c h ś r e d n ic h , str. 1 1 9 - 1 2 6 .

n a się b y ł o s p o d z ie w a ć , że w k r ó t c e p o d t c h n i e n i e m d u c h a c zasu d o s tę p w s z y s t k i c h g o d n o ś c i d u c h o w n y c h z o s ta n ie o t w a r t y d la p l e b e ju s z ó w - N ie d o c z e k a li się j e d n a k te g o p l e b e ju s z e za c z a s ó w w o ln ej R rz e c z y - p o sp o litej. D o p ie r o p o u t w o r z e n i u K s i ę s t w a W a r s z a w s k i e g o p o w i a ł n o w y p r ą d , p r ą d r ó w n o ś c i o b y w a te ls k ie j. H a s ł o W ielk ie j R e w o lu cji: * r ó w ­ n o ś ć w o b e c p r a w a “ z n a la z ło z a s t o s o w a n i e n a z ie m ia c h p o lsk ich . K o n s t y t u c j a K s i ę s t w u W a r s z a w s k i e m u n a d a n a głosiła, że t;w s z y s c y o b y w a t e l e s ą r ó w n i p r z e d o b lic z e m p r a w a “ (§ 4). T o p o s t a n o w i e ­ n ie K o n s ty tu c ji m u s ia ło o d d z i a ł a ć i n a s to s u n k i k o ś c ie ln e i o d d z i a ­ ła ło . W y w ó d s z l a c h e c t w a z 4 h e r b ó w (ojca, m a tk i, b a b k i ojczy stej i m a c ie rz y s te j), w y m a g a n y d o t ą d o d t y c h , k tó r z y o t r z y m y w a l i „stal- l u m “ w K a p itu ła c h K a te d r a ln y c h , w d o b ie K s ię s tw a W a r s z a w s k i e g o z o s ta ł s k a s o w a n y . T a zaś r e f o r m a z w i ą z a n a jest ja k najściślej z P ło c k ie m , bo s to s u n k i p ł o c k i e d a ł y d o niej p o w ó d .

Z n i e s i e n i e w y m o g u s z l a c h e c t w a p r z y o b e j m o w a n i u kan o n ij w K a p i t u ł a c h K a t e d r a l n y c h z a w d z i ę c z a ć n a le ż y ó w c z e s n e m u m i n i ­ s tro w i s p ra w ie d liw o ś c i F e lik s o w i Ł u b i e ń s k i e m u , k t ó r y c h o c ia ż s a m p o c h o d z i ł z r o d u m a g n a c k i e g o , to j e d n a k m a j ą c r z a d k ą z a le tę lojal­ n o ści w z g l ę d e m p r a w o b o w i ą z u j ą c y c h , s t a n ą ł s z c z e rz e i b e z z a ­ s tr z e ż e ń n a s t a n o w i s k u K o n s ty tu c ji K s i ę s t w a W a r s z . i p o s t a n o w i ł j e d n ą z jej z a s a d p r z e w o d n i c h , r ó w n o ś ć w o b e c p r a w a , w p r o w a d z i ć w ż y c ie t a k ż e w o d n ie s ie n iu d o s t o s u n k ó w k o ś c ie ln y c h . N ie p r z y ­ s zło m u to ła tw o . W a l k ę to c z y ć m u s ia ł d w a lata zgórą.

P i e r w s z ą p r ó b ę o b a le n ia u p r z y w i l e j o w a n e g o s t a n o w i s k a s z la c h ty w K a p i t u ł a c h K a t e d r a l n y c h z ro b ił Ł u b i e ń s k i z ok azji n o m in a c ji ks. Ig n a c e g o C z y ż e w s k ie g o , k a n . k u ja w s k ie g o , n a s c h o la s te r ję w a r s z a w ­ sk ą . M in is te r s p r a w w e w n ę t r z n y c h i r e lig ijn y c h P a w e ł Ł u s z c z e w s k i chciał n a w n i o s e k Izb y E d u k a c y j n e j Ks. W a r s z . p r z e d s t a w i ć k ró lo w i F r y d e r y k o w i A u g u s t o w i d o n o m in a c ji n a s ta n o w is k o s c h o l a s t y k a w K a p i t u l e W a r s z a w s k i e j ks. Ign. C z y ż e w s k i e g o . O k a z a ł o się atoli, że c h o c ia ż p o o jcu C z y ż e w s k i p o c h o d z ił z d r o b n e j s z la c h ty , to j e d ­ n a k m a t k a je g o S l i w c z y ń s k a z d o m u b y ł a p o d o b n o m i e s z c z k ą k a ­ liską, a z a t e m k a n d y d a t n ie m ó g ł się w y w i e ś ć z h e r b ó w m a tk i, n ie m ó w i ą c o h e r b a c h b a b e k . M in is te r w ię c Ł u s z c z e w s k i n ie m ó g ł go p r z e d s t a w i ć kró lo w i. K s C z y ż e w s k i j e d n a k nie d a ł za w y g r a n ą i u d a ł się d o Ł u b i e ń s k i e g o z p r o ś b ą o o b r o n ę i p o m o c . Ł u b i e ń s k i s p r a w ę ks. C z y ż e w s k i e g o w z ią ł g o r ą c o d o s e r c a i o d n ió s ł się do k ró la p r z e z p o ś r e d n ic tw o m in is tra S e k r e t a r z a S t a n u B rezy , p r z e k ł a ­ d a j ą c m u , że k ró l „ g d y m o ż e całej familji n a d a ć s z l a c h e c t w o , ty m

-119

b ard z ie j w ła s k a w o ś c i sw o jej m o ż e d y s p e n s o w a ć o d w y w o d z e n i a się z m a t k i “ . D o d a j e j e d n a k n a t y c h m i a s t , że „ b io rą c p r a w n i e t e n d i e c e z j a l n y z w y c z a j je st w b r e w K o n sty tu c ji. P r e r o g a t y w y s z l a c h e c ­ kie u p a d ły ..., a d o u r z ę d ó w n i e m a p o t r z e b y u r o d z e n ia , t y l k o z d a t- ności; s k o ro t a k je s t w c y w i l n y c h u r z ę d a c h , r ó w n i e p o w i n n o b y ć i w d u c h o w n y c h k W k o ń c u listu p o d d a j e o g lę d n ie m y ś l, ż e b y k ró l z n ió s ł p o t r z e b ę w y w o d u s z la c h e c tw a : , nie w ie m , c z y n ie w y p a d a p o tr z e b a , ż e b y k ró l i p a n n a s z w y d a ł w tej m ie r z e o g ó ln y w y r o k “ 1). W y r o k u o g ó ln e g o k ró l n ie w y d a ł , a le d y s p e n s y C z y ż e w s k i e m u od w y w o d z e n i a się ze s z l a c h e c t w a m a t k i w id o c z n ie udzielił, b o w ie m y , że m in is te r p r z e s ła ł k ró lo w i jeg o p r e z e n t ę n a s c h o la s te r ję i że k ró l z a m i a n o w a ł go s c h o l a s t y k i e m 31 p a ź d z 1809 r o k u 2). Ks. C z y ż e w ­ ski w ię c d o p i ą ł celu, b o s c h o l a s t y k i e m w a r s z a w s k i m z o s t a ł z a d y ­ s p e n s ą k r ó l e w s k ą , ale Ł u b i e ń s k i z t a k ie g o o b r o t u r z e c z y n a p e w n o n ie b y ł z a d o w o l o n y , b o w z a s a d z ie d r o g a d o K a p i t u ł K a t e d r a l n y c h d la p l e b e j u s z ó w b y ł a z a m k n i ę t a n a d a l. D y s p e n s a b o w i e m n ie z m i e ­ n ia s t a n u r z e c z y , ty lk o go p o n i e k ą d p o tw ie r d z a . T r z e b a w ię c b y ł o c z e k a ć n a n o w ą o k a z ję , a b y w a l k ę o z d e ­ m o k r a t y z o w a n i e K a p i t u ł K a t e d r a l n y c h p o d ją ć n a n o w o . N ie c z e k a ł Ł u b i e ń s k i n a o k a z j ę d łu g o . W k ilk a b o w i e m m ie s ię c y p o z a ł a t w i e ­ niu s p r a w y ks. C z y ż e w s k i e g o z w ró c ił się d o Ł u b i e ń s k i e g o z p o d o b ­ n ą p r o ś b ą ks. P r a ż m o w s k i w im ie n iu ks. S t a s z k ie w ic z a , św ie ż o m i a ­ n o w a n e g o k a n o n i k a p ło c k ie g o 3).

S p r a w a m ia ła się tak. W p o c z ą t k u X I X w. w i k a r j u s z e m k a ­ t e d r a l n y m p ł o c k i m o raz p r o k u r a t o r e m k a p i t u ł y płockiej b y ł ks. J a n S ta s z k ie w ic z , c z łe k c z y n n y i o b r o tn y , a do u s łu g s k o ry . Z a s ł u ż y ł te ż so b ie n a w z g l ę d y k s ię c ia b p a p ł o c k i e g o O n u f r e g o K a j e t a n h S z e m b e k a , k t ó r y go w o s ta tn ic h t y g o d n i a c h s w e g o ż y c ia p r z e d s t a w i ł k ró lo w i n a k a n o n j ę p ł o c k ą fu n d i R a d z iw ie . K ró l d o p ro p o z y c ji K sięcia B is k u p a się p rz y c h y lił i w te n s p o s ó b ks. S ta s z k ie w ic z , wi- k a rju sz kat., z o s ta ł k a n o n i k i e m k a t e d r a l n y m . D e k r e t n o m i n a c y j n y no si d a t ę 4 lu te g o 1809 r. O t r z y m a w s z y n o m i n a c j ę ks. S ta s z k ie w ic z n a t y c h m i a s t p r z e d s t a w i ł ją K a p itu le i z a ż ą d a ł instalacji. K a p i t u ł a z g r o m a d z o n a n a p o s ie d z e n ie t y g o d n i o w e w d n iu 10 m a r c a 1809 r. 9 Ł u b ie ń s k i d o B r e z y z d n ia 4 . IX 1 8 0 9 , B ib l. K r a s , R k s. № 3 9 9 8 . J) Ł u b ie ń s k i d o I z b y E d u k . z d n ia I 4 .X .I 8 0 9 . A r c h . A k t D a w n y c h , D e k r e t n o m in a c y j n y k r ó la z 3 I .X 1 8 0 9 . A k ta K o m is ji R z ą d o w e j t y c z ą c e s ię in t e r e s ó w o s o ­ b is t y c h a r c h ik a te d r y w a r s z a w s k ie j , R k s № 3 0 . 3) P r a ż m o w s k i d o Ł u b ie ń s k ie g o z 15 1 .1 8 1 0 . A r c h iw u m A k t . D a w n y c h , № 2 9 , D e k r e t y a d m in is tr a c y j n e k r ó la z r. 1 8 1 0 .

1 2 0

z g o d z iła się n a in s ta la c ję ks. S ta s z k ie w ic z a , ale z a s tr z e g ła so b ie, że w ciągu r o k u n o w y k a n o n i k m u s i zło ży ć w y w ó d s z l a c h e c t w a z 4 h e r b ó w . D o p ó k i zaś te g o n ie u c z y n i, nie b ę d z ie d o p u s z c z o n y d o p a r t y c y p o w a n i a w d o c h o d a c h K a p itu ły . Ks. S ta s z k ie w ic z w a ­ ru n k i p r z y j ą ł i p r o t o k u ł p o s i e d z e n i a p o d p i s a ł 1). D e c y z ję z d n ia 10 m a r c a 1809 r. p o w z i ę t ą n a p o s ie d z e n iu t y g o d n i o w e m p o t w ie r d z iła K a p i t u ł a n a z e b r a n iu o g ó l n e m d n ia 3 m a j a 1809 r, 2). A l e o w y w o d z i e s z l a c h e c t w a z 4 h e r b ó w ks. S t a s z k ie w ic z na- w a t m a r z y ć nie m ógł. „ M a t k a b o w i e m b y ł a m ie js k ie g o u r o d z e n ia , a i p o ojcu, s z lach cicu lite w sk im , n i e p o d o b n a m u b y ł o b e z n a j w i ę k ­ s z y c h tr u d n o ś c i z n a le ź ć d o k u m e n t ó w “ 3). W id o c z n i e w ię c i t e n oj­ ciec m iejsk ieg o b y ł u r o d z e n ia , co w s k a z y w a ć się z d a je s a m a n a z ­ w a . A cóż d o p ie r o m ó w ić o b a b k a c h . N ic p rz e to d z iw n e g o , że m ie s ią c e u p ł y w a ł y , a ks. S ta s z k ie w ic z z w y w o d e m s z l a c h e c t w a się n ie ś p ie s z y ł i d o k u m e n t ó w o d n o ś n y c h K a p i t u l e n ie p r z e d s t a w i a ł . T o te ż K a p i t u ł a n a p o s i e d z e n i u 9.1X.09 zag ro z iła m u , że jeżeli d o

2. V. 1 0 nie p r z e d s t a w i w y w o d u s z l a c h e c tw a , w t e d y n ie c h y b n i e stal- l u m s w o je u t r a c i 4). P o n i e w a ż w y w i e ś ć się ze s z l a c h e c k ie g o p o c h o ­ d z e n ia nie m ó g ł, w ię c c z e k a ła go k o m p r o m ita c ja . W t y c h o p a ł a c h z w r a c a się d o ks. P r a ż m o w s k i e g o , p r o b o s z c z a K a p i t u ł y p ło c k ie j, z p ro ś b ą , a b y r a to w a ł je g o h o n o r i p o d a ł m u d e s k ę r a t u n k u . T r a ­ fił d o b rz e , b o ks. p ro b o s z c z k a p i t u l n y s p r a w ą się z ajął e n e rg ic z n ie i m ą d r z e . P o s t a n o w i ł b o w i e m c h w y c ić się w y p r ó b o w a n e g o ś r o d k a r a t u n k u t. j. z w ró c ić się d o k ró la z p r o ś b ą za p o ś r e d n i c t w e m m in i­ stra s p r a w ie d liw o ś c i F. Ł u b i e ń s k i e g o 5), a b y h a b ilito w a ć r a c z y ł ks. S ta s z k ie w ic z a d o p o s i a d a n i a kan o n ji, u w a ln ia ją c go o d w y w o d u s z l a c h e c tw a . Ł u b i e ń s k i nie k a z a ł się d w a ra z y prosić, p r z e s ła ł p r o ś ­ b ę d o D r e z n a , a j e d n o c z e ś n i e n a p i s a ł list d o m in is tra S e k r e t a r z a S t a n u B rezy, p o p ie r a ją c o d siebie p r o ś b ę ks. S t a s z k ie w ic z a , a le k ł a ­ d ą c p r z y t e m n a c is k n a to, że „ g d y K o n s t y t u c j a te r a ź n ie js z a o b a liła w s z y s t k i e d a w n e p r z y w ile je i p r a w a n o w e n a d a ł a , r z e c z ą b y ł o b y i d z i w n ą i n i e s p r a w ie d liw ą , a ż e b y t y l k o S t a t u t a K a p i t u l n e m o c n i e j ­ sz e n a d in n e b y ły , ty m b a r d z i e j , iż... w o c z a c h religji w s z y s c y j e s te ś ­ m y r ó w n i14 6). Z n o w u w ię c d a je d e lik a tn ie d o z ro z u m ie n ia , ż e ze v « g l ę d u n a § 4 K o n s ty tu c ji n a le ż a ło b y z n ie ść o g r a n ic z e n ia p le b e ju - sz ó w w d o s t ę p o w a n i u g o d n o ś c i d u c h o w n y c h . ') A r c h iw u m K a p i t u ły P ł o c k i e j . A c t a C a p it u li z r. 1 8 0 9 , k a r ta 72. 2) T a m ż e , k a rta 8 4 . 3) P r a ż m o w s k i d o .Ł u b ie ń s k ie g o z 15,1.10. L c. i ) A c t a C a p it u li P .o c e n s is , S e m . 9 .I X .0 9 - L . c. 5) P r a ż m o w s k i d o Ł u b ie ń s k ie g o z 1 5 .1 .1 0 . L . c. *) Ł u b i e ń s k i d o B r e z y z 2 8 1 1 .1 0 . L . c.

121

T y m r a z e m d o c z e k a ł się Ł u b ie ń s k i, że go w re s z c ie w D re ź n ie z ro z u m ia n o , b o król d e k r e t e m z d n i a 21.1I1.18iO r. w e z w a ł R a d ę M i­ n is tró w , a b y się z a s ta n o w iła , ja k r o z w ią z a ć s p r a w ę ks. S ta s z k ie w ic z a : c z y rz e c z y w iś c ie p r a w d ą jest, że p rz y w ile je K a p i t u ł y stoją w s p r z e c z ­ n o ści z K o n s t y t u c j ą , że z a t e m n a l e ż a ł o b y z n ie ść w y w ó d s z l a c h e c t w a c z y też, g d y b y się te r z e c z y ( K o n s t y t u c j a i S t a t u t y K a p i t u l n e ) d a ły po g o d zić, n a l e ż a ł o b y ks. S t a s z k ie w ic z a h a b ilito w a ć ').

D e k r e t k r ó le w s k i z o s ta ł w z ię ty p o d r o z w a g ę p r z e z R a d ę M i­ n is tró w już n a p o s ie d z e n iu 30.111.1810, a p o raz w t ó r y n a p o s i e d z e ­ niu 2.IV . 1810. W ię k s z o ś ć m in is tró w , a w ię c P r e z e s R a d y St. P o ­ tocki, m in is tr o w ie s p r a w ie d liw o ś c i Ł u b ie ń s k i, s k a r b u —W ę g liń s k i i z a ­ s t ę p c a m in is tra w o j n y gen. W ie lh o rs k i, b y ł a z d a n ia , „że K o n s t y t u c j a n ie c z y n i ż a d n e j ró ż n ic y klas, ...że w s z y s c y o b y w a t e l e m a ją r ó w n e p r a w a d o w s z e lk ic h u r z ę d ó w d u c h o w n y c h , c y w iln y c h i w o j s k o w y c h , że w s z y s tk ie z a t e m w y ł ą c z n e p rz y w ile je , o z n a c z a j ą c e d y s t y n k c j ę k las, są p r z e c i w n e d u c h o w i K o n s t y t u c j i “ . Z r e s z t ą sądzili m in is tr o ­ w ie, „że w s u p p o z y c j i u t r z y m a n i a p r z y w i l e j u K a p i t u ł y , n a d a n i e s z l a c h e c t w a p rz e z N. P a n a X u S t a s z k ie w ic z o w i n ie m o g ł o b y b y ć s k u t e c z n e m , g d y ż p rzy w ile j w y c ią g a c z t e r e c h h e r b ó w a m i a n o w i ­ cie ojca, m a t k i i 2 b a b e k : o jczy stej i m a c ie r z y s te j. W i ę k s z o ś ć p r z e ­ to m in is tr ó w p o d z ie la ła z d a n ie Ł u b i e ń s k i e g o , ż e w y w ó d s z l a c h e c t w a n a l e ż a ł o b y znieść. O p o z y c j ę s ta n o w ił ty lk o m in is te r s p r a w w e w n . i re lig ijn y c h Ł u s z c z e w s k i , k t ó r y u w a ż a ł , „że te t y lk o p r z y w ile je u s ta ły , k t ó r e p r z e c i w n e s ą t e r a ź n i e j s z y m u s t a w o m , lecz n ie s ąd ził, a b y w t y c h rz ę d z ie m ó g ł b y ć p o lic z o n y p rz y w ile j K a p i t u ł y “. K o ­ n ie c k o ń c ó w p o s t a n o w i o n o p r z y g o t o w a ć d o k r ó la o p in ję tej o s n o w y , „że p rz y w ile j K a p i t u ł y co d o w y w o d u s z l a c h e c t w a n ie p o w i n i e n m ie ć te ra z ż a d n e j m o c y , że z a t e m in stalacji X - a S t a s z k ie w ic z a w s t r z y m y w a ć n ie m o ż e “ 2). N a n a s t ę p n ą s e sję R a d y M in is tró w z d n ia 2.IV . 1810 Ł u b i e ń s k i p r z y n ió s ł o b s z e r n ie js z e u w a g i n a p iśm ie, m e m o r j a ł , k t ó r y p o z a p o ­ z n a n i u się z n i m p o s t a n o w i o n o d o ł ą c z y ć d o opinji R a d y M in. j a k o jej u z a s a d n i e n i e i n a t y c h m i a s t w y s ł a ć d o D r e z n a 3).

O p o w y ż s z e j d e c y z ji R a d y S t a n u p o w i a d o m i ł K a p i t u ł ę p ł o c k ą liste m z 2 6 .IV. 1810 p r a ł a t P r a ż m o w s k i . K a p itu ła w y c i ą g n ę ł a 'z niej n a t y c h m i a s t k o n s e k w e n c j e . M ia n o w ic ie n a p o s ie d z e n iu 3 .V .1 8 1 0 K a p itu ła , licząc się z tern, że w n io s e k R a d y M in is tró w b ę d z ie z a a p r o ­

') D e k r e t y A d m i n . k r ó la z r. 1 8 1 0 R p s . № 2 9 . A r c h iw u m A k t D a w n y c h , 2) P r o to k ó ł p o s ie d z e ń R a d y M in ., R p s. № 2 9 . A r c h iw u m A k t D a w n y c h . S e s ja 1 1 5 z d n ia 30.111 1 8 1 0 .

1 2 2 b o w a n y p rz e z króla, z w o ln iła lcs. S t a s z k ie w ic z a o d w y w o d u s z la ­ c h e c t w a i p r z y p u ś c i ł a go d o p a r t y c y p o w a n i a w e w s z e lk ic h d o c h o ­ dach. N ie o m i e s z k a ł w y c i ą g n ą ć k o n s e k w e n c j i z p o s t a n o w i e n i a K a ­ p i t u ł y ks. S t a s z k ie w ic z i n a t y c h m i a s t z m ie n ił K a n o n j ę fu n d i R a d z i- w ie, n a k t ó r ą b y ł z a m i a n o w a n y , n a K a n o n j ę fu n d i K a r w o s i e k i ') J a k w id z ie liś m y R a d a M in is tró w p o ś p i e s z y ł a się z d a n i e m o d ­ p o w ie d z i n a p y t a n i e k ró la , k ró l n a t o m i a s t n i e z b y t się ś p ie s z y ł z w y ­ d a n i e m o d n o ś n e g o d e k r e t u . N ie p o m o g ł o n a w e t p o w t ó r n e p o d n ie ­ sie n ie się m in is tra .Ł u s z c z e w s k ie g o w tej s p r a w i e z 19.V1I.1810 r. D o p ie r o p o p r z e s z ło r o c z n e m o c z e k i w a n i u u k a z a ł się d e k r e t k róla, n o s z ą c y d a t ę 28.VIII. 181 1. D e k r e t o r z e k a ł, że „ p o n ie w a ż w y ł ą c z n e u p r z y w i l e j o w a n i e j e d n e g o s t a n u s p r z e c i w i a ł o b y się K o n s ty tu c ji d u ­ c how i..., o ś w i a d c z a m y , że d o o s ią g n ię c ia instalacji w K a p i t u ł a c h K a ­ te d r a l n y c h . i K o le g ja ta c h K s i ę s t w a n a s z e g o W a r s z a w s k i e g o w y w ó d s z l a c h e c t w a n ie s t a n o w i w a r u n k u i że d u c h o w n i t a k s z la c h ta ja k i nie s z la c h ta w s z e lk ie w t y c h z g r o m a d z e n i a c h d o s to jn o ś c i i m ie jsc a p o s i a d a ć m o g ą “ 2). T a k w ięc Ł u b i e ń s k i d o p i ą ł w r e s z c ie sw eg o . M ia n o w ic ie d o p ią ł, że m i a n o o d t ą d p r z y o b s a d z a n i u g o d n o ś c i d u ­ c h o w n y c h p a t r z e ć ty lk o n a z d a tn o ś ć , a n ie n a u r o d z e n ie .

D e k r e t k r ó le w s k i s p o t k a ł się z o p o z y c j ą w K a p itu ła c h . Nic d z iw n e g o . K a p i t u ł y , z ł o ż o n e z e sz la c h ty , n ie m o g ł y się p o g o d z ić z n o w y m s t a n e m rz e c z y . W i d z i m y to c h o c ia ż b y z i n c y d e n t u , jaki z a s z e d ł w G n ie ź n ie . B y ło to tak. A r c b p R a c z y ń s k i m i a n o w a ł k a ­ n o n i k i e m g n i e ź n i e ń s k i m k s W ie s io ło w s k ie g o . K a p i t u ł a n i e c h c ia ła go j e d n a k p rz y ją ć d o s w e g o g ro n a , b o ks. W ie s io ło w s k i b y ł p o c h o d z e ­ n ia n ie s z la c h e c k ie g o . Nic nie p o m o g ł a n o m i n a c j a s a m e g o a r c b p a p r y m a s a . K a p i t u ł a t w a r d o s ta ła p r z y s w o j e m m i m o d e k r e t u króla. A r c b p , c h c ą c z ł a m a ć o p ó r K a p i t u ł y , o d n ió s ł się d o kró la, k t ó r y d e ­ k r e t e m z d n ia 2 6 X 1 .1 8 1 2 r o z k a z a ł m in is tr o w i s p r a w w e w n ę t r z n y c h i re lig ijn y c h , a b y p r z y w i ó d ł K a p i t u ł ę d o z a s t o s o w a n i a się d o d e k r e t u z 28.VIII. 1811, k a s u j ą c e g o w y w ó d s z l a c h e c t w a 3). T a k w ię c w d o b i e K s i ę s t w a W a r s z a w s k i e g o k w e s t j a d e m o k r a ­ ty z a c ji K o ś c io ła z o s t a ł a p r z e p r o w a d z o n a z g o d n ie z d u c h e m K o n s t y ­ tucji K s i ę s t w a i h a s ł e m W ie lk ie j R e w o l u c j i : r ó w n o ś ć w o b e c p r a w a . P o u p a d k u K s ię s tw a W a r s z a w s k i e g o , a w ła ś c iw ie p o z a ję c iu go p rz e z w o js k a r o s y js k ie s p r a w a o d ż y ł a n a n o w o . O d ż y ł a zaś d la ­ te g o , że d e k r e t k ró la z 28.VIII.1811 r. z a ł a t w i a ł s p r a w ę ty lk o ze ') A c t a C a p P lo c . S e s ja z d n ia 3 . V . 1 8 ! 0 r. 2) D e k r e t k r ó la z 21 V III 1811 r. A r c h iw u m A k t D a w n y c h , D e k r e t y a d m in i­ s tr a c y j n e k r ó la , R p s . № 3 0 . 3) D e k r e t y a d m in is t r a c y j n e k r ó la , A r c h iw u m A k t D a w n ,, R p s . № 3 2 .

123

s t a n o w i s k a p r a w a p a ń s t w o w e g o , a t y m c z a s e m w tej k w e s tji z a b ie r a ły g ło s i c z y n n ik i k o ś c ie ln e , m ia n o w ic ie p a p i e ż L e o n X w r. 1515 p o ­ tw ie rd z ił s t a t u t y p i o tr k o w s k ie . D o p ó k i w s z a k ż e Ks. W a r s z . istniało, K a p i t u ł y s ie d z ia ły cicho. G d y j e d n a k z n a la z ło się w e w ł a d z y c e s a ­ rz a A l e k s a n d r a , z a r a z K a p i t u ł a p ło c k a n a sesji g e n e r a ln e j z 9.IX. 1813 p o s t a n o w i ł a w y s t ą p i ć d o b p a , a b y „dla s p o k o jn o ś c i i b e z p i e c z e ń s t w a s u m i e n i a “ w y s t a r a ł się w tej s p r a w i e o d y s p e n s ę p a p ie s k ą , z n o s z ą c ą w y m ó g p o c h o d z e n i a s z la c h e c k ie g o ’). I n n e m ia ł b p k ł o p o t y , a z r e s z tą t r u d n o się b y ł o w t y m r o k u g o r ą c y m z w r a c a ć d o p a p i e ż a w s p r a w i e w z g l ę d n i e d o s y ć d r u g o r z ę d ­ nej. T o te ż n a ra z ie p r ó b a K a p i t u ł y s k u t k u n ie o d n io s ła . K a p i t u ł a n ie d a ł a w s z a k ż e z a w y g r a n ą i n a sesji z dn. 9.1X.1814 r. p o s t a n o ­ w iła, że d o p ó k i nie n a d e j d z i e d e c y z ja p a p i e s k a , z n o s z ą c a rz e c z o n e p r a w o , d o t ą d p r z y instalacji k a n o n i k ó w b ę d z i e w y m a g a ł a w y w o d u s z l a c h e c t w a 2). O d t ą d w ię c z n o w u w c h o d z i w ż y c ie d a w n e p r a w o , ż e p r z y o b e j m o w a n i u g o d n o ś c i w K a p i t u l e p ło c k ie j w y m a g a n o w y ­ w o d u p o c h o d z e n i a s z la c h e c k ie g o . N ie r o b io n o j e d n a k z te g o k w e s tji s ta n u , ja k d a w n ie j. Bo c h o c ia ż z a s a d n ic z o w y m a g a n o d y s p e n s y p a ­ pieskiej o d b r a k u s z la c h e c k i e g o p o c h o d z e n i a , to j e d n a k c z a s e m d o ­ p u s z c z a n o d o K a p i t u ł y o s o b y p o c h o d z e n i a p l e b e j s k i e g o b e z d y s p e n ­ s y p a p ie s k ie j. M ia ło to m ie js c e np. w r. 1815. M ia n o w ic ie n a sesji z d n ia 3 .V . 1815 K a p i t u ł a p o z w o liła in s t a l o w a ć n a K a n o n j ę fu n d i R a d z i w i e ks. A n t . K ró le w ie c k ie g o , m i a n o w a n e g o p r z e z R a d ę S t a n u K s i ę s t w a W a r s z a w s k i e g o , c h o c ia ż nie p r z e d s t a w i ł d y s p e n s y p a p i e ­ skiej o d p r z e s z k o d y z b r a k u p o c h o d z e n i a s z la c h e c k ie g o , a z r o b iła to n a p r o ś b ę b p a n o m i n a t a i a d m i n i s t r a t o r a d iecezji p ło c k ie j ks. T o m a ­ sza O s t a s z e w s k i e g o . Z w r ó c i ł a się j e d n a k z p r o ś b ą d o b p a , a b y t e n w p ł y n ą ł n a R z ą d , iż b y n i e m i a n o w a n o n a k a n o n j e s z la c h e c k ie nie s z la c h ty , a t y m z n ie s z la c h ty , k t ó r z y s ą w K a p itu le , a b y w y r o b i o n o d y s p e n s ę p a p i e s k ą 3). Ks. K r ó l e w i e c k i lo jaln ie z a s t o s o w a ł się d o ż ą d a n i a K a p itu ły , w y r o b i ł s o b ie d y s p e n s ę p a p i e s k ą i p r z e d s t a w i ł ją n a sesji z d n . 3 .V . 1817 r . 4).

A l e ta k ie z a ła tw ia n ie s p r a w y o d w y p a d k u d o w y p a d k u c ią ż y ło K a p itu le , to te ż ra z p o ra z p ro si b p a P r a ż m o w s k i e g o , n a s t ę p c ę O s t a ­ s z e w s k ie g o , a b y s tara! się tę k w e s t j ę z a ł a t w i ć z a s a d n ic z o , w y j e d n u ­ ją c d y s p e n s ę p a p i e s k ą . I w r e c z c ie K a p i t u ł a d o p i ę ł a sw e g o . M i a n o ­ w icie p o d dn. 16.VIII 1822 r. p a p ie ż L e o n V II w y d a ł b r e v e , m o c ą ') A c t a C a p , P l o c e n s i s , S e s s io z d n . 9 I X . 1 8 1 3 —A r c h K a p . P ł ., R p s. № 2 9 . 3) T a m ż e S e s ja z d n ia 9 ,I X . 14. 3) T a in ż e S e s ja z d n ia 3 . V . I 8 1 5 . !) T a m ż e . S e s j a z d n ia 3 .V .1 8 1 7 .

124

k t ó r e g o s k a s o w a ł w y w ó d s z l a c h e c t w a p r z y o b e j m o w a n i ą g o d n o ś c i d u c h o w n y c h . S t w i e r d z a p a p ie ż , że to, co b y ł o d o b r e z a Z y g m u n t a i L e o n a X , to o b e c n ie b y ł o b y s z k o d liw e d la K o ś c io ła , g d y ż z e w z g l ę d u n a r z a d k o ś ć p o w o ł a n i a d o s t a n u d u c h o w n e g o w ś r ó d s z la c h ty , t r z e b a b y ł o b y d o K a p i t u ł w p r o w a d z a ć m ie r n o ty . T o te ż p a p i e ż p o w o d o ­ w a n y tą racją, ja k r ó w n ie ż p r a g n i e n i e m o k a z a n i a p r z y s łu g i c e s a r z o ­ w i r o s y j s k i e m u i k r ó lo w i p o l s k i e m u A l e k s a n d r o w i I, k t ó r e m u d u ż o z a w d z ię c z a , znosi r z e c z o w e p r a w o 1). T a k w ię c w r. 1822 k w e s t j a z o s ta ła z a ł a t w i o n a i p o d w z g l ę d e m p r a w a k o śc ie ln e g o .

') K s . S t. C h o d y ń s k i i ks. Ja n F ija łe k . S t a tu ty K a p i t u ł y k a t. W ł o c ł a w s k i e j , s tr o n a 1 2 5 — 6.