Grobowiec nieznanego duchownego odkryty w kolegiacie tumskiej pod Łęczycą

Zbigniew Ciekliński

Grobowiec nieznanego duchownego

odkryty w kolegiacie tumskiej pod

Łęczycą

Ochrona Zabytków 2/1 (5), 31-34

, 70

G R O BO W IE C N IE Z N A N E G O D U C H O W N E G O

OD K R Y TY W K O LEG IA C IE TU M SK IEJ PO D ŁĘCZYCĄ

Do d nia dzisiejszego nie zostało przez naukę ustalone, z jakich powo­

dów kościół kolegiacki w Tum ie odgryw ał przodowniczą rolę w życiu

kościelnym Polski piastowskiej we wczesnym średniowieczu. Czy tylko

położeniu geograficznemu starożytnego grodu należy zawdzięczać po­

wstanie świątyni, k tó ra dziś jeszcze im ponuje swym i rozmiarami i za­

pewne nie była b u d o w an a jedynie dla potrzeb nielicznych mieszkańców

prym ityw nej osady. Położona niemal idealnie w centrum ówczesnej

(a także dzisiejszej) Polski została w y b ra n a Łęczyca jako najdogodniej­

sze miejsce do o dbyw ania zebrań synodalnych duchowieństwa pol­

skiego.

Mimo wysiłków monogralisty kolegiaty prof*. Walickiego nie było

dotychczas niezbitych dowodów na to, czy kościół został zbu d ow an y

jako św iąty n ia klasztorna, czy też przy swym powstaniu nie był pom y­

ślany jak o przyszła k ated ra dla mającego powstać biskupstwa.

Może pewne światło na powstanie i pierwsze lata istnienia kolegiaty

rzuci odkrycie grobu wyższego dostojnika kościelnego, dokonane w lipcu

1948 r. w kolegiacie tumskiej. W czasie ostatnich robót architektonicz­

nych p rzy p ad k o w o natrafiono w północnej bocznej absydzie kościoła

na grób znajdujący się około 70 cm poniżej poziomu posadzki, n a k r y ty

sześcioma prostokątnym i płytam i piaskowca. I rzecia p łyta licząc od

podnóża grobu nosiła ślady ja k b y od uderzeń łomu lid) podobnego n a ­

rzędzia. Po usunięciu trzech płyt ukazało się wnętrze grobowca, n a k tó ­

rego dnie znajdowały się dość chaotycznie ułożone szczątki tru m ny ,

fragm enty kości itp., a jedynie

w okolicy piersi zmarłego w idać b y ­

ło kielich położony na patenie, co

niezbicie określało przynależność

stanową zmarłego. Po usunięciu

w arstw y ziemi przylegającej do pół­

nocnej ściany sarkofagu stwierdzo­

no, że zbudow any on został z blo­

ków piaskowcowych 'staran nie cio­

sanych, a jedynie ściana południowa

w dolnej części składa się z kamieni

polnych kładzionych na wapno.

Po dokonaniu pomiarów grobow­

ca stwierdzono, że długość wnętrza

wynosi 2,60 m, szerokość 0,75 m,

wysokość 0.70 m, zaś grubość ścian

ok. 35 cm.

'

Po dokładnym zbadaniu treści

grobowca

znaleziono ‘)

jeszcze

oprócz wyżej wspomnianego kieli­

cha i pateny, pierścień, krucyfiks,

szczątki tkan in y brokatowej, nitki

złote, gwoździe k u te itp. Z ciała

zmarłego zachowały się dobrze je­

dynie kości kończyn dolnych, a ponadto w górnej części grobu frag­

m e n ty czaszki oraz kilka zębów.

Dno grobowca jest wyłożone kw adrato w y m i płytkam i z palonej gliny,

w środku zaś znajduje się prostokątne zagłębienie o w ym iarach

0.50 X 0,4-0 cm nie pokryte płytkam i i nie podminowane okrąglakami,

we wnętrzu którego znaleziono fragmenty srebrnych okuć i kawałek

żelaza.

Przystępując do szczegółowego opisania znalezionych w grobowcu

przedmiotów, należy zwrócić uwagę na n asu w ając ą się analogię z gro­

bowcem biskupa Maura, znalezionym w r. 1938 przez prof. Szyszko-

Bohusza w krypcie św. Leonarda na Wawelu 2).

Grobowiec tumski jest od krakowskiego niew ątpliw ie późniejszy i po­

chodzi być może z końca X łl w. W obu w y p ad k ach znaleziono srebrne

kielichy i pateny oraz pasterskie pierścienie biskupie. Niestety nie n a­

trafiono w Tumie na żadną tablicę ani

jakąk o lw iek legendę, któraby pozwoliła

określić do kogo grobowiec należał, pod­

czas gdy w w y p ad ku krakow skim dobrze

zachowana tablica ołowiana szczegółowo

określała imię, stanowisko i datę śmierci

zmarłego.

Pomiędzy przedmiotami znalezionymi

w sarkofagu tumskim na pierwszy plan

w y su w a się krzyż srebrny o w ym iarach

10,2 cm X 7,1 cm z przytw ierdzoną fi­

gurą C hrystusa Ukrzyżowanego. K ru cy ­

fiks ma kształt krzyża łacińskiego, sze­

rokość jego ramion wynosi 1,5 cm zaś

grubość 2,3 mm, w aga 37 gr. Ramiona

krzy ża są gładkie, a jedynie na k ra w ę ­

dziach znajd uje się wytłoczony pereł­

kow y ornament. U dołu znajduje się

wytłoczony przylutow any kolec, przy

pomocy którego krzvż był

przytwier-d z o n y przytwier-d o przytwier-drewnianej poprzytwier-dstaw y (laski

-opac lej. ).

mum

fAdź),

Postać C hry stu sa przy b ran a jest w ro­

dzaj k a fa ta n a o krótkich rękawach, a dolna część ciała p rz y k ry ta jest

sięgającym kolan perizonium.

Oblicze Chrystusa, choć potraktow ane ze zw yczajną w sztuce ro­

mańskiej dążności do schematyzaeji. posiada dużo w yrazu i p rz y k u w a

uwagę ekspresją bólu.

W górnej części krzyża znajduje się przyczepiona blaszka srebrna

z wytłoczoną błogosławiącą praw icą Boga Ojca. Motyw błogosławiącej

ręki jest bardzo częsty w naszej sztuce XI i XII w., jak np. na patenie

biskupa Maura, spotkać go można również na wielu monetach z epoki

wczesno piastowskiej.

K rucyfiks tum ski jest prawdopodobnie im portem obcym, pochodzenia

zachodnio-europejskiego (Hildeshedm).

Drugim przedmiotem jest kielich o wysokości 9,4 cm, średnicy czaszy

6,6 cm, podstaw y 6,8 cni, w ykonany z kutego srebra i w ew nątrz pozła­

cany. Kielich składa się z czaszy, spłaszczonego nodusa i stożkowatej

stopy. Z obu stron nodusa zn ajd u je się drobny perełkowy ornament, je ­

d y n y jaki widzimy na kielichu i patenie. Jest to tzw. C ałix viaticus,

uży w any przez duchownych w czasie podróży.

grubość ścianek 0,6 cni, jest zupełnie pozbawiona ornamentacji, a je d y ­

nie na kraw ędziach z n a jd u ją się w ytłaczane linie u w y d atn iając e brzegi.

P ięk ny m okazem średniowiecznego złotnictwa jest pierścień biskupi

k u ty ze złota z przew ierconym ametystem pośrodku. Średnica pierście­

nia wynosi 2,4 cm, zaś waga ok. 9,6 gr. Pierścień jest gładki z dw om a

w y p u k ły m i paskam i p rzy oprawie. Sam kam ień ma kształt nieregular­

nie owalny, u góry nieco spłaszczony. W w yw ierconym otworze zn a j­

d u ją się praw dopodobnie resztki relikwii.

P o nadto przy oczyszczaniu i przesiewaniu zawartości sarkofagu zn a­

leziono szczątki tk an in y brokatowej, p rzety k anej złotem, zaś u góry

ponad s k r y tk ą obok kielicha i p aten y p ew ną ilość złotych nitek p o ­

chodzących zapewne z pasa jakim były obwiązane suknie. W czterech

narożach sarkofagu znaleziono 20 dużych, k u ty c h gwoździ (po 5 w k a ż ­

d y m narożu), którym i była zbita trum na.

W samej skrytce znaleziono k aw ałek blachy, k tó ry po bliższym roz­

poznaniu okazał się najpraw dopodobniej metalowym okuciem modli­

tewnika.

.

P o ró w n y w u ją c fa k tu rę kielicha, pateny i pierścienia znalezionych

w obu grobowcach m usim y stwierdzić, że pod względem w ykonania

technicznego znaleziska tumskie znacznie g órują nad krakowskimi.

so u tir e la d i f f i c u l t é q u i c o n s i s t a i t à d é ­ c h i f f r e r , s o u s u n e n o u v e l l e c o u c h e , la p e i n t u r e o r ig i n e l le d ’un t a b le a u p e i n t des d e u x c ô t é s de la p la n c h e . C e tte in v e n t i o n est de p r e n d r e u n e p h o ­ t o g r a p h i e à l ’aid e d e s r a y o n s X du C e n ­ t r a li x - P h ilip s - P o r t a b le m is en m o u v e ­ m e n t ro ta to ire p e n d a n t l’e x p o s i t i o n a u x r a y o n s . Le b u t d e c e t t e m é t h o d e est d ’é l i m i n e r du t a b l e a u e x a m i n é , les o m b r e s du t a b l e a u p e in t d e l ’a u t r e c ôté. C e m o y e n , qui d é p e n d e n t i è r e m e n t d e la m o b i l i t é d e l ’a p p a r e i l m ê m e n ’a rien de c d m m u n a v e c les m é t h o d e s d e r a y o n s X c o n n u s en m é d e c i n e ( T h o m o g r a p h ie ) . L ’a u ­ te u r d é c r i t a v e c p r é c is io n c o m m e n t il fa u t fa i r e p o u r p r e n d r e u n e p h o t o g r a p h i e ro­ ta t o ir e à l ’a id e d ’u n e s i m p l e a p p l ic a t io n . O n p l a c e le t a b l e a u e n t r e d e u x tables, le c ô t é r ep ein t e n - d e s s u s . L ’é cr a n est p o s é s u r le t a b l e a u à l ’e n d r o i t q u e l ’on v e u t e x a m in e r . Su r le p l a n c h e r , s o u s le t a b le a u on p l a c e u n e s e c o n d e c o n s t r u c t i o n q u i sert d ’a x e d e rotation . L ’a p p a r e i l à r a y o n s X est f i x é o b l i q u e m e n t d a n s l ’e m b o î t u r e d e la m a n c h e d e r o ta tio n , d e so rte q u e l ’a x e d u p o i n t f o c a l t o m b e au c e n t r e du film . P e n d a n t l ’e x p o s i t i o n , 0 1 1 t o u r n e l ’a p ­ p a r e il à la m a i n ; un s y s t è m e d ’h o r lo g er ie i n t e r r o m p t l ’e x p o s i t i o n d è s q u e l ’a p p a re il e s t d e r eto u r à s o n p o i n t d e d ép a rt. Par s u it e d e la d ir ec tio n o b l i q u e d e s r a y o n s et d u m o u v e m e n t d e r otation de l’a p p a ­ reil, l ’o m b r e de la c o u c h e i n fé rieu re , s é ­ p a r é e d e c e lle q u ’on e x a m i n e p a r l ’é p a i s ­ s e u r d e la p la n c h e , est a l t é r é e et à p e in e v is ib le. L ’o m b r e d e c h a q u e p a r t i c u le de p e i n t u r e a fo r m é un c e r c l e su r le film . La p e i n t u r e e x a m i n é e et sa s e c o n d e c o u c h e é t a n t p l a c é e s d i r e c t e m e n t s o u s le f ilm , n e s o n t q u ' im p e r c e p t i b l e m e n t a l t é ­ rée s s u r la p h o t o g r a p h ie . La d i f f é r e n c e d ’a l t é r a t io n d e l ’o m b r e d e la p e i n t u r e s u r les d e u x c ô t é s d e la p l a n c h e est si g r a n d e q u ’o n v o i t à p e in e le t a b le a u du fond, t a n d is q u e c e l u i q u e l’on e x a m i n e n ’a qu e p eu p e r d u de sa ne tteté. Au ca s où les d e u x c ô t é s d ’un t a b le a u a u r a ie n t é t é re­ p e in ts , on d o it p r e n d r e d e u x p h o t o g r a ­ p h ies, e n t o u r n a n t c h a q u e f a c e vers le film . L’a u t e u r c o n s id è r e q u e les rés u lta ts o b t e n u s s o n t 's atisfaisan ts , m a i s n e p e n s e p a s q u ’il f a i l l e en res ter là.