154 R e c e n zje
uregulow ania, co m ożliw e jest jedynie na podstaw ie naukowej. Monografia F icow skiego w n osi do stw orzenia takiej podstaw y bardzo dużo.
W artość dzieła Ficow skiego podnosi strona ikonograficzna: półtorej setk i cen nych ilustracji z przeszłości i teraźniejszości życia Cyganów.
Ze w zględu na autentyzm książki n ależy żałow ać, że n ie została ona zaopatrzo na w streszczenie an gielskie czy francuskie.
W acław O lszew icz
*
Żiwka N. W y ż a r o w a, R u skite u czen i i b y łg a rsk ite starini. Izsledw an e, m a te ria li i doku m en ti. Izdanije na Byłgarskata Akadem ija na N aukite, S ofija 1960,
ss. 450, ilustr. 74. ' *
Autorka książki R o sy jsc y uczeni i bu łgarskie z a b y tk i p ośw ięciła w iele czasu na żm udne poszukiw ania i studia w archiw ach i bibliotekach Leningradu, M oskwy, K ijowa, O dessy i Sofii, by zebrać podstaw ow e m ateriały dotyczące badań histo rycznych i archeologicznych nad zabytkam i z terenu Bułgarii, które prowadzone b yły przez uczonych rosyjskich już od początku X IX w.
Obszerny w stęp, poprzedzający publikację m ateriałów źródłowych, zaznaja m ia czytelnika z historią pierw szych badań i poszukiw ań archeologicznych, które przez długi czas nie m ogły być podejm ow ane w kraju znajdującym się pod nie w olą turecką.
Prace badaw cze zapoczątkow ane zostały przez Rosjan w czasie w o j n y rosyj- sk o-tureckiej w latach 1828—1829. W ysłani na teren B ułgarii specjaliści podjęli w ów czas akcję sporządzenia zestaw ień zabytków archeologicznych i historycz nych, opisów i dokum entacji rysunkow ej, zbierano też i w ysyłan o do Rosji staro żytn e zbroje i m edale, k sięgi i in ne interesujące obiekty, którym i zasilano zbiory now o p ow stałych m uzeów w Odessie i IKerczu. W ynikiem ty ch prac była m. in. w ydana w Paryżu publikacja A lbu m d'un v o y a g e en T urquie fa it par ordre de Sa M ajesté l’em pereu r N icolas 1 en 1829 et 1830 par sa yg er A. D ésarnod (bez roku wydania). Stopniow o zaczęło się pokazywać coraz w ięcej prac publikujących za bytki bułgarskie, jak np. dzieło F. P. Fontona om awiające rzym skie uzdrowisko Aqua C alidae (Burgas) oraz opisy i plany twierdz: Warny (N. D anilew ski), Sffîstry (Ładyżeński) i innych. Począw szy od lat czterdziestych X IX w. do prac nad starożytnościam i bułgarskim i przystąpili rów nież badacze bułgarscy w yk ształ cen i w Rosji.
Po osw obodzeniu B ułgarii spod panow ania tureckiego w w yniku w ojny Z lat 1877— 1878 — p ow stały now e m ożliw ości rozw oju rosyjsko-bułgarskich ba dań archeologicznych. Już w czasie działań w ojennych jednostki w ojskow e spo rządzały p lany zajm owanych obszarów z zaznaczeniem obiektów zabytkowych. Podjęto także pierw sze prace w ykopaliskow e: P. W. A łabin rozpoczyna badania archeologiczne przy cerkw i św. Zofii w Sofii, a w okręgu płow diw skim rozkopano w 1879 r. dwa grobow ce w e w si RachamanM. Zabytki ruchom e z tych w ykopalisk dostały się częściow o do Muzeum N arodowego w Sofii, założonego w raz z .Bi blioteką N arodow ą w 1878 r., a częściowo do Ermitażu. W 1880 r. zaś R osyjskie T ow arzystw o G eograficzne przystąpiło do zorganizowania ekspedycji archeologicz- no-etnograficznej do B ułgarii i sąsiadujących z nią ziem słow iańskich.
W 1894 r. p ow ołany został do życia R osyjski In stytu t A rcheologiczny w K on stantynopolu, którego dyrektorem został F. I. U spienski. In stytu t ten w 1898 r. zorganizow ał ekspedycję do pozostającej jeszcze w e w ładaniu tureckim M ace donii, a w roku następnym opublikował w y n ik i badań nad p d k fytym i zabytkam i słow iańskim i. W tym że roku U spienski rozpoczął prace w ykopaliskow e na te
R ec en zje 1 5 5
renie Bułgarii, w Abbobie i P resław iu, przy udziale K. Szkorpila, nauczyciela gim nazjalnego z Warny. Od 1904 r. U spienski n aw iązał liczn e k ontakty z uczony m i słow iańskim i. W ich rezultacie w 1912 r. zorganizow ano bułgarsko-rosyjsk o- -serbsk ą ekspedycję badającą dolinę rzeki Maricy.
W 1901 r. założono w Sofii T ow arzystw o Archeologiczne, które zorganizow ało w ykopaliska i powołało do życia w łasn e w yd aw n ictw o („Izw iestija”). Dużo. uw agi pośw ięcono W arnie i N eseberow i, zajęto się także zabytkam i Tyrnowa. Szkorpil zaś rozpoczął badania na Dobrudży oraz śledził przebieg dróg i głów n ych szla ków handlow ych okresu rzym skiego.
W okresie tym uczeni rosyjscy nadal p rzejaw iali żyw e zainteresow an ie archeologią bułgarską, a zwłaszcza planam i rzym skich budow li i tw ierdz oraz m onetam i rzym skim i znajdow anym i na tym obszarze, które w dużych ilościach włączono w X IX w. do rosyjskich kolekcji m uzealnych. Gdy zaś w 1906 r. p ow stał projekt przygotow ania m onografii sztuki bułgarskiej, w obec braku odpow iednich sił naukow ych w B ułgarii zwrócono się o_ pom oc do rosyjskiego uczonego F. J. Szmita. Po pierwszej w ojn ie św iatow ej trw ała nadal ożyw iona w spółpraca m iędzy uczonym i bułgarskim i a rosyjskim i w ZSRR i na em igracji. N iektórzy R osjanie przez dłuższy czas przebyw ali w Bułgarii, tak np. S. P okrow ski prow a dził tu liczne prace w ykop alisk ow e i zajm ował się ich publikacją.
O dnow ienie i ożyw ienie kontaktów pom iędzy archeologam i obu krajów na stąpiło po drugiej w ojn ie św iatow ej.
Pracę W yżarowej, zawierającą w ybór n ajw ażniejszych źródeł do- początków i rozw oju archeologii na terenie Bułgarii, na który tak w ielk i w p ły w m ieli uczeni rosyjscy, zaliczyć należy do bardzo cennych i pożytecznych publikacji.
Edycję źródeł rozpoczynają opisy tw ierdz tureckich (Płow diw , S ilistra, Warna), n astępnie idą ułożone chronologicznie m ateriały z lat 1829— 1949. Ł ącznie opubli kowano 291 pozycji stanow iących cenny i dotychczas trudno dostępny m ateriał. N iektóre z nich podano w fotokopiach. Na końcu zamieszczono w y cią g i z k siąg inw entarzow ych Erm itażu i m uzeum w Odessie, zaw ierające zestaw ien ie zabyt ków pochodzących z Bułgarii. Praca zaw iera ponadto indeksy: nazw isk, m iejsco w ości i rzeczowy.
M ałgorzata B iern acka-L u bań ska
Józef B a b i c z, T eoria M oritza W agnera o p o w sta w a n iu gatu n ków . P r z y c zyn ek do biogeografii d zie jó w . Zakład N arodow y im ienia O ssolińskich — W y daw nictw o P olskiej A kadem ii Nauk, W rocław — W arszawa — K raków 1966, ss. 156 *.
Praca Józefa Babicza o Moritzu W agnerze stanow i pozycję in teresującą i h isto ryka biologii, i zapew ne historyka geografii, i na pew no tych h istoryk ów nauki, którzy zajm ują się tzw. problem am i ogólnym i sw ojej d yscypliny — trendam i rozw ojow ym i, kształtow aniem się now ych kierunków , przem ianam i, jakim pod lega cały system w iedzy przyrodniczej itp.
W pracy — zgodnie z w yrażonym i na w stęp ie intencjam i autora — przepla tają się dwa w ątki: pierw szy, biograficzny, ukazujący dziś już zupełnie zapom nianą, a jakże dla sw ego czasu charakterystyczną postać dziennikarza-podróżnika i przyrodnika-sam ouka; drugi, ogólniej historyczny, zm ierzający do n aśw ietlen ia w zajem nego oddziaływ ania na siebie w p ołow ie X IX w. — in tensyw n ej eksplo
* Por. recenzję tej książki ogłoszoną przez K azim ierza P etru sew icza w „K w ar talniku”, nr 1—2/1966, ss. 130—131.
