Sylwetki wybitnych adwokatów : Franciszek Barss

Jan Kocznur

Sylwetki wybitnych adwokatów :

Franciszek Barss

Palestra 8/1(73), 37-42

S Y L W E T K I wreirwm A D W O K A T Ó n JAN KO CZNUR

Franciszek Barss

w ie k u X V III p o zio m e ty c z n y o ra z W p o zio m w ie d z y z a w o d o w e j p a le - s t r y w P o ls c e b y ł n a og ó ł n is k i. L i t e r a tu r a p ię k n a i p a m ię tn ik a r s k a w y s ta w ia je j złe ś w ia d e c tw o ; p o d o b ­ n ie z re s z tą o c e n ia o n a d z ia ła ln o ś ć ó w ­ c z e sn y c h sąd ó w . P r z y k ła d o w o w y s t a r ­ czy tu p rz y p o m n ie ć ta k i e d z ie ia , ja k J ę d r z e ja K ito w ic z a „O p is o b y c z a jó w za p a n o w a n ia A u g u s ta I I I ” , Ig n a c e g o K ra s ic k ie g o „ P rz y p a d k i M ik o ła ja D o- ś w ia d c z y ń s k ie g o ” i F r y d e r y k a S zu lca „ P o d ró ż I n f la n tc z y k a z R y g i do W a r ­ sz a w y i po P o ls c e 1791— 1799'. N a tle ta k ic h u je m n y c h o c e n ty m k o rz y s tn ie j w y ró ż n ia się w o k re s ie S e jm u C z te ro le tn ie g o g r u p a p a le s tr a n - tó w w a rs z a w s k ic h z a ró w n o s w ą d z ia ­ ła ln o ś c ią n a rz e c z d o b r a p o w s z e c h n e ­ go, ja k i w y s o k im p o z io m e m w ie d z y o g ó ln ej o ra z z a w o d o w e j. S p o śró d n ic h n ie w ą tp liw ie p ie r w s z e m ie js c e z a jm u je p o sta ć F r a n c is z k a B a rss a . T r u d n o j e s t u s ta lić p e w n ą d a tę je g o u ro d z e n ia . N ie w y m ie n ia ją je j a n i A le k ­ s a n d e r K r a u s h a r , a n i W ła d y s ła w S m o le ń sk i. A d a m S k a łk o w s k i p o d a je , że F r a n ­ ciszek B a rs s , sy n P a w ła , s e k r e ta r z a k ró le w s k ie g o , u ro d z ił się 18 lu te g o 1760 r. w W a rs z a w ie i p o c h o d z ił z r o d z in y m ie s z c z a ń s k ie j.

F ra n c is z e k B a rs s o tr z y m a ł s t a r a n n e w y k s z ta łc e n ie i w y c h o w a n ie w d u c h u p o stę p o w y m . S tu d io w a ł p iln ie ję z y k f r a n c u s k i, l i t e r a t u r ę p ię k n ą i p ra w o . W m ło d y m w ie k u p rz e ło ż y ł z ję z y k a f r a n c u s k ie g o n a p o lsk i „M nw y ze c z te re m a s ta n a m i: k u p ie c k im , ro ln ic z y m , ż o łn ie rs k im i lu d z i u c z o n y c h ” . J a k to w y n ik a

■/. d alsz e g o , p rz y d łu g ie g o n ie c o ty t u łu , a u to r o w i ’h o d ziło o o d p o w ie d ź n a p y ta ­

n ie . k tó r y 7. w y m ie n io n y c h s ta n ó w j e s t d la k r a j u n a jp o ż y te c z n ie js z y , a z a te m k tó r y z n ic h j e s t p ie rw s z y do ła s k i i sz czeg ó ln ej o p ie k i m o n a r s z e j. P rz e k ła d u k a z a ł s ię w r. 1775, tło c z o n y c z c io n k a m i s ły n n e j w ó w c z a s d r u k a r n i P io tra D u fo u ra w W a rs z a w ie .

J u ż w ro k u n a s tę p n y m B a rs s p rz e ło ż y ł i o g ło s ił d r u k ie m ..Z d a n ie m o je o p o ­ je d y n k a c h . czyli li s t o ffic y e ra f r a n c u s k ie g o d o je d n e g o ze s w o ic h p r z y ja c ió ł” .

38 J a n K o c z n u r N r 1 (73)

a w r. 1777 o p u b lik o w a ł — ró w n ie ż w sw o im p rz e k ła d z ie — tr a g e d ię Je rz e g o L ilia ..B e v e rle y , czyli g ra c z a n g ie ls k i”.

O d r . 1780 F r a n c is z e k B a rs s w y s tę p u je ja k o p a tr o n u b o g ic h (a d v o e a tu s p a u -

p e r a m ) w są d a c h a s e s o r s k ic h i r e f e r e n d a r s k i c h . W o w y m c z a sie p a tr o n a u b o g ic h

m ia n o w a ł i o p ła c a ł k r ó l1.

W r. 1785 B a rs s z a w a rł aw ią z e k m a łż e ń s k i z L u d w ik ą R a fa ło w ic z ó w n ą , c ó rk ą •Jędrzeja, k tó r y o d g ry w a ł p o w a ż n ą ro lę w ó w c z e sn y m ży c iu W a rs z a w y i w k ilk a la t p ó ź n ie j z a ją ł s ta n o w is k o je j p re z y d e n ta .

S z e ro k ie p o le do d z ia ła n ia o tw a rło się p rz e d B a rs s e m , z n a n y m ju ż w ó w c z a s a d w o k a te m , w o k re s ie S e jm u C z te ro le tn ie g o . W p ro c e s ie przeciw ’ A d a m o w i P o n iń s k ie m u B a rss o p ra c o w y w a ł p is m a d e la to ro - w i W o jc ie c h o w i T u rs k ie m u , j a k ró w n ie ż in s ty g a to ro w i. P o z a ty m w s p ó ln ie z g r u ­ p ą z n a n y c h i d o św ia d c z o n y c h p ra w n ik ó w , do k tó r e j n a le ż e li a j w o k a c i M ic h a ł Ś w in ia r s k i, A d a m M ę d rz e c k i i A n to n i W in c e n ty M ia n o w s k i, o p r a c o w a ł s u m a riu s z d o k u m e n tó w h is to ry c z n o p r a w n y c h . u z a s a d n ia ją c y p r a w a „ m ia s t y.o^skich do w ł a ­ d z y p ra w o d a w c z e j, w y k o n y w a ją c e j i s ą d o w n ic z e j’'. W r. 1789 b y ł je d n y m z g łó w n y c h o rg a n iz a to r ó w z ja z d u p rz e d s ta w ic ie li 141 m ia s t k r ó le w s k ic h . W z je ź d z ie ty m , k tó r y o d b y ł się w d ru g ie j p o ło w ie lis to p a d a 178J r. w W a rs z a w ie , u c z e s tn ic z y ł n a p o d s ta w ie p e łn o m o c n ic tw a u d z ie lo n e g o m u p rz e z G n ie z n o . W ra z z p ię c iu in n y m i d e p u to w a n y m i p o d p is a ł a k t z je d n o c z e n ia m ia s t o ra z m e m o r ia ł „Z b ió r p r a w , dow odów ' i u w a g z tr e ś c i ty c h ż e w y n i k a j ą ­ cych, s ta n o w i m ie js k ie m u iu r ib u s m u n ic ip a lib u s s łu ż ą c y c h ” . M e m o ria ł w rę c z o n o d e p u ta c jl s e jm o w e j. T re ść m e m o r ia łu z a a ta k o w a ł o s tr o p o se ł J a c e k J e z ie rs k i. O d ­ p o w ie d z ia ł m u B a rss , w y d a ją c b e z im ie n n ie b ro s z u rę p t. „ B e z s tr o n n e u w a g i n a m o ­ w ę JW Je z ie rs k ie g o , k a s z te la n a łu k o w sk ie g o , m ia n ą n a S e jm ie d n ia 15 g ru d n ia 1789 r. p rz e c iw k o m ie s z c z a n o m ”.

W r o k u 1790 o tr z y m u je B a rs s n o b ilita c ję za „ u słu g ę p u b lic z n ą w s p r a w ie u ro d z o n y c h in s ty g a to r ó w ” (pom oc w p ro c e s ie p rz e c iw k o P o n iń s k ie m u ). P rz y ję c ie s z la c h e c tw a s p o tk a ło się z p o tę p ie n ie m ze s tro n y r a d y k a ln y c h d z ia ła c z y p o lity c z ­ n ych. D n ia 29 k w ie tn ia 1791 r. B a rs s w y g ła sz a d łu ż s z ą m o w ę w r a tu s z u w a rs z a w s k im , k ie d y u c h w a lo n o p rz y ję c ie p r a w a m ie js k ie g o . W p rz e m ó w ie n iu u w y d a tn ił m .in . u je m n e s k u tk i, ja k ie p o c ią g n ą ł za s o b ą u c is k s ta n u m ie s z c z a ń s k ie g o p rz e z s z la c h ­ tę . M ie sz c z a n in z a p o m n ia ł o ty m , że j e s t o b y w a te le m , i s t a ł się w s k u te k te g o o b o ­ j ę t n y w o b e c o jc z y z n y 7. W s ie r p n iu te g o ż ro k u u c z e stn ic z y w z e b r a n iu d e p u ta tó w w W a rs z a w ie , k tó rz y z g ro m a d z ili s ię po to, by d o k o n a ć w y b o r u p le n ip o te n ta do s e jm u o r a z sęd zió w a p e la c y jn y c h i ic h z a s tę p c ó w . W k o ń c u o b r a d z w ró c ił się z t a k ą p rz e s tr o g ą do d e ­ p u ta t ó w : „ A b y śc ie za p o w ro te m do m i a s t w a s z y c h o sp o s o b a c h e d u k a c ji m ł o ­ d zieży n ie z w ło c z n ie n a r a d z a ć się n ie z a n ie d b a li. N a jle p ie j bić ta m y . k ie d y w o d a je s t n is k o : p rz e s ą d y , g łu p s tw a lu d z k ie z n iży ły się w ty m c z a sie ; n ie c h ż e n a u k a

i J ó z e f R a f a c z : Sąd re fe re n d a rs k i k o ro n n y , z dziejów obrony p ra w n e j chłopów w d aw ­ n ej Polsce. P o z n a ń 1948, str. 96—98; por. ta^ ż e Jó z e t R a f a e z: D aw ny p ro ces polski. W arszaw a 1925.

3 Głos (...) F ran ciszk a B arssa. .plenipotentu m ia s t p ro w in c ji w ie lk o p o lsk ie j, im ieniem m iast K o ro n y i WX L it. z zlecenia w sp óiplenipoterttów m iany (...). W arszaw ą 1791.

a N a m ocy p ra w a u chw alonego 18 k w ie tn ia 1791 r. m ieszczanie u zy sk ali p ra w o w y b ie ra ­ n ia do sejm u ogółem 24 p len ip o ten tó w . Spośród nich jed y n ie c złonkow ie k o m isji sk arb o w ej, p o licji i aseso rii m ogli zab ierać głos w sejm ach w sp ra w ach m iast, p rzem y słu i h a n d lu .

N r 1 (73) S y l w e t k i w y b i t n y c h a d w o k a t ó w — F. B a r s s ₃₉

i o św ie c e n ie p o m ię d z y n a m i ta k g ó rę w e z m ą , iż b y śm y się ju ż n ig d y p o w ro tu c ie m n o śc i, a z a te m b ie d y n a s z e j n ie o b a w ia li” .''

B a rs s n a le ż a ł d o o b o zu g o rą c y c h z w o le n n ik ó w K o n s ty tu c ji 3 M a ja i p o z w y ­ c ię s tw ie T n rg o w ic y n ie m ó g ł p ogodzić się z ty m , żeby p o z o sta ć w W a rs z a w ie . T o ­ te ż w lip c u 1792 r. u d a ł się do K ra k o w a . T a m s p o tk a ł się z K o łłą ta je m , z k tó r y m łą c z y ła go w s p ó ln a p r a c a p o lity c z n a w o k re s ie S e jm u C z te ro le tn ie g o . Z K r a k o w a p o d ą ż y ł do L ip s k a , g d z ie p o w s ta ł w te d y je d e n z n a jw a ż n ie js z y c h o ś ro d k ó w e m i­ g r a c ji p o ls k ie j, a n a s tę p n ie do W ie d n ia . W je d n y m z lis tó w do K o łłą t a ja z a p y ty ­ w a ł. czy m a n a s ta łe p o z o sta ć za g ra n ic ą . K o łłą ta j ra d z ił m u w ró c ić d o P o ls k i : ta k u z a s a d n ia ł s w o je z d a n ie : „ J e s te ś o jc e m ro d z in y , m ie rn e g o m a j ą tk u , tr z e b a , żeb y ś się d o b rz e p o ra c h o w a ł z m o ż n o śc ią c ie r p ie n ia (...). J e ż e li z d e c y d u je s z się n ie w ró c ić do k r a j u , p rz y b ę d z ie ci n o w a z g ry z o ta , żeś sw ą o p u ś c ił o jc z y z n ę , d la k tó r e j d o b r a ty le p r a c o w a łe ś ” .3

D z ia ła ją c w p o ro z u m ie n iu z e m ig r a c ją lip s k ą , w e w rz e ś n iu 1793 r. B a rs s s p o tk a ł się z T a d e u s z e m K o ś c iu s z k ą i gen. Jó z e fe m Z a ją c z k ie m w P o d g ó rz u k o ło K r a k o ­ w a i u c z e s tn ic z y ł w n a r a d z ie w s p r a w ie p o d ję c ia w a lk i z b ro jn e j o n ie p o d le g ło ś ć P o lsk i. W W a rs z a w ie p o ż e g n a ł się z ro d z in ą i ju ż 10 s ty c z n ia 1794 r. z ja w ił się w D re ź n ie . T u ta j a k te m n o ta r ia ln y m z rz e k ł się sw o je g o m a j ą t k u n a rz e c z żony L u d w ik i i d w ó c h n ie le tn ic h c ó re k : F ra n c is z k i i J u lia n n y , k tó r e z r e s z tą w ty m s a ­ m y m r o k u p rz e d o s ta ły się do P a ry ż a . Z D re z n a p o ś p ie sz y ł B a rs s do P a ry ż a . M iał za z a d a n ie u z y s k a ć p o m o c rz ą d u re w o lu c y jn e g o d la p rz y g o to w u ją c e g o się p o w s ta n ia w P o lsc e . W ra z z B a rs s e m u d a ł się P io t r P a r a n d i e r , a g e n t f r a n c u s k i, z z a w o d u a d w o k a t (b. s e k r e ta r z I g n a c e ­ go P o to c k ie g o ), k tó r y z n a ł d o b rz e P o ls k ę i b y ł do n ie j ż y c z liw ie u sp o s o b io n y . W a r ­ to d o d a ć , że o r o k w c z e ś n ie j, bo w sty c z n iu 1793 r., P a r a n d i e r w liś c ie do m in is ­ t r a s p r a w w e w n ę tr z n y c h w P a r y ż u p o d a ł in s tr u k c je , ja k i e o tr z y m a ł K o śc iu sz k o od p u tr io tó w p o ls k ic h , k tó r z y z n a le ź li się n a e m ig ra c ji w L ip s k u . P a r a n d i e r k o ­ m u n ik o w a ł s w o je m u m in is tro w i, że „ K o ściu szk o m a za so b ą b e z g ra n ic z n e z a u f a ­ n ie n a r o d u p o ls k ie g o " . O B a rs s ie w y ra z ił się, że j e s t p a r t io t ą i „ je d n y m z n a j- p ie r w s z y c h m ó w c ó w w P o ls c e ” . Z p o c z ą tk ie m lu te g o 1794 r. B a rss i P a r a n d i e r p rz y b y li do P a r y ż a i p r z y s tą p ili e n e rg ic z n ie do d z ie ła . J u ż 19 lu te g o 1794 r. B a rs s p r z e d s ta w ił m in is tr o w i s p r a w z a g ra n ic z n y c h D e s fo r- g u e ’o w i m e m o ria ł o P o ls c e , a d n ia 3 m a r c a r a p o r t h is to ry c z n y o p rz y g o to w a n ia c h d o p o w s ta n ia w P o lsc e . D o p iero p o d koniec, k w ie tn ia 1794 r., d r o g ą p rz e z S z w a j­ c a rię , o tr z y m a ł B o rss od K o śc iu s z k i p e łn o m o c n ic tw o do d z ia ła n ia w o b e c w ła d z f r a n c u s k ic h w c h a r a k t e r z e „ c h a rg é des p o u v o irs d u g o u v e r n e m e n t r é v o lu tio n n a ir e p ro v is o ir e de P o lo g n e '' i 26 k w ie tn ia p rz e s ła ł o ty m n o ty f ik a c ję r e p r e z e n ta n to m lu d u . W tr z y d n i p ó ź n ie j, 30 k w ie tn ia , ja k o p e łn o m o c n ik ty m c z a s o w e g o r z ą d u r e ­ w o lu c y jn e g o P o ls k i zło ży ł m e m o ria l, w k tó r y m p ro s i rz ą d f r a n c u s k i, a b y p o p a rł p o w s ta n ie p rz e z d o s ta rc z e n ie p o m o cy fin a n s o w e j i w szczęcie a k c ji d y p lo m a ty c z ­ n e j w ce lu w y w a r c ia o d p o w ie d n ie g o w p ły w u n a p o lity k ę T u r c ji, S z w e c ji i D a n ii w o b e c R o sji.

W io sn ą i la te m 1794 r. B a rs s cz y n ił w d a ls z y m c ią g u u s iln e i e n e rg ic z n e s t a ­ r a n ia . a b y u z y sk a ć p o m o c d la In s u re k c ji. N ie ty lk o w ię c s k ła d a ł m e m o r ia ły , o d e z ­

* W ładysław S m o l e ń s k i : M ieszczaństw o w arsz aw sk ie w końcu w. X V III, W arszaw a 1917, s tr. 160.

i A l e k s a n d e r K r a u s h a r : B a r s s p a l e s t r a n t w a r s z a w s k i , j e g o m i s j a p o l i t y c z n a w e F r a n ­ c i s (1 7 9 3 — 1 8 0 0 ), L W Ó W 1903, s t r . 7— 8.

40

J a n K o

c

z n u r

N r 1 (73) w y i n o ty , a le ró w n ie ż in f o rm o w a ł rz ą d f r a n c u s k i o p rz e b ie g u p o w s ta n ia w P o lsc e . D n ia 27 T h e r m id o r a (14 s ie r p n ia 1794 r.) w y g ło sił do c z ło n k ó w K o n w e n tu p ło ­ m ie n n ą m o w ę , w k tó r e j m .in . ta k p o w ie d z ia ł: „ P r z e d s ta w ic ie le R z e c z y p o sp o lite j F r a n c u s k ie j! W id z ic ie p rz e d so b ą P o la k ó w p rz e ś la d o w a n y c h p rz e z c a łą E u ro p ę . J e d y n a ty k o z ie m ia f r a n c u s k a b y ła d la n a s g o ś c in n a , a te n je d e n f a k t św ia d c z y , że w sz ę d z ie , g d z ie j e s t d e sp o ty z m , p a n u je z b ro d n ia ; a g d z ie j e s t w o ln o ść — ta m rz ą d z i c n o ta (...). Z a s a d a m i i c e la m i n a r o d u p o ls k ie g o są: w o ln o ść , n ie z a w is ło ś ć i ró w n o ść . Z a s a ­ d a m i n ie p r z y ja c ió ł jeg o s ą : u tr w a le n ie je g o ja r z m a i n ie d o li. L e c z ty r a n i i ic h w s p ó ln ic y p rz e m in ą . N a ro d y p o z o s ta n ą n a z a w sz e !”«

N ie m a l je d n o c z e ś n ie d o ta r ła do P a r y ż a o d e z w a R a d y N a jw y ż s z e j N a ro d o w e j w W a rs z a w ie z d n ia 15 s ie r p n ia 1794 r., k tó r a u p o w a ż n ia ła B a rs s a do r e p r e z e n to w a ­ n ia P o ls k i w c h a r a k t e r z e p o sła .

W a ru n k i, w ja k i c h w y p a d ło B a rs s o w i r o z w ija ć d z ia ła ln o ś ć d y p lo m a ty c z n ą , b y ły b a rd z o t r u d n e i je s z c z e b a rd z ie j się z a o s trz a ły w s k u te k c iąg le z m ie n ia ją c y c h się rz ą d ó w w c z a s ie w a lk re w o lu c y jn y c h . M im o to n ie u s ta w a ł on a n i n a c h w ilę w e n e rg ic z n e j a k c ji a k c e n tu ją c m o cn o , że n ie w y s tę p u je ja k o „ d y p lo m a ta u k ła d n y , lecz j a k o c z ło w ie k sz c z e ry i p ra w d z iw y , ta k ja k p rz y s to i c z ło w ie k o w i w o ln e m u w o b e c lu d z i w o ln y c h ” . Z g o d n ie z ty m w s k a z y w a ł, ja k i e r e a l n e k o rz y ś c i o d n o si r e ­ w o lu c y jn a F r a n c j a z p o w s ta n ia w P o lsc e . P is a ł w je d n y m z m e m o ria łó w , że „ w o jn a o b e c n a w P o ls c e s p r z y ja i p o m a g a in te re s o m R z e c z y p o sp o lite j f r a n c u s k ie j , o d c ią ­ g a ją c P r u s a k ó w o d je j g r a n ic i p r z y s p a r z a ją c k ło p o tó w c e s a rz o w i” . N ie z r a ż a ją c się p rz e c iw n o ś c ia m i, k ie r o w a ł s w o je a p e le n a p o szc z e g ó ln y c h e ta p a c h r e w o lu c ji ta k ż e w p r o s t d o je j p rz y w ó d c ó w , j a k n p . do R o b e s p ie r ra czy S a in t - J u s ta .

W y siłk i B a r s s a , p o p a r te p rz e z e m ig r a n tó w p o ls k ic h w P a r y ż u i p rz e z ży c z liw e o so b y sp o ś ró d o b y w a te li fr a n c u s k ic h , n ie o d n io s ły — n ie s te ty — s k u tk u . Ó w c z e sn a p o lity k ą f r a n c u s k ą w o b e c P o ls k i m o ż n a b y ło b y u ją ć k r ó tk o w n a s tę p u ją c y c h z d a ­

n ia c h , k tó r e w fo r m ie n o ta t k i p o z o s ta w ił n a je d n y m z m e m o ria łó w sa m R o b e s p ie r - re , a a p r o b o w a ł K o m ite t O c a le n ia P u b lic z n e g o : „B y ło b y p rz e d w c z e s n e u c z y n ić n a j ­ lż e jsz y k r o k ja w n y . R o z w a g a i p o lity k a r a d z ą p rz y ją ć k r o k i p rz e d s ta n o w c z e (...) Ż a d n y c h z a siłk ó w ! R e p u b lik a n ie u z b ro je n i, z a o p a trz e n i są w e w s z y s tk ie b o g a c ­ tw a k r a j o w e (...). M o żn a się p o ro z u m ie ć z a g e n te m p o ls k im , le c z u k ła d a ć się z n im n ie n a le ż y ! (...). S łu s z n e j e s t d a w a ć r a d y p o w s ta ń c o m p o ls k im ” .7 O d p o w ie d ź , ja k ą o tr z y m a ł B a rs s od S a in t - J u s ta , b r z m ia ła : „ R e p u b lik a F r a n ­ c u s k a n ie d o s ta rc z y a n i je d n e g o z ia r n k a p ro c h u , n ie p o św ię c i a n i je d n e g o ż o łn ie rz a d la p o d tr z y m a n ia r e w o lu c ji p o ls k ie j, k tó r e j ce le m b y ło b y z a c h o w a n ie rz ą d ó w a r y s ­ to k r a c ji lu b k r ó la , k tó r a p od n a z w ą re w o lu c ji b y ła b y ty lk o z m ia n ą w fo r m ie rz ą d u , a n ie o p ie r a ła b y się n a ty c h z a s a d a c h , k tó r e je d y n ie tw o rz ą p o d s ta w ę k o n s ty tu c ji p ra w d z iw ie r e p u b l ik a ń s k i e j”.8 D o p ie fo w lis to p a d z ie 1794 r., po k lę s c e p o d M a c ie jo w ic a m i i po k a p it u la c j i W a rs z a w y , K o m ite t O c a le n ia P u b lic z n e g o z d o b y ł się n a u c h w a łę d o ty c z ą c ą p o ­

m o cy P o lsc e . S p ro w a d z a ła się o n a do u z n a n ia lis tó w w ie r z y te ln y c h F ra n c is z k a B a rs s a ja k o p r z e d s ta w ic ie la P o ls k i o ra z d o p r o j e k tu u d z ie le n ia p o m o cy f i n a n s o ­

« A le k sa n d er K r a u s h a r , op. cit., s tr. 128, 130.

i A le k sa n d e r K r a u s h a r , op. cit.» str. 60, 81.

8 H isto ria P o lsk i, tom II, 1764—1864, cz. I, 1764—1795, pod re d a k c ją S te fan a K i e n i e w i ­ c z a i W itolda K u l i o p ra co w ali C. B o b i ń s k a , S. H e r b s t , E. R o s t w o r o w s k i

N r 1 (73) S y l w e t k i w y b i t n y c h a d w o k a t ó w — F. B a r s s 4 1

w e j w a s y g n a ta c h f r a n c u s k ic h . W z w ią z k u z u p a d k ie m p o w s ta n ia pom o c t a s ta ła się n ie a k tu a ln a .

B a rs s p o z o s ta ł n a d a l w P a ry ż u . W okół n ie g o s k u p iła się k o n s e r w a ty w n a g ru p a e m ig ra n tó w , tz w . A g e n c ja . N a le ż e li do n ie j z w o le n n ic y K o n s ty tu c ji 3 M a ja i p r a ­ w ego s k r z y d ła I n s u r e k c ji . D o n a jw y b itn ie js z y c h d z ia ła c z y A g e n c ji n a le ż y z aliczy ć J ó z e fa W y b ic k ie g o .

D o o b o z u d z ia ła c z y r a d y k a ln y c h n a le ż e li: F ra n c is z e k D m o c h o w sk i. J a n K a la ­ s a n ty S z a n ia w s k i, J ó z e f S u łk o w s k i, W o jc ie c h T u r s k i i in n i.

W p o ło w ie 1795 r. p o w s ta ła w P a r y ż u tz w . D e p u ta c ja , k tó r a u z n a w a ła p o trz e b ę re f o rm sp o łe c z n y c h .

W r. 1796 B a r s s w y s tą p ił z m y ś lą u tw o rz e n ia L e g io n ó w P o ls k ic h i z w o ła n ia w M e d io la n ie r e p r e z e n ta c ji, zło żo n e j z p o słó w i m a r s z a łk ó w S e jm u C z te ro le tn ie g o . D oszło je d y n ie d o u tw o r z e n ia L e g io n ó w pod w o d z ą g en . H e n r y k a D ą b ro w s k ie g o i g en . K a r o la K n ia z ie w ic z a .

O d p o ło w y lip c a 1798 r. d o p o ło w y s ie rp n ia 1799 r. ra z e m z B a rs s e m m ie s z k a ł w P a r y ż u T a d e u s z K o śc iu sz k o , k tó r y d a rz y ł go w ie lk im z a u f a n ie m i p rz y ja ź n ią .

W alki L e g io n ó w w e W ło szech i n a S a n D o m in g o to o so b n y ro z d z ia ł h is to rii, p r z e k r a c z a ją c y r a m y te g o szk icu .

T r a k t a t y p o k o jo w e z A u s tr ią w C a m p o -F o rm io (1797) i w L u n e v ille (1801) o ra z z R o s ją i A n g lią n ie u w z g lę d n ia ły s p r a w y n ie p o d le g ło ś c i P o ls k i i w ie lu trz e ź w o m y ś lą c y c h d z ia ła c z y e m ig ra c y jn y c h p o z b a w iły n a d z ie i, że b y z p o m o c ą F ra n c ji u d a ło s ię o d z y s k a ć n ie p o d le g ło ść .

P o d k o n ie c sw eg o p o b y tu w P a r y ż u B a rs s z n a la z ł się w b ie d z ie . W sp o m in a o ty m w liś c ie d o g en . J ó z e f a W ie lh o rsk ie g o z 11 lis to p a d a 1798 r. i w liśc ie do J ó z e f a W y b ic k ie g o z 10 m a ja 1799 r. M im o to n ie c h c ia ł w ró c ić d o k r a j u , g d y ż o b a w ia ł s ię r e p r e s ji . W p rz y to c z o n y m w y ż e j liśc ie do W ie lh o rs k ie g o p is a ł: „C óżby z n a m i te u k o r o n o w a n e ła jd a k i z ro b iły , g d y b y n a s m ia ły w r ę k u ”.9 P o w ró c iła n a to m ia s t do W a rs z a w y L u d w ik a B a rs s o w a w r a z z c ó rk ą J u lia n n ą . D ru g a c ó rk a B a rs s ó w , F r a n c is z k a , z m a r ła w P a ry ż u .

W c ią g u w ie lu l a t n ie z n a n e b y ły h is to ry k o m d a ls z e losy B a rs s a . S n u li d o ­ m y s ły n a te n t e m a t i K r a u s h a r , i S m o le ń sk i. N ie k tó r z y tw ie r d z ili, że z a m ie sz k a ł z K o ś c iu s z k ą w S z w a jc a rii. W z m ia n k i b io g ra fic z n e w n ie k tó r y c h e n c y k lo p e d ia c h p o w sz e c h n y c h z a w ie r a j ą r a ż ą c e b łę d y . T ru d n o d o ciec, n a ja k ie j p o d s ta w ie n a z y ­ w a ją B a r s s a „ b a n k ie re m w a r s z a w s k im ” , a j a k o d a tę z g o n u p o d a ją r. 1799.

D o p ie ro p ro f. A d a m S k a łk o w s k i u s ta lił n a p o d s ta w ie d o k u m e n tó w z n a j d u j ą ­ cy c h się w A r c h iw u m P a ń s tw o w y m w M e d io la n ie , że F ra n c is z e k B a rs s p rz e n ió s ł się z F r a n c j i d o W ło ch , ta m z a m ie s z k a ł n a s ta łe i z n a la z ł z a ję c ie w a d m in is tr a c ji w o js k o w e j. W „ A rc h iw u m W y b ic k ie g o ” z n a jd u je się l i s t B a rs s a do g en . D ą b ro w ­ sk ieg o , w y s ła n y z M e d io la n u 28 w rz e ś n ia 1801 r. O s ta tn i li s t z M e d io la n u do W y­ b ic k ie g o p o c h o d z i z 4 lu te g o 1807 r .10

W r . 1812 B a rs s u c z e s tn ic z y ł z w ło s k im k o rp u s e m w w y p r a w ie N a p o le o n a n a M o s k w ę i z a p e w n e z g in ą ł p o d c z a s te j k a m p a n ii.

N a si h is to ry c y , ja k A le k s a n d e r K r a u s h a r . W ła d y s ła w S m o le ń s k i, A d a m S k a ł­ k o w s k i i in n i, o c e n ia ją c ży cie i d z ia ła ln o ś ć F ra n c is z k a B a rs s a , p o d k r e ś la ją jeg o p a tr io ty z m , o fia rn o ś ć i g o rliw o ść w p ra c y sp o łe c z n e j i p o lity c z n e j.

» A dam S k a ł k o w s k i : A rch iw u m W ybickiego, tom I, G dańsk 1948, s tr. 369 i 386. io A dam S k a ł k o w s k i : A rchiw um W ybickiego, tom I, G d ań sk 1948, s tr . 514; tom II, G dańsk 1950, s tr. 103.

42 B r o n i s ł a w D o b r z a ń s k i _{N r 1 (73)}

F r a n c is z e k B a rs s — to w y b itn y a d w o k a t, o b ro ń c a p o k rz y w d z o n y c h i u b o g ic h c h ło p ó w w s ą d a c h , d o b ry m ó w c a , a u to r p rz e k ła d ó w p r a c n a u k o w y c h i lite r a c k ic h z jęz. f r a n c u s k ie g o n a p o ls k i i a u to r b ro s z u ry o c h a r a k te r z e p o lity c z n y m .

F r a n c is z e k B a rs s — to p o stę p o w y d z ia ła c z sp o łe c z n y i p o e ty c z n y w o k r e s ie S e j­ m u C z te ro le tn ie g o , b a d a c z h is to ry c z n y c h p r a w m ie s z c z a ń s tw a p o ls k ie g o , je g o o b ­ r o ń c a i o rg a n iz a to r .

F r a n c is z e k B a rs s — to e n e rg ic z n y d y p lo m a ta i p r z e d s ta w ic ie l P o ls k i w P a r y ż u w c z a sie I n s u r e k c ji k o ś c iu s z k o w s k ie j, p o lity k i d z ia ła c z e m ig r a c y jn y , p r z y ja c ie l i w s p ó łp r a c o w n ik K o śc iu s z k i, K n ia z ie w ic z a , D ą b ro w s k ie g o i W y b ick ieg o .

Z a b ie g a ł i w a lc z y ł o w o ln o ść P o ls k i o rę ż e m ży w eg o sło w a i p ió ra . P o ś w ię c ił d la n ie j s w o je siły . ta l e n t, m a j ą te k i szczęście o so b iste.

L i t e r a t u r a 1. K r a u s h a r A le k s a n d e r : B a rs s p a le s tr a n t w a rs z a w s k i, je g o m is ja p o lity c z n a w e F r a n c j i (1793— 1800), L w ó w 1903. 2. S k a ł k o w s k i A d a m : O k o k a r d ę L e g io n ó w . L w ó w 1912. 3. S k a ł k o w s k i A d a m : B a rs s F ra n c is z e k , „ P o ls k i S ło w n ik B io g ra f ic z n y ” , P A U , K r a k ó w 1935, to m I, s tr. 308— 309. 4. S k a ł k o w s k i A d a m : A rc h iw u m W y b ick ieg o , to m I, G d a ń s k 1948 i to m I I , G d a ń s k 1950.

5. S m o l e ń s k i W ła d y s ła w : F ra n c is z e k B a rs s (n o ta tk a b io g ra fic z n a ) w d z i e l e p t. „ U p o m in e k , k s ią ż k a z b io ro w a n a cześć E lizy O rz e sz k o w e j (1866— 1891)' . K r a k ó w — P e te r s b u r g 1893, s tr . 521— 523. ,

6. S m o l e ń s k i W ła d y s ła w : E m ig r a c ja p o ls k a w la ta c h 1795— 1797, W a rs z a w a 1911.

7. S m o l e ń s k i W ła d y s ła w : M ie sz c z a ń stw o w a rs z a w s k ie w k o ń c u w . X V III, W a r s z a w a 1917.

POŁFMIK4

BRONISŁAW DO BRZAŃSKI

Jeszcze o odsetkach za opóźnienie i innych

- m ałe ria ln o p ra w n ych skutkach w ytoczenia procesu

(U w a g i do a rty k u łu M. L isie w sk ie g o pt. „W n iesien ie czy d o ręczen ie p ozw u ”, za m ieszczon ego w n u m erze 11 „ P a lestry ” z 1963 r.)

• ł

I. W c z o ra j n a d e s ła n o m i n r 11 „ P a le s tr y ” . w k tó r y m z n a la z łe m (s tr. 33—^ 0 ) p o le m ik ę L is ie w s k ie g o z m o im a r t y k u łe m , z a m ie sz c z o n y m w n u m e r z e 7—8.

Z m u s z o n y je s te m n a ty c h m ia s t, choć j a k n a jk r ó c e j, o d p o w ie d z ie ć n a tę p o le ­ m ik ę . I s tn ie j e b o w ie m sz c zeg ó ln e p e r ic u lu m in m o ra . A r ty k u ł m ó j z m ie rz a ł d o