ograniczone prawa rzeczowe

(1)

ograniczone prawa rzeczowe

przepisy ogólne

(2)

ograniczone prawa rzeczowe

własność własność

(3)

ograniczone prawa rzeczowe

• przyznają osobie niebędącej właścicielem ściśle określone w ustawie uprawnienia do rzeczy cudzej skuteczne wobec osób trzecich

• uprawnieniom tym odpowiada bierny

obowiązek z innych osób (w tym właściciela rzeczy obciążonej ograniczonym prawem

rzeczowym)  powstrzymywanie się od

działań, które by uniemożliwiały lub utrudniały wykonywanie tych uprawnień

(4)

ograniczone prawa rzeczowe

numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych

• zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych

• o tym, czy określone prawo można zakwalifikować jako ograniczone prawo rzeczowe, decyduje tylko ustawodawca

• ograniczonym prawem rzeczowym jest tylko i jedynie prawo, które tak zostało określone w ustawie

(5)

ograniczone prawa rzeczowe

numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych

• prawo bezwzględne  obciążenie

nieokreślonego kręgu osób pewnymi

obowiązkami wobec podmiotu takiego prawa

• uprawnienia o charakterze bezwzględnym mogą istnieć tylko w sytuacjach wskazanych w

przepisach prawnych - brak kompetencji

podmiotów prawa cywilnego do kreowania takich praw

(6)

ograniczone prawa rzeczowe

Art. 244 [Katalog]

§ 1. Ograniczonymi prawami rzeczowymi są:

użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka.

§ 2. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.

(7)

ograniczone prawa rzeczowe

• użytkowanie

• służebność

• zastaw

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• hipoteka

(8)

ograniczone prawa rzeczowe

przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są (co do zasady) rzeczy

użytkowanie rzeczy ruchome

i nieruchomości

rzeczy ruchome nieruchomości

(9)

ograniczone prawa rzeczowe

• przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są (co do zasady) rzeczy

• poza prawem własności rzeczy, ograniczone prawa rzeczowe mogą również obciążać inne prawa majątkowe, np.:

1) użytkowanie praw (art. 265 KC);

2) zastaw na prawach (art. 327 KC);

3) hipotekę na prawie użytkowania wieczystego (art. 65 ust. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece);

4) hipotekę na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu (art.

65 ust. 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece);

5) hipotekę na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 65 ust. 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

(10)

ograniczone prawa rzeczowe -funkcje-

Funkcje

Władztwo nad cudzą rzeczą-

(11)

ograniczone prawa rzeczowe -charakter-

• charakter samoistny  byt praw nie jest zależny od istnienia innego prawa (poza prawem własności)

• charakter akcesoryjny  prawa ustanawia się w celu zabezpieczenia istniejącej

wierzytelności i trwają one, dopóki ta wierzytelność istnieje

(12)

ograniczone prawa rzeczowe -charakter-

charakter samoistny

(13)

ograniczone prawa rzeczowe -charakter-

• zbywalne

• niezbywalne

• zbywalne –> spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (zob. art. 17² ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych).

• zbywalne  służebności gruntowe podlegają rozporządzeniu – jako prawa

związane – wraz z prawem własności nieruchomości władnącej ( art. 285 § 1 KC).

zbywalne  zastaw i hipoteka  do akcesoryjny charakter tych praw.

nie można przenieść zastawu (art. 323 § 2 KC) ani hipoteki (art. 79 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) bez łącznego przeniesienia zabezpieczonej wierzytelności.

przelew zabezpieczonej zastawem lub hipoteką wierzytelności powoduje przeniesienie zastawu (art. 323 § 1 KC) lub hipoteki (art. 79 ust. ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

• niezbywalne  użytkowanie art. 254 KC

( z wyjątkiem użytkowania w ramach timesharingu art. 20 ustawy o timeshare)

• niezbywalne  służebności osobiste (art. 300 KC)

(14)

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie-

Art. 245 [Ustanowienie]

§ 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie

przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio

przepisy o przeniesieniu własności.

§ 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego

prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.

(15)

• do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności na podstawie umowy, tj. art. 155–170 KC

• dwa wyjątki od zasad ogólnych, wyrażonych w przepisach o przeniesieniu własności (obydwa dotyczą ustanawiania ograniczonych praw

rzeczowych na nieruchomościach)

1) można im nadać charakter warunkowy lub czasowy

2)wymóg formy aktu notarialnego został ograniczony do oświadczenia właściciela

(16)

• przepisy ogólne o prawach rzeczowych

ograniczonych normują tylko jeden sposób ich powstawania (w drodze umowy)

• Ograniczone prawo rzeczowe może także powstawać, na podstawie innych zdarzeń prawnych:

z mocy samego prawa,

 konstytutywnego orzeczenia sądu,

decyzji administracyjnej,

jednostronnej czynności prawnej

(17)

• treść umowy o ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych zależy od przepisów,

dotyczących poszczególnych praw

• podmioty prawa cywilnego mogą powoływać do życia tylko takie prawa rzeczowe, które

zostały przewidziane w ustawie

•

(18)

Pozaumowne przypadki powstania ograniczonych praw rzeczowych

• do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych o charakterze zastawniczym nie jest wymagana umowa, lecz wystarcza jednostronne oświadczenie woli właściciela rzeczy obciążanej

• niektóre ograniczone prawa rzeczowe, przy spełnieniu określonych przesłanek, mogą powstawać z mocy samego prawa (np. zastaw ustawowy - art. 432 § 2, art. 670, art.

790 i art. 802 KC )

• ograniczone prawo rzeczowe może powstać na mocy orzeczenia sądowego o

charakterze kształtującym.; sąd może je wydać, gdy istnieje szczególne upoważnienie ustawowe (np. z przepisy prawa sąsiedzkiego - art. 145 i 146 oraz 151 KC 

podstawa do ustanowienia przez sąd określonych w tych artykułach służebności)

• ograniczone prawa rzeczowe mogą powstawać na podstawie decyzji

administracyjnych wydanych np. w ramach postępowania prowadzonego w celu wywłaszczenia nieruchomości (art. 112 i 120 ustawy o gospodarce

nieruchomościami)

(19)

ograniczone prawa rzeczowe -ustanowienie-

powstanie z mocy prawa zasiedzenie

Art. 292 [Zasiedzenie]

Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na

korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

(20)

powstanie z mocy prawa zasiedzenie

• zasiedzenie może prowadzić do nabycia ograniczonego prawa rzeczowego jedynie gdy przepis szczególny tak stanowi

• dwie przesłanki warunkujące nabycie służebności gruntowej przez zasiedzenie:

1. wskazana wprost w art. 292 1 KC  korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia

2. jest upływ czasu  wynikająca pośrednio z art. 292 KC (który odsyła do przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie)

(21)

ograniczone prawa rzeczowe - przeniesienie-

Art. 245¹ [Przeniesienie]

Do przeniesienia ograniczonego prawa

rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze

wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

(22)

• przeniesienie ograniczonych praw rzeczowych

przejście (zbycie) takiego prawa na inną osobę w oparciu o umowę zawartą między zbywcą i nabywcą.

• Art. 245¹ KC  dotyczy wyłącznie ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości, które mają charakter zbywalny.

(23)

• Artykuł 245¹ KC nie ma zastosowania do

użytkowania

 służebności osobistych,

są to prawa niezbywalne (art. 254 i 300 KC).

Służebność gruntowa, (prawo związane z własnością

nieruchomości władnącej i stanowiące jej część składową)

można ją przenieść tylko wraz z nieruchomością (art. 47 § 1 w zw. z art. 50 i 285 KC).

Hipoteka (prawo akcesoryjne)  może zostać przeniesiona jedynie łącznie z przelewem wierzytelności, którą zabezpiecza (art. 79 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece)

(24)

• umowa o przeniesienie ograniczonych praw

rzeczowych może mieć różny charakter prawny:

konsensualny – w przypadku praw niewpisanych do ksiąg wieczystych,

 realny – w odniesieniu do praw wpisanych do ksiąg wieczystych (przeniesienie ich na

nabywcę wymaga konstytutywnego wpisu w księdze wieczystej)

(25)

• do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego nie jest potrzebna zgoda właściciela rzeczy obciążonej

(26)

ograniczone prawa rzeczowe - zrzeczenie się -

Art. 246 [Zrzeczenie się]

§ 1. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa.

Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej.

§ 2. Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie

prawa z księgi wieczystej.

(27)

ograniczone prawa rzeczowe - zrzeczenie się -

• zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego  jednostronne oświadczenie woli uprawnionego

• adresowane do właściciela rzeczy; zgoda właściciela rzeczy nie jest wymagana dla skuteczności

zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego

• prawo wpisane do księgi wieczystej  oświadczenie o zrzeczeniu się w formie pisemnej z podpisem

notarialnie poświadczonym

(28)

ograniczone prawa rzeczowe - konfuzja -

Art. 247 [Przejście na właściciela]

Ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli

przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten, komu prawo takie przysługuje,

nabędzie własność rzeczy obciążonej.

• konfuzja (zlanie się w ręku jednego podmiotu prawa własności i ograniczonego prawa

rzeczowego) wygaśnięcie

(29)

ograniczone prawa rzeczowe - konfuzja -

Wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych, np.:

• zastaw nie wygasa pomimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta (art. 325 § 2 KC).

• w wypadkach, gdy ustawa przewiduje wygaśnięcie

spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawo to, jeżeli jest obciążone hipoteką nie wygasa, lecz

przechodzi z mocy prawa na spółdzielnię; prawo do lokalu nabyte w taki sposób spółdzielnia powinna zbyć w drodze przetargu w terminie 6 miesięcy

(30)

ograniczone prawa rzeczowe - zmiana treści -

Art. 248 [Zmiana treści]

§ 1. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a

właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi.

§ 2. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby

trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby.

Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron.

(31)

ograniczone prawa rzeczowe - zmiana treści -

• treść ograniczonego prawa rzeczowego może ulec zmianie na podstawie:

umowy między właścicielem rzeczy obciążonej i uprawnionym z ograniczonego prawa rzeczowego,

orzeczenia sądowego (sąd w orzeczeniu o charakterze kształtującym może zmienić treść służebności gruntowych i osobistych: art. 290 § 3 oraz art. 291 KC.) albo

 decyzji administracyjnej (art. 112 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami

zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego ustanowionego na nieruchomości może nastąpić w decyzji o wywłaszczeniu).

• zmiana (w drodze umowy) treści ograniczonych praw rzeczowych nieujawnionych w księdze wieczystej  złożenie zgodnych oświadczeń woli stron

• graniczone prawa rzeczowe ujawnionych w księdze wieczystej  ustawa wymaga także wpisu w księdze wieczystej

• zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego ustanowionego na nieruchomości wymaga dla oświadczenia właściciela formy aktu notarialnego (art. 245 § 2 w zw. z art. 77 § 1 KC)

(32)

ograniczone prawa rzeczowe - pierwszeństwo-

Art. 249 [Pierwszeństwo]

§ 1. Jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (pierwszeństwo).

§ 2. Przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny.

Art. 250 [Zmiana pierwszeństwa]

§ 1. Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione. Zmiana nie

narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa.

§ 2. Do zmiany pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo ustępującego prawa. Jeżeli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest także wpis do księgi wieczystej.

§ 3. Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.

(33)

ograniczone prawa rzeczowe - ochrona-

Art. 251 [Ochrona]

Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

• odesłanie do przepisów o ochronie własności odnosi się do art. 222–231 KC

• zastosowanie znajdują odpowiednio:

art. 222 KC (roszczenie windykacyjne i negatoryjne)

 art. 223 KC (wyłączenie przedawnienie roszczeń windykacyjnych i negatoryjnych dotyczących nieruchomości)

art. 224–230 KC (rozliczenia między właścicielem a nieuprawnionym posiadaczem lub dzierżycielem rzeczy.

Nie znajduje natomiast zastosowania art. 231 KC (budynek na cudzym gruncie)

ochrona ograniczonych praw rzeczowych jest skuteczna erga omnes