Toruń i jego byłe województwo toruńskie

Jan Falkowski

Toruń i jego byłe województwo

toruńskie

Rocznik Toruński 27, 23-38

2000

R O C Z N I K T O R U Ń S K I T O M 27 R O K 2000

Toruń i byłe województwo toruńskie

J a n Falkowski

O c e n a roli i m ie jsc a T o ru n ia i reg io n u to ru ń sk ie g o w sensie geo­ graficznym lu b h isto ry czn ej ziem i chełm ińskiej ze sto lic ą w T o ru n iu , w u k ład zie a d m in istra c y jn y m o k resu p o w o jen n eg o (1 9 4 5 -2 0 0 0 ), nie je s t za ­ d an iem ła tw y m . Z a sa d n ic z a tru d n o ś ć w y n ik a z fa k tu , że an alizo w an y o b sz a r w trz e c h p o w o jen n y ch p o d z ia ła c h a d m in is tra c y jn y c h o d g ry w ał ró ż n ą rolę sp o łe czn ą, g o sp o d a rc z ą i fu n k c jo n a ln o -p rz e s trz e n n ą . W sz y st­ kie te a s p e k ty b yły p o d w pływ em zró żn ico w an eg o czasow o i p rz e strz e n n ie o d d z ia ły w a n ia silnego rządow ego c e n tru m i n a ogół sła b szy ch m ożliw ości p o lity k i reg io n aln ej i lokalnej (szczególnie do 1975 r.; lepiej je s t w ty m w zględzie p o 1989 r.).

1. Z retrospekcji - czyli miejsce Torunia i regionu

w województwie bydgoskim

Z naczenie T o ru n ia i je g o reg io n u , sk u p io n e g o w okół te g o c e n tru m , było do ść c z y te ln e w u k ład zie w o jew ó d ztw a by d g o sk ieg o , tj. d o 1975 r., kiedy T o ru ń o d g ry w a ł rolę zn acz ąceg o o śro d k a u n iw ersy teck ieg o , z tra d y c ja m i w ielow iekow ego d z ied zictw a k u ltu ro w eg o i h isto ry c z n e g o . Z kolei region ziem i chełm ińskiej pełnił fu n k cję słu ż e b n ą , p rz e d e w sz y stk im g o sp o d a rc z ą , z w ią z a n ą z p ro d u k c ją ro ln ic zą, p rz e tw ó rc z ą , ro zw in ięteg o p rzem y słu , d o ­ go d n y ch po łączeń k o m u n ik acy jn y ch o ra z u sługow ą. C zęść ty ch funkcji w y k ra c z a ła p o z a reg io n to ru ń sk i, a n a w e t w o je w ó d z tw a b y d g o sk ie g o (n p . e d u k a c y jn a , k u ltu ro tw ó rc z a , przem y sło w a, g o sp o d a rk i żyw nościow ej). R e ­ gion to ru ń s k i p o d w zględem g e o g ra fic z n o -p rz e s trz e n n y m by ł je d n y m z wielu w d u ży m w o jew ó d ztw ie b y d g o sk im , a le p ro p o rc jo n a ln y m d o B y d ­ goszczy i regionu by d g o sk ieg o , In o w ro c ła w ia i reg io n u K u ja w Z acho­ dn ich , W ło cław k a i ziem i d o b rz y ń sk o -k u ja w sk ie j (K u jaw W sch o d n ich ) o raz C h o jn ic i T ucholi z reg io n em B o ró w T ucholskich.

bydgoskiego? B yły to p rzed e w szy stk im p rzesłan k i a d m in is tra c y jn o - ekonom iczne. W śró d ekonom icznych w a rto w ym ienić: d łu g o trw a le i silne, w z ajem n e ciążenie ku sobie ziem chełm ińskiej, d o b rzy ń sk iej i K u jaw , liczne p o w iązan ia najw iększych m iast B ydgoszczy i T o ru n ia (k tó re z cza­ sem w obec niespraw iedliw ego p o d ziału finansow ego i inw estycyjnego, p rzy zdecydow anych p referencjach d la Bydgoszczy, raczej o d d a la ły się od sie­ bie niż przy ciąg ały ), w y stęp o w an ie w c e n tru m regionu w ęzła kolejow o- drogow ego In o w ro cła w -B y d g o szcz -T o ru ń -W ło claw ek . C zęść ów czesnych p la n istó w regionalnych (m .in. J. K ołodziejski, J . S zczepkow ski, J . G ra- czykow ski) u zn aw a ła w ojew ództw o bydgoskie z a kom pleksow y region w yższego rzęd u , ro zw ijający się n a sty k u w ęzłow ych m ak ro reg io n ó w : W a r­ szawy, P o z n a n ia i G d a ń sk a 1.

W układzie przejm ow anych profitów' ek o n o m iczn o -fin an so w y ch w wo­ jew ó d ztw ie bydgoskim w io d ąca b y ła p o z y c ja sto licy w o jew ó d ztw a , czyli B ydgoszczy - ja k o silnego o śro d k a w ładzy p a rty jn o -a d m in is tra c y jn e j i g o sp o d a rk i, zw łaszcza przem ysłu. W tej m ierze B ydgoszcz u zy sk ała d u ż ą część swoich inw estycji ju ż w la ta c h p ięćd ziesiąty ch . T o ru ń sk ie z a k ła d y - „ E la n ę ” i „ M e rin o te x ” - zaczęto budow ać d o p iero n a p o c z ą tk u la t sześćdziesiątych.

K orzyści w ładzy silnie u p a rty jn io n e j rozszerzały się z g o sp o d a rk i n a k u ltu rę i szkolnictw o o raz m edia, z a b ra n e częściowo z T o ru n ia . T o w B y d ­ goszczy zlokalizow ano F ilh a rm o n ię i T e a tr M uzyczny. T u ta j te ż forsow ano rozwój szkolnictw a w yższego, początkow o W yższej Szkoły In ży n iersk iej, p o te m W yższej Szkoły Pedagogicznej, W yższej Szkoły M uzycznej i A kade­ m ii M edycznej. In ten sy w n ie rozw ijano b u dow nictw o m ieszkaniow e, czego p rzy k ład em są ta k ie o sie d la ja k L eśne, W yżyny, Bielany.

P o zo sta łe m ia sta i p o w iaty sta ły się w asalam i udzielnej B ydgoszczy n a wiele la t. N a „ o ta rc ie łez” d a n o T oruniow i R o czn icę K o p e rn ik a ń sk ą w 1973 r., z p o czątk iem budow y m iastec zk a un iw ersy teck ieg o i d ziel­ nicy R ubinkow o. D obrze tę sy tu a c ję c h a ra k te ry z u je J . Szczepkow ski, pisząc: „S u b reg io n bydgoski k o n cen tru je oprócz w ładz a d m in istra c y jn y c h i in s ty tu c ji k u ltu ra ln y c h p o n a d 35% ogółu z a tru d n io n y c h w p rzem y śle w ojew ództw a o raz je s t czołow ym węzłem ko m u n ik acy jn y m . S u b reg io n

’Szczegółowe uzasadnienie roli regionu bydgoskiego w układzie przestrzen­ nym kraju przedstaw ia J. Szczepkowski w publikacji Struktura przestrzenna re­

gionu bydgosko-toruńskiego, ewolucja i dynamika, Prace Geograficzne, n r 118,

to ru ń sk i g ru p u je in sty tu c je n a u k o w o -o św ia to w e , ale p rzy niew iele m niej­ szym niż bydgoski w ęźle k o m u n ik acy jn y m re p re z e n tu je z n acz n ie m niej­ szy p o te n c ja ł przem ysłow y. S u b re g io n inow rocław ski p o sia d a h a rm o n ijn ie rozw inięte w szy stk ie funkcje p ro d u k c y jn e i usługow e p rzy rów noczesnym w ysokim sto p n iu z in te g ro w a n ia ze strefo w y m p o d re g io n e m zach o d n io k u - jaw sk im . P o z o sta łe su b reg io n y [tzw. strefow e: B o ry T ucholskie, K u jaw y W sch o d n ie, ziem ia d o b rz y ń sk a i su b re g io n y w ęzłow e wokół G ru d z ią d z a , W łocław ka i C h o jn ic - J . F.] nie m a ją jeszcze ta k w y ra ź n ie sk ry s ta liz o ­ w anego o b licza” 2.

T o ru ń w ty m u k ład zie a d m in is tra c y jn y m m iał sz an sę n a rozw ój ty lk o w c h a ra k te rz e o śro d k a p o d re g io n a ln e g o , co je d n o z n a c z n ie było p o d k reślo n e w p la n a c h z a g o sp o d a ro w a n ia p rz e strz e n n e g o w o jew ó d ztw a bydgoskiego. J a k pisze J. G raczykow ski „ ...p rz e w id u je się szy b k i rozw ój B ydgoszczy oraz m ia st w yznaczonych ja k o o śro d k i p o d re g io n a ln e , a więc T o ru n ia , W łocław ka, Inow rocław ia, G ru d z ią d z a , B ro d n ic y i C h o jn ic ” 3. P la n regio­ n alny ogólny w o jew ó d ztw a b ydgoskiego n a la t a 1970-1985, op raco w an y w 1973 r. przez W o jew ó d zk ą P ra c o w n ię P la n ó w R e g io n a ln y c h w B y d ­ goszczy, przew idyw ał w zro st liczby lu d n o śc i B y dgoszczy do 1985 r. do 392 ty s. m ieszkańców , n a to m ia s t d la T o ru n ia d o 172 tys.

T a k w ięc w byłym w o jew ó d ztw ie b y d g o sk im T o ru ń ze sw oim regionem od p o c z ą tk u był skazany n a rolę d ru g o p la n o w ą , a nie rów n o rzę d n eg o , czy naw et w n ie k tó ry c h d zied zin ach (n au k a, k u ltu ra , rolnictw o) w iodącego p a r tn e ra w rozw oju sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z y m tej je d n o s tk i a d m in is tra ­ cyjnej. P rz y c z y n y ta k ie j sy tu a c ji tk w iły w ów czesnym sy stem ie p o li­ ty czn y m i nie były w yw ołane ż a d n y m i o b iek ty w n y m i ra c ja m i p o te n c ja łu ludnościow ego czy g o sp o d a rcz eg o .

2. Silne i słabe strony rozwoju województwa toruńskiego

po 1975 r.

N ow y p o d z ia ł a d m in istra c y jn y w 1975 r. preferow ał s tr u k tu r ę re g io n aln ą sk o n c e n tro w a n ą w okół n ajw ięk szy ch m ia st k ra ju . B y ła to s tr u k tu r a o p a r ta n a tzw . u k ład zie p asm o w o -w ęz ło w y m , w k tó ry m za­ sadniczy szkielet sta n o w iły o śro d k i m iejsk o -p rzem y sło w e ty p u u k sz ta ł­ 2J. Szczepkowski, Struktura regionalna, [w:] Województwo bydgoskie, pod red. A. Swinarskiego, W arszaw a-Poznań-T oruń 1973, s. 335.

3J. Graczykowski, Perspektywy rozwojowe, [w:] Województwo bydgoskie,

tow anych i k sz ta łtu ją c y c h się ag lo m eracji. Ten p o d ział a d m in istra c y jn y m iał sw oje d o d a tn ie i u jem n e cechy. W śró d cech d o d a tn ic h m o ż n a było w yróżnić: 1 - a k ty w izację sp o łe czn ą i g o sp o d a rc z ą około 17 obszarów d o tą d słabiej ro zw in ięty ch , ja k n p. w o jew ó d ztw a suw alskie, łom żyńskie, b ialsk o p o d lask ie, k ro śn ień sk ie, gorzow skie, 2 - u ła tw ie n ia w realizacji polity k i reg io n aln ej i lokalnej w zak resie in fra s tru k tu ry społecznej, 3 - pełniejsze w y k o rzy stan ie i rozw inięcie to żsam o ści k u lturow ej m ieszkańców poszczególnych regionów . P o d sta w o w ą u je m n ą cechą tego p o d z ia łu a d ­ m in istra c y jn e g o było c e n tra listy c z n e z a rz ą d z a n ie w dużej części słabym i o rg an izm am i sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z y m i, nie ty lk o do 1989 r., ale jeszcze przez n a stę p n e 10 la t. Rozw ój sa m o rząd n o ści w m ia sta c h i gm inach był o p a rty w dużej m ierze n a skłóconych u k ła d a c h p a rty jn y c h , a nie n a siłach, k tó re byłyby m e ry to ry c z n ie p rzy g o to w an e do o d p o w iedzialnego zarząd zan ia.

Je d n a k część w ojew ództw m ia ła c h a ra k te r o b sz aró w d o b rze p rz y g o to ­ w anych do p e łn ie n ia funkcji re g io n aln ej, a ich sto lice sta n o w iły o środki coraz lepiej spraw ow anej w ład zy a d m in istra c y jn e j. D o teg o ty p u wo­ jew ó d ztw n ależało n iew ątp liw ie w ojew ództw o to ru ń sk ie , k tó re w proce­ sie rozw oju h isto ry czn eg o p ełn iło ju ż w przeszłości ta k ie funkcje w części lu b całości sw ojego o b sz a ru . D o p o d staw o w y ch w alorów w o jew ó d ztw a to ru ń sk ieg o należały:

1 - je d n o ro d n a zw a rto ść geograficzna, k tó rą w około 95% sta n o w ił k ra jo ­ b ra z p o jeziern y (w 80% P o je z ie rz a C hełm ińskiego i w 15% P o je z ie rz a D o b rzyńskiego), chociaż o różnej jak o ści gleb, u w a ru n k o w ań hipsom e- try czn y ch i w o d n o -k lim a ty c z n y c h ,

2 - d łu g o trw a ła zw a rto ść o b sz a ru h isto ry czn eg o , sta n o w iąceg o d o X V w. ziem ię chełm ińską, w X V I w. w ojew ództw o chełm ińskie, n a to m ia st w X IX w. znacz ący fra g m e n t R ejencji K w idzyńskiej o raz w okresie m iędzyw ojennym w dużej części w ojew ództw o pom orskie,

3 - dość ró w n o m iern ie ro zło żo n a sieć k o m u n ik a c y jn a i in fra s tru k tu ry tech ­ nicznej .

W śró d cech ró żn icu jący ch układ fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n y wo­ jew ó d ztw a to ru ń sk ieg o , co je d n o cześn ie w pływ ało n a jeg o s tr u k tu r ę i po­ ziom rozw oju sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z e g o , m o żn a było w ym ienić:

1 - zróżnicow anie u rb a n isty c z n e , z najsiln iejszy m rozw ojem procesów u rb an isty czn y ch n a o b rzeżach (p ery feriach ) regionu (T o ru ń , G ru ­ d ziądz, B ro d n ic a , C h e łm n o , Nowe M ia sto L u baw skie),

za-chodniej części w o jew ó d ztw a (5 0 -1 0 0 o s ó b /k m 2) i p oniżej 50 o s ó b /k m 2 w ce n tra ln e j i w schodniej części je g o o b sz a ru ,

3 - zróżnicow anie w s tr u k tu r z e g o sp o d a rc z e j z d o m in a c ją c h a ra k te ru w y b itn ie rolniczego w zach o d n iej i ce n tra ln e j części w ojew ództw a, tu ry sty c z n o -re k re a c y jn e g o w o b rę b ie P o je z ie rz a B ro d n ick ieg o , do­ liny D rw ęcy, G ó rz n ie ń sk o -L id z b a rsk ie g o P a rk u K ra jo b ra z o w e g o oraz o śro d k ó w przem ysłow ych sk o n c en tro w a n y ch w n ajw ięk szy ch m ia sta c h regionu.

W śró d isto tn y c h osiągnięć 23 la t k s z ta łto w a n ia się w o jew ó d ztw a to ru ń sk ieg o ( a b stra h u ją c o d je g o z n a n y c h w alorów p rz y ro d n ic z y c h , hi­ sto ry czn y ch i a rc h ite k to n ic z n o -u rb a n is ty c z n y c h ), w ym ienić należy: 1 - w y raźn y rozw ój ekonom iczny,

2 - zn aczn e p rzy sp ieszen ie w ro zw o ju i u now ocześnieniu in fra s tru k ­ tu r y k o m u n aln ej (d ługości i ja k o śc i d ró g , sieci w o d n o k an alizac y jn e j, ciepłow niczej, gazow niczej),

3 - ro zb u d o w ę sieci telek o m u n ik acy jn ej,

4 - u m a c n ia ją c ą się co ra z b a rd z ie j p o zy cję n a u k o w ą regionu (n p . w zro st liczby s tu d e n tó w U M K z około 10 ty s. w 1975 r. d o około 30 tys. w 1998 r., z je d n o c z e sn y m zn a c z n y m p rz y ro ste m liczby nauczycieli ak ad em ick ich ),

5 - a k ty w n e d z ia ła n ia n a rzecz ro z p o c z ę c ia bud o w y a u to s tr a d y A - l i o d ­ d a n ie jej 10 km o d c in k a w raz z m o ste m przez W isłę,

6 - liczne d z ia ła n ia p ro m o c y jn e w p o sta c i u d z ia łu w ta rg a c h m ię d z y n a ro ­ dow ych, ro zw o ju w sp ó łp ra c y za g ra n ic z n e j, w y m ian y m iędzy m ia sta m i itp .,

7 - co raz silniejsze u m a c n ia n ie się w ład zy sa m o rząd o w ej, zaró w n o wo­ jew ódzkiej ja k i lokalnej.

J e d n a k zasa d n ic z y m o siągnięciem o ra n d z e k u ltu ro tw ó rc z e j było uzy­ skanie przez T o ru ń w p isu n a listę św iatow ego d zied zictw a k u ltu ro w eg o U N E S C O w 1998 r., n a to m ia s t o zn a c z e n iu w w y m iarze h isto ry c z n y m - pow ołanie w 1992 r. diecezji to ru ń sk ie j z 17 d e k a n a ta m i.

W 1995 r. A. P aw sk i - z n a n y re g io n a lis ta p rz e strz e n n y z W o­ jew ódzkiego B iu ra P la n o w a n ia P rz e strz e n n e g o w T o ru n iu 4, n a p o d sta w ie 4A. Pawski, Społeczno-gospodarcze aspekty podziału kraju na średnie wo­

jewództwa., [w:] Polska ojczyzn czy regionów?, pod red. Z. Jabłońskiego i A. Po-

toczka, wyd. Regionalnego O środka Studiów i Ochrony Środowiska K ulturo­ wego w Toruniu, T oruń 1998, s. 60-77.

43 cech sp o łe czn o -e k o n o m icz n y ch o p raco w ał su m a ry c z n y w skaźnik po­ ziom u rozw oju d la 49 w o jew ó d ztw k ra ju . W ra n k in g u ty m w ojew ództw o to ru ń sk ie znalazło się w tzw . I II g ru p ie w ojew ództw , n a b a rd z o wy­ sokiej 12 pozycji w k r a ju z 44,7 p k t (łączn ie m .in . z w ojew ództw am i: szczecińskim , leszczyńskim , o p o lsk im , lu b elsk im ). W g ru p ie I (pow yżej 60 p k t) były ty lk o d w a w o jew ó d ztw a - w arsza w sk ie i p o zn ań sk ie, n a to ­ m ia st w g ru p ie II (5 0 -6 0 p k t) zn alazło się pięć w ojew ództw : katow ickie, gd ań sk ie, łódzkie, w rocław skie i krakow skie. W ojew ództw o b y dgoskie w ty m ra n k in g u osiągnęło 38,5 p k t i było w IV g ru p ie n a 16 m iejscu, a w łocław skie z 27,0 p k t w g ru p ie V n a 32 p o zy cji w k ra ju .

W ocenie zjaw isk ekonom icznych w u jęciu sta ty s ty c z n y m w ażne są nie tylko w arto ści poszczególnych m ierników , ale ta k ż e ich d y n a m ik a i rozkład w czasie. A n alizo w an a pow yżej d ia g n o z a d la la t 1990-1995 w skazuje, że potencja} sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z y w o jew ó d ztw a to ru ń sk ie g o pow iększył się w ty m czasie zn aczn ie, co um ożliw iło p o p ra w ę lo k aty z 18 m iejsca w 1990 r. n a 12 m iejsce w 1995 r. P o z o sta łe d w a są sia d u ją c e z to ru ń sk im w ojew ództw a p rzesu n ę ły się w ty m czasie n a niższe w skali k r a ju pozycje: bydgoskie z 11 n a 16 m iejsce, a w łocław skie z 27 n a 32 m iejsce.

In n e oceny u w z g lęd n iające ty lk o efek ty e k o n o m iczn o -fin an so w e inw e­ sty cji, n p . In s ty tu tu B a d a ń n a d G o s p o d a rk ą R y n k o w ą, w z ak resie d y ­ nam iki inw estycyjnej n ajw y żej no to w ały w o jew ó d ztw o bydgoskie - n a V III m iejscu w k ra ju , n a to m ia s t nieco niżej w o jew ó d ztw a to ru ń sk ie i w łocław skie. Z kolei w ra n k in g u 50 n a jw ięk szy ch firm K u jaw i P o ­ m o rz a z a 1995 r. 11 firm p o ch o d ziło z B y dgoszczy i ty le sa m o z To­ ru n ia , 4 z W łocław ka i p o 3 z G ru d z ią d z a i Inow rocław ia. J e d n a k p o d w zględem w a rto śc i o b ro tó w firm y z B ydgoszczy daw ały aż 30% ogólnej w arto ści pięćdziesięciu firm , z T o ru n ia 17,5% o ra z W ło cław k a 16,5%. Z różnicow anie p o te n c ja łu przem y sło w o -u słu g o w eg o m iędzy po­ szczególnym i w o jew ó d ztw a m i było b a rd z o w y ra ź n e i n aw et w o kresie p rz y ­ spieszenia go sp o d a rcz eg o p o 1989 r. nie zaszły p ow ażniejsze zm iany.

3. Przyczyny poszukiwania nowych rozwiązań w podziale

administracyjnym kraju

Nowe w ładze a d m in istra c y jn e k r a ju p o 1989 r., w śró d w ielu koniecz­ nych reform zw iązanych z tra n s fo rm a c ją sy stem o w ą, z a k ła d a ły te ż zm iany

w p o d z ia le a d m in istra c y jn y m 5. W d y sk u sji p o d k re śla n o u jem n e cechy do­ tychczasow ego p o d z ia łu , ta k ie ja k :

1 - niew ielki p o te n c ja ł ludzki,

2 - silnie zró żn ico w an y p o te n c ja ł p ro d u k cy jn o -u słu g o w y , 3 - m ały o b sz ar,

4 - b r a k sa m o w y starczaln o ści,

5 - tru d n o śc i z k o o rd y n a c ją m iędzyw ojew ódzką.

Z n a c z n a część e k sp e rtó w p o d z ie la ła p o g ląd , że ze w zględu n a nie­ wielki o b sz a r p a ń stw a , jeg o z n a c z n ą zw a rto ść te ry to ria ln ą , n iezb y t z ró żn ico w an ą s tr u k tu r ę p rz e strz e n n ą z p u n k tu w id zen ia uw aru n k o w ań g eo g rafic z n o -p rz y ro d n ic z y c h i k u ltu ro w y c h , w y so k ą je d n o lito ść e tn ic z n ą , w y z n a n io w ą i n a ro d o w ą , w o jew ó d ztw a w now ym p o d z ia le a d m in istra c y j­ nym p ow inny b y ć reg io n am i zn acz n ie w iększym i, b ard ziej sam o d zieln y m i i u m o żliw iający m i sp raw n iejsze kierow anie i z a rz ą d z a n ie k rajem . W ty m czasie s ta rły się p o g lą d y 3 g ru p re p re z e n tu ją c y c h trz y o d rę b n e koncepcje te ry to ria ln e g o p o d z ia łu p ań stw a:

1 - k o n cep cja d u ży ch regionów , o liczbie 8 -1 3 , w różnych w a ria n ta c h p rze­ s trz e n n y c h , z a k tó r ą z liczb ą 12 opow iedział się tzw . Z espół R ządow y d s. P o d z ia łu A d m in istra c y jn e g o ,

2 - k o n cep cja 1 5 -1 7 w ojew ództw , o śred n iej w ielkości, przez część eks­ p e rtó w u to ż s a m ia n a z p o d ziałem a d m in istra c y jn y m sprzed 1975 r. 3 - k o n c e p c ja około 25 regionów w ojew ódzkich, z a k tó rą o p o w iad ała się

część a d m in istra c ji n ie m e tro p o lita rn e j i sa m o rząd ó w te ry to ria ln y c h . P rz e z cały k ra j p rz e sz ła fa la em o cjo n aln ej dy sk u sji n a d ow ym i trz e m a ko n cep cjam i. U zy sk ała o n a te ż sw oje odzw ierciedlenie w licznych p u b li­ k acjach , zw łaszcza o c h a ra k te rz e reg io n aln y m i lokalnym . P o n iew aż część e k sp e rtó w i w ład ze u sta w o d aw cze opow iedziały się z a k o n cep cją d ru g ą , ob ecn ie realizo w an ą, to jej chciałbym pośw ięcić kilka dalszych uw ag. K o n ­ ce p c ja d ru g a , m oim zd a n ie m , m a c h a ra k te r zbliżony do o p ty m aln eg o p o d z ia łu w o b ecn y m o kresie tra n sfo rm a c ji u stro jo w o -ek o n o m iczn ej i je s t fo rm ą p rzejścio w ą n a co n a jm n ie j kilka la t do o sta te c z n ie realizow anej w ersji pierw szej. P rz e sła n k a m i o p ty m a ln e j d elim ita c ji k ra ju n a regiony w ojew ódzkie są:

5Szczegółowe uzasadnienie koncepcji podziałów adm inistracyjnych k raju z lat dziewięćdziesiątych przedstaw iają: S. L. Bagdziński, J. Szczepkowski, Próba

oceny proponowanych podziałów terytorialnych Polski, [w:] Polska ojczyzn, s. 78-

1 - konieczność z a p e w n ie n ia sp raw n eg o k iero w an ia i z a rz ą d z a n ia k ra ­ je m o ra z efektyw niejszego w y k o rz y sta n ie śro d k ó w publicznych przez w ładze sam orządow e,

2 - zw arto ść te ry to ria ln a ,

3 - n ajefek ty w n iejsze p o w ią z a n ia k o m u n ik acy jn e i g o sp o d a rcz e, 4 - k o rzy stn e w a ru n k i p rz e ła m y w a n ia b a rie r re stru k tu ry z a c ji g o sp o d a rk i

regionalnej,

5 - zw iązki k u ltu ro w e i tra d y c je p o w iązań h isto ry czn y ch , 6 - św iad o m o ść re g io n a ln a społeczności lokalnych,

7 - m ożliw ość pełn eg o w y k sz ta łc e n ia się 3 p o d sta w o w y ch je d n o s te k te ry ­ to ria ln y c h : w o jew ó d ztw a , p o w iató w i gm in,

8 - zdolność do sto so w aw cza do w zorców i s ta n d a rd ó w z a c h o d n io e u ro p e j­ skich (k ra jó w U nii E u ro p e jsk ie j).

W m oim a rty k u le o p u b lik o w an y m w d zien n ik u „N ow ości” z 2 1 1998 r., n a rok p rzed w ejściem w życie refo rm y now ego p o d z ia łu a d m in istra ­ cyjnego i w czasie n a jb a rd z ie j gorącej d y sk u sji, opow iedziałem się za k o n cep cją 1 5 -1 7 w o jew ó d ztw , u z n a ją c , że w polskich realiach now e wo­ jew ó d ztw a pow inny być je d n o s tk a m i d o sta te c z n ie silnym i ekonom icznie, o k o rzy stn y m o b sz a rz e około 20 ty s. k m 2, z 2,5 m in liczb ą lud n o ści, ze stosunkow o ła tw y m z a rz ą d z a n ie m przez rządow e c e n tru m , ja k i coraz silniejszym sa m o rz ą d e m te ry to ria ln y m . J u ż w ów czas uznałem też, że konieczność p o w o łan ia w o jew ó d ztw a k u ja w sk o -p o m o rsk ie g o lub b y d g o sk o -to ru ń sk ie g o je s t u d o k u m e n to w a n a istn ie n ie m w ty m m iejscu sa ­ m odzielnego i silnego regionu w ielofunkcyjnego, m a ją c e g o do w y p ełn ien ia szczególnie w ażne z a d a n ia o c h a ra k te rz e o g ó ln o p o lsk im , ja k k o n ty n u ację h y d ro en erg ety czn eg o p ro g ra m u z a g o sp o d a ro w a n ia dolnej W isły i budow y a u to s tra d y A - l , m o d e rn iz a c ję tr a s ek spresow ych, ja k n p . d ro g i n r 52 z P o z n a n ia przez T o ru ń do O lsz ty n a , m o d e rn iz a c ję linii kolejowej G O P - P o rty itp . T e inw estycje nie b y ły b y m ożliw e do realizacji p rz y z b y t m ałych w ojew ództw ach.

P ro fe so r M a ria n B isk u p , w y p o w ia d a ją c się w 1998 r. w p o d o b ­ nym to n ie n a łam ach „ R z e c z y p o sp o lite j” 6, zw rócił d o d a tk o w o uw agę, że pro p o n o w an y u k ła d 17 w o jew ó d ztw nie je s t ta k i sa m , ja k i był do 1975 r., g d y ż n azw a w o jew ó d ztw o k u ja w sk o -p o m o rsk ie lepiej o d d a je złożoność te r y to ria ln ą 5 d aw n y ch ziem (K u jaw , ziem i ch ełm iń sk iej, ziemi

6Por. M. Biskup, Nowe województwo kujawsko-pomorskie - tradycje pięciu

regionów (przedruk z dziennika „R zeczpospolita” ), Rocznik Toruński, 26, 1999,

d o b rz y ń sk ie j, południow ej części P o m o rz a N ad w iślań sk ieg o z B o ra m i T u ­ cholskim i, częścią W ielkopolski z P a łu k a m i i K ra jn ą ) i b ę d ą dw ie sto ­ lice w ojew ódzkie: T o ru ń - ja k o re z y d e n c ja U rzęd u M arszałkow skiego i B ydgoszcz - re z y d e n c ja W ojew ody, w y stą p ią nowe ry sy św iadom ości re­ g ionalnej u k sz ta łto w a n e przez przeszłość i dotychczasow y p o d ział a d m i­ n istra c y jn y , czyli przez złożoność procesów histo ry czn y ch i p o lity czn y ch n a d d o ln ą W isłą , B r d ą i D rw ęcą.

4. Bilans zysków i strat dla Torunia i jego regionu w 1999 r.

O c e n a je d n e g o ro k u d ośw iadczeń w now ym u k ład zie te ry to ria ln y m je s t t r u d n a do je d n o z n a c z n e j in te rp re ta c ji, zw łaszcza w obec n a k ła d a n ia się w pływ ów ogóln o p o lsk ich , a n a w e t sy tu a c ji m ięd zy n aro d o w ej, n a stra te g ię z a rz ą d z a n ia w o jew ó d ztw am i. W ażne je s t je d n a k d o strzeże n ie ty ch ele­ m en tó w , k tó re w p o sta c i n e g aty w n ej s ą konsekw encjam i now ego p o d ziału , a b y m óc je w przyszłości sto n o w a ć lu b zlikw idow ać.

W o jew ó d ztw o k u ja w sk o -p o m o rsk ie z a jm u je 18 ty s. k m 2 (tj. 5,7% po­ w ierzchni P o lsk i) i je s t zam ieszk an e przez 2,2 m in osób (5,4% lu d n o ści k r a ju ), co d a je 10 m iejsce w śród 16 w ojew ództw k ra ju . P o d ty m w zględem m oże b y ć p o ró w n y w an e z w ielom a reg io n am i E u ro p y , ja k n p . z N o rm a n d ią D o ln ą, N a d re n ią , S ak so n ią , T u ry n g ią lu b D o ln ą A u strią .

W skali całego w o jew ó d ztw a n a jb a rd z ie j p o ró w n y w aln e są w skaźniki ek o n o m iczn e. W 1999 r. n a jb a rd z ie j stra c iło n a zn aczen iu ro ln ic tw o (jako ko n se k w en cja je d n a k długofalow ej z ap aści w yw ołanej tru d n o śc ia m i p rz y ­ sto so w y w a n ia się d o now ych w aru n k ó w u stro jo w y c h i m a rk e tin g o w y c h ), zm a la ła ro la p rzem y słu , w zro sła n a to m ia s t r a n g a i poziom n ie k tó ry c h ele­ m e n tó w in f ra s tru k tu r y tech n iczn ej (n p . telekom unikacji, sieci w o d n o k a­ n alizacy jn ej i gazow niczej) o ra z usług, zw łaszcza u słu g rynkow ych.

B ila n s korzyści d la T o ru n ia i je g o najb liższ eg o regionu w nowej s tr u k ­ tu rz e a d m in istra c y jn e j nie je s t jed n o z n a c z n y i w w ielu p rz y p a d k a c h tru d n y d o o k re śle n ia p o d w zględem p rzy czy n , k tó re je spow odow ały. W śró d po­ zy ty w n y ch efektów , k tó re z a istn ia ły w 1999 r. (ale m ogły być lu b s ą sp o ­ w o d o w an e d z ia ła n ia m i w cześniejszym i) n a o b sz arz e byłego w o jew ó d ztw a to ru ń sk ie g o w w aru n k ach now ego p o d z ia łu a d m in istra c y jn e g o , m o ż n a w y­ m ienić:

1 - w łączenie P o je z ie rz a B ro d n ick ieg o o ra z doliny D rw ęcy do sieci E C O N E T -P O L S K A , o z n acz en iu m ięd zy n aro d o w y m , z je d n o c z e s n ą p o p ra w ą o c h ro n y śro d o w isk a p rzy ro d n icz eg o w w y n ik u u ru c h o m ie n ia d u żej o czy szczaln i ścieków w T o ru n iu , rozb u d o w y k an alizacji s a n ita r ­

nej i ko lek to ró w zb io rczy ch w m ia sta c h i n a o b sz a ra c h w iejskich (np. w g m in ach C iech o cin , Ś w iedziebnia),

2 - w ytyczenie je d n e g o z 4 w k r a ju p a n e u ro p e jsk ic h k o ry ta rz y ko m u n ik a­ cyjnych G d a ń s k -Z ilin a , z o dgałęzieniem P o z n a ń -G ru d z ią d z -Iła w a , 3 - rozw ój i m o d e rn iz a c ja sieci telek o m u n ik acy jn ej, m iędzy in n y m i pod

w pływ em k o n k u ren cy jn eg o o p e r a to ra N e tia T elkom SA, d la te g o T o ru ń o raz G ru d z ią d z uzyskały n a jw ię k sz ą d y n am ik ę ro zw o ju telefonii p rze­ w odow ej,

4 - ro zb u d o w a U n iw e rsy te tu M . K o p e rn ik a w T o ru n iu , p o w sta n ie no­ wych w ydziałów , k ieru n k ó w i sp e cjaln o ści w raz z in w esty cjam i b u ­ dow lanym i w p o sta c i u k o ń czen ia g m ach u d la W y d z ia łu P ra w a i A d ­ m in istra c ji, sali d la B ib lio tek i U M K o ra z rozp o częcia I I e ta p u ro z b u ­ dow y W y d ziału N a u k E k o n o m iczn y ch i Z a rz ą d z a n ia (w dużej części ro zp o częty m i je d n a k w d aw n y m u k ład zie w o jew ó d ztw a to ru ń sk ieg o ) o raz d ążen ie do p o w o łan ia F ed eracji U czelni z B ydgoszczy, T o ru n ia i W łocław ka,

5 - rozw ój tra d y c y jn y c h i now ych form im p re z k u ltu ra ln y c h , ja k fe­ stiw a le te a tr a ln e n p. „ K o n ta k t” , festiw al o p e ra to ró w film owych „ C a m e rim a g e ” o ra z im p re z m uzycznych, np.: „ T o ru ń - m u zy k a i a r ­ c h ite k tu ra ” ,

6 - k o n ty n u a c ja k o n ta k tó w z a g ran iczn y ch z w y b ra n y m i reg io n am i, m .in. D an ii, Szwecji, W łoch, w sp ó łp ra c a w dziedzinie och ro n y środow iska, p rz e tw ó rstw a ro ln o -sp o ży w czeg o , k u ltu ry , tu ry sty k i itp .,

7 - rozwój ró żn y ch fo rm m a rk e tin g u i p ro m o cji T o ru n ia i regionu w p o sta c i n p . u d ziału n a ry n k u w y sta w ien n iczy m P o la g ra ’99, G riin e W oche w B erlin ie itp . ta k ic h firm ja k : „ T o ru ń -P a c ific ” , Z a k ład y M ięsne w B ro ­ dnicy i G ru d z ią d z u , „ G o lp a sz ” z G o lu b ia -D o b rz y n ia , „ C e n tra l Soya” z O snow a, „ S p o m a s z ” i „ P A K ” z T o ru n ia , C h ło d n ie z M iesiączkow a i G ru d z ią d z a , Z a k ła d y C u k iern icze „V o b ro ” z B ro d n ic y i „ W isła ” z G ru d z ią d z a , T o ru ń sk a S p ó łd zieln ia M leczarska itp .,

8 - rozwój placów ek b an k o w y ch i ubezpieczeniow ych w raz z co ra z lep szą o fe rtą u sług finansow ych,

9 - co raz ak ty w n iejsze o d d ziały w an ie U rzęd u M arszałkow skiego w zak resie o p raco w an ia stra te g ii ro zw o ju w o jew ó d ztw a k u jaw sk o -p o m o rsk ieg o , p rzy w sp ó łp racy z je d n o s tk a m i naukow ym i,

10 - ro zb u d o w a in f ra s tru k tu r y usługow ej, zw łaszcza handlow ej ty p u : Ge-a n t, M inim Ge-al, F ilm Ge-a r.

O b o k ty ch n iew ątp liw ie p o zy ty w n y ch form ro zw o ju społecznego, go­ sp o d a rc z e g o i in fra s tru k tu ra ln e g o z a istn ia ły n a ty m o b sz arz e w 1999 r. (a n ie je d n o k ro tn ie nasiliły się w 2000 r.) różnego ro d z a ju tru d n o śc i i z ag ro żen ia. C zęść z nich je s t n a tu r a ln ą p o c h o d n ą praw ie jed n o czesn eg o w p ro w ad zen ia czterech b a rd z o tru d n y c h reform rządow ych: a d m in is tra ­ cy jn ej, słu żb y zdrow ia, sy stem u e m e ry ta ln e g o i sy stem u ośw iaty. In n e pro ­ blem y s ą w ynikiem p o ja w ia ją c y c h się n iep o ro zu m ień i konfliktów m iędzy rz ą d z ą c ą d o n ie d a w n a k o alicją (AW S i U W ) a o p o z y c ją (SLD i P S L ) lu b w o b ręb ie sam ej koalicji (m iędzy AW S a U W ). P a r ty jn e an ta g o n iz m y i niew ygasłe an im o zje b y d g o sk o -to ru ń sk ie przen o szo n e są te ż n a g ru n t sp ra w o w a n ia w ładzy, zaró w n o m iędzy urzęd em w ojew ódzkim (W o jew o d a re p re z e n tu je A W S), ja k i U rzęd em M arszałkow skim (M arsza łek je s t p rz e d ­ staw icielem SLD ) i w y ra ż a ją się ta k w form ie o b sa d y sta n o w isk (n p . w 2000 r. n a 16 d y re k to ró w U W 10 poch o d zi z B ydgoszczy, z kolei w s tr u k ­ tu rz e z a tru d n ie n ia U rzęd u M arszałkow skiego je s t p rz e w a g a p rzed staw ic ie li S L D ), ja k i b ra k u ściślejszej w sp ó łp racy m e ry to ry c z n e j, o czym n ie je d n o ­ k ro tn ie inform ow ały lokalne m edia.

W śró d tru d n o śc i i zagrożeń rozw ojow ych n a o b sz arz e byłego wo­ je w ó d z tw a to ru ń sk ie g o w ym ienić należy:

1 - niezaliczenie T o ru n ia w K o n cep c ji P o lity k i P rz e strz e n n e g o Z agospo­ d a ro w a n ia K ra ju do eu ro p o lu (ta k ja k B yd g o szczy ), a więc p o te n ­ cjaln eg o o śro d k a o zn aczen iu eu ro p ejsk im , lecz je d y n ie ja k o o śro d k a regionalnego,

2 - z a trz y m a n ie b u d o w y a u to s tr a d y A - l o ra z n ieuw zględnienie w d a l­ szych p la n a c h rozw ojow ych dro g i n r 52 (T o ru ń -O ls z ty n ) ja k o drogi ekspresow ej,

3 - nieuw zględnienie w S tra te g ii G en eraln ej D yrekcji P K P linii kolejowej B y d g o sz c z -T o ru ń -W ło c ła w e k ja k o linii ekspresow ej o ra z p la n y zlikw i­ d o w a n ia w 2000 r. n a s tę p u ją c y c h linii kolejow ych: S ie rp c -B ro d n ic a , S ie rp c -L ip n o -T o ru ń , B y d g o szcz-C h ełm ża,

4 - n iezaliczenie o b sz a ru byłego w o jew ó d ztw a to ru ń sk ie g o (p o d o b n ie ja k całego w o jew ó d ztw a k u ja w sk o -p o m o rsk ie g o ) w d o k u m e n ta c h rządow ych do regionów m a ją c y c h tru d n o ś c i z w y k o rzy stan iem p o te n c ja łu endogenicznego (w ty m : n ad w y że k siły ro b o czej, w ysoko- tow arow ej p ro d u k c ji rolniczej, n a d w y że k p ro d u k c ji przem ysłow ej itp .), 5 - n ie zaw sze ra c jo n a ln ie u zasad n io n y u p a d e k firm (n ie k tó ry c h o p o n a d 10 0 -letn ie j tra d y c ji), ja k n p. Z akładów M ięsnych, Z ak ład ó w G raficz­ nych i 12 innych firm - tylko w T o ru n iu ,

6 - sla b y rozw ój n iek tó ry ch s tr u k tu r sa m orządow ych i sła b a ich a k ty w n o ść i p rzedsiębiorczość,

7 - sła b e m e ry to ry c z n e p rzy g o to w an ie k a d r a d m in istra c y jn y c h (np. w części p o w iató w ),

8 - z b y t w olne zm n iejszan ie się sto p y b ezro b o cia, a n aw et jej pow iększenie się n p. w p o w ia ta c h G ru d z ią d z i W ąb rzeźn o ,

9 - pow oływ anie now ych szkól w yższych bez d o sta te c z n e g o zap lecz a ka­ drow ego, lokalow ego (n p . w Bydgoszczy, W ło cław k u ), z k ieru n k am i, k tó re d z ia ła ją n a za sa d a c h niezdrow ej k o n k u ren cji n p . z k ieru n k am i U M K lu b m o g ą o b n iż a ć ra n g ę i poziom k sz ta łc e n ia w ogóle, 10 - z a h am o w a n ie rozb u d o w y w y so k o stan d ard o w ej b azy hotelow ej i

nie-realizow anie C e n tru m K ongresow ego w T o ru n iu .

W yżej p rzed staw io n e fak ty św iadczą, że b ilan s zysków i s t r a t T o ru n ia i jeg o regionu z a 1999 r. ty lk o w p ro stej a ry tm e ty c e je s t zerowy. W rzeczy­ w istości je s t tru d n y do o k reślen ia, gd y ż ob o k zjaw isk i fak tó w p o z y ty w ­ nych w y s tę p u ją u jem n e i n iep o k o jące. T y lk o w kw estii słabej b azy loka­ lowej (h o te la rsk o -g a stro n o m ic z n e j) u trw a la się o p in ia, że do n iew ątp liw ie a tra k c y jn e g o g ro d u T o ru n ia (o ra n d z e dzied zictw a św iatow ego) p rz y je ż d ż a się n a zaledw ie k ilk a g o d zin , n a to m ia st, ab y w y d ać p ien iąd ze n a d o b rą kolację i p rzy zw o ite sp a n ie - je d z ie się do Bydgoszczy. W ciąż te ż z b y t w olno p o stę p u je p ro ces d e c e n tra liz a c ji w ładzy i je d n o c z e śn ie śro d k ó w finansow ych7. M a to sw ój efek t w p o sta c i m nogości n ałożonych z a d a ń bez p o k ry c ia finansow ego. W re z u lta c ie tej sy tu a c ji n p . b u d ż e t T o ru n ia w 1999 r. w ynosił p o stro n ie d o chodów 342 m in zl, n a to m ia s t w y d a tk i przek ro czy ły 403 m in zł. Ł ączne n ied o b o ry w ynosiły około 60 m in zł, k tó re m iały być p o k ry te z k re d y tu bankow ego i p o życzki b an k o w ej. T ak i sy ste m św iadczy o n iezb y t d o b ry m p rzy g o to w an iu reform y a d m in istra c y jn e j, ja k rów nież o b ra k u o d p ow iedniej p o lity k i regionalnej.

7J. Wasicka w artykule: 2000, B udżet potrzeb, opublikowanym w

„Nowościach” (nr 20/9024 z 25 I 2000 r.), pisze: ’’W ojewoda Kujawsko- Pomorski, jako ramię władzy rządowej dysponuje na 2000 r. kwotą 883 m in zi na 506 zadań, podczas gdy Marszałek tego województwa, jako przedstawiciel sam orządu terytorialnego, będzie miał do swej dyspozycji 160 m in zł n a 502 za­ dania, czyli łącznie przypadnie n a obecne województwo 1,0 m ld zł” . W 1997 r. 3 byłe województwa: bydgoskie, toruńskie i włocławskie miały budżet w wy­ sokości 1,4 mld zł.

5. W kierunku strategii rozwoju zrównoważonego

i zintegrowanego

S zanse dalszego rozw oju T o ru n ia i jeg o regionu w ciągu najb liższ y ch kilku la t w y d a ją się być p rzesą d zo n e i ściśle zw iązane z a k tu a ln y m p o d ziałem a d m in istra c y jn y m . P oziom teg o ro zw o ju będzie p rzed e w szy­ stk im p araleln y z rozw ojem ekonom icznym k r a ju , a n a s tę p n ie całego w o jew ó d ztw a k u jaw sk o -p o m o rsk ieg o . M ożliw ości p rzyspieszonego roz­ w o ju poszczególnych s tr u k tu r fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n y c h w o jew ó d ztw a i p o zo stały ch je d n o s te k a d m in istra c y jn y c h b ę d ą ściśle uzależn io n e od zw iększenia się u p raw n ień i p o w iększenia m ożliw ości finansow ych w ładz sa m o rząd o w y ch .

C zym z a te m d y sp o n u je T o ru ń i jeg o reg io n w s tr u k tu r z e fu n k c jo n a ln o - p rz e strz e n n e j w ojew ództw a, co je s t jeg o osobliw ością i niezbyw alnym p raw em rz u tu ją c y m n a k sz ta łt i po zy cję w o jew ó d ztw a w k ra ju ? G dy chodzi o m ia sto T o ru ń , to w ciąż jego a tu ty tk w ią w w ysokiej p o zy ­ cji w skali eu ro p ejsk iej w ynikającej z trw a ły c h za b y tk ó w u rb a n isty c z n o - arch ite k to n ic z n y c h i tego w szystkiego co o k re śla się m ian em dziedzic­ tw a k u lturow ego. A by to dziedzictw o zo stało w łaściw ie w yeksponow ane i „sk o n su m o w an e” , p o trz e b n e są d alsze in w esty cje nie tylko w zak resie k onserw acji i re s ta u ra c ji z a b y tk ó w , ale ta k ż e inw estycje o c h a ra k te rz e m e­ d ialn y m ek sp o n u jący m te fra g m e n ty m ia s ta i jeg o z a b y tk ó w , k tó re d o tą d były słabiej ek sponow ane (n p . forty, n ie k tó re zespoły i o b iek ty z a b y t­ kowe p o z a śró d m ieściem , o b iek ty sa k ra ln e ró żn y ch w y zn ań i t p .) . B a rd z o w ażn e s ą te ż in w esty cje z w iąza n e z ro zw o jem b azy h o te la rsk ie j i o b iektów to w arzy szący ch (n p . g a stro n o m ic z n y c h , sp o rto w o -re k re a c y jn y c h : aq u a - p a rk u , m u ltik in a ).

D ru g im a tu te m T o ru n ia je s t n a u k a i w alo ry ed u k acy jn e. P rz y szło ść w y k o rz y sta n ia n a u k i d la d o b ra m ia s ta i k r a ju p o w in n a sk o n c en tro w a ć się n a w szech stro n n y m ro zw o ju U n iw e rsy te tu M . K o p e rn ik a , p o w sta n iu te c h n o p a rk u i tzw . C e n tru m K ongresow ego. Z d ru g iej stro n y T o ru ń m a w sp an iale m ożliw ości g d y chodzi o rozw ój ró żn eg o ro d z a ju in s ty tu ­ cji d o rad czy ch i co n su ltin g o w y c h w zak resie p raw n y m , ekonom icznym , finansow ym , in fo rm aty k i, g o sp o d a rk i p rz e strz e n n e j, p la n o w a n ia s tr a te ­ gicznego, procesów in te g ra c ji z U n ią E u ro p e js k ą i p o z o sta ły m i k ra ja m i E u ro p y Ś ro d k o w o -W sch o d n iej. M ożliw ości rozw ojow e n a u k i tk w ią w pow oływ aniu dalszy ch now ych, a tra k c y jn y c h k ieru n k ó w w U n iw ersy te­ cie M ik o ła ja K o p e rn ik a , ale ta k ż e w yższych szkół zw iąza n y ch z b a n ­ kow ością, a d m in is tra c ją i z a rz ą d z a n ie m , tu r y s ty k ą i re k re a c ją , g o sp o d a rk ą p rz e strz e n n ą , o c h ro n ą i k sz ta łto w a n ie m k ra jo b ra z u itp .

T rzecim w alorem T o ru n ia je s t jeg o ra n g a ja k o w ażnego o śro d k a usługow ego, zaró w n o usług podstaw ow ych p o d an y ch je d n a k w now ocze­ snej form ie (ty p u handlow ego, kom unikacyjnego, m ed ialn eg o ), ja k też usług w yższego rzęd u , a więc zw iązanych z k u ltu rą te a tr a ln ą , m uzyczną, film ow ą, o c h a ra k te rz e zdecydow anie p o n ad reg io n aln y m .

M ożliw ości regionu to ru ń sk ieg o tk w ią z kolei w jeg o p red y sp o zy c ja ch i w alorach p rz y ro d n icz y ch , osad n iczy ch o raz d em o graficznych, u g ru n ­ tow anych tr a d y c ją w ysokiej k u ltu ry m ieszkańców . A tu ty te są n a s ta ­ w ione n a rozwój m ia st śred n iej wielkości (p o w iato w y ch ), w ysokotow aro- wej p ro d u k cji rolniczej, zag o sp o d aro w an ie tu ry sty c z n o -re k re a c y jn e , leśne, k o m u n ik a c y jn o -tra n sp o rto w e oraz och ro n y ekologicznej poszczególnych o b sz aró w (p a rk i k rajo b raz o w e, strefy k ra jo b ra z u ch ro n io n eg o , rezerw aty p rz y ro d y itp .). W przyszłości m o g ą rozw inąć się d alsze k ieru n k i i dzie­ dziny, ta k ie ja k a g ro tu ry s ty k a , rolnictw o ekologiczne, telek o m u n ik acja, m a rk e tin g i p rzetw ó rstw o rolnicze.

P rz e d sta w io n e w alo ry i m ożliw ości rozw ojow e T o ru n ia i jeg o regionu z je d n e j stro n y w sk azu ją n a specyficzne cechy teg o o b sz a ru , św iadczące o jeg o to żsam o ści h isto ry c z n o -k u ltu ro w e j i p o te n c ja le sp o łe c z n o -e k o n o ­ m icznym , m ogące d o b rze służyć in te g ra c ji now ego w o jew ó d ztw a. Z d ru ­ giej stro n y w skazują n a d alsze p o trz e b y o c h a ra k te rz e fin an so w y m , e d u k a­ cy jn y m , naukow ym i g o sp o d a rcz y m , n iezb ęd n e d la p e łn eg o w y k o rz y sta n ia rezerw tkw iących w śro d o w isk u p rz y ro d n ic z y m , czy n n ik u lu d zk im i s tr u k ­ tu rz e fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j całego teg o te ry to riu m .

P rz e w id y w a n ia kolejnego d o sto so w an ia p o d z ia łu a d m in istra c y jn e g o do s ta n d a rd ó w U nii E u ro p e jsk ie j, czyli u tw o rz e n ia 7 -1 1 d użych m a ­ kroregionów (p o lla n d ó w ), stw o rz ą p ra w d o p o d o b n ie z a k ilk a la t now ą sy tu a c ję zaró w n o w zak resie o rg an izacji p rz e strz e n n e j, ja k i form a d ­ m in istro w a n ia i z a rz ą d z a n ia te ry to ria ln e g o . C o z a te m sta n ie się z wo­ jew ództw em k u jaw sk o -p o m o rsk im i reg io n em to ru ń sk im ? T u ta j sc en a­ riuszy i rozw iązań m oże być kilka. Je d n y m z w a ria n tó w m oże być p o d ział dotychczasow ego w o jew ó d ztw a k u ja w sk o -p o m o rsk ie g o n a d w a d u że seg­ m en ty obszarow e, a lin ią d e m a rk a c y jn ą m oże być W is ła i N o teć. O b szary lew obrzeżne z K u jaw am i Z ach o d n im i (byłe w ojew ództw o bydgoskie) m o g ą przejść do M a k ro reg io n u (p o lla n d u ) W ielkopolskiego, n a to m ia s t p raw o­ b rzeżn e z K u jaw am i W sch o d n im i d o P o m o rz a G d ań sk ieg o .

K olejnym w a ria n te m m oże być ro z p a d w o je w ó d z tw a w edług byłych trzech w ojew ództw (do 1998 r.), z p rzejściem byłego w o jew ó d ztw a b y d ­ goskiego do W ielkopolski, byłego w o jew ó d ztw a to ru ń sk ie g o do P o m o rz a G dań sk ieg o , n a to m ia st byłego w o jew ó d ztw a w łocław skiego do M azow ­ sza. W reszcie trzeci w a ria n t, w edług m ojej opinii n a jb a rd z ie j sensow ny

Ryc. 1. Podział Polski na makroregiony (11) i regiony geograficzno-ekonomiczne (33) - wizja perspektyw iczna

i op ty m aln y , to w łączenie całego obecnego w o jew ó d ztw a k u jaw sk o - p o m orskiego do M a k ro reg io n u P o m o rz a G d ań sk ieg o , zw anego te ż P o ­ m orzem N ad w iślań sk im (ry c. 1). W ów czas W isła, k tó r a je s t osią p rzy ro d n icz ą, ale te ż i u rb a n isty c z n o -g o sp o d a rc z ą , będzie o d g ry w ała rolę in te g ru ją c ą cały te n region z p ro b le m a ty k ą m o rsk ą. Do P o m o rz a G dańskiego p ow inny pow rócić h isto ry c z n e ziem ie P o m o rz a : lubaw ska, m ichałow ska, chełm ińska, ale ta k ż e dziś ju ż z nim i silnie ekonom icznie zw iązane, ja k ziem ia d o b rzy ń sk a, K ujaw y, P a łu k i, K r a jn a , B o ry T uchol­ skie.

W p ersp ek ty w icz n y m u k ład zie 11 m a k ro reg io n ó w zo sta n ie za­ ch o w an a specyfika d użych regionów g e o g ra fic z n o -h isto ry c z n y c h , je d ­ nak ju ż silnie zin teg ro w an y ch a d m in istra c y jn ie i ekonom icznie przez ciążenie poszczególnych te ry to rió w do sw oich głów nych o śro d k ó w m iej­ skich (u k ład strefow o-w ęzłow y). K a ż d y m ak ro re g io n , w zależności od fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e j s tr u k tu r y ekonom icznej (często uw aru n k o ­ w anej h isto ry czn ie), będzie sk ła d a ł się z kilku w y raźn y ch regionów . W skali k ra ju b ę d ą to 33 regiony fu n k c jo n a ln o -p rz e strz e n n e . W ty m w zględzie m a k ro reg io n P o m o rz e G d a ń sk ie b ęd zie sk ła d a ł się z 4 rów norzędnych regionów fu n k c jo n a ln o -p rz e s trz e n n y c h (g eo g raficzn o - ekonom icznych): B ydgoskiego, G d ań sk ieg o , S łupskiego i T o ruńskiego. M o ż n a za te m stw ie rd zić, że T o ru ń w ra z ze sw oim reg io n em , ta k ż e w d a l­ szej p e rsp ek ty w ie dziejow ej, b ęd zie sta n o w ił n a d a l z w a rty geograficznie, h isto ry czn ie, ale rów nież g o sp o d a rc z o o b sz a r, k tó ry w każdej sy tu a c ji po­ tra fi o b ronić sw o ją to żsam o ść.