Zofia BORÓWK.O-OLUżAKOWA
Analiza pyłkowaosad6w ieziornych w Lasce
koło Brus na Poi ezierzu Pomorskim
WSTĘP
Badania palynologiczne osadów organogenicznych z profilu 7a w Lasce koło Brus poprzedzono analizą mikroskopową szczątków roślin
nych w celu wyjaśnienia przynależności genetycznej utworu z głębo
.kości 1,70+1,45 m, podściełającego kredę jeziorną, a uznawanego ma-
kroskopowo za torf. W wyniku tych badań (J. Karpińska, 1960) okazało się, że utwór ten jest gytią detrytusową ze stosunkowo dużą zawartością szczątków zwierzęcych (rzędu 30+400/0) oraz szczątkami roślin wodnych strefy przybrzeżnej, takich jak Car.€x rostrata 8t o k e 5, Me'nyanthes trifoliata. L., Phragmites communis T r i n., Schoenoplectus lacustris (L.) p a 11 a, Typha latifolia L. W próbce z głębokości 1,50+1,55 m dominu-
jącą rośliną yv zespole jest Nymphaea alba L., zamieszkująca bardziej . centralne strefy stawów i jezior. Cały zatem osad w badanym· profilu jest pochodzenia jeziornego. Do analizy pyłkowej autorka wybrała
9 próbek z serii organogenicznej oraz 2 próbki z serii piaszczystej pod:"
.ściełającej gytię. .
Próbki w zależności od charakteru osadu macerowano: l) metodą
flotacji przy użyciu jodku potasowego i jodku kadmowego (próbki z głębokości 1,75+1,65 m); 2) 150/0 wodą utlenioną (próbki z głębokości
1,60+1,40 m); 3) stężonym kwasem solnym (próbki z głębokości
1,10+0,20 m). .
Następnie wszystkie próbki poddano maceracji metodą acetolizy
według G. Erdtmana (1943).
SPRAWA WIEKU BADANYCH OSADÓW
Wyniki analizy pyłkowej, zestawione w tabeli 1, składają się na
interesujący obraz zmian florystycznych. Nadmienić należy, iż badane piaski humusowe poniżej 1,75 m nie zawierały sporomorf. Nad piaskami
płonnymi leżą warstwy bogate w pyłek roślin, przy czym stosunki pro- centowe pyłku świadczą bez wątpienia o holoceńskim charakterze osa- dów.
Analiza pyłkowa osadów jeziornych w 'Lasce 171
Wyda~e się słuszne przy jęcie-dla zbadanego profilu trzech okresów klimatycznych według Blytt-5ernandera. Pierwszy, wyrażony jedną spągową próbką, w której zaznacza się ekspansja lasu sosnowego (Pinus) przy dość dużej jeszcze zawartości procentowej brzozy (Betula) , odpo-
wiadałby schyłkowi okresu preborealnego. W następnym okresie - bo-
'realnym - udział sosny jeszcze bardziej zyskuje na znaczeniu, osiąga
jąc maksimum absolutne 96%, przy dalszym ubożeniu drugiego kom- ponenta lasu, jakim jest brzoza. Udział procentowy roślin zielnych jest nieznaczny, co świadczy o iStnieniu zwartego już wówczas lasu. Wresz- cie trzeci okres --"- atlantycki - jest to okres lasów liściastych, miesza- nych. Profil urywa się w okresie panowania dąbrów mieszanych. Na
uwagę zasługuie odmienność tego profilu w porównaniu ze' znanymi profilami holoceńskimi. Zazwyczaj w okresie atlantyckim są znacznie
niższe proporcje Quercetum mixtum, a wyższe sosny. Na przykładzie
profilu z Laski uderza coś wprost przeciwnego. Sosna ustępuje na rzecz drzew liściastych, wśród których naj liczniej występuje brzoza (Betula), vrawdopodobnie sekcji alba, tj. B. verrucosa i B. humilis, następnie Quer-
tuS, Tilia, Alnus oraz nielicznie pyłek Ulmus. Quercetum mixtum wystę
puje-tu w ilości rzędu 40%. Jest to wysoki udział mieszanego lasu dębo
wego,' stawiający ten profil w rzędzie profilów 'typu interglacjalnego.
Dla porównania służyć mogą dane z opracowania palynologicznego tor~
fowiska z Siwego Bagna w Borach Tucholskich (K. Kępczyński, 1958), które leży także w obrębie sandru i w bliskim sąsiedztwie profilu z Laski.
Szczegółowa analiza pyłkowa profilu z Siwego Bagna wykazuje naj-
wyższe proporcje Quercus 12% , TUia 3%, Ulmus 4%, podczas gdy w orientacyjnych próbkach z Laski ujawniają się takie maksima, jak: .. Quercus 2~%, Tilia 15% tylko zawartość procentowa Ulmuspozostaje nadal niska (2.%). Niższe natomiast zawartości pyłku Coryl,us występują
w Lasce, gdzie jego maksimum wynosi 5%, w odróżnieniu od Siwego Bagna, w którym optimum termiczne zaznacza się udziałem Corylm
'średnio powyżej lGOfo (maximum 17%). Te i inne różnice uzależnione
są od charakteru osadów. Podczas dyskusji nad diagramem pyłkowym
profilu z Laski K. Bitner zwrócił uwagę na pewną nie wyjaśnioną do- tychczas zasadę, że w kredach jeziornych w odróżnieniu od torfów
z
re-guły jest większa frekwencja pyłku lasu dębowego, co znajduje potwier':"
dzenie także w opracowywanych aktualnie przez K., Bitnera i J. Sta-
siakową profilach pyłkowych z Polski północnej. . ., S. Tołpa (1930), prowadząc badaniapalynologiczne na Polesiu, na-
trafił na jeden profil wyróżniający się wybitnie swym spektrum :Pyłko
wym w fazie lasu mieszanego. Było to torfowisko w Jeziorze S\\fjętym
na północny wschód od Kowla, położone również na obszarach sandro-:- wych.W osadach tego jeziora piaski podściełają kredę jeziorną, złożoną
niemal wyłącznie ze skorup mięczaków, a w spodzie obfitująca w Pha- cotus lenticularis. Kreda jeziorna zawiera tu pyłek bardzo bogatęgo lasu 'mieszanego nie notowany w żadnych innych profilach postglacjalnych tego obszaru. Nad kredą jeziorną osadziły się torfy turzycowo-mszyste, ,których spektrum pyłkowe obrażujechłodil.ą fazę lasu.
St. Kulczyński (1930, 1940), interpretując diagram profilu pyłkowego
ze stanowiska Jezioro Swięte; uznał. go wówczas za diagram inter- glacjalny. S. Tołpa zbadał również inny profil położony w obrębie tegQ
172 Zofia Bor6wko-Dlużakowa
'Samego· Jeziora SWiętego, oddalonego'o kilkaset metrów, gdzie spektrum pyłkowe w niczym nie odbiegało od klasycznych profilów torfowych postglacjalnych Polesia. Fakt ten widocznie utwierdził wyżej wspomnia- nych autorów w przekonaniu, ze profil ż kredą jeziorną powinien odpo-
wiadać osadom typu interglacjalnego, na co istniało pełne pokrycie w nie
. ' notowanym dotychczas t y-
OiJl!l ~ ~-t==.,....='F'==-r-~r'!"'"-rTT pie spektrum pyłkowego.
= ~ t::::::::t::::::::1::::::::::::t:::~::::::::::::~:~~ Wobec powtarzającego
~ ~ ~-+--F=T---t--'-tt--t-tt ;;;. się zjawiska przyczyny te-
~
;;1,----l--I--ł---t--i4'"1rtt ~
gokstaćnud ~ze?zydz
wypada~ ~ L-+--+----ł---r--H-t-tt UJ '" szu a g Zle In iej.
~ ~ ~-+_+--+---"'T'"--tt-t-tt ~m W związku z pracą
.~ ~ 1,---J==~"::""'-ł---,-t--=tt-t-4T ..$ ~ . Z.Czubińskiego (1960) na-
",n~7 ~ L--I--+--t---:-i--t+-1rtt o ~ suwa się przypuszczenie,
~ ~~ ~ H
.
1Ż rozwiązanie zagadnienia~ ~ tkwi w ówczesnych wa-
..:I
'S
runkach edaficznych. Wy-::l .s;, daje się prawdopodobne,
[iJ ""
~ g. że odkładanie kredy je-.~" 3.
S .
ziornej wiąże się z szer-;. '" oI:l szym zasięgiem węglanu
-5
.!9 wapnia w podłożu. Glebyla ..... !»
~ Ił wapienne - jak wiado-
"" ·a
OJ CI) i5.~'U i3 R mo - są "clep eJsze , • l ' "~
I., , g'tSa. ~ ~ .E .~ w ZWląZ . k u z czym db ą ro-~ Q) El wy miały zapewniony
~ g
j
~ optymalny rozwój. , Być, ~ ~ j:l, I może omawiane torfowi-
_ l3 I M sko w Jeziorze Swiętym
~
>,.E M;,s- zawierało pyłek dąbrowy~ $:I ._:;; l k l '
• ~.!!l ~ ~ o oa nym znaczemu ..
>.
'O ~ I Dąbrowa ta porastała gle-Po g. I. by suche, wapienne, wy-
ł3 'Cl co ~ żej wyniesione, a -diagram
~
a
~ ~ ze spektrum pyłkowym.~ as ~., klasycznym zare.estrował
~ j ! ~ sukcesję roślinności
typo-~ ol
a
wej dla Niżu.~~~., 9! .5:1 .ti .!l O d sa y organogemczne .
1S~ I I z Laski powstały również
P:
Po. ... w specyficznych Warun- kach zarówno pod względem edaficznym, jak i . korifiguracj terenu (W.
Słowański, .1960).
Różnice w ilościowym składzie lasu mieszanego rzucają nowe świa
.tłona 'rozwój problemów palynologicznych, w niczym jednak nie ząkłó
cają możliwości interpretac), jeśli chodzi o cele stratygraficzne. Wyróż
.menie' tl'zechokresóvi7 ldiinatycznych postglacjału jest bezsPQz:ne.
Analiza 'pyłkowa osadów jeziornych w Lasce :173
Określenie wieku względnego serii organogenicznej z profilu Laska na podstawie wyników analizy pyłkowej zostało potwierdzone przez
późniejsze badania metodą izotopu węgla radioaktywnego CU. Dzięki
staraniom E. Rutkowskiego próbka z profilu Laska (głębokość 1,55+
+1,65 m) została przekazana do Hannoweru, gdzie J, Homilius (1961)
uzyskał wynik datowania bezwzględnego na 9680 ±160 lat licząc od 1950 r. Wiek bezwzględny zbadanej próbki należy zatem liczyć w przy-
bliżeniu na -7700 lat. W schemacie W. Koperowej (1958), opartym na , wynikach datowania bezwzględnego według prac: G. W. Barendsena, E. S. Deeveya, L. J. Gralemkiego (1957) i H. Grossa (1958) wyżej wspom- niana data -7700 lat odnosi się do wczesnego holocenu, co jest zgodne
'Z względnym datowaniem spągu osadów organogenicznych w profilu Laska.
Zakład Stmtygra!U l. a,
Nadesłano dnia 15 stycznia 1961 l,
PISMIENNICTWO
CZUBINSKoI Z. {1960) - Rola elementów kseratermicznych w szacie roślinnej Wiel- kopolski. Zesz. Probl. POISt. Nauk. roln.,nr 7, p. 45-49. Poznań.,
ERDTMAN G. (19'43) - An Introduction. to Pollen Analysis. Waltham.
GALON R. ('1953) - Morfologia doliny j .zandru Broy. Stud. Soc. Sc. Torunens:ls;
[CJ, 1, p. 1-57, nr 6. Toruń.
HOMILIUS J. (1961) - List do Zakładu Zdjęć Geologicznych
r.
G. z dnia 19.IX.1961 r.KARPINSKA J: (1~l) - Wyniki analizy niikrOlSkopowyCh szczątków roślinnycłł z próbek gytii w profilu Laska koło Brus. Ekspertyza dla Za~~du Zdjęć Geologicznych 1. G.
KĘPCZYŃSKI K. (1958) - Roślinn<J\Ść i historia torfawiska Siwe Bagno w Borach Tucholskich. Zesz. nauk. U.M.K., ni' 2', <p. 87-4·15. Toruń.
KOPEROWA W. (.1958.) - Późny glacjał z północnego podnóża Tatr w świetle ana- lizy pyłkowej. Mooogr. Bot., 7, p. 107-131. Kraków.
,KULCZYŃSKI S. ('1000) - stratygrafia torfowisk Polesia. Pr. Biui'a Melioi". Polę
sia, 1, p . .1-84, n.r 2. BrzEiść nad Bugiem.
KULCZYN'SKI S. (1940) - Torfowiska Polesia. Kraków.
SLOWAl.'~'SKI W. (1961) - Wczesnoholoceńskie • OlSady jeziorne w Lasce koło Brus, Kwart. geo!., 5, p. 719-736, illX a.. Wa'I'Szawa.
'ToLPA S. (1000) - Jezioro Święte kolo Kowla. Pr. Biitra Melior. Polesia; 1, ~. 4~6.
nr 2. Brześć nad' Bugiem. ., '
174 Zofia Borówko-Dlu!akowa
3<XPIDi BOPYBKO-.IVIYXAK
QLIJIL~OB AHAJDł3 03EPBLIX OTJlOlKEBHB H3 Jla:CKH OKOJlO BPYCOB
Pe3IOMe
ABTOpoM: H3:yąeHa nammOJIOrWłecKKM MeTO~OM opraHOreBHaH cepWl: rJłTTIDr JI 03epm.m Men reoJIOrWłecKOro pa3pe3a H3 JISCKH OKOJIO BpYCOB, pacnOJIOJKeBHoro Ba TyxOJIhCKOM '3aH~e Ba 3ana~BOM IIoMopbe (p. raneB, 1953).
MO~OCTb . HCCJIe~OBaHBbIX Ol'JIOJKemtił paBBSeTCH 1,75 .M. IIo~oWBa oprauoreu-' BO:B cepHH COCTOHT H3 rHTTHH (rJIy6HBa 1,45--1,75 .M), Ba~ KOTOpo:B ~o caMofł gpOBJIK 3aJIeraeT 03epBbI:B Men. OprauoreHByIO cepHIO nO~CTHJIael' ryMyCOBbDł neCOK (1,75--1,90 .M).
IIpOH3Be~eH lIblJIb:qeBbDł auaJIH3 11 06pa3:qoB, H3 KOTOPbIX 2 H3 necqaBHCTOfł
cepHH Be co;qepJKaJIH cnop, a oCTaJń,Bble 9, H3 oprauoreBHO:K cepHH, co;qep1KaJIH cnOpbI, ys:a3bmaIOI:qHe me roJIo:qeBoBbIfł B03paCT B npe;qeJIax OT ;qo6opeaJIbBOrO no
aTJIauTWłecKHfł BKJIIO'lHreJIbHO.
Xapas:repBbIM OTJIH'lHeM UbIJIb:qesorO pa3pe3a H3 JIHCKH B CJIOstX 03epHoro MeJIa STO BbICOKOnpo:qeBTHoe yqaCTHe UbIJIb:qbI ;qepeBbes CMemaHHOro JIeca (MaKCH- UYM 409/0). B CBa:3H c STHM aBTOpOM npoBo~wrcs KpaTKoe CpaBSeHHe no~06Horo B03- paCTa H ~eJIaeTCR: nOUbrrKa HHTepnpeTa~ xapas:repBbIX oco6eBHoCTe:B UbIJIb:qeBbIX rOJto:qeSOBbIX ;ItHarpaMM H3 OTJIOJKeBH:K 03epHOI'O MeJIa.
HHrepeCm.I pe3YJIbTaTbI a6coJIIOTHoro ;qaTHPQBauHs MeTO;qOM H30l'ona pawro- aKTHBSoro· YT.ns (Ci4) 06pa3:qa H3 rJIy6HBbI 1,55--1,65 .M. ,lU). J. Homilius (1961}. B raBHoaepe nOJIY'IHJI pe3yJIbTaTbI ~aTHpoBaHWI Ci' - 9680
±
160JIel' C'lHTas Ol'1950 r. A6cOJIIO'l'BbI:B B03paCT HCCJIe;qoBasHoro 06pa3:qa nOJIyqaerCR: npHMepRO - 7700 JIeT, 'ITO npeKPaCHo nO~TBep~aeT a6coJIIO'l'łIbI:B B03paCT nOJIyqeHHbUł aB'l'opoM Ba .oCHOBaHHH pe3YJIbTSroB ·tta:iiHROJIOrWłecKOI'O" auaJtH3a.
ZOfia BOROWKO-DLUZAKOW A
POLLEN ANALYSIS OF LACUSTRINE DEPOSITS AT LASKA NEAR BRUSY
Summary
By means ot the palynological method the author mvest.igated 8!tl organogenie aeries cons:stm.g· of gyttia and lacug'trine chalk found in a pmfile at Laska near Brusy, situa.ted on the Tuchola outwash plain in westernPomera.ma (R. G a lo n.
1953).
The thielmess ol the examillled deposits is 1.75 m. The bortom ol tbis organo- genie series cOlllSi6ts of gyttia (de;pth "1.45 - 1.75 m.) ()Ill top ol wruch, up to tha'
Streszczenie 175
łop of the series, lies Iacustrine chaIk. The organ<Jgenic series 18 underlaiiri by humus sand of 1.75 - 1.90 m. thkkness ..
The author carried out the pollen analysis of 11 samples, two of wbich taken trem the sandy series failed to contain &pores. The remailning 9 analyses made of 1he organogenie series yielded proof for assigning tbis series to Holocene age, ot
~ range from the Preboreal to and inc!uding the Atlantie period.
A charaderistie feature of the pollen 'P'I'ofile from Laska, noticed witbin the lacustrine chalk, is a high peTcentage of tree pollen from a mixed forest (maxi- mum 40%). On tWs basis the author correlates this result with other diagrams of simi1ar age and attempts to interpret the properties ol Holocene pollen diagrams.
from deposits of lacustrine chalk.
Remarkable a,re the results of absolute dati.ng of a sample taken from the depth of 1.55 m. - 1.65 m. by mea:ns of the radioactil\Te isotape of carbon C14. Dr. J. H om i- I j u s (1961) in Hannover obtained in his Cl' dating the age 9680
