Nowa prawica – neokonserwatyzm w XXI wieku w Stanach Zjednoczonych
Wprowadzenie Przeczytaj
Prezentacja mul medialna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Nowa prawica od ponad 40 lat zajmuje doniosłe miejsce w polityce wewnętrznej i zagranicznej Stanów Zjednoczonych. Choć jej ideały inspirowały intelektualistów i polityków na całym świecie,
neokonserwatyzm jest przede wszystkim specyficznie amerykańskim zjawiskiem. Największe wpływy uzyskał w okresie rządów prezydenta George’a W. Busha (2001–2009).
Twoje cele
Porównasz amerykański neokonserwatyzm z innymi ideologiami politycznymi.
Scharakteryzujesz spór ideowy, którego stroną stali się neokonserwatyści.
Przeanalizujesz znaczenie polityczne nowej prawicy w polityce zagranicznej USA w XXI wieku.
Nowa prawica – neokonserwatyzm w XXI wieku w Stanach
Zjednoczonych
Źródło: Toms Fano, licencja: CC 0.Przeczytaj
Neokonserwatyzm powstał w Stanach Zjednoczonych. Utożsamiany jest często z amerykańskim ruchem politycznym, określanym mianem nowej prawicy. Początki tej doktryny sięgają lat 60. XX wieku, jednak największe znaczenie rzecznicy neokonserwatyzmu uzyskali w okresie prezydentury George’a W. Busha (2001–2009). Do najbardziej znanych przedstawicieli tego nurtu należą: Irving Kristol, Daniel Bell, Richard Pipes, Richard Perle, Robert Kagan oraz Paul Wolfowitz.
Zgodnie z nazwą, neokonserwatyści odwołują się do konserwatyzmu – ten jednak zawsze miał w USA specyficzny charakter. W Stanach Zjednoczonych nigdy nie istniały instytucje, które w Europie były oparciem tradycji: monarchia, feudalizm, arystokracja ziemska czy uprzywilejowany Kościół. Od samego początku państwo to deklaruje swoje przywiązanie do wartości oświeceniowych: republikanizmu, równości wobec prawa czy indywidualizmu. Konserwatyści w USA, broniąc tradycji amerykańskiej, z dużo większą aprobatą niż ich europejscy odpowiednicy odnoszą się zatem do liberalnych zasad politycznych.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dotyczy to również neokonserwatystów. Wszyscy oni odwołują się z dumą do tradycyjnych wartości amerykańskiej kultury: racjonalizmu, wolności jednostki i przedsiębiorczości. Wierzą jednocześnie, że te zasady są uniwersalne i stoją za wielkością Ameryki, w której każdy człowiek ma szansę odnieść sukces, jeśli tylko jest pracowity i zaradny.
Zastanów się, czym amerykański neokonserwatyzm różni się od klasycznego konserwatyzmu.
Demokracja utraciła fundament moralny
Neokonserwatyści twierdzą jednak, że te uniwersalne zasady znalazły się w niebezpieczeństwie.
Wyzwanie – jak przekonują – rzuciły im przemiany obyczajowe zapoczątkowane w latach 60. XX wieku.
Przykładowo, Daniel Bell mówi o nadejściu epoki hedonistycznej, w której życie traktowane jest jako
„pasmo przyjemności”, a kultura przekształca się w „psychodeliczny bazar”. Irving Kristol ubolewa nad utratą przez społeczeństwo Stanów Zjednoczonych „duchowej bazy”.
Dawna wspólnota racjonalnych obywateli – według neokonserwatystów – wypierana jest przez
zbiorowisko radykalnie wyemancypowanych egoistów. Zamiast tradycyjnych cnót, spajających liberalne społeczeństwo, odbywa się ciągły festiwal pragnień. „Moralność uciechy” – pisze z dezaprobatą Bell –
„zajmuje miejsce moralności dobroci, która powściągała popędy”.
Za te przemiany kulturowe neokonserwatyści obwiniają radykalne ruchy kontrkulturowe, media, lewicowe uniwersytety, a nawet hollywoodzki świat filmu. Promują one – według nich – moralny relatywizm i osłabiają tradycyjne cnoty. Inni rzecznicy tego nurtu doszukują się głębszych źródeł degradacji i dostrzegają je w logice rozwoju powojennego kapitalizmu. Wielki przemysł reklamowy – zauważa Daniel Bell – stymuluje wielość stylów życia, a wraz ze sprzedażą ratalną przygotowuje grunt pod kulturę konsumpcjonizmu.
Kultura konsumpcjonizmu to kultura, w której naczelną wartością jest konsumpcja, nastawiona na zaspokajanie potrzeb materialnych ludzi, niekiedy kosztem innych wartości. Zachęca ona do ciągłego wydawania pieniędzy na produkty, których w olbrzymiej obfitości dostarczają firmy nastawione na zysk, powiązane z ogromnym przemysłem reklamowym.
Neokonserwatyści sytuują się zatem w opozycji do tych nurtów liberalnych czy lewicowych, które
oczekują od państwa polityki skoncentrowanej na ochronie dyskryminowanych mniejszości. Z tego samego powodu odrzucają multikulturalizm. Oczekują od instytucji państwowych, że staną w obronie tradycyjnych zasad amerykańskiego społeczeństwa. Państwo – przekonują – nie może zachowywać neutralności w kwestiach etycznych, gdyż bez ugruntowanej moralności publicznej nie przetrwa sama demokracja. Rzecznicy neokonserwatyzmu z życzliwością odnoszą się również do religii i patriotyzmu – jako instytucji integrujących ludzi oraz dostarczających im moralnych drogowskazów.
Podstawą gospodarki powinien być wolny rynek
Jeśli chodzi o politykę gospodarczą, rzecznicy neokonserwatyzmu zdecydowanie stawiają na wolny rynek. Umożliwia on bowiem – jak przekonują – realizację „amerykańskiego snu”, przynosząc społeczeństwu dobrobyt materialny oraz zapewniając duży obszar wolności indywidualnej.
Wskaż, co składa się na „amerykański sen”.
Nowa prawica występuje przeciwko zbyt rozbudowanym programom socjalnym, które – jak przekonuje – uzależniają wielu ludzi od państwa i nie rozwiązują skutecznie problemów społecznych. Z drugiej strony, jej rzecznicy uważają, że państwo powinno niwelować te aspekty kapitalizmu, które podważają porządek społeczny czy ład moralny.
Ameryka powinna upowszechniać demokrację na świecie
Przekonanie neokonserwatystów, że należy bronić uniwersalnych zasad, wyraża się dobitnie w ich podejściu do polityki zagranicznej USA. Rzecznicy tego nurtu zdecydowanie odrzucają taką wizję ładu międzynarodowego, który opiera się na równowadze sił i egoistycznych grach mocarstw,
wyznaczających sobie sfery wpływów na świecie.
Neokonserwatyzm stoi na stanowisku, że najlepszym ustrojem jest amerykańska demokracja, a trwały pokój na świecie możliwy będzie, gdy zostanie ona upowszechniona. Prowadziło to nieraz rzeczników neokonserwatyzmu do swego rodzaju postaw mesjanistycznych. W ich przekonaniu misją Ameryki jest promowanie demokracji na świecie – jako wartości uniwersalnej. Wielu z nich dopuszcza nawet użycie siły militarnej przez USA, aby osiągnąć ten cel.
Zastanów się, czy demokracja jest wartością uniwersalną.
Politycy neokonserwatywni często zaliczani są do „jastrzębi” amerykańskiej polityki zagranicznej.
Opowiadają się za pryncypialnym, a niekiedy nawet konfrontacyjnym podejściem do niedemokratycznych rywali Stanów Zjednoczonych. W czasie zimnej wojny oznaczało to ich sprzeciw wobec polityki
odprężenia i poparcie dla zdecydowanej walki z komunizmem.
W XXI wieku zagrożenie dla demokratycznego ładu międzynarodowego nowa prawica dostrzegła z kolei w autorytarnych reżimach na Bliskim Wschodzie oraz w islamskim terroryzmie. Neokonserwatyści byli wielkimi orędownikami ogłoszonej przez prezydenta George’a W. Busha – po zamachach
terrorystycznych Al Kaidy z 11 września 2001 roku – „wojny z terrorem”, a także interwencji militarnej USA w Iraku (2003). Dziś również Rosja i Chiny – nazywane rewizjonistycznymi potęgami – wskazywane są przez neokonserwatystów jako wyzwanie dla „demokratycznego świata”.
Słownik
hedonizm
koncepcja zakładająca, że głównym celem życia człowieka jest zaspokajanie przyjemności relatywizm moralny
stanowisko, w świetle którego wartości moralne nie są absolutne, ale zależą od określonych
okoliczności; w najbardziej radykalnej wersji przyznające każdej indywidualnej osobie prawo wyboru własnego kodeksu postępowania
ruchy kontrkulturowe
powstałe w latach 60. XX wieku w USA i Europie Zachodniej ruchy społeczne występujące przeciwko zastanym wzorcom kulturowym, uznawanym przez nie za zbyt konserwatywne i ograniczające wolność człowieka, np. ruch hipisowski oraz ruch feministyczny
równowaga sił
stan, w której żadne państwo na świecie nie zajmuje pozycji dominującej; w świetle niektórych teorii stosunków międzynarodowych jest to sytuacja najbardziej sprzyjająca pokojowi i bezpieczeństwu na świecie
wojna z terrorem
ogłoszona przez prezydenta USA George’a W. Busha – po zamachach terrorystycznych Al Kaidy z 11 września 2001 roku – deklaracja bezwzględnej walki z organizacjami terrorystycznymi na całym świecie oraz państwami, które je wspierają; stała się uzasadnieniem amerykańskich interwencji militarnych w Afganistanie (2001) oraz Iraku (2003)
mul kulturalizm
polityka promowania różnorodności w społeczeństwie, np. kulturowej, etnicznej czy religijnej, a także aprobata towarzyszącej temu zjawisku wielości stylów życia w ramach jednego państwa
Prezentacja mul medialna
Polecenie 1
Zapoznaj się z prezentacją i wykonaj zadanie.
Neokonserwatyści w obliczu amerykańskiego sporu o wolność
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij, dlaczego spór neokonserwatystów z nową lewicą rozpoczął się w latach 60. XX wieku.
Sprawdź się
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.
Wskaż prezydentów Stanów Zjednoczonych, którzy odwoływali się do idei bliskich neokonserwatystom.
Theodore Roosevelt Woodrow Wilson Franklin D. Roosevelt John F. Kennedy Ronald Reagan Bill Clinton George W. Bush
醙
Henry Kissinger
Dyplomacja
W krąg spraw międzynarodowych popchnęły Amerykę dwa czynniki: jej szybko rosnąca potęga i stopniowy upadek światowego systemu skoncentrowanego na Europie. Przypadło to na czasy dwóch przełomowych prezydentur – Theodore’a Roosevelta i Woodrowa Wilsona. (…)
Roosevelt był wyrafinowanym analitykiem równowagi sił. Obstawał przy międzynarodowej roli Ameryki, ponieważ jej interesy tego wymagały
i ponieważ nie wyobrażał sobie globalnej równowagi sił bez amerykańskiego udziału. Dla Wilsona uzasadnienie międzynarodowej roli Ameryki było
mesjanistyczne – Ameryka zobowiązana była nie tyle dążyć do równowagi sił, co szerzyć amerykańskie ideały na całym świecie.
Źródło: Henry Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 2002, s. 30–31.
“
Ćwiczenie 2
Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj zadanie.
Źródło: licencja: CC 0.
Wyjaśnij kontrowersję związaną z polityką neokonserwatystów, do której odwołuje się autor powyższego materiału graficznego.
醙
Ćwiczenie 3
Spośród poniższych zjawisk wskaż te, które były popierane przez nową prawicę, oraz te, przeciwko którym występowała.
kontrkultura, demokracja, relatywizm, wolny rynek, spójność społeczna, hedonizm
Poparcie
Sprzeciw
輸
Ćwiczenie 4
Określ, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Stwierdzenie Prawda Fałsz
Neokonserwatyści odrzucają zasady klasycznego liberalizmu
w imię tradycji.
□ □
Nowa prawica broni zasad liberalizmu politycznego przed
radykalną lewicą.
□ □
Zdecydowana większość polityków neokonserwatywnych krytycznie nastawiona jest do
religii.
□ □
Irving Kristol i Daniel Bell popierali różnorodność kulturową społeczeństwa
amerykańskiego.
□ □
輸
Ćwiczenie 5
Rozstrzygnij, która z niżej wymienionych inicjatyw nie była popierana przez nową prawicę.
interwencja militarna USA w Iraku z 2003 roku porozumienie nuklearne z Iranem
rozszerzenie NATO
demokratyzacja Afganistanu
Odpowiedź uzasadnij.
輸
Ćwiczenie 6
Spośród wymienionych osób wskaż tę, która ma (lub miała) związek z ruchem neokonserwatywnym.
Richard Nixon John Kerry
Norman Podhoretz Bernie Sanders
輸
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.
Wyjaśnij, czym jest „neokonserwatywna polityka eksportu demokracji” oraz podaj jeden przykład takiej polityki.
難
John Gray
Czarna msza
Wbrew swojej nazwie neokonserwatyzm jest ideologią, która zrodziła się na lewicy (…).
Uznawanie, że neokonserwatyści sformułowali po prostu teorie Trockiego w języku prawicy, jest uproszczeniem, niemniej sposób myślenia
charakterystyczny dla skrajnej lewicy wywarł na nich decydujący wpływ.
Neokonserwatyści powielali nie treść, a styl myślenia trockizmu. Zgodnie z teorią rewolucji permanentnej Trockiego, istniejące instytucje muszą zostać zniszczone po to, by mógł powstać świat wolny od ucisku. Pewien typ
katastroficznego optymizmu stanowi podstawę neokonserwatywnej polityki eksportu demokracji. Obie doktryny podzielają przekonanie, że warunkiem postępu jest użycie przemocy, i domagają się światowej rewolucji.
Źródło: John Gray, Czarna msza, Kraków 2009, s. 200–203.
“
Ćwiczenie 8
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj zadanie.
Wyjaśnij, dlaczego Irving Kristol postuluje powrót do purytanizmu.
難
Stanisław Filipowicz
Historia myśli polityczno-prawnej
Poszukując źródeł destrukcyjnej postawy elit, Kristol wskazywał na dwa odrębne style myślenia: »utopijny racjonalizm« oraz »utopijny
romantyzm«. (…) Nadzieję na »odnowienie duchowej bazy społeczeństwa burżuazyjnego« Kristol wiązał z restytucją purytanizmu. (…) Odnowa miała więc polegać na powrocie do przeszłości, do wzorców zachowania, które w dziewiętnastowiecznej Ameryce inspirował Stary Testament.
Źródło: Stanisław Filipowicz, Historia myśli polityczno-prawnej, Gdańsk 2001, s. 357.
“
Dla nauczyciela
Autor: Krzysztof Kowaluk
Przedmiot: wiedza o społeczeństwie
Temat: Nowa prawica (neokonserwatyzm) w XXI w. w Stanach Zjednoczonych
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy, zakres rozszerzony Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.
Uczeń:
6) porównuje założenia myśli liberalnej i konserwatywnej.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
dostrzega fenomen złożoności doktryn politycznych;
charakteryzuje relacje między konserwatyzmem a liberalizmem;
analizuje historyczne uwarunkowania ideologii w kontekście Europy i USA.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
lekcja odwrócona.
Metody i techniki nauczania:
dyskusja;
burza mózgów;
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Zajęcia przeprowadzone metodą kształcenia wyprzedzającego. Podczas poprzedniego spotkania uczniowie otrzymują zadanie zapoznania się z przesłaniem politycznym nowej prawicy. Nauczyciel dostarcza uczniom materiały dydaktyczne (Kamil Pindel, Doktryna neokonserwatywna jako fundament współczesnego militaryzmu i imperializmu amerykańskiego), opierając się na założeniu, że uczniowie mają już wiedzę na temat podstawowych doktryn politycznych (konserwatyzm, liberalizm, socjalizm).
2. Uczniowie zostają podzieleni na dwie grupy. Jedna z nich otrzymuje zadanie skonstruowania listy pięciu charakterystycznych zasad konserwatyzmu, druga – pięciu charakterystycznych zasad liberalizmu. Uczniowie są poinstruowani, aby dokonując wyboru, starali się zwracać uwagę na takie kwestie, które odróżniają daną ideologię od innych. W każdej z grup odbywa się burza mózgów. Czas pracy: 5 minut.
3. Uczniowie przedstawiają swoje uzgodnienia. Następuje wspólna weryfikacja wymienionych zasad.
Powstają ostateczne listy i zostają one zapisane na dwóch tablicach.
4. Nauczyciel przedstawia temat i cele zajęć.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel zadaje pytanie, które z zapisanych na obu tablicach zasad można odnaleźć w koncepcjach neokonserwatystów. Kiedy w trakcie dyskusji zostaną one ustalone, nauczyciel zwraca się do uczniów, aby podjęli próbę wyjaśnienia, skąd biorą się te punkty styczności.
2. Uczniowie zapoznają się z materiałem multimedialnym. Celem prezentacji jest naświetlenie
problematycznego charakteru kategorii wolności. Aby zainspirować uczniów do przemyśleń, nauczyciel przedstawia historyczny i polityczny kontekst pojawienia się nurtu nowej prawicy. Zwraca uwagę na specyfikę Stanów Zjednoczonych (państwo powstałe w epoce oświecenia i od początku afirmujące wartości tamtej epoki), przemiany obyczajowe zapoczątkowane w latach 60. oraz ich skutki, a także uwarunkowania geopolityczne (zwycięstwo USA w zimnej wojnie, globalizacja, zamachy terrorystyczne).
3. Rozpoczyna się dyskusja na temat: czy wolność jednostki oraz spójność społeczna są wartościami zbieżnymi czy popadającymi ze sobą w konflikt? Dyskusja powinna być prowadzona w taki sposób, aby można było zaprezentować stanowisko nowej prawicy w tej sprawie.
4. Uczniowie mają odpowiedzieć na pytanie: czy postulowany przez neokonserwatystów „eksport demokracji” jest wyrazem postawy konserwatywnej czy liberalnej?
5. Uczniowie mają rozważyć korzyści i zagrożenia płynące z polityki upowszechniania demokracji na świecie. Po dyskusji w tej sprawie zostają spisane na tablicy w punktach podstawowe argumenty „za” oraz
„przeciw”.
Faza podsumowująca
1. Rozpoczyna się krótka dyskusja na temat: czy stanowisko neokonserwatystów jest przekonujące?
Ważne jest, aby w jej trakcie zostały wyrażone różnorodne punkty widzenia oraz aby były one wsparte odpowiednio dobranymi argumentami.
2. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1–3.
Praca domowa:
Uczniowie wykonują ćwiczenia 4–8.
Materiały pomocnicze:
Neokonserwatyzm, opr. Irwin Stelzer, Warszawa 2007.
Kamil Pindel, Doktryna neokonserwatywna jako fundament współczesnego militaryzmu i imperializmu
amerykańskiego, Akademia Politologiczna, materiał z konferencji Polityka a wojna, Koło Nauk Politycznych UJ/Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2012.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Prezentacja multimedialna może zostać wykorzystana przez uczniów indywidualnie lub podczas zajęć w charakterze podsumowania.
