2
Strategia Rozwoju Gminy Potok Wielki na lata 2016-2023 została opracowana przez firmę EuroCompass Sp. z o.o.
Zespół ekspercki:
Ryszard Boguszewski Ewelina Borowiec
3
Spis treści
1. Wprowadzenie ... 4
1.1. Przesłanki opracowania strategii ... 4
1.2. Metodyka prac ... 4
1.3. Spójność z dokumentami strategicznymi ... 7
1.3.1. Poziom wspólnotowy ... 7
1.3.2. Poziom krajowy ... 8
1.3.3. Poziom regionalny ... 9
1.4. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wynikająca ze stanu istniejącego ... 12
1.4.1. Położenie, powierzchnia, przestrzeń i środowisko przyrodnicze ... 12
1.4.2. Potencjał demograficzny ... 15
1.4.3. Społeczeństwo i jakość życia ... 17
1.4.4. Środowisko kulturowe ... 24
1.4.5. Dostępność komunikacyjna ... 26
1.4.6. Infrastruktura techniczna ... 30
1.4.7. Gospodarka ... 34
1.4.8. Jakość rządzenia i planowanie przestrzenne ... 40
1.5. Analiza SWOT ... 48
2. Wizja, misja i obszary strategiczne ... 49
2.1. Wizja i misja ... 49
2.2. Obszary strategiczne, cele operacyjne i kierunki działań ... 50
2.2.1. Lepiej działająca gospodarka wykorzystująca lokalne zasoby obszaru ... 51
2.2.2. Zintegrowane społeczeństwo i wysoka jakość usług publicznych ... 53
2.2.3. Atrakcyjnie zagospodarowana przestrzeń uwzględniająca stan i jakość środowiska przyrodniczego ... 55
2.3. Kierunki działań ... 56
3. System wdrażania strategii ... 66
3.1. Ramy instytucjonalne systemu wdrażania ... 66
3.2. Monitoring i ewaluacja ... 67
3.3. Źródła finansowania ... 69
4. Załączniki ... 72
4.1. Indykatywny wykaz wstępnie zidentyfikowanych projektów inwestycyjnych i nieinwestycyjnych gminy Potok Wielki na lata 2016-2023 ... 72
4
1. Wprowadzenie
Strategia Rozwoju Gminy Potok Wielki na lata 2016-2023 jest wynikiem procesu aktualizacji wcześniej obowiązującego dokumentu i dostosowania go do zmieniających się uwarunkowań.
Horyzont czasowy niniejszej strategii to lata 2016-2023 i jest on zgodny z obecnym okresem programowania Unii Europejskiej.
1.1. Przesłanki opracowania strategii
Główną przesłanką aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy Potok Wielki była konieczność dostosowania zapisów obowiązującej strategii do nowego paradygmatu polityki regionalnej w Polsce, zakładającego m.in. specjalizację regionalnej i lokalnej gospodarki oraz wieloszczeblowy model zarządzania i współdziałania w zakresie realizacji wspólnych zadań i przedsięwzięć inwestycyjnych.
Ważną kwestią było zapewnienie spójności pomiędzy strategią rozwoju gminy i aktualnie obowiązującymi dokumentami strategicznymi na poziomie wspólnotowym, krajowym i regionalnym, w tym w szczególności z celami zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.).
Zasadniczym argumentem przemawiającym za aktualizacją Strategii Rozwoju Gminy Potok Wielki była również konieczność dostosowania jej celów i działań do nowej polityki spójności Unii Europejskiej oraz wynikających z tej polityki celów tematycznych, wdrażanych za pomocą krajowych i regionalnych programów operacyjnych, finansowanych w ramach nowej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020.
1.2. Metodyka prac
Strategia Rozwoju Gminy Potok Wielki na lata 2016-2023 powstała w oparciu o model ekspercko-partycypacyjny zakładający duży udział władz i społeczności lokalnej w pracach nad dokumentem przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych. Dokument opracowano kierując się zasadami:
spójności zaktualizowanej strategii gminy z dokumentami planistycznymi i operacyjnymi na poziomie krajowym, regionalnym i powiatowym;
partnerstwa w procesie planowania poprzez współpracę władz gminnych z samorządami wyższego szczebla oraz podmiotami, reprezentującymi różne środowiska oraz instytucje – zgodnie z ideą wieloszczeblowego zarządzania (ang. multi-level governance) oraz oddolnego angażowania partnerów do współpracy i współrządzenia;
wieloletniego planowania rozwoju gminy w oparciu o ocenę efektów dotychczas realizowanej strategii z uwzględnieniem zmieniającej się sytuacji społeczno-gospodarczej na poziomie gminy, powiatu janowskiego, województwa lubelskiego oraz kraju;
elastyczności i przedsiębiorczego odkrywania, zgodnie z którą pierwotne założenia strategii były korygowane i dostosowywane do potrzeb i postulatów, zgłaszanych przez partnerów społecznych i gospodarczych, zaangażowanych w proces prac nad aktualizacją strategii.
Struktura dokumentu obejmuje logiczną całość, składającą się z części analityczno- diagnostycznej, części strategicznej oraz części wdrożeniowej.
Z uwagi na nowe podejście w planowaniu strategicznym część analityczno-diagnostyczna wymagała w większym, niż dotychczas stopniu uwzględnienia wymiaru terytorialnego, było to możliwe dzięki zawarciu następujących elementów:
określeniu podstawowych cech struktury przestrzennej obszaru,
5
określeniu zróżnicowań i specyfiki terytorium,
analizie potencjałów rozwojowych w ujęciu terytorialnym,
analizie spójności wewnętrznej,
analizie profili i rozmieszczenia działalności gospodarczej, które wpływają na zróżnicowanie rozwoju gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego,
przedstawieniu wpływu terytorialnego realizowanych dotychczas działań rozwojowych w obszarze objętym strategią.
W pierwszej kolejności autorzy strategii koncentrowali się nad identyfikacją zasobów endogenicznych mających wpływ na rozwój obszaru wynikających z położenia. Następnie ocenie podlegały czynniki demograficzne i społeczne oraz infrastruktura mająca wpływ na jakość życia.
Czynniki te należą do najważniejszych wyznaczników rozwoju społeczno – gospodarczego.
Przedkładają się bowiem bezpośrednio na poziom i warunki życia oraz świadczą o kapitale ludzkim.
Oceny dokonano w zakresie:
stanu demografii,
środowiska kulturowego,
społeczeństwa i jakości życia ze szczególnym uwzględnieniem: zachorowalności mieszkańców i pomocy społecznej, stanu bezrobocia i wykluczenia społecznego, stanu i jakości infrastruktury mieszkaniowej oraz oświaty.
Ważnym elementem wpływającym zarówno na jakość życia oraz rozwój gospodarczy obszaru jest infrastruktura techniczna, analizie poddano infrastrukturę:
wodno – kanalizacyjną,
gazową,
energetyczną,
gospodarki odpadami.
Ocenie poddano również zewnętrzną jak i wewnętrzną dostępność komunikacyjną.
Powyższą ocenę wykorzystano w kontekście planowania rozwoju gospodarczego obszaru Gminy Potok Wielki uwzględniając jednocześnie ilość oraz strukturę gospodarstw rolnych, a także podmiotów gospodarczych.
Podczas dalszych prac nad dokumentem, w części strategicznej, uwzględnienie wymiaru terytorialnego oznaczało konieczność wyznaczania celów rozwojowych, określenia zasad koordynacji i współpracy oraz doboru odpowiednich instrumentów w taki sposób, aby wykorzystać specyficzne uwarunkowania i zróżnicowane potencjały rozwojowe zidentyfikowane w części diagnostycznej.
Dlatego też podczas prac nad dokumentem, a w szczególności przy definiowaniu wizji i celów strategicznych kierowano się następującymi założeniami:
ograniczenie problemów rozwojowych oraz wzmocnienie i lepsze wykorzystanie potencjałów obszaru;
większa koncentracja i specjalizacja, zarówno w wymiarze tematycznym, jak i terytorialnym, przy wykorzystaniu potencjałów decydujących o przewadze konkurencyjnej obszaru;
programowanie rozwoju, a nie zaspokajanie bieżących potrzeb.
Przy definiowaniu celów operacyjnych założono, że mogą one wychodzić poza ustawowy zakres kompetencji gminy, gdyż ich realizacja opierać się będzie na współpracy z innymi szczeblami samorządu terytorialnego lub partnerami społeczno-gospodarczymi. Taka koncepcja zarządzania gminą, określana jako „holistyczna”, jest obecnie postulowaną koncepcją wieloszczeblowego zarządzania gminą wychodząca naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców liczących na skuteczność władz gminy.
Dodatkowym elementem, który autorzy dokumentu wzięli pod uwagę przy definiowaniu celów było uwzględnienie wymiaru terytorialnego poprzez powiązanie Gminy Potok Wielki z określonym w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (PZPWL)
6
obszarem funkcjonalnym oraz obszarem strategicznej interwencji (OSI) wynikającym ze Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego (SRWL). Zgodnie z PZPWL obszary funkcjonalne traktuje się jako zwarte układy przestrzenne składające się z funkcjonalnie powiązanych terenów, charakteryzujących się wspólnymi uwarunkowaniami i przewidywanymi, jednolitymi celami rozwojowymi. Natomiast OSI wg SRWL, stanowią przestrzenne odzwierciedlenie potencjałów i problemów rozwojowych zidentyfikowanych na obszarze województwa lubelskiego. Wyznaczenie obszarów strategicznej interwencji zostało poprzedzone delimitacją obszarów funkcjonalnych w PZPWL.
Ryc. 1. Położenie gminy Potok Wielki na tle typów obszaru strategicznej interwencji według Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 (z perspektywą do 2030 r.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 (z perspektywą do 2030r.)
Powierzchnia administracyjna Gminy Potok Wielki pokrywa się z następującą delimitacją wyznaczoną w PZPWL obszarów funkcjonalnych:
rozwoju gospodarki żywnościowej (roślinnej rolniczej przestrzeni produkcyjnej) – zasady i warunki zagospodarowania:
- utrzymanie w użytkowaniu rolniczym gleb o najwyższej przydatności dla produkcji roślinnej,
- utrzymanie trwałych użytków zielonych dla przeciwdziałania skutkom zmian klimatycznych,
- przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy na terenach otwartych,
7
- wzbogacanie przyrodnicze agroekosystemów poprzez fitomelioracje, - dostosowanie struktury agrarnej do potrzeb wysokotowarowego rolnictwa,
- aktywna ochrona walorów krajobrazu kulturowego i dbałość o jakość przestrzenną zagospodarowania.
Roztoczańsko-puszczański - zasady i warunki zagospodarowania:
- zachowanie drożności i walorów przyrodniczych paneuropejskiego korytarza ekologicznego,
- zachowanie wstążeczkowego układu pól (rozłogów pól) charakterystycznego dla krajobrazu rolniczego Roztocza Zachodniego,
- przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy na terenach otwartych, - regulacja stosunków wodnych terenów użytków rolnych, - wzbogacanie funkcjonalne obszarów wiejskich.
Zdefiniowanie obszaru Gminy Potok Wielki w kontekście obszarów funkcjonalnych oraz obszarów strategicznej interwencji, przy uwzględnieniu zidentyfikowanych cech obszaru, zjawisk problemowych, a także proponowanej interwencji, wyznacza ramy do określenia priorytetów i funkcji rozwojowych.
Przyjęta metodyka pozwoliła na właściwe wyznaczenie kierunków rozwojowych obszaru bazujących na integracji funkcjonalnej oraz wykorzystującej unikatowe wewnętrzne zasoby sprzyjające specjalizacji terytorialnej.
1.3. Spójność z dokumentami strategicznymi
Powiązania z dokumentami strategicznymi i planistycznymi na poziomie wspólnotowym, krajowym oraz regionalnym są istotnym elementem wspierającym trwały wzrost społeczny i gospodarczy na danym terenie. W tym podrozdziale przedstawiono powiązania z niniejszym dokumentem strategicznym przedstawiając analizę spójności z ww. dokumentami.
1.3.1. Poziom wspólnotowy
Pakiet legislacyjny polityki spójności na lata 2014-2020
Komisja Europejska w ramach pakietu legislacyjnego zaproponowała 11 celów tematycznych ściśle powiązanych ze strategią „Europa 2020”. Odnoszą się one również do wszystkich Funduszy Wspólnych Ram Strategicznych, w tym Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Strategia Rozwoju Gminy Potok Wielki na lata 2016-2023 zgodnie z przyjętą zasadą programowania została oparta na celach wskazanych w dokumentach programowych, toteż cele operacyjne strategii przyczyniające się do osiągnięcia celów strategicznych odzwierciedlają priorytetowe cele Unii Europejskiej.
Strategia Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu
Wyznaczone cele w Strategii Rozwoju Gminy Potok Wielki wpłyną bezpośrednio na wzrost spójności gospodarczej, społecznej oraz terytorialnej, co wskazuje na pełną zgodność z priorytetami określonymi w Strategii Europa 2020, są to:
rozwój inteligentny – rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji,
rozwój zrównoważony – wspieranie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej,
8
rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną.
Efektem realizacji powyższych priorytetów powinno być osiągnięcie następujących celów:
wzrost wydatków na działalność B+R,
wzrost wskaźnika zatrudnienia,
wzrost udziału osób z wyższym wykształceniem w społeczeństwie oraz zmniejszenie odsetka osób wcześnie kończących naukę,
ograniczenie emisji CO2 i osiągnięcia celów 20/20/20 w zakresie klimatu i energii,
ograniczenia liczby osób żyjących w ubóstwie.
Ponadto należy zaznaczyć, że wizja określona dla gminy Potok Wielki wpisuje się w zasadę zrównoważonego rozwoju, przyczyniając się do aktywizacji ekonomicznej i społecznej obszaru przy jednoczesnym racjonalnym korzystaniu z zasobów przyrodniczych.
1.3.2. Poziom krajowy
Określone cele i kierunki rozwojowe, system zarządzania oraz monitoringu, a także główne źródła finansowania wpisują się w schemat przedstawiony w projekcie Umowy Partnerstwa.
Współpraca gminy Potok Wielki z innymi samorządami oraz podmiotami społecznymi i gospodarczymi wesprze realizację wspólnych przedsięwzięć oraz rozbudowę powiązań funkcjonalnych na terenie całego obszaru. Jest to zgodne z innowacyjnym podejściem do terytorialnego wymiaru polityki rozwoju na danym obszarze.
Wyznaczona wizja rozwoju gminy Potok Wielki:
W 2023 roku Gmina Potok Wielki to jednostka samorządu terytorialnego o wyspecjalizowanej gospodarce opartej na rentownym rolnictwie, wykorzystująca w sposób zrównoważony lokalne walory przyrodniczo-kulturowe oraz tworząca atrakcyjną przestrzeń do życia i rozwoju lokalnej społeczności.
zostanie osiągnięta w wyniku realizacji poszczególnych celów i jest spójna z głównymi celami dokumentów:
1. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020 (ŚSRK): wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów, zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności;
2. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie:
Efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągnięcia celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Jednocześnie Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego postuluje trzy cele polityki regionalnej do 2020 roku. Są one następujące:
wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów („konkurencyjność”),
budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych („spójność”),
tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych, ukierunkowanych terytorialnie („sprawność”).
Cele strategiczne Strategii Rozwoju Gminy Potok Wielki wpisują się we wszystkie trzy ww. cele. Sprzyjają one zwiększeniu konkurencyjności obszaru poprzez określenie jego funkcji gospodarczej opartej na kształtujących się specjalizacjach w zakresie gospodarki hodowlanej i przetwórstwa, przy pomocy i wykorzystaniu dostępnych lokalnych zasobów.
Co więcej integracja działań wywiera pozytywny wpływ na zwiększenie spójności
9
terytorialnej w układzie regionalnym, a nawet krajowym. Sprzyja to rozwojowi ekonomicznemu na terenach wiejskich.
3. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030: Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie.
Strategia Rozwoju Gminy Potok Wielki wpisuje się w powyższy cel, uwzględniając potencjały rozwojowe obszaru w zakresie: gospodarki hodowlanej i produkcji roślinnej. Jednocześnie w wyznaczonej wizji podkreślono zrównoważone zarządzanie prowadzące do lepszych warunków działalności gospodarczej oraz życia mieszkańców. Co więcej określone cele wpisują się w następujące cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (określone w KPZK 2030):
a. Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów;
b. Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej;
c. Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych, wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski;
d. Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.
4. Zintegrowane, ponadsektorowe strategie: Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki – Dynamiczna Polska 2020 (SIEG), Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego (SRKL), Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) (SRT), Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (BEiŚ), Strategia Sprawne Państwo (SSP), Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego (SRKS), KSRR, Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP (SRSBN RP), Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (SZRWiR).
1.3.3. Poziom regionalny
Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) Dokument jest spójny pod względem przewidzianych działań z wyznaczonym w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 Obszarem Strategicznej Interwencji Obszar gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych.
Proponowane działania wpisują się wprost w przewidziany dla tego obszaru rodzaj interwencji obejmujący działania zmierzające do wykorzystania potencjału obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo do tworzenia warunków wzrostu społeczno-gospodarczego tych obszarów oraz określenia charakteru i natężenia funkcji turystycznej.
W horyzoncie 2020r. strategiczne cele rozwoju regionu lubelskiego, których realizacji będą służyły działania samorządu województwa, są określone następująco:
1. Wzmacnianie urbanizacji regionu;
2. Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich;
3. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu;
4. Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu.
10
Strategia Rozwoju Gminy Potok Wielki wyznacza do realizacji działania, przyczyniające się do:
1. Rozwoju gospodarki opartej na lokalnych zasobach, poprzez:
poprawę warunków do rozwoju działalności gospodarstw rolnych, przedsiębiorstw oraz turystyki wiejskiej;
wykorzystanie wewnętrznego potencjału obszaru w zakresie produkcji energii z odnawialnych źródeł;
2. Poprawy jakości życia w sferze: edukacji, opieki zdrowotnej, włączenia społecznego oraz administracji publicznej, poprzez:
lepszy dostęp do usług edukacyjnych;
lepszy dostęp do opieki zdrowotnej oraz programów profilaktycznych;
wzrost znaczenia aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu oraz przeciwdziałanie marginalizacji społecznej;
wzrost jakości rządzenia;
3. Lepszego stanu środowiska oraz poprawy kształtowania przestrzeni publicznej, poprzez:
wzrost jakości planowania przestrzennego oraz działań związanych z kształtowaniem przestrzeni publicznych;
przeprowadzenie działań rewitalizacyjnych obejmujących sferę społeczną, gospodarczą, przestrzenną, środowiskową i infrastrukturalną;
wzrost inwestycji na rzecz rozbudowy sieci wodno – kanalizacyjnej;
wzrost inwestycji na rzecz polepszenia efektywności energetycznej budynków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej;
poprawę bezpieczeństwa obszaru.
Poprzez powyższe interwencje strategia przyczynia się do osiągnięcia zamierzeń w poszczególnych celach strategicznych Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014- 2020 (z perspektywą do 2030r.). Powiązania pomiędzy poszczególnymi priorytetami strategii przedstawione zostały w poniższej tabeli.
Tabela 1 Zestawienie powiązań pomiędzy priorytetami Strategii Rozwoju Gminy Potok Wielki na lata 2016 - 2023, a Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030r.)
Strategiczne cele rozwoju regionu lubelskiego
Cel strategiczny 1.
Lepiej działająca gospodarka wykorzystująca lokalne zasoby obszaru
Cel strategiczny 2.
Zintegrowane społeczeństwo i wysoka jakość usług publicznych
Cel strategiczny 3.
Atrakcyjnie zagospodarowana przestrzeń
uwzględniająca stan i jakość środowiska przyrodniczego Cel strategiczny 1:
Wzmacnianie urbanizacji regionu
X X X
Cel strategiczny 2:
Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich
X
Cel strategiczny 3:
Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu
X X
Cel strategiczny 4: X X X
11
Funkcjonalna,
przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030r.)
Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku (projekt)
Zaktualizowana Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 roku stanowi uszczegółowienie Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 w części, dotyczącej określenia potencjału innowacyjnego województwa oraz wskazania kierunków jego wzmacniania i wykorzystywania w poszukiwaniu przewag konkurencyjnych, opartych zwłaszcza na inteligentnych specjalizacjach regionu.
W Strategii Rozwoju Gminy Potok Wielki na lata 2016-2023 określono Cel strategiczny 1.
Lepiej działająca gospodarka wykorzystująca lokalne zasoby obszaru, który wpisuje się w realizację następujących celów strategicznych Regionalnej Strategii Innowacji:
Priorytet 1. Zwiększenie zdolności podmiotów gospodarczych do tworzenia i absorpcji wiedzy oraz wdrażania innowacji, zwłaszcza w regionalnych obszarach inteligentnej specjalizacji.
Priorytet 2. Wzrost zdolności podmiotów sektora naukowo-badawczego do tworzenia i komercjalizacji wiedzy w regionalnych obszarach inteligentnej specjalizacji regionu.
Priorytet 3. Wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu i otwartej na innowacje administracji publicznej.
Kluczowym elementem w osiągnięciu powyższych powiązań strategicznych będzie stymulowanie szeroko pojętej współpracy przez samorząd lokalny z instytucjami otoczenia biznesu oraz rolnictwa, przedstawicielami sektora naukowo-badawczego, a także przedsiębiorcami.
Niezbędnym elementem będzie również rozwijanie łańcuchów kooperacyjnych. Tak prowadzone działania powinny doprowadzić do powstania:
nowoczesnych sektorów biogospodarki, bazujących na efektywnym przetwarzaniu biozasobów na cele żywnościowe, energetyczne;
rozwoju sektora energetycznego, opartego na technologiach niskoemisyjnych, wykorzystującego zarówno odnawialne, jak i nieodnawialne źródła energii;
rozwoju zidentyfikowanych branż z zastosowaniem informatyki i automatyki.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020
Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego (RPO WL) jest trzecim szczeblem planowania strategicznego1. RPO WL jest zasadniczym narzędziem realizacji strategii, ocenianym pod kątem zgodności z celami strategicznymi. System wdrażania ukierunkowany jest na realizację projektów spełniających następujące aspekty:
projekty partnerskie, w tym partnerstwa publiczno-prywatnego i w obszarach funkcjonalnych,
inwestycje i działania, zapewniające efekt prorozwojowy.
W ramach RPO WL określone zostały cele szczegółowe, które będą realizowane poprzez 13 Osi Priorytetowych, odpowiadających celom tematycznym pakietu legislacyjnego Unii Europejskiej.
1 Ramowy System Organizacji Programowania Strategicznego w Województwie Lubelskim, UMWL, Zał. do Uchwały Nr CII/1911/2012 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 20 marca 2012r. Pierwszy szczebel systemu stanowi: Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, drugim szczeblem programowania strategicznego jest Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego, a także strategie sektorowe.
12
Szczegółowe powiązania pomiędzy Strategią Rozwoju Gminy Potok Wielki i RPO WL zostały przedstawione w poniższej tabeli, wskazując jedynie te priorytety, które będą realizowane przez strategię.
Tabela 2. Powiązania pomiędzy celami strategicznymi Programu rozwoju gminy Potok Wielki na lata 2015 - 2023 i Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020
Oś priorytetowa RPO WL
Cel strategiczny 1.
Lepiej działająca gospodarka wykorzystująca lokalne zasoby obszaru
Cel strategiczny 2.
Zintegrowane społeczeństwo i wysoka jakość usług publicznych
Cel strategiczny 3.
Atrakcyjnie zagospodarowana przestrzeń
uwzględniająca stan i jakość środowiska przyrodniczego
1. Badania i innowacje X
2. Cyfrowe Lubelskie X X
3. Konkurencyjność
przedsiębiorstw X
4. Energia przyjazna
środowisku X
5. Efektywność energetyczna
i gospodarka niskoemisyjna X
6. Ochrona środowiska oraz efektywne wykorzystanie
zasobów X
7. Ochrona dziedzictwa
kulturowego i naturalnego X
8. Mobilność regionalna
i ekologiczny transport X
9. Rynek pracy X X
10. Adaptacyjność przedsiębiorstw i pracowników do zmian
X X
11. Włączenie społeczne X
12. Edukacja, umiejętności
i kompetencje X
13. Infrastruktura społeczna X
Źródło: opracowanie własne na podstawie RPO WL na lata 2014-2020
1.4. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej wynikająca ze stanu istniejącego
1.4.1. Położenie, powierzchnia, przestrzeń i środowisko przyrodniczeGmina Potok Wielki położona jest w południowo-zachodniej części województwa lubelskiego na terenie powiatu janowskiego. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie tarnobrzeskim. Gmina Potok Wielki jest gminą wiejską z siedzibą Urzędu Gminy w miejscowości Potok Wielki. Od północy graniczy z gminą Trzydnik Duży i gminą Szastarka, od południa z gminą Pysznica (województwo podkarpackie, powiat stalowolski), od wschodu z gminą Modliborzyce, zaś od zachodu z gminą Zaklików (gmina miejsko-wiejska w województwie podkarpackim w powiecie stalowolskim). Powierzchnia gminy wynosi 9 944 ha i stanowi 11,4% powierzchni powiatu janowskiego. Na układ osadniczy składa się 17 sołectw: Dąbrowica, Dąbrówka, Kolonia Potok Wielki, Maliniec, Osinki, Osówek, Popielarnia, Potoczek, Potok Wielki, Potok Wielki II, Potok Stany, Potok Stany Kolonia, Radwanówka, Stany Nowe, Stawki, Wola Potocka, Zarajec Potocki.
13
Ryc. 2 Położenie administracyjne gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne
Obszar gminy Potok Wielki znajduje się na terenie 2 makroregionów: północna część gminy na terenie Wyżyny Lubelskiej (mezoregion: Wzniesienia Urzędowskie), południowa – Kotlina Sandomierska (mezoregion: Równina Biłgorajska). Budowa geologiczna i ukształtowanie terenu wykształciły się w czwartorzędzie, podczas zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego. Teren został ukształtowany przez zjawiska i procesy związane z postojem i wycofaniem się lądolodu. Część północna terenu gminy zbudowana jest z wapieni jurajskich i piaskowców kredowych (znanych z występowania fosforytów), przykrytych utworami mioceńskimi i lessem w krajobrazie z charakterystycznymi wąwozami lessowymi, natomiast południowa zbudowana jest z czwartorzędowych piasków i glin morenowych, przez co tutejsze gleby są mało wartościowe pod względem rolniczym.
Gleby występujące na terenie gminy Potok Wielki są ściśle związane z budową geologiczną.
Według Mapy glebowo-rolniczej2 występują tu przede wszystkim gleby pseudobielicowe i gleby brunatne wyługowane (wytworzone z lessów i utworów lessowych, zaliczane do kompleksu pszennego dobrego).
Obszar Gminy Potok Wielki należy do zlewni rzeki Sanu, która jest prawym dopływem Wisły. Cieki wodne przepływające przez teren gminy, tj. Sanna, Łukawica i Stanianka są prawobrzeżnymi dopływami Sanu. Cechą charakterystyczną tych terenów są wysokie walory przyrodnicze, ze zróżnicowanymi siedliskami i biotopami z bogatą szatą roślinną, a także duży udział stawów rybnych oraz bagien.
Gmina Potok Wielki, tak jak południowa część województwa lubelskiego należy do lubelskiego regionu klimatycznego. Charakteryzuje się silnymi wpływami kontynentalnymi, dużymi amplitudami temperatur, wczesnym i dość długim latem, długą i mroźną zimą, krótszym okresem wegetacji w porównaniu do zachodniej części kraju oraz przewagą chłodniejszych wiatrów wschodnich w lecie i zimniejszych wiatrów wschodnich w okresie zimowym. Tompoklimat uwarunkowany jest ukształtowaniem terenu.
2 Mapa glebowo-rolnicza Polski 1:100 000, Wyd. Geologiczne 1975r.
14
Według danych GUS w 2015r. na terenie Gminy Potok Wielki znajdowało się 3 973,7 ha obszarów prawnie chronionych, z czego 99,9% (3 970 ha) tych obszarów obejmował Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie” (pozostałe 0,1% to użytki ekologiczne oraz stanowiska dokumentacyjne). Park krajobrazowy został utworzony w 1984 r. w miejscu wcześniejszego Parku Krajobrazowego Nad Branwią i obejmuje południową część terenu gminy. O utworzeniu Parku zadecydowały walory przyrodnicze i historyczne. 80% powierzchni Parku zajmują lasy – przeważnie bory sosnowe, sosnowo-jodłowe i mieszane, które w znacznej części mają charakter naturalny.
Pozostałą część stanowią stawy, bagna i torfowiska. Lasy stanowią ostoję zwierzyny i ptactwa.
Ponadto w obrębie Parku leży teren bitwy partyzanckiej, do której doszło w czerwcu 1944.
Na terenie gminy znajduje się 8 pomników przyrody. Na terenie parku krajobrazowego znajduje się obszar specjalnej ochrony ptaków (Dyrektywa Ptasia3), której całkowita powierzchnia wynosi 60 235, ha i administracyjnie obejmuje teren gmin: Biłgoraj, Frampol, Dzwola, Janów Lubelski, Modliborzyce, Potok Wielki, Annopol, Gościeradów, Jarocin, Pysznica, Radomyśl nad Sanem, Zaklików. Obszar obejmuje rozległy i zwarty kompleks leśny, stanowiący północno- zachodnią część Puszczy Solskiej oraz enklawę leśną "Rozwadów" dla ochrony głuszca (położoną na południe od głównego kompleksu). Ponadto na terenie gminu znajduje się obszar Natury 2000 SOO4
„Uroczyska Lasów Janowskich” obejmujący fragment Lasów Janowskich rosnących na zwydmionej równinie piaszczystej
Ryc. 3 Obszary chronione na terenie gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne
3 Dyrektywa 2009/147/WE w sprawie ochrony dzikiego ptactwa
4 specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa)
15 1.4.2. Potencjał demograficzny
Według danych GUS w 2015 r. teren gminy Potok Wielki zamieszkiwało 4 786 osób, którzy stanowili 10,2% mieszkańców z terenu powiatu janowskiego. W analizowanym okresie liczba ludności nieznacznie zmalała, zaledwie o 2,2% w porównaniu do 2007r. W podziale na sołectwa największy odsetek ludności zamieszkuje obszar sołectwa Potoczek (17% ludności gminy) oraz Potok Wielki (13%), najmniej zaś w sołectwach Osówek i Popielarnia (po 2%). Gęstość zaludnienia wynosi 48 os/km2 (2015 r., GUS), dla porównania na terenie powiatu janowskiego wynosiła – 54 os/km2.
Wykres 1 Dynamika zmian liczby ludności na terenie gminy Potok Wielki w latach 2007-2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Przyrost naturalny, który kształtuje ogólną liczbę ludności na tym terenie, w analizowanym okresie przyjmuje wartości ujemne, co świadczy o przewadze zgonów nad urodzeniami żywymi.
W 2010 r. odnotowano najniższą wartość przyrostu naturalnego -25 i jednocześnie najmniejszą liczbę urodzeń żywych w analizowanym okresie (podobną liczbę urodzeń odnotowano w 2012 r.). Zamiany w liczbie urodzeń żywych i zgonów, a także wartość przyrostu naturalnego prezentuje poniższy wykres.
Wykres 2 Urodzenia żywe, zgony oraz przyrost naturalny na terenie gminy Potok Wielki w latach 2007-2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
16
Kolejnym czynnikiem odpowiedzialnym za potencjał ludnościowy danego obszaru jest saldo migracji, które na terenie gminy Potok Wielki przyjmuje wartości ujemne, podobnie jak na terenie powiatu janowskiego (jedynie w 2010 r. odnotowano dodatnie saldo migracji – 3). Według danych GUS w 2015r. w gminie Potok Wielki zameldowało się 34 osób, o 32% mniej w porównaniu do 2007 roku. Wymeldowało się 39 osób, co w rezultacie dało saldo migracji w ruchu wewnętrznym -5 (GUS, 2015 r.). Wartość wskaźnika salda migracji na 1 000 mieszkańców na terenie gminy Potok Wielki w 2014 r. (-1,7) wypadła nieco lepiej niż dla terenu powiatu janowskiego (-4,2) i województwa lubelskiego (-2,7). Niekorzystne wartości wskaźników są najprawdopodobniej związane z migracją ludzi młodych do ośrodków miejskich w celach edukacyjnych i zarobkowych.
Wykres 3 Saldo migracji na 1 000 mieszkańców na terenie gminy Potok Wielki, powiatu janowskiego i województwa lubelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Zmiany w strukturze ludności świadczą o niekorzystnych trendach demograficznych na terenie gminy, co potwierdza również udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem. Pomimo spadku ludności w wieki poprodukcyjnym, o procesie starzenia się społeczeństwa na terenie gminy Potok Wielki świadczy spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym (o 227 osób w porównaniu do 2007 roku).
17
Wykres 4 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w latach 2007-2015 na terenie gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Zgodnie z prognozą demograficzną Głównego Urzędu Statystycznego, w 2050 r. powiat janowski będzie zamieszkiwało 35 085 osób, o 24,9% osób mniej w porównaniu do 2015 r. Na terenie miast z obszaru powiatu janowskiego prognozowany jest 25,1% spadek liczby ludności do 2050 r.
(o 3 356 osób), natomiast z obszarów wiejskich o 24,8% (o 8 263 osób). Trendy demograficzne, wynikające z powyższej analizy, będą miały niekorzystny wpływ na rynek pracy a także na system ubezpieczeń społecznych.
Wykres 5 Prognoza zmian liczby ludności w powiecie janowskim w latach 2015-2050 (obszar miejski, obszar wiejski)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
1.4.3. Społeczeństwo i jakość życia
Zgodnie z Krajowym Raportem o Rozwoju Społecznym Polska 20125 obszar powiatu janowskiego został zaliczony do obszarów o bardzo niskiej wartości rozwoju społecznego, jak
5 Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012, Rozwój regionalny i lokalny, UNDP, opracowany przez ekspertów Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w partnerstwie z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, Głównym Urzędem Statystycznym oraz we współpracy z ekspertami z ośrodków akademickich, w którym wykorzystano Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI) do przedstawienia rozwoju
18
6 innych powiatów województwa lubelskiego. Zgodnie z wnioskami przeprowadzonej analizy najniższy poziom rozwoju społecznego był odnotowany w powiatach o charakterze wiejskim, których obszar znajduje się na terenie dawnego zaboru rosyjskiego.
Rynek pracy
Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki pracowało6 292 osoby, które stanowiły 5% wszystkich pracujących z terenu powiatu janowskiego. W porównaniu do 2013 r. liczba osób pracujących spadła o 7%, co mogło być konsekwencją likwidacji jakiegoś przedsiębiorstwa bądź emigracją zarobkową. Wśród osób pracujących większy procent stanowiły kobiety, podobnie jak na terenie powiatu. Poniższy wykres przedstawia zmiany w strukturze pracujących na terenie gminy z podziałem na płeć. Wartość wskaźnika prezentującego pracujących na 1000 mieszkańców dla terenu gminy wypadała niekorzystnie w porównaniu do wartość ww. wskaźnika dla obszaru powiatu, gdyż w 2015 r. wynosiła 61, a na terenie powiatu – 120.
Wykres 6 Pracujący na 1000 mieszkańców na terenie gminy Potok Wielki i powiatu janowskiego w latach 2007-2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Największymi pracodawcami na terenie gminy są:
Zespoły Szkół z terenu gminy (liczna zatrudnionych – 96 osób);
P.P.H.U. „Stare Drewno” Marek Barczak (liczba zatrudnionych – 37 osób);
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo-Transportowe w miejscowości Stawki (liczba zatrudnionych – 24 osoby);
Urząd Gminy (liczba zatrudnionych – 22 osoby).
Na terenie gminy Potok Wielki, tak jak i w całym kraju, występuje bezrobocie strukturalne, które charakteryzuje się niedopasowaniem kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy.
Występuje tu również problem ukrytego bezrobocia (tzw. bezrobocie agrarne), które wynika z nadwyżki zatrudnionych w rolnictwie, tj. zatrudnionych jest więcej osób niż jest to faktycznie potrzebne (ten rodzaj bezrobocia nie jest objęty oficjalną statystyką).
Na terenie gminy Potok Wielki, wg danych GUS, w 2015 r. było zarejestrowanych 292 bezrobotnych, którzy stanowili 9,8% wszystkich bezrobotnych z terenu powiatu janowskiego. Od 2008 do 2011 roku zauważalny jest regularny wzrost liczby bezrobotnych, a od 2011 r. spadek.
Analizując udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, społecznego na terenie całego kraju w podziale na powiaty. Wykorzystanie ww. wskaźnika pozwala na próbę oceny potencjału rozwoju na poziomie lokalnym poprzez trzy podstawowe komponenty: zdrowie obywateli, dostęp do wiedzy i edukacji oraz zamożność obywateli.
6 Liczba pracujących wg innego podziału niż PKD
19
tj. wskaźnik bezrobocia, w 2015 r. wyniósł dla gminy 9,9 % (GUS) i był mniejszy niż na terenie powiatu janowskiego, który wynosił 10,3%.
Wykres 7 Bezrobotni wg płci na terenie gminy Potok Wielki w latach 2007-2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Według danych GUS w 2015 r. na terenie powiatu janowskiego największa grupę bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym – 26%
wszystkich bezrobotnych. Na drugim miejscu osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 25%, a na trzecim osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niżej – 21%. Najmniejsza grupę bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym - 13%.
Zgodnie ze statystykami Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Lublinie w czwartym kwartale 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki liczba bezrobotnych wynosiła 292 osoby (9,8% z terenu powiatu janowskiego), 11 osób były bezrobotnymi zwolnionymi z przyczyn dotyczących zakładu pracy, 11 osób było uprawnionych do zasiłku, a 96 osób były długotrwale bezrobotnymi (powyżej 24 miesięcy). Zgodnie z danymi GUS, w 2015 r. stopa bezrobocia rejestrowanego na terenie powiatu janowskiego wynosiła 12,2%, dla porównania na terenie województwa wynosiła 11,7%, a na terenie kraju – 9,8%.
Oświata/Infrastruktura sportowa
Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki obowiązkiem przedszkolnym było objętych 108 dzieci w wieku 3-6 lat, które stanowiły 9,5% dzieci objętych ww. obowiązkiem z terenu powiatu janowskiego. W 2015 r. na terenie gminy funkcjonowały 2 przedszkola prowadzone przez gminę, w których było w sumie 45 miejsc a uczęszczało do nich 41 dzieci. Według danych GUS na terenie gminy znajdowały się 3 oddziały przedszkolne (2015 r.) do których uczęszczało łącznie 68 dzieci.
Na terenie gminy działały 3 szkoły podstawowe (GUS, 2015) do których uczęszczało łącznie 298 dzieci, o 69 dzieci mniej w porównaniu do 2007 roku. W 2015 r. szkołę ukończyło 59 absolwentów. Ponadto na terenie gminy działały 3 gimnazja, do których uczęszczało 179 uczniów, a szkołę ukończyło 57 absolwentów (GUS 2015 r.).
Na terenie gminy działają 3 Zespoły Szkół (szkoła podstawowa, połączona z gimnazjum).
Połączenie szkół na terenach wiejskich jest związane przede wszystkim z kwestiami organizacyjno- administracyjnymi.
20
Ponadto na terenie gminy działa Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Potoczku, który jest jedną z 45 placówek z terenu Polski prowadzonych przez ministra właściwego do spraw rolnictwa. Na Zespół Szkół składa się:
Technikum (4-letnie) na podbudowie gimnazjum kształcące w zawodach: technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki, technik żywienia i usług gastronomicznych, technik rolnik, technik agrobiznesu, technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej;
Zasadnicza Szkoła Zawodowa (3-letnia) na podbudowie gimnazjum kształcąca w zawodach:
mechanik – operator pojazdów i maszyn rolniczych, kucharz, wędliniarz;
Szkoła Policealna (zaoczna; sobota – niedziela) kształcąca w zawodzie: technik turystyki wiejskiej.
W ofercie szkoły znajdują się również kwalifikacyjne kursy zawodowe w zakresie:
R.3 – prowadzenie produkcji rolniczej,
R.16 – organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej,
T.6 – sporządzanie potraw i napojów,
R.6 – organizacja i prowadzenie przedsiębiorstwa w agrobiznesie.
Istniejąca infrastruktura edukacyjna oferowana na obszarze gminy Potok Wielki jest zadawalająca oraz spełnia podstawowe zapotrzebowanie na młodszych mieszkańców obszaru gminy.
Młodzież korzysta ze szkół ponadgimnazjalnych, które znajdują się na terenie miasta Janów Lubelski.
Szczególnie na terenach wiejskich w dalszym ciągu odnotowuje się niewystarczającą liczbę sprzętu komputerowego w szkołach. Na terenie gminy Potok Wielki wskaźnik prezentujący liczbę sprzętu komputerowego z dostępem do internetu do liczby uczniów (tzw. wskaźnik komputeryzacji) szkoły podstawowej wypada na podobnym poziomie w porównaniu do powiatu janowskiego i województwa lubelskiego. Wg danych GUS w 2012 r. w gminie na 1 komputer z dostępem do internetu w szkołach podstawowych przypadało 8,08 ucznia, w powiecie janowskim – 7,59 ucznia, a w województwie – 8,06 ucznia. Natomiast o wiele gorzej wypada wskaźnik komputeryzacji w gimnazjach: gmina Potok Wielki – 39,25, powiat janowski – 13,41, województwo lubelskie – 9,29.
Obiekty infrastruktury sportowej na terenie gminy znajdują się przy placówkach oświatowych jak i w dogodnych miejscach na terenie poszczególnych miejscowości. Należą do nich:
Hala sportowa i boiska asfaltowe przy ZSCKR w Potoczku,
Boisko trawiaste przy ZS im. Jana Pawła II w Potoczku,
Orlik przy ZS im. Romualda Traugutta w miejscowości Potok-Stany,
Sala gimnastyczna (w trakcie realizacji) oraz boisko wielofunkcyjne przy ZS im. Ofiar Katynia w Potoku Wielkim.
Ochrona zdrowia
Na terenie gminy Potok Wielki, wg danych GUS, w 2015 r. działały 4 przychodnie. Wskaźnik określający dostępność usług medycznych, tj. liczba placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców, w 2015 r. wg danych GUS dla terenu gminy wyniósł 8, dla porównania dla powiatu janowskiego wynosił – 6, a dla województwa lubelskiego – 6. Opieka zdrowotna jest świadczona przez niepubliczną służbę zdrowia w ramach kontraktów z NFZ, na terenie gminy takie usługi świadczą:
Ośrodek Zdrowia w Potoczku,
Ośrodek Zdrowia w Potoku Wielkim,
Przychodnia Stomatologiczna w Potoczku.
Na terenie gminy, w 2015 r., udzielono łącznie 19 022 porad w zakresie podstawowej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (GUS), o 11,5% porad więcej w porównaniu do 2012 roku.
Udzielone porady stanowiły 7,3% wszystkich porad udzielonych na terenie powiatu janowskiego.
21
Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy znajdowała się 1 apteka oraz 1 punkt apteczny. Na jedną ogólnodostępną aptekę w 2015 r. przypadało 4 786 mieszkańców gminy.
Widoczne trendy demograficzne wskazują na postępujący proces starzenia się społeczeństwa, co jest związane ze wzrastającym zapotrzebowaniem na dostęp mieszkańców do profilaktyki i opieki zdrowotnej. Kolejnym czynnikiem determinującym ten wzrost są tzw. choroby cywilizacyjne, do których należą: problem z otyłością, cukrzyca, nadciśnienie, choroba wieńcowa. Gmina, tak jak cały powiat janowski, średnio wypada pod względem zachorowalności na ww. choroby cywilizacyjne7. Najkorzystniej wypada wskaźnik zachorowalności na zawał serca (9 - 15 zachorowań na 10 tys.
mieszkańców), najgorzej natomiast wskaźnik zachorowalności na nowotwory (41 – 67 zachorowań na 10 tys. mieszkańców).
Pomoc społeczna
Zadania realizowane przez samorządy w zakresie pomocy społecznej stanowią jedno z najtrudniejszych wyzwań wśród zadań własnych realizowanych przez ww. jednostki.
Działania realizowane przez Ośrodek Pomocy Społecznej mają na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać. Pomoc udzielana jest przede wszystkim w przypadku: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, a także bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Do działań z zakresu pomocy społecznej należą: praca socjalna, pomoc finansowa, materialna, fachowa pomoc psychologiczno-pedagogiczna, przeciwdziałanie alkoholizmowi oraz wykluczeniu społecznemu.
W 2015 r., wg danych GUS, na terenie gminy 212 gospodarstw domowych skorzystało ze środowiskowej pomocy społecznej, które stanowiły 14% gospodarstw korzystających z pomocy społecznej z terenu powiatu (zgodnie z danymi Urzędu Gminy – 221). Łącznie pomocy udzielono 712 osobom - 15% osób objętych pomocą społeczną z terenu powiatu (zgodnie z danymi UG - 755).
W analizowanym okresie, tj. 2009-2015, zarówno liczba gospodarstw domowych jak i osób korzystających z pomocy społecznej systematycznie spada, co jest najprawdopodobniej spowodowane rygorystycznymi kryteriami dochodowymi, które ograniczają liczbę osób uprawnionych do korzystania z pomocy.
Na terenie gminy w 2015 r. 188 rodzin otrzymywało zasiłki rodzinne na dzieci z których skorzystało 406 dzieci (dane UG – 187 rodzin, 424 dzieci). W porównaniu do 2008 r. liczba dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny spadła o 42%. Kwota świadczeń rodzinnych na terenie gminy Potok Wielki w 2015 r. wynosiła 1 0886 zł, o 87 zł mniej w porównaniu do 2008 r. Natomiast kwota zasiłków pielęgnacyjnych wynosiła 164 322,00 zł – porównywalnie do 2008 r.
7 Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego za rok 2011
22
Ryc. 4 Infrastruktura społeczna na terenie gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne
Warunki mieszkaniowe
Gospodarka mieszkaniowa i efektywne zarządzanie zasobami mieszkaniowymi stanowi obecnie jedno z kluczowych wyzwań dla jednostek samorządu terytorialnego. Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki znajdowały się 1 372 mieszkania, które stanowiły 10,2%
wszystkich mieszkań z terenu powiatu janowskiego. Od 2007 do 2015 roku wybudowano 68 mieszkań, co daje 5% wzrost ich liczby. Łączna powierzchnia użytkowa mieszkań w porównaniu do 2007 r., zwiększyła się o ok. 8,7% (o 10 828 m2). Zasoby mieszkaniowe gminy, tj. mieszkania socjalne, w 2015 r. wynosiły 5 mieszkań o łącznej powierzchni 199 m2.
Wskaźnik liczby mieszkań na 1 000 mieszkańców dla terenu gminy Potok Wielki kształtował się na poziomie 287,1 (2015, GUS), dla porównania na terenie powiatu janowskiego wynosił 286,5, a na terenie województwa lubelskiego – 355,9.
23
Wykres 8 Liczba mieszkań na 1 000 mieszkańców na terenie gminy Potok Wielki i powiatu janowskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
W 2015 r. przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania na terenie gminy Potok Wielki wynosiła 98,5 m2 i od 2007r. zwiększyła się o 3,2 m2, dla porównania na terenie powiatu wyniosła 92,0 m2. Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie w 2015 r. wyniosła 3,48, a przeciętna liczba osób na 1 izbę – 0,84.
Wyposażenie mieszkań w podstawowe instalacje, tj. wodociąg, centralne ogrzewanie czy łazienkę na terenie gminy Potok Wielki wypada korzystnie na tle obszarów wiejskich powiatu janowskiego. Według danych GUS w 2014 r. do 87,0% mieszkań doprowadzony był wodociąg, w 68,6% mieszkaniach znajdowała się łazienka, a w 57,7% mieszkaniach było centralne ogrzewanie.
Natomiast na terenie powiatu janowskiego w 87,6% mieszkaniach znajdował się wodociąg, w 69,2% - łazienka, a w 55,9% - centralne ogrzewanie.
Gminę charakteryzuje bardzo niska dynamika przyrostu budownictwa mieszkaniowego, o czym świadczy liczba mieszkań oddanych do użytkowania. W 2015 r. oddano zaledwie 3 mieszkania, o łącznej powierzchni użytkowej 448 m2 i były to mieszkania indywidulane z przeznaczeniem na użytek własny inwestora. O zróżnicowanej koniunkturze budownictwa mieszkaniowego świadczy skokowa dynamika mieszkań oddawanych do użytku w analizowanym okresie, co prezentuje poniższy wykres.
24
Wykres 9 Liczba mieszkań oddanych do użytku na terenie gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
Kapitał społeczny
Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki działało w sumie 15 stowarzyszeń i organizacji społecznych, które stanowiły 10% wszystkich organizacji pozarządowych działających na terenie powiatu janowskiego. W analizowanym okresie ich liczba nie uległa większej zmianie, do 2008 r. działało 14 organizacji i w roku kolejnym powstała 1 i ich liczba utrzymuje się na stałym poziomie.
W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców liczba organizacji pozarządowych dla terenu gminy Potok Wielki wynosiła 31 (GUS 2015 r.) i była nieznacznie mniejsza niż średnia dla powiatu janowskiego – 33.
Wykres 10 Liczba organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców na terenie Gminy Potok Wielki i powiatu janowskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS
1.4.4. Środowisko kulturowe
Kultura przybiera różne formy jako odpowiedź na dynamiczne modele relacji społecznych oraz powiązań terytorialnych. Dostęp do różnych form kultury jest ważny z punktu widzenia mieszkańców i kształtuje potencjał kulturowy danego obszaru. Podtrzymywanie dziedzictwa
25
kulturowego, lokalnych tradycji i instytucji kulturalnych pozytywnie wpływa na lepszy dostęp do dóbr i usług kultury, i jednocześnie rozwija sektor usług turystycznych.
Na terenie gminy, według danych GUS, w 2015 r. działały 2 biblioteki i ich liczba w analizowanych latach nie uległa zmianom. Zasoby bibliotek od 2007 roku zwiększyły się o ok.
9,8%. Zwiększyła się również liczba czytelników w ciągu roku oraz wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz.
Tabela 3 Zasoby bibliotek na terenie gminy Potok Wielki
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Księgozbiór 12 844 12 749 12 661 12 985 13 111 13 213 13 418 13 609 14 098 Czytelnicy
w ciągu roku 719 272 726 737 748 765 786 763 761
Wypożyczenie księgozbioru na zewnątrz
13 597 4 754 13 691 13 787 14 110 14 308 14 555 14 709 14 520
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS
Na terenie gminy instytucją, która odpowiedzialna jest za organizowanie wydarzeń kulturalnych jest Gminny Ośrodek Kultury mieszczący się w miejscowości Potok Wielki. Głównymi zdaniami realizowanymi przez GOK są:
organizowanie imprez kulturalnych,
prowadzenie działalności informacyjnej i oświatowo-wychowawczej,
upowszechnienie i promocja kultury lokalnej,
rozbudowywanie i zaspokajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców.
Bardzo ważną funkcję w pielęgnowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego wielokulturowego gminy pełnią szkoły działające na terenie gminy, organizacje pozarządowe i nieformalne inicjatywy lokalne oraz parafie.
Na terenie gminy Potok Wielki znajdują się zabytki wpisane do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków. Według podziału na kategorie na terenie gminy znajduje się zabytkowy zespół dworsko- parkowy, kościół oraz część cmentarza katolickiego. Spis zabytków prezentuje poniższa tabela.
Tabela 4 Zabytki wpisane do Wojewódzkiego Rejestru na terenie gminy Potok Wielki
Lp. Miejscowość Zakres wpisu w Rejestrze
1. Potoczek
zespół dworsko-parkowy: dwór, kapliczka, lamus, wozownia, d. stajnia, obora, stodoła, d. spichlerze, d. rządcówka, chlewnia, d. stawy z groblą wraz z terenem dawnego sadu i ogrodu warzywnego, oraz park – na działkach wskazanych w dec., wg zał. mapy
2. Potok Wielki kościół paraf. pw. św. Mikołaja z wyposażeniem wnętrza i drzewostanem w obrębie cmentarza kościelnego
3. Potok Wielki najstarsza część cmentarza katolickiego, w gran. wg zał. planu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Obwieszczenia nr 1/2016 Lubelskiego Konserwatora Zabytków w Lublinie z dnia 14 stycznia 2016 r. w sprawie wykazów zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubelskiego i rejestru zabytków archeologicznych województwa lubelskiego.
Na terenie gminy Potok Wielki, zgodnie z ankietą inwentaryzującą, organizowane są imprezy kulturalno-rozrywkowe, które pozwalają nie tylko na integrację społeczności lokalnej ale również dają możliwość przyjezdnym poznania tradycji i lokalnych obyczajów, do najważniejszych imprez należą:
Dni Gminy Potok Wielki – Międzypowiatowy Przegląd Kapel i Śpiewaków Weselnych - impreza organizowana cyklicznie w miejscowości Potok Wielki,
Dzień Karpia Królewskiego – impreza o zasięgu regionalnym organizowana cyklicznie w miejscowości Maliniec,
Międzypowiatowy Przegląd Twórczości Lokalnej – impreza organizowana cyklicznie w miejscowości Potok – Stany.
26
Na terenie gminy rozwijane są również działalności związane z twórczością ludową:
Zespół Śpiewaczy Stanianki,
Zespół Śpiewaczy Klubu Seniora z Potoka Wielkiego,
Kapela z Potoka,
Warsztaty rękodzieła w miejscowości Potok – Stany.
1.4.5. Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa
Jednym z kluczowych elementów wpływających na rozwój obszaru jest dobra dostępność komunikacyjna. Infrastrukturę komunikacyjną na terenie Gminy Potok Wielki tworzy8: infrastruktura drogowa, infrastruktura kolejowa oraz infrastruktura informatyczna.
Ryc. 5. Powiązania komunikacyjne Gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne
Na układ komunikacyjny terenu gminy Potok Wielki, stanowiący funkcjonalny system podstawowych powiązań drogowych, składają się:
droga wojewódzka nr 857 – droga wojewódzka klasy Z w województwach podkarpackim i lubelskim, zlokalizowana w powiatach: stalowowolskim (gmina Zaklików) oraz janowskim (gmina Potok Wielki oraz Modliborzyce); przebiega równoleżnikowo łącząc drogę wojewódzką nr 855 w Zaklikowie z drogą krajową nr 19 oraz 74 w Modliborzycach; jej długość to ok. 17 km; w 2009 r. w Potoczku, na skrzyżowaniu z drogą powiatową 2718L Potoczek – Trzydnik Duży wybudowano rondo; po stronie województwa lubelskiego odcinkiem Potoczek – Modliborzyce (9,895 km) zarządza Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie – Rejon DW w Puławach;
8 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego przyjęty Uchwałą nr XI/162/2015 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 października 2015 r.
27
drogi powiatowe: 2744L (Polichna Podlesie – Dąbrowica – Potok Stany; długość - 4,734 km), 2718L (Trzydnik – Potoczek; długość - 8,806 km), 2743L (Polichna – Huta Józefów – Potok Stany; długość - 4,598 km), 2800L (Potok Stany – Osinki; długość - 3,483 km), 2802L (Zarajec – Potok Wielki; długość - 7,668 km), 2801L (gr.woj. (Zdziechowice) – Stawki – Potoczek; długość - 5,133 km), 2814L (Potoczek – Bania; długość - 7,219 km), 2815L (Modliborzyce – Gwizdów – gr.woj.(Rzeczyca Długa); długość - 20,240 km);
drogi gminne.
Ryc. 6. Układ komunikacyjny gminy Potok Wielki
Źródło: opracowanie własne
Układ komunikacyjny gminy Potok Wielki tworzony jest przez sieć dróg różnej kategorii zaspokaja podstawowe potrzeby lokalnej społeczności. Łączna długość drogi wojewódzkiej nr 857 na terenie gminy wynosi 4 km, dróg powiatowych – 35,8 km, a gminnych – 60km.
Znaczna część dróg niestety nie jest przystosowana do systematycznie wzrastającego natężenia ruchu. W większości nawierzchnie dróg nie są dostosowane do przenoszenia ciężkiego ruchu samochodowego o nacisku 115 kN/oś, czego efektem są między innymi odkształcenia profilu poprzecznego (koleiny) i podłużnego. Wzrost ruchu następuje również na sieci dróg powiatowych i gminnych, które w większości również nie są przystosowane do przenoszenia zwiększonych obciążeń. Ruch tranzytowy przebiegający przez sieć osadniczą poprzez emisję spalin i hałasu oraz zagrożenie bezpieczeństwa ruchu obniża poziom życia mieszkańców. Połączenie ruchu tranzytowego
