Społeczeństwo i jakość życia

Zgodnie z Krajowym Raportem o Rozwoju Społecznym Polska 2012⁵ obszar powiatu janowskiego został zaliczony do obszarów o bardzo niskiej wartości rozwoju społecznego, jak

5 Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012, Rozwój regionalny i lokalny, UNDP, opracowany przez ekspertów Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) w partnerstwie z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, Głównym Urzędem Statystycznym oraz we współpracy z ekspertami z ośrodków akademickich, w którym wykorzystano Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI) do przedstawienia rozwoju

18

6 innych powiatów województwa lubelskiego. Zgodnie z wnioskami przeprowadzonej analizy najniższy poziom rozwoju społecznego był odnotowany w powiatach o charakterze wiejskim, których obszar znajduje się na terenie dawnego zaboru rosyjskiego.

Rynek pracy

Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki pracowało⁶ 292 osoby, które stanowiły 5% wszystkich pracujących z terenu powiatu janowskiego. W porównaniu do 2013 r. liczba osób pracujących spadła o 7%, co mogło być konsekwencją likwidacji jakiegoś przedsiębiorstwa bądź emigracją zarobkową. Wśród osób pracujących większy procent stanowiły kobiety, podobnie jak na terenie powiatu. Poniższy wykres przedstawia zmiany w strukturze pracujących na terenie gminy z podziałem na płeć. Wartość wskaźnika prezentującego pracujących na 1000 mieszkańców dla terenu gminy wypadała niekorzystnie w porównaniu do wartość ww. wskaźnika dla obszaru powiatu, gdyż w 2015 r. wynosiła 61, a na terenie powiatu – 120.

Wykres 6 Pracujący na 1000 mieszkańców na terenie gminy Potok Wielki i powiatu janowskiego w latach 2007-2015

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Największymi pracodawcami na terenie gminy są:

 Zespoły Szkół z terenu gminy (liczna zatrudnionych – 96 osób);

 P.P.H.U. „Stare Drewno” Marek Barczak (liczba zatrudnionych – 37 osób);

 Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo-Transportowe w miejscowości Stawki (liczba zatrudnionych – 24 osoby);

 Urząd Gminy (liczba zatrudnionych – 22 osoby).

Na terenie gminy Potok Wielki, tak jak i w całym kraju, występuje bezrobocie strukturalne, które charakteryzuje się niedopasowaniem kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy.

Występuje tu również problem ukrytego bezrobocia (tzw. bezrobocie agrarne), które wynika z nadwyżki zatrudnionych w rolnictwie, tj. zatrudnionych jest więcej osób niż jest to faktycznie potrzebne (ten rodzaj bezrobocia nie jest objęty oficjalną statystyką).

Na terenie gminy Potok Wielki, wg danych GUS, w 2015 r. było zarejestrowanych 292 bezrobotnych, którzy stanowili 9,8% wszystkich bezrobotnych z terenu powiatu janowskiego. Od 2008 do 2011 roku zauważalny jest regularny wzrost liczby bezrobotnych, a od 2011 r. spadek.

Analizując udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, społecznego na terenie całego kraju w podziale na powiaty. Wykorzystanie ww. wskaźnika pozwala na próbę oceny potencjału rozwoju na poziomie lokalnym poprzez trzy podstawowe komponenty: zdrowie obywateli, dostęp do wiedzy i edukacji oraz zamożność obywateli.

6 Liczba pracujących wg innego podziału niż PKD

19

tj. wskaźnik bezrobocia, w 2015 r. wyniósł dla gminy 9,9 % (GUS) i był mniejszy niż na terenie powiatu janowskiego, który wynosił 10,3%.

Wykres 7 Bezrobotni wg płci na terenie gminy Potok Wielki w latach 2007-2015

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Według danych GUS w 2015 r. na terenie powiatu janowskiego największa grupę bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym – 26%

wszystkich bezrobotnych. Na drugim miejscu osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 25%, a na trzecim osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niżej – 21%. Najmniejsza grupę bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym - 13%.

Zgodnie ze statystykami Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Lublinie w czwartym kwartale 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki liczba bezrobotnych wynosiła 292 osoby (9,8% z terenu powiatu janowskiego), 11 osób były bezrobotnymi zwolnionymi z przyczyn dotyczących zakładu pracy, 11 osób było uprawnionych do zasiłku, a 96 osób były długotrwale bezrobotnymi (powyżej 24 miesięcy). Zgodnie z danymi GUS, w 2015 r. stopa bezrobocia rejestrowanego na terenie powiatu janowskiego wynosiła 12,2%, dla porównania na terenie województwa wynosiła 11,7%, a na terenie kraju – 9,8%.

Oświata/Infrastruktura sportowa

Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki obowiązkiem przedszkolnym było objętych 108 dzieci w wieku 3-6 lat, które stanowiły 9,5% dzieci objętych ww. obowiązkiem z terenu powiatu janowskiego. W 2015 r. na terenie gminy funkcjonowały 2 przedszkola prowadzone przez gminę, w których było w sumie 45 miejsc a uczęszczało do nich 41 dzieci. Według danych GUS na terenie gminy znajdowały się 3 oddziały przedszkolne (2015 r.) do których uczęszczało łącznie 68 dzieci.

Na terenie gminy działały 3 szkoły podstawowe (GUS, 2015) do których uczęszczało łącznie 298 dzieci, o 69 dzieci mniej w porównaniu do 2007 roku. W 2015 r. szkołę ukończyło 59 absolwentów. Ponadto na terenie gminy działały 3 gimnazja, do których uczęszczało 179 uczniów, a szkołę ukończyło 57 absolwentów (GUS 2015 r.).

Na terenie gminy działają 3 Zespoły Szkół (szkoła podstawowa, połączona z gimnazjum).

Połączenie szkół na terenach wiejskich jest związane przede wszystkim z kwestiami organizacyjno-administracyjnymi.

20

Ponadto na terenie gminy działa Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Potoczku, który jest jedną z 45 placówek z terenu Polski prowadzonych przez ministra właściwego do spraw rolnictwa. Na Zespół Szkół składa się:

 Technikum (4-letnie) na podbudowie gimnazjum kształcące w zawodach: technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki, technik żywienia i usług gastronomicznych, technik rolnik, technik agrobiznesu, technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej;

 Zasadnicza Szkoła Zawodowa (3-letnia) na podbudowie gimnazjum kształcąca w zawodach:

mechanik – operator pojazdów i maszyn rolniczych, kucharz, wędliniarz;

 Szkoła Policealna (zaoczna; sobota – niedziela) kształcąca w zawodzie: technik turystyki wiejskiej.

W ofercie szkoły znajdują się również kwalifikacyjne kursy zawodowe w zakresie:

 R.3 – prowadzenie produkcji rolniczej,

 R.16 – organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej,

 T.6 – sporządzanie potraw i napojów,

 R.6 – organizacja i prowadzenie przedsiębiorstwa w agrobiznesie.

Istniejąca infrastruktura edukacyjna oferowana na obszarze gminy Potok Wielki jest zadawalająca oraz spełnia podstawowe zapotrzebowanie na młodszych mieszkańców obszaru gminy.

Młodzież korzysta ze szkół ponadgimnazjalnych, które znajdują się na terenie miasta Janów Lubelski.

Szczególnie na terenach wiejskich w dalszym ciągu odnotowuje się niewystarczającą liczbę sprzętu komputerowego w szkołach. Na terenie gminy Potok Wielki wskaźnik prezentujący liczbę sprzętu komputerowego z dostępem do internetu do liczby uczniów (tzw. wskaźnik komputeryzacji) szkoły podstawowej wypada na podobnym poziomie w porównaniu do powiatu janowskiego i województwa lubelskiego. Wg danych GUS w 2012 r. w gminie na 1 komputer z dostępem do internetu w szkołach podstawowych przypadało 8,08 ucznia, w powiecie janowskim – 7,59 ucznia, a w województwie – 8,06 ucznia. Natomiast o wiele gorzej wypada wskaźnik komputeryzacji w gimnazjach: gmina Potok Wielki – 39,25, powiat janowski – 13,41, województwo lubelskie – 9,29.

Obiekty infrastruktury sportowej na terenie gminy znajdują się przy placówkach oświatowych jak i w dogodnych miejscach na terenie poszczególnych miejscowości. Należą do nich:

 Hala sportowa i boiska asfaltowe przy ZSCKR w Potoczku,

 Boisko trawiaste przy ZS im. Jana Pawła II w Potoczku,

 Orlik przy ZS im. Romualda Traugutta w miejscowości Potok-Stany,

 Sala gimnastyczna (w trakcie realizacji) oraz boisko wielofunkcyjne przy ZS im. Ofiar Katynia w Potoku Wielkim.

Ochrona zdrowia

Na terenie gminy Potok Wielki, wg danych GUS, w 2015 r. działały 4 przychodnie. Wskaźnik określający dostępność usług medycznych, tj. liczba placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na 10 tys. mieszkańców, w 2015 r. wg danych GUS dla terenu gminy wyniósł 8, dla porównania dla powiatu janowskiego wynosił – 6, a dla województwa lubelskiego – 6. Opieka zdrowotna jest świadczona przez niepubliczną służbę zdrowia w ramach kontraktów z NFZ, na terenie gminy takie usługi świadczą:

 Ośrodek Zdrowia w Potoczku,

 Ośrodek Zdrowia w Potoku Wielkim,

 Przychodnia Stomatologiczna w Potoczku.

Na terenie gminy, w 2015 r., udzielono łącznie 19 022 porad w zakresie podstawowej i ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (GUS), o 11,5% porad więcej w porównaniu do 2012 roku.

Udzielone porady stanowiły 7,3% wszystkich porad udzielonych na terenie powiatu janowskiego.

21

Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy znajdowała się 1 apteka oraz 1 punkt apteczny. Na jedną ogólnodostępną aptekę w 2015 r. przypadało 4 786 mieszkańców gminy.

Widoczne trendy demograficzne wskazują na postępujący proces starzenia się społeczeństwa, co jest związane ze wzrastającym zapotrzebowaniem na dostęp mieszkańców do profilaktyki i opieki zdrowotnej. Kolejnym czynnikiem determinującym ten wzrost są tzw. choroby cywilizacyjne, do których należą: problem z otyłością, cukrzyca, nadciśnienie, choroba wieńcowa. Gmina, tak jak cały powiat janowski, średnio wypada pod względem zachorowalności na ww. choroby cywilizacyjne⁷. Najkorzystniej wypada wskaźnik zachorowalności na zawał serca (9 - 15 zachorowań na 10 tys.

mieszkańców), najgorzej natomiast wskaźnik zachorowalności na nowotwory (41 – 67 zachorowań na 10 tys. mieszkańców).

Pomoc społeczna

Zadania realizowane przez samorządy w zakresie pomocy społecznej stanowią jedno z najtrudniejszych wyzwań wśród zadań własnych realizowanych przez ww. jednostki.

Działania realizowane przez Ośrodek Pomocy Społecznej mają na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać. Pomoc udzielana jest przede wszystkim w przypadku: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, a także bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmu lub narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej. Do działań z zakresu pomocy społecznej należą: praca socjalna, pomoc finansowa, materialna, fachowa pomoc psychologiczno-pedagogiczna, przeciwdziałanie alkoholizmowi oraz wykluczeniu społecznemu.

W 2015 r., wg danych GUS, na terenie gminy 212 gospodarstw domowych skorzystało ze środowiskowej pomocy społecznej, które stanowiły 14% gospodarstw korzystających z pomocy społecznej z terenu powiatu (zgodnie z danymi Urzędu Gminy – 221). Łącznie pomocy udzielono 712 osobom - 15% osób objętych pomocą społeczną z terenu powiatu (zgodnie z danymi UG - 755).

W analizowanym okresie, tj. 2009-2015, zarówno liczba gospodarstw domowych jak i osób korzystających z pomocy społecznej systematycznie spada, co jest najprawdopodobniej spowodowane rygorystycznymi kryteriami dochodowymi, które ograniczają liczbę osób uprawnionych do korzystania z pomocy.

Na terenie gminy w 2015 r. 188 rodzin otrzymywało zasiłki rodzinne na dzieci z których skorzystało 406 dzieci (dane UG – 187 rodzin, 424 dzieci). W porównaniu do 2008 r. liczba dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny spadła o 42%. Kwota świadczeń rodzinnych na terenie gminy Potok Wielki w 2015 r. wynosiła 1 0886 zł, o 87 zł mniej w porównaniu do 2008 r. Natomiast kwota zasiłków pielęgnacyjnych wynosiła 164 322,00 zł – porównywalnie do 2008 r.

7 Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego za rok 2011

22

Ryc. 4 Infrastruktura społeczna na terenie gminy Potok Wielki

Źródło: opracowanie własne

Warunki mieszkaniowe

Gospodarka mieszkaniowa i efektywne zarządzanie zasobami mieszkaniowymi stanowi obecnie jedno z kluczowych wyzwań dla jednostek samorządu terytorialnego. Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki znajdowały się 1 372 mieszkania, które stanowiły 10,2%

wszystkich mieszkań z terenu powiatu janowskiego. Od 2007 do 2015 roku wybudowano 68 mieszkań, co daje 5% wzrost ich liczby. Łączna powierzchnia użytkowa mieszkań w porównaniu do 2007 r., zwiększyła się o ok. 8,7% (o 10 828 m²). Zasoby mieszkaniowe gminy, tj. mieszkania socjalne, w 2015 r. wynosiły 5 mieszkań o łącznej powierzchni 199 m².

Wskaźnik liczby mieszkań na 1 000 mieszkańców dla terenu gminy Potok Wielki kształtował się na poziomie 287,1 (2015, GUS), dla porównania na terenie powiatu janowskiego wynosił 286,5, a na terenie województwa lubelskiego – 355,9.

23

Wykres 8 Liczba mieszkań na 1 000 mieszkańców na terenie gminy Potok Wielki i powiatu janowskiego

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W 2015 r. przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania na terenie gminy Potok Wielki wynosiła 98,5 m² i od 2007r. zwiększyła się o 3,2 m², dla porównania na terenie powiatu wyniosła 92,0 m². Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie w 2015 r. wyniosła 3,48, a przeciętna liczba osób na 1 izbę – 0,84.

Wyposażenie mieszkań w podstawowe instalacje, tj. wodociąg, centralne ogrzewanie czy łazienkę na terenie gminy Potok Wielki wypada korzystnie na tle obszarów wiejskich powiatu janowskiego. Według danych GUS w 2014 r. do 87,0% mieszkań doprowadzony był wodociąg, w 68,6% mieszkaniach znajdowała się łazienka, a w 57,7% mieszkaniach było centralne ogrzewanie.

Natomiast na terenie powiatu janowskiego w 87,6% mieszkaniach znajdował się wodociąg, w 69,2% - łazienka, a w 55,9% - centralne ogrzewanie.

Gminę charakteryzuje bardzo niska dynamika przyrostu budownictwa mieszkaniowego, o czym świadczy liczba mieszkań oddanych do użytkowania. W 2015 r. oddano zaledwie 3 mieszkania, o łącznej powierzchni użytkowej 448 m² i były to mieszkania indywidulane z przeznaczeniem na użytek własny inwestora. O zróżnicowanej koniunkturze budownictwa mieszkaniowego świadczy skokowa dynamika mieszkań oddawanych do użytku w analizowanym okresie, co prezentuje poniższy wykres.

24

Wykres 9 Liczba mieszkań oddanych do użytku na terenie gminy Potok Wielki

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Kapitał społeczny

Według danych GUS w 2015 r. na terenie gminy Potok Wielki działało w sumie 15 stowarzyszeń i organizacji społecznych, które stanowiły 10% wszystkich organizacji pozarządowych działających na terenie powiatu janowskiego. W analizowanym okresie ich liczba nie uległa większej zmianie, do 2008 r. działało 14 organizacji i w roku kolejnym powstała 1 i ich liczba utrzymuje się na stałym poziomie.

W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców liczba organizacji pozarządowych dla terenu gminy Potok Wielki wynosiła 31 (GUS 2015 r.) i była nieznacznie mniejsza niż średnia dla powiatu janowskiego – 33.

Wykres 10 Liczba organizacji pozarządowych na 10 tys. mieszkańców na terenie Gminy Potok Wielki i powiatu janowskiego

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS