Wzory testamentów z komentarzem

Michał Niedośpiał

WZORY TESTAMENTÓW Z KOMENTARZEM

Michał Niedośpiał

WZORY TESTAMENTÓW Z KOMENTARZEM

Bielsko-Biała 1998

STUDIO

1000275779

Projekt okładki:

Joanna Ciombor

cracoviensis

Redaktor techniczny:

Dorota Zbijowska Skład:

Izabela Pijak

Copyright by

Michał Niedośpiał, Kraków 1998 r.

Wydanie II uzupełnione

ISBN 93-909285-9-0

Studio STO ul.Piwowarska1/2 43-300 Bielsko-Biała tel./fax (0-33)294-08

tel. (0-33) 123-716 e-mail: sto@sto.com.pl

www.sto.com. pl

Bibl. Jagiell.

Spis treści

Przedmowa 9 Wykaz skrótów 10 Wstęp 11

Część pierwsza Omówienie teoretycznetestamentu 13 Rozdział I Pojęcie testamentu 15

1. Definicja i cechy testamentu 15

2. Testament — oświadczeniem woli jednostronnym, nie skierowanym do określonego adresata 17

3. Testament — czynnością na wypadek śmierci 17 4. Testament — aktem sformalizowanym 18

5. Testament — czynnością osobistą 19 6. Testament — aktem odwołalnym 20

7. Zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu (zdolność testowania) 22

Rozdział II Forma testamentu 24 1. Wstęp 24

2. Testament własnoręczny 26 3. Testament notarialny 26 4. Testament allograficzny 26 5. Testament ustny 32

Rozdział 111 Podpis na testamencie własnoręcznym i innych testamentach 33

Rozdział IV Data na testamencie 37 Rozdział V Świadkowie testamentu 39 Rozdział VI Powołanie spadkobiercy 42

1. Wstęp 42

2. Oznaczenie spadkobiercy 42 3. Udziały spadkowe 45

4. Czy dopuszczalny jest warunek lub termin przy ustanowieniu spadkobiercy? 46

5. Podstawienie 46 6. Przyrost 47 Rozdział VII Zapis 49 Rozdział VIII Polecenie 53

Rozdział IX Wykonawca testamentu 55 Rozdział X Swoboda testowania 57

1. Funkcje testamentu 57

2. Określenie swobody testowania 58 3. Podstawa prawna swobody testowania 60 4. Katalog rozrządzeń testamentowych 61 5. Ograniczenia swobody testowania 62 6. Testament negatywny 63

Rozdział XI Wydziedziczenie 65

Rozdział XIII Zakaz testamentów wspólnych 72

Rozdział XIV Wady oświadczenia woli przy testamencie 75 Rozdział XV Odwołanie testamentu 83

Rozdział XVI „Konwersja" testamentu 87 Rozdział XVII Wykładnia testamentu 91

Rozdział XVIII Dziedziczenie testamentowe gospodarstw rolnych 98 Rozdział XIX Teksty ustaw o testamencie 107

Wykaz aktów normatywnych związanych z testamentem 123 Literatura 125

Część druga 127 Wzory testamentów 127

A. Wzory podstawowe testamentów (1 - 27) 129 Wzór 1 Przykład testamentu 129

Wzór 2 Przykład testamentu 129

Wzór 3 Przykład testamentu własnoręcznego 129 Wzór 4 Przykład testamentu notarialnego 129 Wzór 5 Przykład testamentu allograficznego 131 Wzór 6 Przykład testamentu ustnego (art. 952 kc) 131

Wzór 7 Przykład podpisu na testamencie własnoręcznym (holograficznym) 131 Wzór 8 Przykład daty na testamencie 132

Wzór 9 Przykład daty na testamencie 132

Wzór 10 Przykład testamentu z udziałem świadków 132 Wzór 11 Przykład testamentu powołującego spadkobiercę 133 Wzór 12 Przykład testamentu powołującego spadkobiercę 133 Wzór 13 Przykład testamentu z art. 961 kc 133

Wzór 14 Przykład testamentu określającego udziały w spadku 134 Wzór 15 Przykład testamentu, w którym warunkowo i terminowo

powołano spadkobiercę 134

Wzór 16 Przykład testamentu na podstawienie (zwykle, pospolite) - art. 963 kc 134 Wzór 17 Przykład testamentu na dwa odrębne testamenty wzajemne

z tym samym podstawieniem 134

Wzór 18 Przykład testamentu ustanawiającego zapis 135 Wzór 19 Przykład testamentu ustanawiającego zapis 136 Wzór 20 Przykład testamentu ustanawiającego polecenie 136

Wzór 21 Przykład testamentu ustanawiającego wykonawcę testamentu 137 Wzór 22 Przykład testamentu zawierającego rozrządzenia

co do wykonania zapisu 137

Wzór 23 Przykład testamentu negatywnego 137 Wzór 24 Przykład testamentu wydziedziczającego 138

Wzór 25 Przykład testamentu odwołującego (art. 946 cz. 1 kc) 138 Wzór 26 Przykład odwołania testamentu z art. 946 cz. II kc 138 Wzór 27 Przykład testamentu odwołującego z art. 947 kc 139 B. Wzory szczegółowe testamentów (28 - 100) 139 Wzór 28 Przykład odwołania odwołania testamentu 139

Wzór 29 Przykład testamentu na statku morskim lub powietrznym 140 Wzór 30 Przykłady testamentów wojskowych 140

Wzór 31 Przykład dalszego zapisu 143

Wzór 32 Przykład zapisu naddziałowego (prelegatu) 143 6

Wzór 33 Przykład zapisu prawa własności nieruchomości 144 Wzór 34 Przykład zapisu prawa własności rzeczy ruchomej 145 Wzór 35 Przykład zapisu wieczystego użytkowania 145 Wzór 36 Przykład zapisu użytkowania nieruchomości rolnej 145 Wzór 37 Przykład zapisu służebności osobistej mieszkania 146 Wzór 38 Przykład zapisu własnościowego prawa do lokalu

w spółdzielni mieszkaniowej 146

Wzór 39 Przykład zapisu zastawu wraz z wierzytelnością zabezpieczoną 146 Wzór 40 Przykład zapisu hipoteki wraz z wierzytelnością zabezpieczoną 147 Wzór 41 Przykład zapisu oznaczonej kwoty pieniężnej 147

Wzór 42 Przykład zapisu wkładu oszczędnościowego w banku 147 Wzór 43 Przykład zapisu użyczenia lokalu mieszkalnego 148

Wzór 44 Przykład zapisu najmu lokalu mieszkalnego i użytkowego 148 Wzór 45 Przykład zapisu dożywocia 148

Wzór 46 Przykład zapisu renty 149

Wzór 47 Przykład testamentowego zastrzeżenia pierwokupu 149 Wzór 48 Przykład zapisu wierzytelności zapisowej (nabytej) 149 Wzór 49 Przykład zapisu wierzytelności z zachowku (nabytego) 150 Wzór 50 Przykład zapisu praw autorskich majątkowych 150 Wzór 51 Przykład zapisu warunkowego i terminowego 150

Wzór 52 Przykład testamentu oznaczającego termin wykonania zapisu 150 Wzór 53 Przykład polecenia wypłaty oznaczonej kwoty pieniężnej 151 Wzór 54 Przykład polecenia wydania książki naukowej i tomu poezji 151 Wzór 55 Przykład polecenia wybudowania nagrobka 151

Wzór 56 Przykład polecenia niemajątkowego 151

Wzór 57 Przykład ustanowienia wykonawcy testamentu dla spadkobierców ustawowych 152

Wzór 58 Przykład ustanowienia wykonawcy testamentu niektórych rozrządzeń testamentowych 152

Wzór 59 Przykład powołania spadkobiercy gospodarstwa rolnego 152 Wzór 60 Przykład zapisu prawa własności nieruchomości rolnej 153 Wzór 61 Przykład zapisu oznaczonej kwoty pieniężnej 153

Wzór 62 Przykład testamentu na polecenie przeniesienia prawa własności nieruchomości rolnej 153

Wzór 63 Przykład ustanowienia wykonawcy testamentu co do gospodarstwa rolnego 153

Wzór 64 Przykład testamentu negatywnego i wydziedziczenia (łącznie) 154 Wzór 65 Przykład testamentu wydziedziczającego z wyłączeniem

od dziedziczenia 154

Wzór 66 Przykład testamentu wydziedziczjącego bez wyłączenia od dziedziczenia 154 Wzór 67 Przykład „konwersji" testamentu 155

Wzór 68 Przykład dyspozycji co do zaliczenia darowizn na poczet schedy spadkowej przy dziale spadku (art. 1039 §1,2 kc) 155

Wzór 69 Przykład rozrządzenia testamentowego co do działu spadku 155 Wzór 70 Przykład testamentu co do wykonania zapisu 156

Wzór 71 Przykład rozrządzenia testamentowego co do wyłączenia przedmiotów majątkowych nabytych przez dziedziczenie i zapis z majątku odrębnego małżon­

ków (art. 33 pkt 2 krop) 156

Wzór 72 Przykład rozrządzenia testamentowego co do wyłączenia przedmiotów zwykłego urządzenia domowego służących do użytku obojga małżonków z majątku wspólnego (art. 34 krop) 157

Wzór 73 Przykład rozrządzenia testamentowego co do wyłączenia z majątku wspólnego przedmiotów przypadających jednemu z małżonków z tytułu dzie­

dziczenia i zapisu (art. 49 § 3 krop) 157

Wzór 74 Przykład rozrządzenia testamentowego co do wyłączenia z zarządu rodziców (opiekunów, kuratorów) majątkiem dziecka nabytym z testamentu (art. 102 krop) 158

Wzór 75 Przykład nieważnego testamentu wspólnego 158

Wzór 76 Wniosek o wydanie postanowienia sądu nakazującego złożenie testamentu 158 Wzór 77 Postanowienie sądu nakazujące złożenie testamentu 160

Wzór 78 Zawiadomienie sądu o testamencie ustnym, co do którego nie sporządzono pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego 160

Wzór 79 Protokół przesłuchania świadków testamentu ustnego 162 Wzór 80 Wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu

(złożenie testamentu w celu ogłoszenia) 163 Wzór 81 Protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu 165 Wzór 82 Wniosek o zwolnienie wykonawcy testamentu 167

Wzór 83 Postanowienie sądu o zwolnieniu wykonawcy testamentu 168 Wzór 84 Oświadczenie wykonawcy testamentu o nieprzyjęciu obowiązku

wykonawcy testamentu 169

Wzór 85 Zaświadczenie sądu dla wykonawcy testamentu 170 Wzór 86 Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku 171 Wzór 87 Wniosek o dział spadku 174

Wzór 88 Pozew o wykonanie zapisu 179 Wzór 89 Pozew o wykonanie polecenia 181

Wzór 90 Pozew o ustalenie ważności lub nieważności testamentu (art. 189 kpc) 182 C. Wzory uzupełniające (91 - 100) 183

Wzór 91 Przykład postanowień testamentowych co do zarządu spadkiem 183 Wzór 92 Przykład testamentu rozrządzającego częścią ułamkową spadku

(art. 926 § 3 kc) 184

Wzór 93 Oświadczenie spadkobiercy o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza 184

Wzór 94 Przykład postanowień testamentu co do pogrzebu i sposobu pochowania osoby zmarłej 185

Wzór 95 Przykład testamentu na dwa odrębne testament}' wzajemne z różnymi podstawieniami 186

Wzór 96 Przykład testamentu na dalsze podwójne podstawienie (zwykłe, pospolite) — art. 963 kc 186

Wzór 97 Przykład testamentu na podstawienie (zwykłe, pospolite) dla spadkobiercy ustawowego — art. 963 kc 187

Wzór 98 Przykład testamentu na zapis z podstawieniem (zwykłym, pospolitym) — art. 963 kc 187

Wzór 99 Przykład testamentu na powołanie wykonawcy testamentu zastępczego 187

Wzór 100 Przykład postanowień testamentowych co do sposobu wykładni testamentu (art. 948 kc) 188

Skorowidz rzeczowy i artykułowy 191

PRZEDMOWA

Oddaję do rak Czytelników drugiewydaniemojejksiążki„Wzorytesta­ mentów z komentarzem".Pierwsze — ukazało sięw 1994 r.wtym samym Wy­

dawnictwie STO w Bielsku-Białej. Jest ono wyczerpane.

Drugiewydanie tej książki jestzaktualizowane, nieco zmienione, trochępo­ szerzone. Koncepcja dzieła co do istoty pozostała ta sama.

Michał Niedośpiał

Wykaz skrótów

art. — artykuł

Dz.U. — Dziennik Ustaw kc — kodeks cywilny

kpc — kodeks postępowania cywilnego krop — kodeksrodzinny i opiekuńczy

OSNCP — Orzecznictwo Sądu Najwyższego — IzbyCywilnej OSP — Orzecznictwo Sądów Polskich

PiP — Państwoi Prawo

Wstęp

Książka ta przedstawia podstawowe wzorytestamentów. Składa się ona zdwóchczęści - pierwszej, w której jest omówienie teoretyczne testamentu, drugiej - w której sąwzory testamentów. Część pierwsza słu­

ży do objaśnienia wzorów testamentu, w części drugiej (wzory testamen­

tów) są tylkoodesłania do poszczególnychpunktów części pierwszej te­ oretycznej. W ten sposób ma się pełny obraz testamentu.

Wywody teoretyczne są ograniczone do niezbędnych rozmiarów, w takim stopniu, wjakim potrzebne to jest do objaśnienia testamentu. Co dopełnych wywodówteoretycznychobjaśniających wzory testamentów należy odesłaćdo moich opracowańcytowanychw wykazie literatury -

„Testamentw polskim prawie cywilnym-zagadnieniaogólne", Kraków 1991,UJ, wydanie I, Bielsko-Biała 1998,Wydawnictwo STO, wydanie II,

„Testament- zagadnienia ogólne testamentu wpolskim prawiecywil­ nym",Kraków - Poznań 1993, Wydawnictwo„Ławica"oraz innych moich prac naukowych, cytowanych w tych książkach, wtym do mojej rozpra­

wy doktorskiej „Dziedziczenie testamentowe gospodarstwrolnychprzez osoby fizyczne" (maszynopis), Kraków 1982oraz książki „Umowa z na­ stępcą", Bielsko-Biała1996, WydawnictwoSTO.Jest to mojeosobistesta­

nowisko. Wskazówki bibliograficzne są w wykazie literatury w książce.

Książka zawiera teksty ustawo testamencie oraz wykaz aktów norma­ tywnych związanych ztestamentem.

W pierwszej części pracyteoretycznej jest zarysteorii testamentu. Jest onaprzedstawiona także w uwagach do poszczególnych wzorów testa­ mentu.Sposób czytania książki jest dowolny.Trzeba jednak zapoznać się z całością książki. Nakońcuwzorów testamentusą podstawowe wzory pism procesowych w sprawach cywilnych związanych z testamentem.

Pozwoli to nie tylko sporządzić testament,interpretować testament, lecz i złożyć stosowne wnioski w postępowaniach spadkowych sądowych.

Omówienie zagadnień procesowych nie byłojednakcelem książki, jest to zagadnieniesamoistne należące do postępowaniacywilnegoiniezwią­ zane bezpośrednio ztestamentem.

Dane osobowe stanów faktycznych są fikcyjne.

Książka jestskierowanado wszystkichCzytelników, prawników,nie- prawników,naukowców,cywilistów,sędziów-cywilistów, notariuszy, ad­

wokatów, radców prawnych, prawników-agrarystów, ekonomistów, wójtów, burmistrzów, prezydentów miast,sekretarzy gmin, kierowników urzędów stanu cywilnego, dowódców statków morskich lub powietrz­

nych, testatorów, spadkobierców, zapisobierców,poleceniobierców, wykonawców testamentu, w ogóle beneficjantów spadku, aplikantów, studentów, zwykłych Czytelników bez przygotowania prawniczego.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Omówienie teoretyczne testamentu

Rozdział I

Pojęcie testamentu

1. DEFINICJA I CECHY TESTAMENTU

Prawo polskie,w tym kodeks cywilny używa słowa „testament", leczjenie precyzuje. Stąd określenie tego terminu należy do nauki pra­ wa.Kodekscywilnyużywa tego terminuwdwóch różnych znaczeniach:

a) testamentu - jako czynności prawnej lub b) testamentu - jako do­

kumentu, w którymzostałozłożone oświadczenie woli testatoraw uprzed­ nio sprecyzowanym znaczeniu (a).Wpierwszym przypadku (a) na tle kc na ogół przyjmuje się, że testament jest jednostronną, odwołalną czyn­ nością prawną, w której testator rozrządza swym majątkiem nawypadek swej śmierci. Terminu testament używasię przede wszystkim w pierw­ szymznaczeniu(a), drugiejest używanerzadko imożnaje wywniosko­

wać z kontekstu wypowiedzi prawnej. W pierwszym znaczeniu używa tego terminu kc, np. w art. 941,942,943 - 945,947 - 948, 949-955, w dru­ gim, np. w art. 946 kc, w którym jest mowa o zniszczeniu testamentu.

Pogląd odwóchznaczeniach testamentu(czynność prawna, dokument) jest przyjętynaogół zgodnie w literaturze oraz judykaturze.

W literaturze jest odosobniony pogląd negującydwa znaczenia testa­ mentu - według tego zapatrywania słowo „testament" ma tylko jedno znaczenie. W istocie nie zniekształci siętegopoglądu,jeśli powiesię, że słowo „testament" oznacza tylko czynność prawną. Pogląd ten nie jest zasadny.

Nietrzeba wchodzić w całą teorię czynnościprawnej, co dla zwykłe­

goCzytelnika jest zbędne, wystarczy podać przykłady, że czynnościami prawnymisą np. darowizna, sprzedaż, użyczenie, najem, poręczenie itd.

Nie jest testamentemczynność sporządzona pod wpływem przymu­

su fizycznego, np. ktoś siłąująłrękę osoby i złożył podpisjej natestamen­ cie lub sporządziłw ten sposóbtestament. Nie ma również testamentu

wprzypadku brakupo stronie spadkodawcy woli sporządzenia testamen­

tu (animitestandi), np. jest to projekttestamentu. Gdyby treść testamentu ograniczałasię dorad, wskazówek, zaleceń,to nie byłby on testamentem, gdyż spadkodawcaniematuzamiaru wywołania skutków prawnych.Jest to testamentmoralny, a nie prawny.

Możnawskazać na pewne cechy testamentu, wspólne wszystkim usta- wodawstwom. W tymujęciu jestto czynność jednostronna, na wypadek śmierci(art. 941 kc),nieskierowana do określonego adresata,odwolalna (art. 943,946, 947 kc), osobista (art. 944 § 2 kc), formalna(art. 949 -958 kc),w której spadkodawca rozrządza swymmajątkiem lub też reguluje inne stosunki prawne.

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że rozrządzenie majątkiem jest cechą konstytutywnątestamentu. Stanowiskodoktryny wtym punk­

ciejest niezasadne.

Nie jest testamentem pisemne wskazanie przez wkładcę osoby, na rzeczktórejmanastąpić wypłatawkładu po śmierci wkładcy (art. 57 pra­

wabankowego). Ale wkładem oszczędnościowym w banku można roz­

rządzić także w postaci testamentu,np. zapisu.

Elementyprzedmiotowo istotne (essentialia negotii) testamentu są al­ ternatywne. A zatem jeston jednostronną czynnością prawną, w której spadkodawca na wypadek śmierci zamieszcza co najmniejjedno z następujących postanowień, dotyczących: ustanowienia spadkobiercy (np.

art.959, 965 kc), zapisu, polecenia, ustanowienia wykonawcy testamen­

tu,wydziedziczenia, wyłączenia od dziedziczenia (testament negatyw­

ny)lubpewne innerozrządzenia, którejak wynikaz wykładniobowią­

zującego prawa, mają charakter postanowieńtestamentowych (art.1039 kc; art.33 pkt2, 34,49 § 3,102krop;rozrządzenia codo działuspadku;

nie można wyłączyć także innych postanowień, jeśli wniosektaki może byćwyprowadzonyw drodze wykładni).

Dotychcech, bez których nie można by w ogóle mówić o testamencie, należą:1) jednostronność, 2) fakt,że jest to czynność nawypadek śmier­ ci, 3) co do treścitego aktuustawodawcamajuż swobodę. Możezatem uznać, że jest nim tylko taka czynność, która polega na rozrządzeniu majątkiem (takpowszechnie na tleliteratury polskiej), w pracy przyjęto, że jest toniezasadne.

Testamentcharakteryzują pewne cechyuprzednio wskazane,należy je pokrótce omówić.

16

2. TESTAMENT - OŚWIADCZENIEM WOLI JEDNOSTRONNYM, NIE SKIEROWANYM DO OKREŚLONEGO ADRESATA

Testament jest oświadczeniem woli jednostronnym, nie skiero­

wanym do określonegoadresata. Testament jest czynnością prawną jed­

nostronną, bowiem do jego dokonania wystarczy oświadczenie wolijed­

nej tylkostrony. Ta m.in.cecha odróżnia go od umowy dziedziczenia jako czynności dwustronnej.Nie jest dopuszczalnana tleprawapolskiegoumo­

wa o dziedziczenie, umowa o zapis, umowa o polecenie, umowa o ustano­ wienie wykonawcy testamentu.

Oświadczenie woli testatora nie jestskierowane do określonego adre­ sata. Świadkowie testamentu (np. zart. 951, 952 kc), osobyurzędowe, biorące udział w czynnościtestowania(np.z art. 950, 951 kc) - tak samo jak spadkobiercy i inneosoby uprawnione z testamentu - nie sąadresa­

tami oświadczenia woli. Dwiepierwsze kategorie osób pełnią funkcję tylko dokumentacyjną. Jednostronność jest jedną z dwóch zasadniczych cechtestamentu.

Niktnie musi znać treścitestamentu, może o nim nawet niktnie wie­

dzieć,a mimo to jest on czynnościąistniejącą. Fakt, żebeneficjant spadku (np. zapisobierca, spadkobierca) umieścił na testamencie swój podpis, nie odbieratestamentowi charakteru czynności jednostronnej.

3.TESTAMENT- CZYNNOŚCIĄ NAWYPADEK ŚMIERCI

Testamentjest czynnością na wypadek śmierci (mortiscausa). Jest to druga konstytutywna cecha testamentu.Testament jest czynnością na wypadekśmierci (mortiscausa), gdyż jegoskuteczność zależy - od zgonu testatora orazprzeżycia testatora przez osobę uprawnioną (w szerokim tego słowaznaczeniu). Podmiotami uprawnionymi są w szczególności:

spadkobiercy, zapisobiercy, uprawnieni z polecenia, wykonawcy testa­

mentu. Obydwiewyżej wymienioneprzesłanki (koniunkcja) stanowią elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) testamentu. Czynność prawna, której skuteczność uzależnionabyłaby od zgonu testatora, ale już nie od przeżycia testatora przez osobę uprawnioną z takiej czynno­ ści,nie byłaby testamentem.Oczywiścietestamentem jest tylkotaka czyn­ ność, której skuteczność uzależniona jest od zgonu osoby dokonującej takiej czynności. Gdyby zatem pewnaosobazłożyła oświadczenie woli, a jego skuteczność uzależniała od zgonu innej osoby, tonie byłbyto te­ stament.Jest to czynnośćna wypadekśmierci, a nie przykładowo na przy-

padek zawarcia małżeństwa. Zawsze w przypadku testamentuosoba uprawniona (beneficjant spadku) musiżyć w chwiliotwarcia spadku (zgo­

nu testatora).

Zażycia testatorana rzecz osób uprawnionych nie powstają żadne prawa podmiotowe, choćby terminowe lub warunkowe. Testamentnie wywołuje za życiażadnych skutków prawnych, dlatego możebyć w każ­

dej chwili odwołany, jego skutki następują dopiero z chwilą otwarcia spadku (zgonu testatora). Nie ma przy testamencie,charakterystyczne­ go dla czynności warunkowych (terminowych),stanu związania. Testa­ tor może rozporządzać majątkiem. Testament jestczynnością dokonaną (istniejącą) zchwilą sporządzenia,natomiast jego skuteczność wzakre­

sie treści jest odroczonado chwili śmierci. Jest on czynnością, którą moż­ na sporządzićw każdej chwili,aż do otwarcia spadku.Odróżniasięśmierć kliniczną(pozorną) i definitywną (biologiczną). Testament jest skuteczny zchwilą śmierci biologicznej osobyfizycznej (człowieka). Mimo, że w testa­

mencie przykładowo testa torrozrządził samochodem, tomożenim dys­ ponować w drodze czynności intervivos(między żyjącymi), np. sprzedać lub darować samochód.

4. TESTAMENT - AKTEM SFORMALIZOWANYM

Testamentjest aktem sformalizowanym (por. bliżej rozdziałyII, III, IV, Vpracy). Forma testamentu pełniokreślone funkcje. Można go spo­

rządzić tylko w ściśle określonej formie i przy zachowaniu przesłanek przewidzianychprzezprawo dladanej formy.Testamenty na tleprawa polskiegodzielisię na zwykłe (które można sporządzić zawsze)iszcze­ gólne (które można sporządzić tylko w razie zaistnieniapewnychoko­

liczności, ściśle sprecyzowanych w ustawie iczasokres obowiązywania takiego testamentu jest ograniczony). Do testamentówzwykłych w kc na­

leży testament własnoręczny(holograficzny) (art. 949 kc), notarialny (art.950 kc), allograficzny (przed przedstawicielem organuadministracyjnego, od­

powiedniego, art. 951 kc),do testamentów szczególnych -testament ustny (art. 952 kc), na statku (art. 953 kc), wojskowy (art. 954 kc).

Testamentyzuwagi na formę możnapodzielićna: prywatne i publicz­ ne, te ostatnie wymagają udziału czynnika urzędowego (notarialnego, administracyjnego, nieraz innychosób, np. kapitana statku).Testamen­

tami prywatnymi są przede wszystkim testamenty holograficzne(własno­ ręczne), ustne.Testamentamipublicznymi są przedewszystkim testamen­ ty notarialnei allograficzne.

18

Testamenty można podzielić naustne (utrwalone w pamięci świad­

ków)ipisemne (utrwalone na piśmie). Odtworzenie treścitestamentu ust­

nego następuje w formie przesłuchania świadkówlub protokołutestamen­

tu ustnego.Świadków testamentu można podzielićna bezwzględnie lub względnie niezdolnych do pełnienia tejfunkcji. W pierwszym przypadku osobynie mogą byćświadkamiprzy żadnym testamencie(art. 956 kc),w dru­

gim przypadku tylko przy konkretnym testamencie (art.957 kc.).

Niezachowanie wymogów w zakresie formy powodujenieważność bezwzględnątestamentu, chyba że z ustawy wynika co innego.

Niezachowanie pewnej formyniewpływana ważność testamentu, jeśli tylko została zachowana inna formadopuszczalna w danym przypadku.

Cały problem tzw. konwersji (termin ten jest tu niewłaściwy) -do tego właśnie się sprowadza. Należy przyjąć, że każdy z poszczególnych ty­ pów testamentu może być „konwertowany" na inny,dopuszczalny w da­ nym wypadku. W praktyce orzeczniczej występuje najczęściej „konwer­

sja" testamentu allograficznego na ustny.

Wybór jednej zform zwykłych alboszczególnej i zwykłej, tam gdzie prawnie ifaktycznie można zobu skorzystać, pozostawionyjest spadko­ dawcy.

Możliwychjest kilka oryginałów testamentu.

Na tle testamentu przyjęta jest tzw. teoria woli. W istocie - przynaj­

mniejco do zasady- przepisy o formie sązgodne z teorią woli. Pozostaje do rozważenia, czy interpretować jeliberalnie, umiarkowanieczy rygo­ rystycznie. Na tle formyjestwiele zagadnień dyskusyjnych, nie uregulo­

wanych, i tu właśnie wchodzi w grę teoria woli i liberalna wykładnia przepisów o formie. Musi to być analizowane na tle konkretnych stanów faktycznych. Odmienny pogląd, że teoria woli niedotyczy wykładni prze­

pisów o formie testamentu, lecz testamentu (czynności prawnej),jest możliwy, lecznie wydaje sięzasadny. Rzecz jest dyskusyjna.

5.TESTAMENT-CZYNNOŚCIĄ OSOBISTĄ

Testament jestaktem prawnym osobistym.Wszelkie zatem zastęp­ stwoprzysporządzeniu testamentu jest wyłączone(dotyczytozarówno przedstawiciela ustawowego, jak i pełnomocnika). Osobistość tejczyn­

nościmożna rozumiećtakże jeszczew dwóch innychznaczeniach.Moż­ na by twierdzić, że pojęcie to obejmujenietylkozakazzastępstwawzło­ żeniu oświadczenia testamentowego, ale także zakazpozostawianiaoso­ bie trzeciej oznaczeniapodmiotuuprawnionego z testamentu (np. spad­

kobiercy). Osobistość można by ujmować takżew trzecim znaczeniu, że rozciąga się ona na samą proceduręsporządzania testamentu. Zatem osoba trzecia nie mogłaby prowadzić ręki testatoraprzy sporządzaniu testamentu, nawet gdyby to było zgodnez wolą testatora,a oświadcze­

nie takie niebyło dotknięte wadą. Niemniej to zagadnieniejestdyskusyj­ ne. Wydaje się,że wolnoosobietrzeciejprowadzić rękę spadkodawcyprzy sporządzaniutestamentu. Musi to byćzgodne z wolą testatora. W istocie wątpliwości tedotyczą tylko testamentu własnoręcznego (holograficzne­

go). Interpretacjadruga i trzecia niewydajesiękonieczna, doanalogicz­ nychwnioskówmożna dojść w drodze wykładniprzepisówprawa.

Osobistośćtestamentu jestzaznaczona przez fakt, żejest wymagana pełna zdolność do czynnościprawnych. Osobistośćtestamentu jest prze­

jawem teorii woli. Z faktu, że testament jest czynnością osobistą wynika fakt, żeocena w jakim stopniu istnieją przesłanki sporządzenia testamentu ust­

nego(art. 952kc) należy oceniać nieraz zestanowiskatestatora, w jakiejmie­ rze miał on do dyspozycji środki (np.lokomocji), a nieosoby trzecie.

Jak wydaje się, odwołanie testamentu może nastąpić tylko przezte­ statora: zniszczenie testamentuprzezosobę trzecią napoleceniespadko­ dawcy nie wywołujeskutków prawnych. Wynika to z osobistegocharak­ terutestamentu, a nadto z art. 946kc. Spadkodawca nie możezlecić oso­

bie trzeciej sporządzenia testamentu (art. 734 kc). Testament jest jednym z nielicznych wyjątków od zasady,że czynność prawną możnasporzą­ dzić przez przedstawiciela (art. 95 § 1 kc). Naruszeniezakazu z art. 944§ 2kc powodujenieważność testamentu. Zakaz ten obejmujetakżeposłańca, choćnie jest przedstawicielem. Zasada osobistegodziałania niewyłącza korzystania z rad innych osób, nie mogąonejednak powodować wad oświadczenia woli (np. błędu,groźby, braku swobody). Ujęcieprawne treścitestamentu może pochodzić od osób trzecich. Testatorniemoże po­

zostawić uzupełnienia testamentuosobie trzeciej.

Zakaz przedstawicielstwa przytestamencie jest podyktowany szcze­

gólnym charakterem (cechami) tej czynności,która zakłada osobistedzia­ łanie przeztestatora.

6. TESTAMENT -AKTEM ODWOŁALNYM

Testament jest aktem odwołalnym (por. bliżej roz. XV). Sposób odwołania testamentu precyzuje ustawa (art. 946,947kc).Przepisy kc nie precyzują skutków odwołania. Prowadzi ono do unicestwienia testa­ mentu, bowiem z chwilą skutecznego jego odwołaniatraktuje sięgojako 20

akt niedokonany, nieistniejący. Pewnekwestietechniczno-prawne - co do skutków odwołania - są w literaturze dyskusyjne. Na tle kc testament można odwołać poprzez nowy testament (wyraźnie- art. 946 cz. 1 lub dorozumianie - art. 947 kc) albo w innysposób (dorozumiany): w dro­ dze pewnych działań, z którymi prawo łączy taki skutek (art. 946cz. II kc), zwane onobędzie dalej „odwołaniem w drodze działań faktycznych"

lub w skrócie „(...) faktycznym" w odróżnieniu od odwołania testamen­

tem (wyraźnie, dorozumianie). Odwołalnośćtestamentu wynika z wyra­

źnego przepisu (art. 943 kc).

Spadkodawcanie może zrzec się„uprawnienia" do odwołania testa­

mentu.

Odwołanietestamentu (art. 946,947 kc)jest czynnością prawną na wy­

padekśmierci, jego skuteczność zależy od zgonuspadkodawcy. Nie na­

leży przyjąć również rozwiązania, że jestto czynność prawna na wypadek śmierci, lecz wywieraskutki prawne natychmiast, a nie dopiero zchwilą otwarcia spadku (jak twierdzą niektórzy).

Kolejnakwestia-toodwołalność odwołania dorozumianego z art. 946 cz. II kc (tj. dokonanego w drodzedziałań faktycznych). Na tle kc tam gdziew tej materii wypowiadano się, zajęto zdecydowanie stanowisko negatywne: odwołanie, którenastąpiłowdrodze działań faktycznych,nie jest odwolalne. Należy przyjąć, że również„odwołanie faktyczne" (art.

946 cz. II kc) jest odwołalne -zarówno nowym testamentem,a jeśli jest to praktycznie możliwe, to także w drodze nowych działańfaktycznych odwołujących odwołanie[np. sklejenie -w celu odwołania-uprzednio zniszczonegotestamentu (odwołanie odwołania)]; natomiastgdyby przy­ kładowo, odwołanie testamentu nastąpiło przez spalenietestamentu (do­

kumentu), to odwołanie tegoodwołania wdrodzedziałań faktycznych jest niemożliwe, można je odwołać tylkonowym testamentem.

Każdeodwołanie jest zatem odwołalne, z tym że„odwołaniefaktycz­ ne" (art. 946 cz. II) uprzedniegoodwołania faktycznego (art. 946 cz II) nieraz,z przyczyn praktycznych, jest niemożliwe.

Odwołanie (art. 946, 947 kc) odwołania (art. 946, 947 kc) testamentu powoduje, że poprzedni testament,jeślitylko spełnia wszystkie przesłanki co dojego ważności - odzyskuje moc, chybaże odmienna jest woła spad­

kodawcy (wyraźnie wyrażona lubwyprowadzona wdrodze wykładni).

Wola ta możebyć wyrażonaw testamencie odwołującymlub w odręb­

nym testamencie. Przykład:Spadkodawca w testamencie Xpowołał A do spadku, potem zaś w testamencie Y - osobęB (testament odwołujący),

21

następnie sporządzi! testament Z odwołujący poprzedni testament(tj.: Y).

Do spadku dojdzie osoba A.

W doktrynie polskiej w zasadziezgodnieprzyjmuje się,że testament odwołujący następnieodwołany nie powodujeodzyskania mocyprzez pierwotny testament( z tym zastrzeżeniem,że spadkodawcamoże wy­ razić odmienną wolę).

Spadkodawca może w tej samej dacie sporządzić kilka testamentów (w znaczeniu: czynności prawnych) o tej samej (lub odmiennej) treści.

Odwołanie jednego znich nieoznacza odwołania innych. Spadkodawca możew każdej chwili odwołaćzarówno cały testament, jaki jego poszcze­

gólnepostanowienia(art. 943 kc). Odwołanie testamentu może nastąpić bądź wten sposób, żespadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób,że w zamiarze odwołania testament zniszczylub pozbawi gocech, od których zależy jego ważność, bądźwreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (art. 946 kc). Jeżeli spadkodawcasporządził nowy testament niezaznaczającwnim,że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowieniapoprzedniegotestamentu,których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art.947 kc).

7. ZDOLNOŚĆ SPADKODAWCY DO SPORZĄDZENIA TESTAMENTU (ZDOLNOŚĆTESTOWANIA)

Spadkodawca musi mieć zdolność dosporządzenia testamentu, jest onawycinkiemzdolności do czynności prawnych, a niezdolnościpraw­ nej. Zdolnośćtestowaniajest wymagana wchwilisporządzenia testamen­

tu, późniejsza jej utrata lub nabycie nie wpływają na jego ważność (jest on nieważny od samego początku). Brak zdolności testowaniapowoduje nieważnośćbezwzględnątestamentu(art. 944§ 1 w zw.z art.14 §1kc).

Dosporządzenia testamentu wymaganajest pełna zdolność do czynno­ ści prawnych. Nie mogąsporządzić testamentu na tle kcosoby prawo­ mocnie ubezwłasnowolnione całkowicie lubczęściowo lub dla których prawomocnie ustanowiono doradcę tymczasowegoz mocy art.549 kpc orazosoby małoletnie (którenieukończyły 18 lat) - por. jednak art. 10 § 2kc.

Na przyszłość należałoby postulować- na tle kc - obniżenie granicy wieku do lat 16, z wprowadzeniemwymogu formyaktu notarialnego (lub możerównież - allograficznego). Trzeba by osobom takimpozostawić także możność sporządzenia testamentuszczególnego. To samo dotyczy 22

osóbubezwłasnowolnionych częściowo. Zgoda przedstawiciela ustawo­

wego w takichwypadkach- z istoty testamentu wynika - byłaby wyłą­

czona. Sam małoletni po ukończeniu lat 16 lub ubezwłasnowolniony czę­ ściowo mógłby sporządzić wówczastestament.

Testamentmożna sporządzić w dowolnejchwili życia, np. mając łat 20czy40, w tymtakżeprzedśmiercią.

Rozdział II

Forma testamentu

1.WSTĘP

Jak wspomnianowyżej (roz. 4) testament jestaktem sformalizowa­ nym, tzn. że może być dokonany tylko w ściśle określonej formiei przy zachowaniu przesłanek formalnych sprecyzowanych w ustawie. Wymóg formyszczególnejdlatestamentu wprowadzono z różnychpowodów. Po pierwsze, zastrzeżenie formy testamentu zmierza doustalenia jegoau­ tentyczności,tj. wskazaniaautora czynności prawnej. Po drugie, forma testamentu pozwalaustalić tzw. wolętestowania.Po trzecie, konieczność zachowaniaokreślonej formy ułatwiadowódtreścitestamentu; utrudnia podsunięcie testamentów sfałszowanych i pozwala uniknąć ujemnych skutków zaginięcia lub zniszczenia testamentu. Poczwarte,forma testa­

mentu ułatwia ustalenie, czyspadkodawca miał zdolnośćtestowania i czy jego oświadczeniewolne było odwad. Po piąte, formawpływareflektu- jąco na testatora, każąc musięzastanowić nad powagą podjętychkroków i treścią testamentu. Po szóste, forma pozwala ustalić wzajemny stosu­ nekkilku testamentów (np. dzięki przepisomodacie).

Na tlekodeksu cywilnego testamenty możnapodzielić natestamenty zwykłe (art. 949- 951 kc)itestamenty szczególne (art. 952 - 955 kc). Te­

stamentyzwykłe można zawsze sporządzić. Testamenty szczególne można sporządzićwrazie zaistnieniapewnychokoliczności, ściślespre­ cyzowanych wustawie (np. dla testamentu ustnego„obawa rychłej śmier­

cispadkodawcyalbo szczególneokoliczności uniemożliwiające lub bar­

dzo utrudniające zachowanie zwykłej formy testamentu" - art. 952 § 1 kc) oraz ichmocczasowa jestograniczona (art.955kc).Testament szcze­ gólnytracimoc z upływemsześciumiesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanieformytestamentuzwykłego,chybażespad­ kodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulegazawie- 24

szeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawcanie miał możności spo­

rządzeniatestamentuzwykłego (art. 955kc).Do testamentów zwykłych zalicza siętestament własnoręczny (holograficzny) - art. 949kc,testament notarialny (art. 950 kc), testament allograficzny(art. 951 kc).Do testamen­

tów szczególnych zaliczasię testament ustny (art. 952kc), testament na statku (art. 953kc), testamentwojskowy(art.954 w zw. z rozp. Ministra Obrony Narodowejz 30 1 1965 r. wsprawie testamentów wojskowych - Dz. z 1965 r., nr 7, poz. 38). Z testamentów szczególnych przedmiotem konkretnych uwag jest tylko testament ustny (art.952 kc).

Testamenty ze względu na formę można by podzielić na: prywatne ipu­ bliczne, te ostatnie wymagają czynnika urzędowego (sądowego, notarialnego, administracyjnego, nierazinnychosób, np. kapitana statku). Podział po­ wyższy odnosi się zarówno dotestamentówzwykłych, jaki szczególnych.

Na przykładziekc możnabygoprzedstawić w następujący sposób:

publiczny (urzędowy)

prywatny publiczny prywatny

(urzędowy)

Testamenty można podzielić na ustne (utrwalone w pamięciświad­

ków) i pisemne (utrwalone na piśmie). Odtworzenie treści testamentu ustnego następuje w formieprzesłuchania świadków lubprotokołu te­ stamentu ustnego.Świadków testamentu można podzielić na bezwzglę­ dnie lub względnie niezdolnych dotej funkcji. Wpierwszym przypadku osoby nie mogą być świadkamiprzyżadnym testamencie, w drugimprzy­ padku tylkoprzy konkretnym testamencie. Co do sytuacji pierwszej por.

art.956 kc. Co do sytuacjidrugiej por. art. 957 kc. Testamentami pisem­ nymi są testamenty własnoręczne, notarialne, allograficzne. Testament ustnyjestznany prawu (art. 952kc). Testament własnoręczny (holograficz­ ny) i notarialny nie wymaga świadków. Testament allograficzny i ustny wymaga świadków. Co do świadków por. roz. V pracy.Co do daty por. roz.

IV pracy. Co do podpisu na testamencie własnoręcznym (holograficznym) i innych testamentach por. roz. III pracy. Co do„konwersji" testamentu por. roz. XVI.

25

Testament sporządzony z naruszeniem przepisów o formietestamen­ tu (art. 949 - 957) jestnieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej (np. art. 949 § 2 kc) -art. 958 kc.

Testament notarialny, allograficzny, ustny (protokół) możnasporzą­ dzić na maszynie, ale podpisy osób muszą być własnoręczne.Testament własnoręczny w całości musi byćspisany i podpisanywłasnoręcznie.

2. TESTAMENT WŁASNORĘCZNY

Spadkodawca może sporządzić testamentw ten sposób, żenapisze gow całości pismem ręcznym, podpiszeiopatrzydatą(art. 949 § 1 kc).Jed­ nakże brakdatyniepociągaza sobą nieważności testamentu własnoręcz­ nego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolnościspadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lubco do wzajemnego stosunkukilku testamentów (art. 949 §2 kc).

Testament własnoręczny (holograficzny) musi być sporządzony pi­ smem ręcznym (a nie np. maszynowym). Żadna część testamentu nie może być napisana na maszynie. Podpis najlepiejjeśli zawiera czytelne imię i nazwiskolub nazwisko -co stanowczo zaleca się. Co dopodpisu imieniemlub winny sposób por. roz. III (dyskusyjne w literaturze). Data najlepiej jeślizawiera dzień, miesiąc i roksporządzenia testamentu (por.

bliżej roz. IV).Podpis najlepiejjeślijest pod tekstem testamentu -co sta­ nowczozalecasię [co do miejsca podpisu w innysposób por. roz. III (dys­ kusja wliteraturze)].

3. TESTAMENT NOTARIALNY

Testament może być sporządzony w formieaktu notarialnego (art.

950kc).Testamentyte sporządzają notariusze (por. ustawę z 14 II1991 r.

- prawo onotariacie, Dz.U. z 1991 r., nr 22, poz. 91;zm.: Dz.U. z1997r., nr 28, poz. 153). Testament notarialnysporządza notariusz (por. zwłaszcza art. 91 -95 prawa o notariacie). Testament notarialny możnasporządzić przed dowolnymnotariuszem wPolsce- niezależnieod miejscazamie­ szkania spadkodawcy(spadkobiercy).

4. TESTAMENT ALLOGRAFICZNY

„Spadkodawca może sporządzić testament takżewtensposób,że w obecności dwóch świadkówoświadczy swoją ostatnią wolę ustnie 26

wobec przewodniczącego zarządugminy, sekretarza gminy lubkierow­ nika urzędu stanu cywilnego" (art. 951 § 1 k.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 37 ustawy z 23VIII1996 r., Dz. U.nr114,poz.542). Może to być wskazany wyżej (art.951 § 1 k.c.) organ gminy dowolniepołożo­

nej w Polsce,niezależnie odmiejsca zamieszkania testatora (czy spadko­

biercy, zapisobiercy — beneficjanta spadku).

„Oświadczenie spadkodawcy spisuje sięwprotokole zpodaniemdaty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola zostałaoświadczona, oraz przez świadków.

Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny brakupodpisu" (art. 951 § 2 k.c.).

„Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykuleniniejszym" (art. 951 § 3 k.c.).

Spadkodawca może sporządzićtestament takżewten sposób,że w obec­

ności dwóch świadów oświadczy swą ostatnią wolę wobec „przewod­

niczącego lub innegostaleurzędującego członka prezydium gromadzkiej rady narodowej, miejskiej (dzielnicowej) rady narodowejlub rady naro­

dowejosiedlaalbo wobec sekretarza gromadzkiego (miejskiego,osiedla)"

(art. 951 k.c.).Tekstujęty w cudzysłowie jest pierwotnyz 1964 r.

Po zmianachwstrukturze organów administracyjnychtestamental- lograficzny można było sporządzićprzed naczelnikiem gminy, zastępcą naczelnika gminy lub sekretarzem urzędu gminy.

Po „noweli" z 1990 r. testamentalłograficzny żart.951 k.c.sporządzało sięwobec właściwegoorganugminy (Dz.U. z1990 r., nr34,poz.198, art.

1 pkt 9). Po tej„noweli" z1990 r. testament alłograficzny (z art. 951 kc) sporządzało się(27 V1990-26XI11996) przed wójtem albo burmistrzem (prezydentem miasta)jako przewodniczącymi zarządu, ich zastępcami oraz pozostałymi członkami zarząduoraz przed sekretarzem gminy.

Ważność testamentów allograficznych (art. 951 k.c.) w zakresie formy sporządzonych przed wejściem ustawy z23 VIII1996 r. ozmianie usta­ wy — Kodeks cywilny (tj.przed 27XII1996 r. — art. 4 tej ustawy) ocenia się według przepisówdotychczasowych (arg. m.in.zart. LII § 1 przepi­ sów wprowadzających kodekscywilny).

„W ustawie z dnia 17 V1990 r. o podziale kompetencji określonych wus­ tawach szczególnych pomiędzy organygminy a organy administracji rzą­ dowej orazzmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 34, poz. 198, nr 43, poz.

253 i nr 87, poz. 506;z1991 r., nr 95,poz. 425, nr 107, poz. 464 i nr 114, poz.492 oraz z 1995 r., nr 90, poz. 446 i nr141, poz. 692) skreśla się art. 1

27

pkt9" (art.3ustawy z 23 VIII1996 r. o zmianie ustawy — kodeks cywil­ ny,Dz.U.z1996 r., nr114,poz.542). Art. 1 pkt 9 (skreślony) postanawiał, żetestament allograficzny z art. 951 kcsporządzałosię wobec właściwe­

go organu gminy (Dz.U. z 1990 r., nr 34, poz. 198). Obecnieustawa — kodeks cywilny — wyraźnieprecyzuje, przed jakimi osobami można sporządzić testament allograficzny (art. 951 kc).

Przewodniczącym zarządu gminy jest wójt albo burmistrz (prezydent miasta). Według mnie testament allograficzny może być sporządzony takżeprzedich zastępcą— zastępcą wójta, zastępcą burmistrza, zastęp­

cą prezydenta miasta.To samo według mnie dotyczy zastępcy kierowni­ ka urzędu stanucywilnego. Co dozastępcówprzewodniczącego zarzą­ du gminy niewypowiedziałosię dotychczas orzecznictwo SN.

Obecnie — odmiennie niż poprzednio (27V 1990 - 26 XI11996 r.) — niemożna testamentu allograficznego sporządzić przed „zwykłym"

członkiemzarządugminy,którynie jest zatem przewodniczącymzarzą­ du gminy (lub zastępcąprzewodniczącego zarządu gminy). Zmiana ta nie wydajesię prawidłowa (obecnie wąski krąg osób). Wątpliwości bu­ dzipowierzenie funkcji sporządzenia testamentu allograficznego kierow­

nikowi urzędu stanu cywilnego (obecnyart. 951 § 1 kc). Pozatym osoba ta prowadzi sprawy niemajątkowe. Ale takiejest obecnie rozwiązanie ustawowe (delege lata). Ustawa powinnadawać prawodo sporządzenia testamentu allograficznegoprawnikowi-urzędnikowi (osobie kompetent­ nej) — mógłby ondziałać na podstawie upoważnienia wójta lub burmi­

strza (prezydenta miasta). W chwili obecnej jest to niemożliwe.

„Art. 26.1. Organem wykonawczym gminy jest zarząd.

2. W składzarządu gminy wchodzą: wójt albo burmistrz (prezydent miasta)jako przewodniczący zarządu, ich zastępcy orazpozostali człon­

kowie" [ustawa z8 III1990r.o samorządzie terytorialnym, jednolitytekst

— Dz.U. z 1996 r., nr 13, poz. 74, zm.: Dz.U. z 1996 r., nr 58,poz. 261, z 1996 r., nr 106, poz. 496 (art. 33), z 1996 r., nr 132, poz. 622 (art. 12), z1997r.,nr 9, poz. 43(art.24), z 1997 r., nr 106, poz.679(art. 19),z 1997 r., nr 107, poz. 686, z 1997 r., nr 113, poz. 734(art. 2), z1997r.,nr 123, poz.

775 (art. 1)].

„Art. 33ust.1. Zarządwykonujezadania przy pomocy urzędu gminy.

2. Organizację i zasady funkcjonowania urzędu określa regulamin organizacyjny, uchwalonyna wniosek zarządu przez radę gminy.

3. Kierownikiemurzędu jest wójt lub burmistrz.

4. W zakresieustalonym przez zarządwójt lub burmistrz może powie­

rzyć prowadzenie spraw gminy w swoim imieniu sekretarzowi gminy".

(...)

(art. 33 ust.1-4ustawy z 8 III 1990 r. o samorządzie terytorialnym).

28

„Sekretarz iskarbnikgminy(główny księgowybudżetu)uczestniczą w pracach zarządu" bez prawa głosowania(art. 34 ustawy z 8 III 1990r.

o samorządzieterytorialnym). Nie są oni członkami zarządu gminy.

Skarbnik gminy (główny księgowy budżetu)nie jest uprawniony na pew­ no do sporządzenia testamentuallograficznego (art. 951 kc).

Poprzednio testamentalłograficzny (27 V1990 - 26 XII1996) można byłosporządzićprzed wójtem albo burmistrzem (prezydentem miasta) jakoprzewodniczącymi zarządu gminy, ich zastępcami oraz pozostały­

mi członkami zarządu gminy oraz przed sekretarzemgminy. Krótko mó­

wiąc uprzednio można byłosporządzić testament alłograficzny przed członkiem zarządu gminy albo sekretarzem gminy.

Obecnie — jakpowiedziano — testament alłograficzny można sporzą­

dzićwyłącznie przed osobami wymienionymi w art. 951 § 1 kc.

Reasumując, testament alłograficzny (art. 951 kc.) można obecnie (od 27 XII1996 r.) sporządzićwobec przewodniczącego zarządu gminy — to jest wójta albo burmistrza (prezydenta miasta),według mnie także wobecich zastępcy,czyli zastępcy wójta albo zastępcy burmistrza (zastępcyprezydenta miasta),sekretarzagminy lub kierownikaurzędu stanu cywilnego,według mnie także wobec ichzastępcy. Przesłankiformytestamentuallograficzne­ go określa art. 951kc (por.tekst art.951 cytowanywyżej).

Osoby uprawnione do sporządzenia testamentu allograficznego (art.

951 § 1 kc) musząte czynności wykonywać osobiście. Wedługmnie nie mogą one — w drodze upoważnienia administracyjnego — upoważnić innych pracowników urzędu gminy (art. 39 ust. 2 ustawyz8 III 1990 r.

osamorządzie terytorialnym) do dokonania tej czynności sporządzenia testamentu allograficznego. Tak samoosoby te (z art. 951 § 1 kc)nie mogą do tej czynności upoważnićw drodze pełnomocnictwa cywilnego (nawet w formie aktu notarialnego lubw decyzji administracyjnej) inneosoby (np. innych pracowników urzędu gminy, osoby spoza urzędu gminy).

Testament sporządzony z naruszeniem tych zasadjest nieważny (art. 958 kc).Wedługmnie dopuszczalna może byćjednak wtedykonwersjatesta­ mentu allograficznego (art. 951 kc) natestament ustny (art. 952 kc). Za­

gadnienie to (konwersji) jest jednak dyskusyjne w literaturze. Por. M.

Niedośpiał, Testament w polskim prawiecywilnym — zagadnieniaogól­ ne, Kraków 1991, s. 127 i nast. orazrozdział XVI niniejszej książki. We­ długmnie upoważniony przezprzewodniczącegozarządu gminy(wój­

ta,burmistrza) urzędnik możesporządzić testament alłograficzny tylko wtedy, gdy takstanowi ustawa w przepisach o testamencie allograficz- nym (por. art. 80 § 1 prawa spadkowego z1946 r., który stanowił, że te­

stament alłograficzny możesporządzić sędzia obywatelski, albo burmistrz lub upoważniony przez niego urzędnik, albo wójt). Przepisy prawa cy­

wilnego (art. 951 kc)nie zawierają takiego upoważnienia, aprzepisypra­ wa administracyjnegonie mogą stanowić takiej podstawy dlaczynności prawnej, zwłaszcza testamentu. Wynika to także z istoty testamentu (por.

zwłaszczarozdziałI i II niniejszej książki). Nawet gdybytaka możliwość istniała na tle innych czynności prawnych (cywilnoprawnych), to jest ona istotowo wyłączonana tle testamentu. Wynika to — jakpowiedziano — m.in. z jego istoty, cech testamentu (por. np. wyżej rozdz.I, II).

Według mnie możnawyodrębnić decyzje upoważniające. Niesą one pełnomocnictwem w ujęciu kc, bo pełnomocnictwo jest jednostronnym oświadczeniem woli cywilnoprawnym upoważniającym (art. 96 kc).

Natomiast decyzjaadministracyjnanie jest oświadczeniemwoli cywilno­ prawnym. Pełnomocnictwo jestoświadczeniem woli upoważniającym do dokonania czynności prawnej, natomiast udział w sporządzeniu testa­

mentu nie jest oświadczeniemwoli (stanowi on elementformy czynności prawnej) — oświadczeniem woli, czynnością prawną jest testament.

„Art. 5a. 1. Urzędy stanu cywilnego wchodząwskład urzędu gminy.

2.Gmina stanowi okręg urzędu stanu cywilnego.

3. Wojewoda może utworzyćurzędy stanu cywilnego właściwe dla kilku urzędówstanu cywilnego w obszarze gminy" [art.5a ustawy z 29 IX1986r. — Prawoo aktach stanu cywilnego, Dz.U. z1986 r.,nr36,poz.

180, z 1988r.,nr 19, poz. 132, z 1989 r„nr 29, poz. 154, z 1990 r.,nr 34, poz. 198,z 1995 r., nr 83,poz.417, art. 5a w brzmieniu ustalonym przez Dz.U. z1990 r., nr 34,poz.198 (art. 39 pkt 1)].

„Art. 6. 1. Czynności z zakresu rejestracjistanu cywilnego dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnegolub jego zastępca (zastępcy).

2.Kierownikiem urzędu stanu cywilnegojest wójt lub burmistrz (pre­

zydent).

3. Rada gminy może powołać innego kierownika urzędu stanucywil­ negoi jegozastępcę (zastępców)" [art.6 ustawy z 29 IX 1986 r. — Prawo o aktach stanucywilnego — w brzmieniuustalonym przezDz.U. z 1990 r.,nr 34, poz. 198 (art. 39 pkt 2)].

„Art. 3. Dowłaściwościorganów gminy przechodzą jako zadania zle­

cone — określone w ustawach — zadaniai kompetencje należącedotych­ czas do rad narodowych i terenowychorganówadministarcji państwo­ wej stopnia podstawowego:

(...) 19) z ustawy z dnia 29 września 1986 r. — Prawo o aktach stanu cy­

wilnego (Dz.U. nr36, poz. 180, z 1988 r.,nr 19, poz. 132 i z 1989 r., nr 29, poz.154):w zakresie należącymdo kierownika urzędustanucywilnego;"

[art.3 pkt 19 ustawy z 17V1990r. o podziale zadań i kompetencjiokre­ ślonych w ustawach szczególnychpomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.z 1990 r., nr34, poz. 198, ze zm.)].

30

Co do wykładni tychm.in. przepisów por. K. Gondorek,A.Ustowska, Prawo o aktachstanu cywilnego z komentarzem. Przepisy wykonawcze i związkowe, Warszawa 1991, Wydawnictwo Prawnicze, s. 57- 69.

Z powyższychustaw wynika, że USC wchodzi w skład urzędugminy (jest jednostkąorganizacyjną urzędu gminy — jego komórką organiza­ cyjną). Gmina pełniwzakresie akt stanu cywilnego (należącym do kie­ rownika urzędu stanu cywilnego) zadania zlecone(należą one do kom­

petencji administracji rządowej, a zostałyzleconegminie, nie są to zada­ nia własnegminy). Kierownika USCi jego zastępcę (zastępców) powo­ łuje rada gminy(art. 6 ust. 2,3pr.o a.s.c.).Kierownik USC jestpracowni­

kiem samorządowym.

Zpowyższych przepisów według mniewynika,że testament allogra- ficzny możesporządzić kierownik USC lub jego zastępca (zastępcy — może być ich kilku, działają oni wtedy samodzielnie, a nie łącznie przy sporządzeniu testamentu allograficznego).

Kompetencje do sporządzeniatestamentu allograficznego są zawisłe od dwóchustaw: 1)ustawy o samorządzie terytorialnym (z 8III1990 r.)

— wójt, burmistrz (prezydentmiasta), ich zastępcy, 2) i od ustawy — prawo o aktach stanu cywilnego (z 29 IX 1986 r.,m.in. ze zm. w Dz.U.

z 1990r., nr 34,poz. 198) — kierownikUSC (jego zastępca łub zastępcy).

Te przepisy bowiem (pr. o a.s.c.) określają, kto jest kierownikiem USC, a nie przepisy ustawy o samorządzie terytorialnym. Wten sposób usta­

wodawcachcąc wprowadzić jednolitość rozwiązań prawnych (ścisłe okre­ ślenie, kto jest uprawniony do sporządzenia testamentu allograficznego) popadł wwewnętrzną sprzeczność.Określenieosób z art. 951kc uzależ­

niłbowiem oddwóch odmiennych ustaw (ustawy o samorządzie teryto­ rialnym — prawao aktach stanu cywilnego).Zmiany tych ustaw mogą powodowaćzmiany art. 951kc (skutek odblaskowy). Nie było to chyba intencją ustawodawcy — to jest kodeksu cywilnego (art. 951 kc). Celem art. 951 kc było określenie osóbuprawnionych do sporządzeniatestamen­ tu allograficznego.Tymczasem nierazsą to te sameosoby(kierownikiem USC jest wójt lub burmistrz (prezydent) (art. 6 ust.2 pr. o a.s.c.),dopiero rada gminy może powołać innego kierownika USC i jego zastępcę(za­

stępców) (art. 6 ust. 3). Dlatego m.in. dyskusyjne jest powołaniedospo­ rządzenia testamentu allograficznego(art.951 kc) kierownikaUSC. Kon­

strukcja art. 951kc wpada wistociewrozszczepienieprawne[ustawa o sa­

morządzie terytorialnym — prawoo aktach stanucywilnego; wójt, burmistrz (prezydent miasta)— kierownik USC], Na tym tlejawi się szereg wątpli­ wości prawnych.Wymagałoby to odrębnego opracowania, na coniema tu miejsca.

31

Omówienie osób uprawnionych do sporządzenia testamentu allo- graficznego (art.951 kc) wymagałoby odrębnego opracowania.Art. 951

§ 1kc otrzymujenowe brzmienie: „Art.951 §1.Spadkodawca może spo­

rządzić testament także w ten sposób, żew obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolęustnie wobec przewodniczącego zarządu jednostkisamorządu terytorialnego, sekretarzapowiatu albo gminy lub kierownika urzędustanucywilnego." (nowy przepis art. 951 § 1 kc ma obowiązywać od 1 stycznia 1999 r. na podstawie art. 24 pkt 6 i art.150 ustawy z dnia24lipca 1998 r. o zmianie niektórychustaw określających kompetencje organówadministracjipublicznej — w związku z reformą ustrojową państwa, Dz. U. z 1998 r., nr 106, poz. 668). Nowelatawymagała­ by odrębnego opracowania.Nie omawiam jej tutaj, tylko ją sygnalizuję.

5. TESTAMENT USTNY

Jeżeliistnieje obawa rychlej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wsku­

tekszczególnychokoliczności zachowaniezwykłejformytestamentujest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca możeoświadczyć ostat­ nią wolęustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków (art. 952 § 1 kc).

Treśćtestamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób,żeje­ den ze świadków alboosobatrzecia spisze oświadczeniespadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia,z podaniem miejscaidatyoświad­ czenia oraz miejscai datysporządzenia pisma,a pismo to podpisząspad­ kodawca idwajświadkowie albo wszyscy świadkowie(art. 952 § 2 kc).

W wypadku gdybytreśćtestamentu ustnego, niezostała w powyższy sposób stwierdzona, można ją wciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzićprzez zgodne zeznania świadkówzłożone przed są­ dem. Jeżeli przesłuchanie jednegozeświadków niejestmożliwelub na­

potyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestaćna zgodnych zeznaniachdwóch świadków (art.952§ 3kc).

Testament ustny jest testamentem szczególnym. Można go sporządzić tylkowrazie zajściaokoliczności w ustawiewskazanych(art. 952 § 1) oraz ma ograniczonąmoc czasową (art. 955kc). Testament ustny jest sporzą­ dzony (dokonany) z chwilą złożenia oświadczenia woli przez testatora wobec trzechświadków (por.art. 952 § 1, art. 956,957kc). Spisanie treści testamentu ustnego może nastąpićw sposób wyżej podany -pozasądowy (art. 952§ 2) lub sądowy (art.952§3kc). Testament ustny, co do którego nie sporządzono pisma stwierdzającego treść testamentu ustnegojest ważny, ale bezskuteczny(nie wywiera zamierzonych skutków prawnych).

32

Rozdział III

Podpis na testamencie własnoręcznym i innych testamentach

Zanim zostanie przedstawiona kwestia podpisu na testamencie kilka uwag ogólnych. Prawopolskie (np. cywilne,administracyjne) uży­ wa słowa podpis, lecz go nie precyzuje. Jest to w pełni uzasadnione z uwagi na wielorakośćsytuacji prawnych.Przepisy prawacywilnego nie definiują także co to jest podpis. Na tle testamentu cala prawie uwaga poświęcona jestpodpisowina testamencie własnoręcznym (holograficz­

nym).Odanalizypodpisuna testamencie własnoręcznymnależyrozpo­

cząć analizę, potem zostaną przedstawione w skróciekwestie podpisu na innych testamentach.

Przy ustalaniu podpisu na testamencie własnoręcznym należybrać pod uwagęcele formy testamentu(por. roz. II, 1) oraz cele podpisu. Powstaje pytanie, czy przepisy o formie testamentutłumaczyć liberalnie, rygorys­ tycznie czy w sposób umiarkowany. Można twierdzić, że należy inter­

pretować je rygorystycznie, gdyżw tensposób realizuje sięwolę spad­ kodawcy, aniejej pozory. Wydaje sięjednak,żewykładnialiberalnabar­ dziejodpowiada woli spadkodawcy iją należałoby przyjąć. Interpreta­

cja umiarkowana jest wypośrodkowanamiędzy tymi skrajnymi rozwią­

zaniami.

Zasadażyczliwejinterpretacji (favortestamenti) - art. 948 kc mazasto­ sowanie przy interpretacji przepisów o formie testamentu. Odmienne stanowisko nie wydaje sięzasadne.

Różne są zapatrywania na funkcjepodpisu testamentu. W zasadzie w li­

teraturzeprzyjmuje się, że testament ma do spełnieniatrzyfunkcje: 1) autor­ stwo testamentu,2) zakończenie aktu prawnego oraz 3) wolętestowania.

Testament ma wskazywać:od kogo pochodzi dany testament (autorstwo testamentu), żesporządzonepismo jest zakończonymaktemiże testator miał wolę testowania (animus testandi).

33

Pora na ogólną klasyfikacjępoglądów literatury co do kwestiipodpi­ suholograficznego.W pewnym uproszczeniu można przyjąć,żeistnieją dwazasadniczenurtyinterpretacyjne: liberalny i rygorystyczny. Można by nadto wyodrębnić stanowisko pośrednie, ale nie jest tokonieczne, bo co do zasady jest ono zgodneznurtem pierwszym. Stanowisko pośrednie dopuszcza podpis testamentu własnoręcznego (holograficznego) - przy określonych założeniach -imieniem, lecznie uznaje podpisu określeniem stosunku prawnorodzinnego. Dlategodalejbędzie mowa o dwóch nur­ tach interpretacyjnych - liberalnym irygorystycznym.Stanowiskopierw­ sze uznaje, że testament może być podpisany imieniem i nazwiskiem. Do­ puszcza jednak podpis testamentu własnoręcznego (holograficznego) imieniem lub określeniem stosunku prawnorodzinnego (np. ojciec, syn, wujek), jeżeli są spełnione funkcje podpisu (kto jest autoremtestamentu, czyaktjest zakończony, czy występuje wola testowania).

Wydaje się, żenależy przyjąć następującą definicję podpisu: podpis to znak ręczny odpowiedni dla danego rodzaju pisma i pozwalający na stwierdzenie,kto jest jego autorem czy akt został zakończony, a spadko­

dawca miał wolętestowania.W definicji tejwidać połączenie dwóch ele­

mentów: znakuręcznego ifunkcji podpisu. Należy przyjąć interpretację liberalną(por. wyżej). Tokdowodowy można by prowadzić podając argu­ menty za iprzeciw podpisowi testamentu holograficznego imieniem (na­

zwąstosunku prawnorodzinnego). Nie ma nato miejsca wpracy. Nale­

ży tylko stwierdzić, żezainterpretacją liberalną - uprzednio wskazaną- przemawia przede wszystkim teoria woli. Testament jest jedynączynno­ ścią prawną w prawiepolskim, w której przyjęto tę teorię. Teoria woli znalazła wyraz w sposobie ujęcia szeregu przepisówo testamencie (np.

art. 945, 948 kc). Z tejfundamentalnej teoriiwoli płynie szereg skutków prawnych, m in. odnośniedo pojęcia podpisu (imieniem). Z teorii woli wynika zasada życzliwej interpretacji testamentu (favortestamenti).Jed­ nym zeskutkówoparciasię na teorii woli jestprzyjęcieczęstoliberalnej wykładni przepisów o testamencie. Taka jest właściwa relacja między teorią woli,favortestamentii liberalną wykładnią przepisów otestamen­

cie(m.in. co do formy).

Za dopuszczalnością podpisu imieniem(określeniem stosunku prawno­ rodzinnego)przemawia m.in. tzw. favor testamenti(zasada życzliwejinter­

pretacji testamentu).

Dyskusyjne jest w literaturze,czy wystarcza skrót podpisu. Nato py­ tanieudziela sięodpowiedziipozytywnej, inegatywnej. Wydaje się,że dopuszczalny jest skrót podpisu, i tozarówno podpisu dokonanego na­

34

zwiskiem, jak iimieniem (np.Jarosław-Jarek). Na ogółprzyjmuje się, że nie wystarcza podpis testamentu samymi inicjałami imienia inazwiska (np. Jan Kowalski, J.K.), niektórzy autorzy dopuszczają jednak taki pod­

pis. W kwestii, czy podpismoże być nieczytelny, zajmuje się zarówno stanowisko pozytywne, jaki negatywne. Wydaje się, że podpis może być nieczytelny, ale tak, aby biegli moglizidentyfikowaćosobę spadkodaw­ cy.Podpis może zawierać błędy ortograficzne, musibyćuczyniony wła­

snoręcznie(tylko) np. atramentem,długopisem,ołówkiem, tuszem, far­

bą, wydaje się, żemożebyć dokonany stenograficznie lub szyfrem. Na ogół zgodnieprzyjmuje się, żepodpismoże być dokonany pseudonimem (np. literackim, artystycznym). Podpisna testamencie holograficznym złożonym z kilku kartek może być zamieszczony na końcu, jeśli tylko pozostają onezesobą w logicznym związku. Kartki nie muszą być nu­

merowane, choć jest to wskazane. Jak wspomniano, podpis musi być własnoręczny,a nie dokonany za pomocąmaszyny dopisania łub urzą­ dzeń technicznych (facsimile itd.). To samo dotyczy tekstu testamentu.

Podpisnie spełniający tych wymogów jestnieważny, a co za tym idzie, nieważnajestcała czynność prawna(art. 58 kc).

Na przyszłość należałoby postulować znowelizowanieart. 949 kc przez zdefiniowanie podpisu, stosownie do uwag uprzednio poczynionych.

Taki przepis mógłbybrzmiećnastępująco (art.949 § 3):„Podpis na testa­

mencie własnoręcznym mazawieraćimięi nazwisko spadkodawcy.Je­ żeli spadkodawca podpisze się inaczej, np. tylko imieniem albo przez podaniestanowiska rodzinnego i jeśli taki podpis wystarczy dostwier­ dzenia autorstwa testatora, zakończenia aktu i powagi jego oświadcze­ nia, wówczas podpis taki nie przeszkadza ważności testamentu".

Dopuszczalnyjesttestament własnoręczny w liście. SN w uchwale z 23 IV1960r. stwierdził, że:„Do ważnościtestamentuholograficznego, zawartegow liście, wystarczy podpisanie go tylko imieniem,jeśli stosu­ nek osobistyspadkodawcy i adresata uzasadnia tegorodzaju podpis. Oś­ wiadczeniewoli testatoraniemusi być wyodrębnionezpozostałej części listu i wystarczaumieszczenie podpisu na końcu listu" (PiP1960,z 11, s.888 in.). Co do podpisu imieniem(nazwą stosunku prawnorodzinne- go)stosujesię zasady wyżej podane. Przybadaniu,czylist jest testamen­

tem, należy starannie ustalać, czyzostałsporządzony z wolą testowania (cumamino testandi).

Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów (zasada prawna) z 28 IV1973 r.

stwierdził,co następuje:„Ważny jest testamentwłasnoręczny(art.949kc) zawarty w liście spadkodawcyskierowanym do spadkobiercy, podpisa­ 35

ny w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okolicznościnienasuwająwątpliwości co do powa­

giizamiarutakiego rozrządzenia" (OSNCP 1973, z. 12,poz. 207).

Pozostaje do ustalenia miejsce położenia podpisu. Możliwe w tym względzie są dwa stanowiska: 1) rygorystyczne,2) liberalne.

Zwolennicy stanowiska pierwszego uważają, że podpis ma być na końcu testamentu (pod tekstem). Rozrządzenia zawarte pod podpisem są nieważne, chyba że testatorje podpisałi ewentualnie zaopatrzył datą (art. 949 kc). Nieważność rozrządzeń zamieszczonych pod podpisem nie pociąga za sobą nieważnościrozrządzeń nad podpisem, chyba że należy przyjąć, żespadkodawca bez rozrządzeń zamieszczonych pod podpisem, nie sporządziłby rozrządzeń nad podpisem (art. 58 § 3kc).

Według drugiego stanowiska podpis w zasadzie powinien byćza­

mieszczony pod tekstem testamentu, gdyż w ten sposób spadkodawca wskazuje, że akt zakończył, ale nie jest to obligatoryjne. Podpis może wskazywać, że aktjestzakończony, choć nieznajduje sięnakońcutekstu.

Możebyćzamieszczony nawet na zewnątrz(na kopercie, ale co dotego są sprzeczne stanowiska), ważne jest tylko to, aby między treścią testa­ mentu a podpisem była ścisła łączność „materialna i logiczna", aby pod­

pis odnosiłsię ściśle do dyspozycjitestamentowych. Istotny jest zatem związek funkcjonalny - między treścią testamentu a podpisem. Wydaje się, że należy przyjąćrozwiązanie drugie.

Niezależnieod zajętego stanowiska jest bezdyskusyjne, że podpisna testamencie własnoręcznym (holograficznym) możebyć na końcu całe­

golistu,a niekoniecznie pod tekstem zawierającym testament.

Poprzednio omówiono podpis na testamencie własnoręcznym (hologra­

ficznym). Obecnie skrótowo należy zająć się podpisem na innych tes­ tamentach niż holograficzny (własnoręczny) (art. 950 - 954kc). Literatura na ten temat na ogół milczy.Możnateoretycznieprezentować różne sta­

nowiska. Wydaje się, że należy przyjąćnastępujące stanowisko. Jak ma wyglądać podpis natestamencie - należy badać in concreto (na tle oko­

liczności konkretnego przypadku). Można przyjąć,że dokumenty urzę­ dowe (art. 950,951, 953 kc) należy podpisać conajmniej nazwiskiem;te­ stamenty zaś prywatne - takżeimieniem (art. 949kc, protokół testamen­

tu ustnego -art. 952 § 2 kc).

Poanalizie podpisu należydojść do wniosku, że najlepiej jest,jeślite­ stament zostanie podpisany imieniem i nazwiskiema podpis będzie pod tekstem testamentu. Uniknie się wtedy wątpliwościinterpretacyjnych, októrych byłamowa.

36

Rozdział 11/

Data na testamencie

Data jest terminem, który występuje w zasadzie przy wszystkich typach testamentów. Z punktu widzenia czystości analizy prawnej roz­ ważania zostaną ograniczone wzasadziedo testamentu własnoręczne­ go,co będzie miećanalogiczne zastosowanie do innychform testamen­

towych (poza sporną kwestią stosowania art. 949 § 2 kc, co będzie przedmiotem odrębnej analizy).

Kc przyjął stanowisko pośrednie(art. 949§ 2 kc), w którym zależnie od sytuacji data jest elementem ważności testamentu holograficznego (własnoręcznego) łubnie.

Kc używa pojęcia daty,leczgo nieprecyzuje. Należyją rozumieć w sen­ sie potocznym.Stądmożna powiedzieć, żedata to oznaczeniednia, mie­

siąca iroku.Data nie musi być podana w sposób kalendarzowy, lecz tak­

żeopisowy (np. w siedemdziesiątą rocznicę moich urodzin). Jeżelidata nie wywołuje wątpliwościz art. 949§ 2kc, to w testamencie holograficz­

nym (własnoręcznym) może być określona także przez podanie tylko miesiąca, roku (np.w kwietniu 1966r.) lub nawet tylko roku (np.w1966 r.), co spełnia -jakmożna sądzić - wymóg daty.Wydaje się, że ustalenia poczynione na tle testamentu holograficznego (własnoręcznego) mają odpowiedniezastosowanietakże do innychtestamentów zwykłych (art.

950 - 951 kc). Natomiastw literaturze i judykaturze zgodnie przyjmuje się, żedatana piśmie stwierdzającym treść testamentu ustnego(art. 952

§2 kc)musi oznaczaćzawsze dzień, miesiąc, rok (w sposóbkalendarzo­ wy lub opisowy).Czy jestto zasadne, to możebyć dyskusyjne.

Niema znaczenia, w którymmiejscu umieszczona jest data (pod pod­ pisem, u góry testamentu, z boku, w tekście) -istotnejest, abyodnosiła się do całego testamentu.

Testament własnoręczny powinien być opatrzony datą (art.949 § 1 kc).

Jednakżebrakdaty niepociągazasobąnieważności testamentu własno­ ręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwościcodo treścitestamentu lubco

do wzajemnego stosunku kilku testamentów (art. 949 § 2 kc). Pozostaje do rozważenia relacja art. 949 § 2 kcdo art. 954 kc i art. 950 kc. Na to za­

gadnieniemożna udzielić odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej. Na­

leży przyjąć odpowiedź pozytywną.Art. 949 § 2 kcma zastosowaniedo testamentu notarialnego i allograficznego.

Do pisma stwierdzającego treść testament ustnego nie stosuje się art.

949 § 2 kc.