R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . IX , z. 1, W A R S Z A W A 1960
ALOJZY KOWALKOWSKI
P R O JE K T NO M ENK LATURY POZIO M ÓW GLEBOW YCH
Z Katedry G leboznawstwa WSR w Poznaniu. Kierownik — prof. dr M. K winichidze
WSTĘP
Je d n ą z podstaw ow ych m etod badaw czych w zakresie gleboznaw stw a genetycznego je s t rozpoznanie i zdefiniow anie k sz ta łtu jąc y c h się w gle bach poziomów, w w a ru n k a ch ich n a tu ra ln e g o w y stępow ania i zalegania. Możliwość praw idłow ego w yko n ania ty ch zadań w iąże się ściśle z zasto sow aniem odpow iednio opracow anej i u stalo n ej n o m en k latu ry , o b razu jącej w sposób poglądow y najw ażniejsze cechy genetyczne poszczegól nych poziom ów oraz całego p ro filu glebowego.
N o m e n k la tu ra poziomów w yróżnionych w p ro filu gleby ulega ciągłej ew olucji rów nolegle z rozw ojem naszej w iedzy o glebie. N astęp u je w zw ią zku z ty m w e ry fik a c ja pojęć p rz y ję ty c h już daw niej o raz p ow staje szereg pojęć now ych, zn ajd u jący ch rów nież zastosow anie w p rak ty ce. E w olucja ta przebiega je d n a k w sposób żyw iołow y, co z kolei, wobec b ra k u jed n o lity ch k ry te rió w d la w prow adzonych do lite r a tu r y pojęć, sp rz y ja n ie w łaściw ej ich in te rp re ta c ji, a w p rak ty c e nie stw a rz a m ożliwości odpo w iedniego ich w y k o rzy stan ia. S tan te n zaznaczył się szczególnie w o s ta t nich latach .
W zw iązku z ty m pow staje p o trzeb a opracow ania jed n o lity c h zasad n o m en k la tu ry , w oparciu o k tó re m ogłoby n astąpić uporządk ow an ie u ż y w anych w gleboznaw stw ie pojęć d la poziom ów glebow ych oraz zaszere gow anie ich do odpow iednio opracow anego system u.
W obec istn iejący ch różnic poglądów odnośnie sposobów oznaczania poziom ów glebow ych sym bolam i oraz ich nazyw ania, należałoby w p ierw szej kolejności przeprow adzić zasadniczą dysk usję, w w y niku k tó re j przy jęto by uzgodnione zasady n o m e n k la tu ry do jednolitego stosow ania p ra k tycznego. Z adan iem nin iejszej p rac y je s t p rzedstaw ienie p ro je k tu n o m e n k la tu ry poziom ów glebow ych o p a rte j n a jed n o lity ch po dstaw ach ge n etycznych.
ZARYS ROZWOJU NOMENKLATURY POZIOMÓW GLEBOWYCH
Rozwój n o m en k lą tu ry glebow ych poziom ów genety czny ch d a tu je się od czasu stw o rzen ia przez D o k u c z a j e w a genetycznej szkoły glebo znaw czej. D okuczajew (1877) u stala rów nocześnie pierw sze sym bole li terow e, k tó ry m i oznaczane b y ły poszczególne poziom y glebow e. Sym bole te — k o lejn e duże lite ry a lfa b e tu łacińskiego — u ży te po raz pierw szy dla gleb czam oziem n ych (D okuczajew 1877, 1886: A — poziom glebow y,
В — poziom przejściow y i ' С — skała m acierzysta) przeniesione zostały
w ty m sam ym czasie na in n e gleby (np. bielicow e lub bagienne). N ie zwrócono p rzy ty m uw agi n a konieczność ich przystosow ania do odm ien n ych cech profilu, k tó ry m iały ch arak tery zo w ać. Sym bolom ty m nadano wówczas jed y n ie fu n k cję w skaźnika kolejności n astępow ania po sobie poziom ów w zględnie w a rstw glebow ych.
T akie zastosow anie sym boliki nie stw orzyło odpow iedniej podstaw y dla późniejszego rozw oju n o m en k la tu ry poziom ów glebow ych. W okresie początkow ym rów nież W y s o c k i (1899), a także G l i n k a (1908) sto sowali dow olną sym bolikę i n o m en k latu rę. Jednocześnie jed n a k k sz ta ł tu ją się now e pojęcia dla poziom ów glebow ych i zarysow uje się koniecz ność stw o rzen ia d la nich odpow iedniej n o m en k la tu ry . T ak np. W ysocki (1905) w yróżnia poziom glejow y, w p row adzając do sym boliki lite rę G, a N i k i f o r o w (1916) p ro p on u je sym bol U — dla poziom u w zboga conego w e w m yte cząstki ilaste, К — d la poziom u w ęglanow ego i S — d la poziom u siarczanow ego (gipsowego).
W la ta c h późniejszych G linka (1923, 1927) porząd k u je pojęcia pozio m ów genety czny ch gleb bielicow ych w yróżn iając:
Ao — poziom ściółki leśn ej,
À — poziom p ró ch n iczno-elu w ialn y z w ydzieleniem A 2 jak o podpo-
ziom u bielicow ego (eluwialnego),
В — poziom iluw ialny,
С — sk a łę m acierzystą.
G lin k a też w yo d ręb n ia podpoziom y, znacząc je sym bolam i cyfrow ym i do d aw an y m i do odpow iednich sym boli poziom ów g enetycznych (np. B lf B2, Ci, C2 itd.). R ów nocześnie W ysocki (1927) podejm uje próbę opraco w ania jed n o lite j, m iędzynarodow ej n o m e n k la tu ry poziom ów glebow ych, p rzy jm u ją c za podstaw ę w prow adzony p rzez D okuczajew a sy stem ABC.
S zybki rozwój gleboznaw stw a genetycznego w lata ch 1920 — 1940 przyczynia się do p o w stania now ych określeń, p rzy pom ocy k tó ry c h c h a rak tery zo w an o w sposób coraz b ard ziej d o k ład n y profilow ą budow ę po szczególnych g]eb. N ajw iększa ilość now ych w yróżnień zjaw ia się w ty m
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 69
okresie w lite ra tu rz e gleboznaw czej k ra jó w zachodnich. H e s s e l m a n n (1925) p ro p o n u je w yróżnienie w o brębie poziom u ściółki leśnej:
w a rstw y F ö rn a — ściółki św ieżej,
w a rstw y fe rm e n ta c y jn e j (F ö rm u ltn in g sk ik tet — V erm oderungsschicht) z sym bolem F oraz
w a rstw y próchnicznej (H u m u säm n eskik tet — H um usschicht) z sym bolem H.
W glebach z zaznaczonym i m orfologicznie procesam i red u k c y jn y m i (gleiartige) w yróżnia К r a u s s (1928) poziom „g”. P a l l m a n n (1933) w prow adza sym bole B h i Bs, dzieląc poziom ilu w ialn y gleb bielicow ych żelazisto^próchnicznych (Eisenhum uspodsol) na dw a podpoziom y: p ró ch n i- czno-orsztynow y (H um usortstein) i żelazisto-orsztynow y (E isenortstein). Dalsze uzu p ełn ienia w prow adza L a a t s c h (1938), w ydzielając poziom (B) w glebach b ru n a tn y c h . W szyscy ci au to rzy o pierają się jed n a k w ogól ny m ujęciu o uporządko w an y przez G linkę sy stem n o m e n k la tu ry D okuczajew a.
N ajw iększy rozw ój pojęć genetycznych, zw iązanych z budow ą p ro filu glebowego, zaznacza się po ro k u 1945. W św iatow ej lite ra tu rz e glebo znawczej pojaw ia się w ty m czasie szereg dalszych w yróżnień (np. В 1 ü- m e 1 1949 — poziom żelazisty Fe), k tó re n ad al chciano dostosow yw ać do ram system u w prow adzonego przez D okuczajew a. W iele z ty c h nowych, w yróżnień oznaczono, ze w zględu n a b ra k m iejsca w dotychczasow ym sy stem ie, sym bolam i w yprow adzonym i od pierw szej lite ry ich nazw y. W te n sposób obok oznaczeń tra d y c y jn y c h zjaw ia się w iele sym boli now ych, zarysow ujących rów nocześnie podstaw y dla b ard ziej racjonalnego sy ste mu n o m en k latu ry .
P ra k ty c z n e stosow anie oznaczeń o p a rty c h n a n iejed n o lity ch kryte-) riach było bardzo niedogodne. W zw iązku z ty m szereg auto rów rozpo czyna poszukiw ania now ych dróg d la opracow ania jednolitego sy stem u n o m en k la tu ry poziom ów glebow ych. P a llm an n o raz jego w spółpracow ni cy (1933, 1947, 1949, 1954) w yp racow u ją i sto su ją już od w ielu la t jed n o litą n o m en k la tu rę o p a rtą o system tra d y c y jn y , w p row adzając p rzed sym bol o k reślający poziom genetyczny m ałą literę , oznaczającą ty p gleby (np. bB — poziom b ru n a tn y gleby ty p u b ru n atnego). S ystem te n został p rz e ję ty przez n iek tó re in n e ośrodki naukow e (np. S c a m o n i 1954, K o p p 1956 — E bersw alde), nie znalazłszy jed n ak szerszego zastoso w ania.
P odobny system , jed ynie bez oznaczeń ty p ó w gleb, podaje К u b i e n a (1951). S ystem te n o p a rty je st n a n iejed n o lity ch podstaw ach, p rzy jm u ją c dla oznaczenia poziom ów glebow ych duże, tra d y c y jn e litery , a d la pod- poziomów m ałe lite ry alfab etu lub c y fry (np. Bs, Bh, B u B 2 itd.). K u b ie- na w prow adza jednocześnie do sym boliki naw ias, k tó ry w połączeniu
ze znakiem litero w y m o kreśla poziom zn ajd u jący się w początkow ym stad iu m po w staw ania (np. (A) oznacza in icjaln y poziom próchniczny), nie rezy g n u jąc z sym bolu (В) d la gleb b ru n a tn y c h jako poziom u w pełni w ykształconego. Rów nież M ü c k e n h a u s e n (1957) nie zdołał un ikn ąć w swoim system ie podobnych niekonsekw encji. Z apow iada jed n a k w y pracow anie w najbliższych la ta c h now ego system u, w k tó ry m duże lite ry alfa b etu będą p rzed staw iały poziom y glebow e, a m ałego podpoziom y. Taką sym bolikę (w edług p ro je k tu M ückenhausena) w prow adzili już do swego podręcznika S c h e f f e r i S c h a c h t s c h a b e l (1956), podając jednocześnie oznaczenia stare.
Także opracow any przez A kadem ię N au k ZSRR (1959) w ykaz nazw i sym boli poziom ów glebow ych1 o p a rty je s t n a n ieje d n o lity c h k ry te ria c h (sym bolika poziom ów— A B C , podpoziom ów — duże litery , m ałe litery , cyfry). S k u tk iem tego n iejasne je s t sprecyzow anie sym boli, k tó re w p ro ponow anym u jęciu są tru d n e do zap am iętan ia i w ym ów ienia.
D alszym jeszcze sk u tk ie m n iejednolitości k ry te rió w je s t b ra k w yróż n ienia k ró tk ie j i jednoznacznej n o m en k la tu ry dla w yszczególnionych w w ykazie poziom ów glebow ych.
W racając do system u M ück en h au sen a należy podkreślić, że zostały w nim u ż y te m iędzy in n y m i rów nież sym bole cyfrow e pierw szego (dla poziomów) i drugiego (dla podpoziom ów) rzęd u (np. A 21, A 22, A 23 itd.). System ta k i stosow any je s t szeroko p rzez gleboznaw ców zachodnich, a szczególnie am ery kańskich, dla o k reślen ia zróżnicow ania zaznaczającego się m orfologicznie w o b rębie poziom ów i podpoziom ów glebow ych (np. W r i g h t i L e w i c к 1956, S w i n d a l e i J а с к s o n 1956, F r a n z 1956, K a n n o 1956). Sym boli cy fro w y ch w różnych w a ria n tac h dla oznaczania podpoziom ów glebow ych uży w ają też in ni autorzy. M a n с i- n i (1956) np. ozhacza podpoziom y n astęp u jąco : A uu Л Ь2, Л ьз itd., a U g g 1 a (1955) — А Д A {2, A i s itd. R e i f f e n b e r g (1948) n u m eru je poszczególne w a rstw y gleb aluw ialny ch ko lejn y m i cyfram i. Tenże sam a u to r sto su je p rzy opisie in n y ch gleb sym bolikę literow ą (duże litery ) w p ierw otn y m ujęciu D okuczajew a, oznaczając poszczególne poziom y i w a rstw y glebow e k o lejn y m i literam i.
Inną jeszcze sy g n a tu rę stosują np. R o d e (1955), S o k o ł o w (1954), M i n a (1954) i M u s i e r o w i c z (1956), k tó rzy do sym boli poziom ów dodają pionow e kreseczki (np. A'0, A'0', A'0" , A'v A AJ" itd.), oznaczając w ten sposób podpoziom y.
J a k krańcow o o dm ienn e oznaczenia m ogą być* zastosow ane d la pozio m ów w y ró żn iany ch w glebach tego sam ego ty p u , w idzim y na p rzy k ła dzie k ilku p rac opublikow anych w Polsce. K o w a l i ń s k i (1952) ozna
1 Jako załącznik do „Projektu system atyki 'gleb Europy” dla M apy Gleb Europy w skali 1 : 2 500 000.
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 71
cza poziom y glebow e czarn y c h ziem sym bolam i A 0j A u A 2, B, C. Dla gleb tego sam ego ty p u O l s z e w s k i (1956) nie podaje żadnych sym boli, a Uggla i W itek (1958) oznaczają je n astęp u jąco: A u A J B w , Bw , C.
P rzy czy n ą tak różnorodnego oznaczania poziom ów i podpoziom ów gle bow ych jest p rze d e w szystkim ograniczoność sy stem u trad y cy jn eg o , za m ykającego się w g ranicach n astę p u jąc y c h po sobie lite r A — D. Za czyn nik u jem n y n ależy rów nież uw ażać b ra k obow iązujących zasad nom en k la tu ry poziom ów glebow ych. W tej dziedzinie istn ieją duże rozbieżności u niem ożliw iające często porów nan ie cy to w an y ch w lite ra tu rz e opisów gleb. Dla p rzy k ła d u pojęcie poziom u próchnicznego G linki (1923) u ży w a ne jest jeszcze przez w ielu auto rów (np. J e n n y 1941, L y t t l e t o n i B u c k m a n n 1946, S a d o w i l i к o w 1953, S m o l i k 1957), podczas gdy inni uw ażają, że w yró żn iające się w glebie m orfologicznie pozio m y A h A 2, A$ należy tra k to w a ć jak o o d ręb n e poziom y, w k tó ry c h p rze biegają różne procesy. Z tej też p rzy czy ny szereg autorów , chcąc u n ikn ąć używ ania nie sprecyzow anej często i n iejed n o litej n o m en k la tu ry , w ogóle nie uw zględnia w opisach gleb ich budow y genetycznej. In n i w idzą je dy n ą drogę w yjścia w opracow aniu now ej, b ard ziej racjo n aln ej n o m en k la tu ry i sy g n a tu ry .
W zw iązku z ty m pow staje, m iędzy innym i, system n u m era cji pozio m ów glebow ych p rz y pom ocy liczb rzym skich, stosow any np. przez K a r p i ń s k i e g o (1924), M i k l a s z e w s k i e g o (1930) i S e r e b r i a k o - w a (1937), k tó ry jed n a k n ie zn a jd u je szerszego zastosow ania.
P ierw szy sy stem rzeczyw iście o p a rty na k ry te ria c h g enetycznych przed staw ił W i l e ń s k i (1927) w ychodząc z założenia, że sym bole po w inny odzw ierciedlać procesy przebiegające w d an ych poziom ach gle bow ych. Jak o zasadę p rzy ją ł W ileński oznaczanie poziom u za pom ocą pierw szej lite ry jego genetycznej nazw y, w yró żniając:
A — poziom ak u m u lacyjn y ,
E — poziom elu w ialny ,
1 — poziom iluw ialny,
M — skała m acierzy sta,
G — poziom glejow y,
U — skała podścielająca itd.
C h a ra k te ry sty c zn e cechy m orfologiczne w zględnie procesy zaznacza jące się w ty ch poziom ach obrazu je dodatkow o przez stosow anie syg n a tu ry m ałym i lite ra m i dodaw anym i do lite r d użych (np. Ic — poziom ilu w ialny w zbogacony w e w m y ty CaCOs, Ih — poziom iluw ialny w zboga cony we w m y tą próchnicę itd.). U zu pełnienia do system u W ileńskiego w prow adza Z a c h a r ó w (1932), a R ó ż a n i e c (1936) jeszcze m ody fikuje, oznaczając np. poziom p ró chn iczn y lite rą H, poziom torfow y lub ściółkę gleb leśnych lite rą O. P odobną sy g n a tu rę p rzy jm u je rów nież S o k o ł o w s k i (1934).
Nieco później p ow staje sy stem S o k o ł o w a (1938) n a jb a rd zie j u n i w e rsaln y z dotychczasow ych, o p a rty o opracow ania W ileńskiego i Różań ca. Sokołow podaje w nim szczegółowe zasady n o m e n k la tu ry o raz w ykaz sym boli i nazw w raz z przyk łado w ym om ów ieniem m ożliwości ich stoso w ania. W system ie ty m p rzy pom ocy dużych lite r a lfa b etu łacińskiego oznacza się k ieru n e k przebiegu procesu glebotw órczego, w y rażony w m o r fologii p ro filu glebowego. W y jątek stanow i skała m acierzysta, k tó rą ozna cza się lite rą P. M ałym i lite ra m i n ato m iast c h a ra k te ry z u je Sokołow sub sta n c je m in e ra ln e i organiczne, biorące udział w procesie pow staw ania opisanych poziomów. D la podpoziom ów sta su je sym bole cyfrow e (cyfry arabskie). Ja k o nowość w prow adza o kreślenie m iąższości poziom ów p rzy pom ocy c y fry zapisyw anej pod sym bolem poziomu. K ry te riu m to p rz y j m u je do swego system u W ileński (1945), przechodzący je d n a k w okresie późniejszym (1950) na system tra d y c y jn y .
W o statn ich lata ch opublikow any został przez R e u t e r a (1957, 1958) jeszcze jed en p ro je k t rac jo n aln e j, genetyczno-m orfologicznej n o m en k la tu r y poziom ów glebow ych. P ro je k t te n jest bardzo zbliżony do system u
Sokołow a2. P rz y jm u je ko nsek w entn e oznaczanie -poziomów i podpozio m ów glebow ych p rzy pom ocy sy g n a tu ry literow ej pierw szego rzęd u (li te r y alfab etu dużego) i rzędu drugiego (lite ry a lfa b etu m ałego). W szystkie u ży te lite ry naw iązu ją ściśle do n o m e n k la tu ry genetycznej poziom ów i podpoziom ów glebow ych, p rzy czym a u to r sta ra się dostosow ać je w m ia rę m ożności do n o m en k la tu ry m iędzynarodow ej, a szczególnie angielskiej. T endencje w zm ianach sym boliki poziom ów glebow ych obrazuje, na p rzy k ład zie poziom u ściółki i poziom u ak um u lacji próchnicy, tablica. W y w nioskow ać z niej m ożna o w y raźn ej dążności do uproszczenia a zarazem i do ujed n o licenia stosow anej sym boliki, a tak że do uporządkow an ia no m e n k la tu ry poziomów.
Z powyższego przeg ląd u lite r a tu r y w ynika, że w chw ili obecnej istn ie je pilna p o trzeb a uzgodnienia i ujednolicenia w skali m iędzynarodow ej nazw oraz sym boliki poziom ów glebow ych. P ró b a ta k a by ła już podej m ow ana podczas II K ongresu M iędzynarodow ego T ow arzystw a G lebo znawczego, odbyw ającego się w 1930 r. w Moskwie. N iestety, przedłożony p ro je k t now ej n o m en k la tu ry został odrzucony przez w iększośćś uczestni ków k o n feren cji, m im o zgodnej opinii o dużych tru d n o śc ia c h w stosow a niu system u trad y cy jn eg o .
W yrazem dążności do k o n tyn u o w an ia d y sk usji n a te n te m a t oraz usi łow ań uzysk an ia p rzy d a tn ej d la p ra k ty k a i teo re ty k a n o m en k la tu ry po ziomów glebow ych, m a być zam ieszczony poniżej p ro je k t. P rzedstaw iono
2 Reuter nie przytacza w przeglądzie historycznym (publikacji W ileńskiego, Ró żańca i Sokołowa, z czego można by wnioskować, że jego projekt został opracowany bez znajomości tych system ów.
T a b l i c a 1 Z estaw ienie sym boliki d la poziomu próchnicznego i ś c i ó ł k i le ś n e j używanej przez różnych autorów
(w u k ła d zie chronologicznym )
Synoptic ta b le o f symbols used by v ariou s authors fo r d e sig n a tin g the humus and f o r e s t l i t t e r horizon ( i n ch r o n o lo g ic a l order)
ściółka leśna forest l i t t e r
poziom fermentacyjny śció/Jci lejn ej
foreet l i t t e r fermentation h. poziom substancji próchnicznej
śc ió łk i leśnej
forest l i t t e r humus horizon inicjalny poziom próchniczny in it ia l humus horizon огцу poziom akumulacji
próchnicy
arabie humus accumulation horizon
poziCB akumulacji próchnicy humus accumulation horizon poziom eluwialry
élu vial horizon '
poziom ilimeryzac j i illim erization horizon
<1 CO P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zi o m ó w g le b o w y c h
w nim zasady n o m en k la tu ry poziom ów glebow ych oraz w ykazy nazw i sym boli dla n iek tó ry ch cech g en ety czny ch gleby ułożonych w porządku alfabetycznym . P ro je k t te n opiera się głów nie na zaproponow anej przez W ileńskiego zasadzie oznaczania poziom ów glebow ych p rzy pom ocy nazw naw iązujących do c h arak tery sty czn eg o i m orfologicznie w yrażonego w opi syw anej części p ro filu glebowego k ieru n k u przebiegu procesu glebotw ór- czego. P ro ponow ane sym bole są n a to m ia st sk ró tam i odpow iadających im nazw.
ZASADY NOMENKLATURY GENETYCZNYCH POZIOMÓW GLEBOWYCH
1. Za podstaw ę n o m e n k la tu ry poziom ów i podpoziom ów glebow ych p rzy jm u je się w y stęp u jące w p ro filu cechy m orfologiczne, będące od zw ierciedleniem procesów glebo tw órczych, pod w pływ em k tó ry c h k ształ tu je się gleba.
2. N azw y poziomów w yw odzące się z m orfologiczno-genetycznych cech pro filu glebow ego pow inny w sposób jednoznaczny c h a ra k te ry z o w ać proces glebotw órczy oraz jego cech y szczególne, przejaw iające się na tle ogólnego k ie ru n k u rozw ojow ego gleby. W skazane jest używ anie określeń k ró tk ic h i łatw y ch w piśm ie i w ym ow ie. P rz y k ła d : poziom elu- w ialny, poziom iluw ialno-próch niczny itp.
, 3. Zaznaczające się w p ro filu glebow ym cechy m orfologiczno-gene- tyczne dzieli się na dw ie zasadnicze grupy.
Do g ru p y pierw szej zalicza się cechy obrazujące ogólny k ie ru n e k p rze biegu procesów glebotw órczych, przejaw iający ch się w m orfologicznej, poziom owej budow ie profilu glebowego. Są to cechy I rzędu, o bardziej ogólnym , zasadniczym jed n a k znaczeniu genetycznym .
W grup ie d ru g iej zn ajd u ją się w szystkie te cechy m orfologiczno-gene- tyczne, k tó ry c h p ow stanie i zaznaczenie w profilu gleby w iąże się z róż n ym stopniem nagrom adzenia m in e raln y c h i organicznych su b stan cji składow ych gleby, w w yn ik u d ziałan ia procesów glebotw órczych. Są to cechy II rzęd u , w ystęp u jące zazw yczaj n a tle cech I rzęd u i c h a ra k te ry zujące b ard ziej szczegółowo właściwości genetyczne pro filu ' glebowego. P rz y k ła d : poziom ilu w ialn y (cecha I rzędu), w górnej części rdzaw y i niew ęglanow y, a niżej rdzaw y z dużym n agrom adzeniem w m ytego CaCO-j (cechy II rzędu).
4. Cechy g enetyczne I rzęd u oznacza się za pomocą dużych lite r alfa b e tu łacińskiego. W w y jątk o w y ch p rzy p ad k ach stosuje się uzu pełn iające oznaczenia m ałym i litera m i w celu szczegółowego zilustrow ania różnic w przebiegu tego sam ego procesu, zaznaczającego się m orfologicznie w d a n y m poziom ie. Szczegółowy spis cech I rzęd u podano na s tr. 77.
P rz y k ła d : G — poziom glejow y, G or — poziom glejow y o k syred u kcyj- ny, G r — poziom glejow y red u k cy jn y .
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 75
5. Cechy g enetyczne II rzędu oznacza się m ały m i lite ra m i alfa b etu łacińskiego. Szczegółowy w ykaz cech II rzędu zamieszczono na s tr. 80. Znaki te m ogą być używ ane tylk o łącznie z sym bolam i p rzy ję ty m i dla poziomów glebow ych, lecz w kolejności drugiej. W pisuje się je rów no legle, po praw ej stro n ie cechy I rzędu.
P rz y k ła d : E, si — poziom elu w ialn y z n alo tem krzem ionkow ym .
6. W p rzy p a d k u jednoczesnego w ystęp ow an ia w poziom ie glebow ym dwóch lub kilku cech I rzędu oznacza się je przez postaw ienie odpow ied nich sym boli obok siebie. Sym bol cechy p rzew ażającej podaje się na m iejscu pierw sźym , a dla cech ubocznych kolejno n a m iejscach dalszych. P rz y czy tan iu ty ch oznaczeń łączy się je przy pom ocy lite ry „z”.
P rz y k ła d : IM — poziom ilu w ialn y ze skałą m acierzystą (czyta się
I z M), EP — poziom eluw ialn y z pseudoglejow ym (czyta się E z P).
7. Cechy I rzędu oddziela się od cech II rzęd u za pom ocą przecinka. P rz y czy tan iu oddziela się je słow em ,,plus” .
P rz y k ła d : 1, h — poziom iluw ialn y z w m y ty m i zw iązkam i próchnicz- nym i (czyta się 1 plus h).
8. W p rzy p ad k u w ystępow ania w poziom ie glebow ym kilku cech II rzędu oznacza się je, zależnie od stopnia nasilenia, kolejno odpow iednim i sym bolam i, oddzielając poszczególne sym bole kropkam i. Sym bole cech II rzędu czyta się łącznie.
P rz y k ła d : l , h . f — poziom iluw ialn y w zbogacony w próchnicę i zw ią zki żelaza — próchniczno-żelazisty (czyta się 1 plus hf).
9. Ilościowe zróżnicow anie składników cech I i II rzędu oznaczam y przez dodanie do odpow iednich sym boli ty ch cech (w yróżnionych zgodnie z p u n k tem 4 i 5) k o lejn y ch c y fr arabskich.
P rz y k ła d : 71 — 12 — 13 itd.
I,h 1 — l,h2 — l , f l — 1J2 — IJ 3 M itd.
10. Dla oznaczenia w y stęp u jący ch w profilu poziom ów o c h a ra k te rz e przejściow ym używ a się odpow iednich sym boli przedzielonych ukośną li nią (czytając „przejścio w y ”).
P rz y k ła d : A /E — poziom przejściow y ak u m ulacji próchnicy i elu w ialny (czyta się przejściow y AE).
11. Jeśli cechy genetyczne I i II rzęd u są słąbo zaznaczone w pozio mie glebow ym (zn ajdu ją się w początkow ym sta d iu m pow staw ania), określa się je za pom ocą odpow iednich sym boli u ję ty c h w naw ias (czy tają c „w n aw iasie”).
P rz y k ła d : (A) — in ic ja ln y poziom aku m u lacji próchnicy (czyta się
A w naw iasie).
(E) — in icjaln y poziom elu w ialn y (czyta się E w naw iasie).
E , (si) — poziom eluw ialny ze śladam i przy sy pki krzem ionkow ej (czy
12. Z aznaczające się w glebach cechy, k tó ry c h pow stanie i obecność wiąże się z oddziaływ aniem specyficznych, a n iekiedy lokaln ych czynni ków przyrod niczy ch w zględnie działalności agrotechnicznej człow ieka (np. orka), nie zw iązane często z zasadniczym procesem glebotw órczym , dzięki k tó re m u w ytw o rzy ł się a k tu a ln y profil, oznacza się za pom ocą m a łych lite r a lfa b etu staw iany ch przed sym bolem cechy pierw szego rzędu (znaki uzupełniające). Szczegółowy w ykaz znaków u zu p ełniających po dano na str. 81.
P rz y k ła d : a A — o rn y poziom ak u m ulacji próchn icy (czyta się orny A).
de A — d elu w ialn y poziom ak u m u lacji próchnicy (czyta się d eluw ial-
ny A).
13. W y stępujące w profilu ko n k recje w zględnie now otw ory określa się za pom ocą m ały ch liter, oddzielonych od pozostałych sym boli otw ar ty m naw iasem .
P rz y k ła d : l,h (f — poziom ilu w ialn y w zbogacony w próchnicę z kon- k rec jam i żelazistym i (czyta się 1 plus h z k o n k rec jam i f).
14. B udow ę genetyczną całego p ro filu gleby p rzedstaw ia się za po m ocą w zoru, przy czym o k reślenia dla poszczególnych poziom ów łączy się poziom ym i k resk am i (czyta się ,,przechodzi w ”).
P rz y k ła d : a A — E — I,ln — l,f — M = orna gleba bielicow a (czyta się o rn y A przechodzi w E , przechodzi w I plus h, przechodzi w 1 plus f, przechodzi w M).
15. Jeśli cechy m orfologiczne są n iew y raźn ie zaznaczone w profilu w zględnie nie w y starczają dla bezbłędnego zdefiniow ania poziom u glebo wego staw ia się przed niep ew n y m i określeniam i (I lub II rzędu) znak z ap y tan ia (a czyta się „w ątp liw y ”).
16. W oparciu o powyższe zasady n o m en k la tu ry m ożna w razie p o trzeb y w prow adzać u zu p ełn ien ia do załączonych w ykazów m orfologicz- no -genetycznych cech p ro filu glebowego.
Na podstaw ie pow yższych zasad n o m e n k la tu ry w yróżniono trz y g rupy nazw i sym boli (pkt 3 i 12). W g rupie pierw szej zn alazły się cechy I rzędu (określenia dla poziom ów glebow ych), c h a ra k te ry z u ją c e zasadniczy k ie ru n ek procesów glebotw órczych przebiegających w glebie. F orm ą skró coną ich n o m en k la tu ry są duże lite ry a lfa b etu łacińskiego, w w y ją tk o w ych p rzy p ad k ach u zu p ełnian e litera m i m ały m i (pkt 4). Ilościow e zróż nicow anie składników , zaznaczające się w poziom ach glebow ych, może być sch arak tery zo w an e za pom ocą d o d aw an y ch do odpow iednich sym boli — w tej grupie tylko dużych lite r a lfa b etu — k o lejn y ch c y fr a ra b skich (zgodnie z p ktem 9).
P rz y opracow aniu nazw i sym boli I rzęd u zwrócono szczególną uwagę n a górne poziom y gleb. S ta ra n o się w sposób w y raźn y oddzielić od siebie w szystkie w y stęp u jące tu, w y rażo ne m orfologicznie poziom y. W te n spo
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 77
sób lite rą A oznacza się w yłącznie poziom ak u m u lacji próchnicy (dotych czas A\). Dla w a rstw y ściółki leśnej (określanej sym bolem A0) w różnym stopniu rozłożonej zaproponow ano trz y sym bole. W łaściw ą ściółkę leśną sk ład ającą się z nie rozłożonych resztek organicznych oznaczono sym bo lem O (dotychczas A 0 lub L). Niżej w yróżniono poziom F, tak zw any ferm en ta cy jn y , w k tó ry m przeb ieg ają procesy biologicznego ro zk ładu i sy n tezy su b sta n c ji organicznych, p rze tw a rza n y c h w próchnicę (dotych
czas A {)"). Z alegający bezpośrednio nad poziom em A poziom su b sta n c ji próchnicznej ściółki leśnej oznaczono sym bolem H (dotąd sym bol
A0'")-W całości opracow ania cech I rzędu zwrócono sp ecjaln ą uw agę na naw iązanie do n o m en k la tu ry m iędzynarodow ej; Z tego też w zględu w y różniono np. poziom eluw ialny a nie poziom w ym yw ania, poziom pseudo- glejow y a nie poziom oglejen ia odpow ierzchniow ego itd. Celem opraco w ania jest bow iem nie tylko p rzed staw ien ie p ro je k tu uporządkow anego system u n o m en k la tu ry poziom ów glebow ych, lecz tak że próba u jed n o li cenia ty ch pojęć. D latego nazw y dla w szystkich poziom ów podano w czte rech językach.
Do g rup y d ru g iej zaliczono cechy II rzędu, w śród k tó ry c h z n a jd u je się szereg w yróżnień odpow iadających najczęściej spo ty k an y m pojęciom podpoziom ów glebow ych. P rz y pom ocy ty ch w yróżnień sc h ara k te ry zo w ana zostaje jakość m in eraln y ch i organicznych su b stan cji w y stę p u ją c y ch w pro filu gleby (pkt 3 i 5). Ilościow e zróżnicow anie poszczególnych sk ład ników m oże być p rzedstaw ione p rzy pom ocy d od aw anych do odpow ied nich sym boli — w tej grupie ty lk o m ałych lite r — k o lejn ych c y fr a ra b skich (pkt 9).
Do trzeciej gru p y cech m orfologiczno-genetycznych zaliczono p rze jaw iające sie w p ro filu specjalne cechy, k tó ry c h pow stanie najczęściej nie jest zw iązane z ogólną n a tu ra ln ą ten d e n c ją rozw ojow ą gleby (pkt 12).
N ależy podkreślić, że podana tu n o m e n k la tu ra nie w yczerpu je w szyst kich m ożliw ych do w yróżnienia cech m orfologiczno-genetycznych w y stęp u jący ch w p ro filu gleby. Zgodnie z p rz y ję ty m i zasadam i m ożna b ę dzie w m iarę p o trz e b y w prow adzać odpow iednie uzupełnienia.
Poniżej p odaje się n o m e n k la tu rę genetyczn ych poziom ów glebow ych ułożoną w alfab ety czn y m porządku.
NOMENKLATURA GENETYCZNYCH POZIOMÓW GLEBOWYCH
A L F A B E T Y C Z N Y W Y K A Z C E C H M O R F O L O G IC Z N O -G E N E T Y C Z N Y C H I R Z Ę D U
A poziom ak u m u lacji p róchnicy H um us ak ku m u latio n sh o rizo n t hu m u s-accu m u latio n horizon
В poziom b ru n a tn y B ra u n e r H orizont b row n horizon буры й горизонт
Е poziom eluw ialny
E luw ialhorizont éluvial horizon
элю ви альны й горизонт
F poziom fe rm e n ta c y jn y ściółki leśnej W ald streu V erw esungshorizont fo rest litte r fe rm e n ta tio n horizon
ф ер м ен тати вн ы й горизонт лесной подстилки
G poziom glejow y
G leihorizont gley horizon глеевы й горизонт
Gor poziom glejow y o k sy red u k cy jn y G leihorizont o x y red u k tiv gley horizon o x y red u ctiv e
глеевы й горизонт окис ленно-восстановительны й G r poziom glejow y red u k c y jn y
G leihorizont re d u k tiv gley horizon red u c tiv e
глеевы й горизонт восстановительны й Я poziom sub stan cji próchnicznej ściółki leśnej
W ald streu — H um usstof f horizon t fo rest litte r hu m u s horizon
гум усовы й горизонт лесной подстилки I poziom ilu w ialn y
Illu v ialh o rizo n t illuv ial horizon
и л л ю ви ал ьн ы й горизонт L poziom la te ry to w y
L a te rith o riz o n t la te rit horizon латер и тн ы й горизонт
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 79
M sk a ła m acierzy sta M u tte rg e stein p a re n t m ate ria l м атери н ская порода
M n skała m acierzy sta n iezw ietrzała (lita) M u tte rg e stein u n v e rw itte rt
p a re n t m a te ria l u n w e a th e re d
м атер и н ск ая порода н евы ветр и вш ася
M w skała m acierzysta zw ietrzała
M u tte rg e stein V e rw itte rt p a re n t m ate ria l w e a th ere d
м атери н ская порода вы ветр и вш ася
О ściółka leśna
W ald streu fo re st litte r л есн ая подстилка
Р poziom pseudoglejow y (odpow ierzchniow o glejowy) Pseudoglei-H orizont
pseudogley-horizon псевдоглеевы й горизонт
Por poziom pseudoglejow y o k sy red u k cy jn y P seudoglei-H orizont o x y red u k tiv pseudogley-horizon o xy redu ctiv e
псевдоглеевы й горизонт окисленно-восстановительны й P r poziom pseudoglejow y re d u k c y jn y
P seudoglei-H orizont re d u k tiv p seudogley-horizon red u ctiv e
псевдоглеевы й горизонт восстановительны й
R poziom czerw ony
R o ter H orizont red horizon к р асн ы й горизонт
S poziom zasolony
V ersa lzte rh o riz o n t sa lt horizon солевой горизонт
T poziom to rfo w y T o rf-H o rizo n t p eat h orizon то р ф я н ы й горизонт U skała podścielająca U n te rg ru n d bed rock подстилаю щ ая порода с A L F A B E T Y C Z N Y W Y K A Z CECH M O R F O L O G IC Z N O -G E N E T Y C Z N Y C H II R Z Ę D U w ęglany (Ca)
со iglaste sk ład n ik i ściółki leśnej (c on iferu m )
ca resztk i tu rz y c w y stę p u ją c e w to rfa c h (Carex)
cp w apno łąkow e (Ca prati)
d y 3 dy
er resztk i w ełn ian k i w y stęp u jące w to rfa ch (E riophorum )
f żelazo (je r r u m )
io liściaste sk ład niki ściółki leśnej (fo liu m )
fp ru d a łąkow a (Fe prati)
9У gytia
gr resztk i tra w w y stęp u jące w ściółce leśnej lub w to rfa ch (g ram en)
h próchnica
к koloidy
l resztk i d rew n a (lig n u m )
m m oder
m u m uli
m n m ang an
na sód lub łatw o rozpuszczalne sole (Na)
0 rudaw iec (orsztyn)
ph sto rfia łe resztk i trz c in (P hra g m ites)
rh b u tw in a (Rohhum us, raw h u m u s )
s siarczany
si krzem io nka
sp resztk i sfagn um w y stęp u jące w to rfa ch (S p h a g n u m )
t to rf
t y resz tk i pałk i w odnej w y stęp u jące w to rfa c h (Typha) У gips (yeso-hiszp.)
3 Osady denne, składające się z brunatnej, bezpostaciowej próchnicy; H. v.
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 81
A L F A B E T Y C Z N Y W Y K A Z Z N A K Ó W U Z U P E Ł N IA J Ą C Y C H
a w a rstw a orna (aro)
ab gleba rozm yta (abluwium )
aq poziom w ody g run to w ej (aqua)
de u tw ó r n a m y ty (deluw ium )
fos gleba pogrzebiona (fossilis)
ko ko p ro lity
lu chodniki dżdżow nic (L u m b ric u s )
то sk orupki ślim aków (Mollusca)
г re lik t (reliquo)
st poziom wody stag n acyjnej (stagnare)
ta k reto w in y (Talpa)
PRZYKŁADY PRAKTYCZNEGO ZASTOSOWANIA PROPONOWANEJ NOMENKLATURY
Poniżej załączono k ilk a rysu n kó w p ro fili glebow ych w raz z sym bo liką ich genetyczny ch poziomów. W u zu p ełn iający m tekście opisow ym podane zostały różne sposoby oznaczania poziom ów glebow ych przy po mocy sym boli, od najprostszego i ogólnego do bardzo szczegółowego.
R ysunek 1 to gleba bielicow a oglejona, próchniczno-żelazista. B udow a poziom owa profilu gleby:
O - F - E A - I- I M - G ;
O -F -E A -1 1 -12-13-1M -G 1-G2 ;
O,co-F, rh-EA-l,h.o-l,h.f.o-I,f-IM -G or-G r;
sk ała m acierzysta (rodzaj gleby) — piasek wodnolodowcow y; szata roślin na — bór iglasty;
m iejscow ość — Białow ieża, Białow ieski P a rk N arodow y, oddział 288, woj. białostockie.
Ściółka leśna — O,co i poziom butw ino w y — F,rh są bardzo silnie kw aśne. B ezpośrednio pod nim i w y stę p u je silnie kw aśny poziom próch - niczno-eluw ialny E A o b iałym zabarw ieniu. W ystępują w n im nieznaczne ilości zw iązków próchnicznych, przem ieszczanych z F,rh do niżej położo nego poziom u iluw ialnego 1. W obrębie poziom u 1 w yróżniają się m o rfo logicznie trz y podpoziom y. Są to p róchniczno-orsztynow y — I,h.o, p ró ch - niczno-żelazisto-orsztynow y — l,h.f.o i żelazisty I,f. Szczegółowe roz pa try w a n ie m orfologiczno-genetycznej budow y p rofilu tej gleby o raz jej opisanie jest bardzo pożądane ze w zględu n a znaczne różnice w e w łaści wościach fizycznych i chem icznych poszczególnych poziom ów w y stę p u ją cych w profilu.
R ysun ek 2 to gleba bielicow a pseudoglejow a. Budow a poziom owa p rofilu gleby:
A -EP-IP-M P-M G -G ]
а А - E P -lP -M 1-M2-G ;
a A -EP-l,cP-M,cP-M,cG-aqG:
sk ała m acierzy sta (rodzaj gleby) — glina zw ałow a; szata ro ślinn a — pole u p raw n e;
m iejscow ość — Sielinko, pow. O palenica, w oj. poznańskie.
Pod s z a ro b ru n a tn ą w arstw ą orną a A w y stęp u je poziom eluw ialny z w y raźny m i cecham i przeb iegających w n im procesów red u k c y jn y ch , powo dow anych okresow ym nagrom adzan iem w ód opadow ych n a tru d n o p rze puszczalnej w arstw ie gliny. W niżej zalegającym poziom ie iluw ialnym , w y k azu jący m nieznaczne scem en to w an ie ziaren m inerałów , znajd u je się duża ilość nagrom adzonych w ęglanów oraz zaznaczają się pionowo uło żone, podłużne p lam y pseudoglejow e (oglejenia odpow ierzchniow ego). P la m y te zanik ają w raz z głębokością, a z kolei zjaw iają się w skale m a cierzystej cechy oglejenia oddolnego. Poziom w ody g run tow ej w y stęp u jący n a głębokości 170 cm oznacza się sym bolem „ a q ” .
R ysun ek 3 to czarn a ziem ia. Budow a p ro filu gleby:
A -A G -G ;
aA -A G -G 1-G 2-G 3 ;
m o.aA -m o A G -lu G o r-G rl-G r2 ;
sk ała m acierzy sta (rodzaj gleby) ’— u tw ó r w odnolodow cow y pyłow y; szata ro ślin n a — pole u p raw n e ;
m iejscow ość — S ta ry P rzy lep , pow. p rzy ck i, woj. szczecińskie.
Słabo zdegradow ana w sk u tek p rzeprow adzonych zabiegów u p raw o w ych w a rstw a orna aA przechodzi w oglejoną, bard ziej p ierw o tn ą część poziom u A. N a całej głębokości w y stę p u ją tu liczne subfosylne skorupki ślim aków w zględnie ich odłam ki. Niżej pod poziom em A zalega silnie oglejona, w ęglanow a skała m acierzy sta, poprzecin ana dużą ilością chodni ków dżdżownic. L u stro w ody g ru n tow ej z n ajd u je się na głębokości 105 cm.
Rys. 4 to ręd zin a czarnoziem na. B udow a pro filu gleby:
A - A /M - M ; A - A / M -M l -M 2 ; A - A /M w -M w - M n ,c ;
sk ała m acierzysta (rodzaj gleby) — w apienie kredow e; szata ro ślin na — łąkow a;
m iejscow ość — W odzisław, w oj. kieleckie.
Pod poziom em ak um u lacji p róchnicy A uk ształto w ał się przejściow y poziom silnie zw ietrzałej skały m acierzy stej i akum u lacji próchnicy —
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 83
A /M w . P oniżej z n a jd u je się zw ietrzała skała m acierzy sta (M w ), przecho
dząca na niedużej głębokości w n iezw ietrzałą w ęglanow ą skałę m acie rzy stą (Mn,c).
P rzytoczone p rzy k ła d y ilu stru ją , jak różn orodne m oże być p rak ty c zn e zastosow anie proponow anej n o m en k la tu ry , p rzy jednoczesnym zachow a n iu jednolitości i czytelności opisów p ro fili glebow ych. W skazano zasadni czo trz y sposoby c h a ra k te ry s ty k i p rofilu glebow ego za pom ocą sym boli. N ajprostszy z nich to sym bolika poziom ów gen etyczn ych ty lk o za pom ocą dużych lite r a lfa b etu łacińskiego (cechy I rzędu). Zastosow anie d o d a tk o w ych sym boli cyfrow y ch pozw ala już n a znacznie szczegółowsze roz p a try w a n ie cech p ro filu gleby. B ardzo d o k ład n y i w y czerpujący opis profilu gleby u zy skuje się przez zastosow anie całego zespołu sym boli — cech I i II rzęd u oraz znaków uzup ełn iający ch. T en ostatn i sposób sto suje się głów nie d la celów specjaln y ch (np. naukow o-badaw czych). Dwa poprzed nie n ato m iast, ze w zględu na ich uproszczoną form ę, m ogą być stosow ane w p ra k ty c e rolniczej i leśnej. Sym bole w yw odzące się z ge n etyczny ch nazw poziom ów pow inny w znacznej m ierze przyczynić się do u łatw ien ia opisu i in te rp re ta c ji p ro filu glebowego, a tak ż e do lepszego zrozum ienia w łaściw ości gleby.
STRESZCZENIE
Po om ów ieniu dotychczasow ego rozw oju n o m e n k la tu ry poziomów gle bow ych przedstaw iono p ro je k t m om enklautry o p a rty na jed n o lity ch ge n ety cznych zasadach. Za podstaw ę n o m en k la tu ry p rz y ję to ty p procesu glebotw órczego, przejaw iający się m orfologicznie w p rofilu glebow ym . Z aznaczające się w p ro filu cechy m orfologiczno-genetyczne podzielono na dw ie grupy. W pierw szej g ru p ie (cechy I rzędu) znalazły się określe nia poziomów glebow ych, c h a ra k te ry z u ją c e zasadniczy k ieru n e k p rze biegu procesów glebotw órczych. F orm ą skróconą n o m en k la tu ry poziomów glebow ych są duże lite ry alfab etu łacińskiego, a w yjątk o w o (dodatkowo) m ałe lite ry alfabetu . Sym bole te naw iązują ściśle do nazw poziomów i są przew ażnie ich pierw szym i literam i. Do gru p y dru giej (cechy II rzędu) zaliczono cechy m orfologiczno-genetyczne, c h a ra k te ry z u ją c e jakość m in e ra ln y c h i organicznych su b sta n c ji w różn ym stopniu nagrom adzonych w profilu dzięki p rzeb iegającym w nim procesom glebotw órczym . Są to pojęcia odpow iadające na ogół podpoziom om glebow ym . Oznacza się je za pom ocą m ałych lite r a lfa b etu łacińskiego, w yw odzących się rów nież od pierw szych lite r nazw y. Sym bole cech II rzędu używ ane są łącznie z ce cham i rzędu I, lecz w kolejności drugiej.
Cechy m orfologiczne, k tó ry c h pow staw anie i w y stępow anie nie jest ściśle zw iązane z przebiegiem procesu glebotw órczego, w yróżniono w od
ręb n ą g rup ę (znaki uzupełniające). Oznacza się je za pom ocą m ałych lite r alfab etu łacińskiego, staw ia n y c h przed sym bolem cechy I rzędu. Ilościo w e zróżnicow anie poszczególnych cech I i II rzędu oznacza się za pomocą k o lejn y ch cy fr arabskich.
Propo n o w ane nazw y oraz sym bole d la poszczególnych cech m orfolo- giczno-genetycznych przedstaw iono w form ie alfabetycznie uporządko w anych w ykazów . U zupełnieniem do p ro je k tu są p rzy k ład y praktycznego zastosow ania proponow anej n o m en k latu ry .
LITERATURA
A. N. ZSRR: Mieżdunarodna ja poczwiennaja (karta Jewropy, Pried wari tielnyj pro jekt, m assztab 1 : 2 500 000. M oskwa 1959.
B r a u n - B l a n q u e t J., P a l l m a n n H., B a c h R.: Pflanzensoziologische und Bodenkundliche U ntersuchungen im Schweizerischen Nationalpark' und seinen Nachbargebieten. Liestal 1954.
D o k u c z a j e w W. W.: Itogi o russkom cziernoziem ie. Trudy W. E. O., t. 1, wyp. IV., 1877, s. 537—543.
D o k u c z a j e w W. W.: M atieriały к ocienikiie ziem iel Niziegorod^koj Gubernii. S. Pietierburg, wyp. I—XIV, 1886.
F r a n z H.: Drei klim abedingte Ranker-Typen Europas. Six. Congr. de la Sc. du Sol, Paris V-22, 1956, s. 135— 141.
G l i n k a K. D.: Poczw owiedienije. S. Pietierburg 1908.
G l i n k a K. D.: Poczw y Rosii i priliegajuszczich stran. M oskwa-Leningrad 1923. G l i n k a K. D.: Poczw owiedienije. Moskwa 1927.
H e s s e l m a n n H.: Studier over barrskogens hum astäke, dess egenskaper och berven de av skogsvarden, M eddelanden fran Statens Skoggsförsöksanstalt, H 22, 1925, s. 169—552.
J e n n y H.: Factors of soil formation. New York and London 1941. K a r p i ń s k i A.: W iedomości o powstaw aniu gleb. Lw ów 1924.
K r a u s s G.: Die sogenannten Bodenerkrankungen. Jahresber. d. D. Forstvereins 1928, s. 121.
K u b i ë n a W. L.: Bestimm ungsbuch und System atik der Böden Europas, S tu tt gart 1951.
Ko w a l i ń s k i S.: Czarne ziem ie w rocław skie. Roczniki Glebożnawcze, t. 2, 1952, s. 59—91.
K a n n o J.: A pedological inw estigation of Japanese volcenicash soils. Six. Congr. de la Sc. du Sol., Paris V-7 1956, s. 105—109.
K o p p D.: Standortskundliche und vegetationskundliche Grundlagen für die Um w andlung eines Märkischen K iefernreviers. Berlin 1956.
L a a t s c h W.: Dynam ik der deutschen Acker und Waldböden. Dresden und Leipzig, 1938.
L y t t l e t o n L y o n T., B u c k m a n n H. O.: The nature and properties of soils N ew York 1946.
M i k l a s z e w s k i S.: Gleby Polski, W arszawa 1930.
M i n a W. N.: W zaim odiejstwije m ieżdu driewiesnoj rastitielnostju i poczwami w niekatorych tipach dubowogo liesa jużnoj liesostiepi. Trudy Inst. Liesa, t. XV, 1954, s. 229—294.
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 85
M a n e i n i F.: Observations sur l’évolution des sols calcaires en Val di Lima (Lu- cea). Six. Cong. de la Sc. du Sol, Paris V-63 1956, s. 381—386.
M u s i e r o w i c z A.: Gleboznawstw o ogólne. W arszawa 1956.
M ü c k e n h a u s e n E.: Die w ichtigsten Böden der Bundesrepublik Deutschland Wiss. Sehr, des AID, H. XIV, 1957.
N i k i f o r o w K. K.: M orfołogiczieskoje opisanije cziernoziem ow siewiernoj czasti Donskoj Obłasti. Trudy Dok. Poczw. K om itieta, wyp. 4, Pietrograd 1916. O l s z e w s k i Z.: Ciężkie gleby ciechanowskie. Roczniki Nauk Rolniczych, t. 75-D,
1956, s. 239—315.
P a l l m a n n H., H a f t e r P.: Pflanzensoziologische und bodenkundliche U nter suchungen in Oberengadin. Berichte der Schw eizerischen Botanischen G esell schaft, H 42, 1933, s. 357.
P a l l m a n n H.: Pedologie et Phytosociologie. Comptes rendus de la Conf. de pedologie m éditerranéenne, Paris 1947.
P a l l m a n n H., R i c h a r d F., B a c h R.: Über die Zusam m enarbeit von Boden kunde und Pflanzensoziologie. 10-Kongr. des Int. Verb. d. forstlichen V ersuchs
anstalten. 1949.
R ó ż a n i e c M. I.: G ienieticzieskije i gieograficzeskije osnowy klassifikacii poczw. Izw. Gos. Gieogr. Obszcz., t. XVIII, wyp. 2, 1936.
R o d e A. A.: Poczw ow iedienije. M oskwa-Leningrad 1955.
R e u t e r G.: Beitrag zur Nom enklatur der Bodenhorizonte. Sondierabdr. W iss. Zeitschr. d. Univ. Rostock, 6 J, H 2, 1957, s. 207—212.
R e u t e r G.: A nwendung genetisch-m orphologischer Horizontbezeichuingen. S on- derabdr. Wiss. Abh., Nr 37, Berlin 1958, s. 268—280.
R e i f f e n b e r g A.: The soils of Palestine. II ed., London 1947.
S o k o ł o w s k i A. N.: Kurs sielskochoziajstw iennogo poezwowiedienija. M oskw a- Leningrad 1934.
S e r e b r j a k o w B. P.: Kurs poezwowiedienija. Moskwa 1937.
S o k o ł o w S. I.: О raejonalnoj nom ienklaturie giem eticzeskich gorizontow. P ocz- w ow iedenije nr 6, 1938, s. 917—924.
S a d o w n i k o w I. F.: Poczw iennyje issledbw anija i sostaw len ije poczwiennych kart. Moskwa 1953.
S o k o ł o w D. F., F r a n c - k e w i c z S. S.: Izm ienienije sostawa organiczieskogo w ieszcziestw a w poczwach pod razlicznym i liesnym i na/sażdienijami. Trudy Inst. Liesa, t. XV, 1954, s. 136—162.
S c a m o n i A.: WaldgeselLschaften und W aldstandorte. Berlin 1954.
S w i n d а 1 e D. L., J a c k s o n M. L.: G enetic processes in some residual podsolised Soils of New. Zealand. Six. Congr. die la Sc. du Sol. Paris V-37 1956, s. 233—239. S c h e f f e r F., S c h a c h t s c h a b e i P.: Lehrbuch der Agrikulturchem ie und B o
denkunde. I Teil, Bodenkunde, Stutgart 1956. S m o l i k L.: Pedologie. Praha 1957.
U g g l a H.: Gleboznaw stwo Leśne. W arszawa 1955.
U g g l a H. i W i t e k T.: Czarne ziemie kętrzyńskie. Zeszyty Nauk WSR Olsztyn, nr 3, 1958, s. 69— 108.
W y s o c k i G. N.: Poczw ow iedienije. 1899. W y s o c k i G. N.: Poczw ow iedienije. Nr 4, 1905.
W y s o c k i G. N.: Principles of soil and m oisture classifikation. Poczw ow iedienije. Nr 1-2, 1927.
W i l e ń s k i D. G.: Concerning the principles of a genetic soil classification. Con tributions to the study of the soils of Ukraina. V, 6, Charków 1927, s. 129— 151.
W i l e ń s k i D. G.: Russkaja poczw ienno-kartograficzieskaja szkoła. M oskw a-L e ningrad 1945.
W i l e ń s k i D. G.: Poczw ow iedienije. Moskwa 1950. W i l d e S. A.: Forest soils and Forest growth. USA, 1946.
W r i g h t J. R., L e w i c k R.: D eveloponent of a profile in a soil column leached vith a chelating agent. Six. Congr. de la Sc. du Sol, Paris V-41 1956, s. 257—262. Z a c h a r ó w S. A.: O nom ienkłaturie poczwiennych gorizontow. Tr. II. M ieżdu-
narodn. Kongriessa poczwowiedow. V. Komissija, Moskwa 1932.
А. КОВАЛЬКОВСКИ П Р О Е К Т Н О М Е Н К Л А Т У РЫ П О Ч В ЕН Н Ы Х ГО РИ ЗО Н ТО В К аф едра почвоведения Познаньской Высшей Сельскохозяйственной Школы Р е з ю м е После и зл о ж е н и я современного состояния н ом ен клатур ы почвен ны х горизонтов пр ед ло ж ен бы л проект ее основанны й на едины х генетических принципах. В основание новой н ом ен клатуры полож ен до м инирую щ ий тип почвообразования, п роявляю щ и й ся в м орф ологиче ски х свойствах почвенного р азр еза. Н аблю даем ы е вдоль р азр е за м орф ологические и генетические п р и зн аки отнесены к двум группам. К первой группе (признаки первого р азряда) относятся п р и зн аки опре деляю щ и е почвенны е горизонты , у казы в аю щ и е на основное н ап р авл е ние хода почвообразования. В сокращ енном виде н ом ен клату ры поч вен ны е горизонты обозначаю тся прописны м и буквам и латинского а л ф а ви та и лиш ь в и скл ю ч и тел ьн ы х сл у ч а я х добавочно строчны м и буквами. Э ти символы тесно с вязан ы с н азван и ям и горизонтов и преи м ущ ествен но явл яю тся н ачал ьн ы м и буквам и и х названий. К о второй группе отно сятся п ри зн аки второго р а зр я д а (м орф ологические и генетические определяю щ ие кач ества м и н ер ал ьн ы х и органических вещ еств, ско п и вш и хся в р а зл и ч н ы х кол и ч ествах вдоль почвен н ы х р азр езо в бла годаря происходящ им в них явл ен и ям почвообразования. Эти терм ины вообщ е соответствую т п одразделен и ям п очвенны х горизонтов. Они обозначаю тся строчны м и буквам и латинского ал ф ави та, одновременно н ачал ьн ы м и буквам и н азван и й подгоризонтов. Сим волы п ри зн аков второго р а зр я д а (подгоризонтов) прим еняю тся вместе с символами пер вого р азр яд а, но ставятся вслед за ними. М орф ологические п р и зн аки н есвязан н ы е тесно по своему про исхож дению с почвообразую щ им и явл ен и ям и и обнаруж и ваю щ и еся независим о от последних вы д ел ен ы в особую группу (добавочные
P r o je k t n o m e n k la tu r y p o zio m ó w g le b o w y c h 87 символы). Они обозначаю тся строчны м и буквами, предш ествую щ им и символам признаком первого р азр яд а. К оличественное р азл и чен и е д л я отд ельн ы х п р и зн аков первого и второго р а зр я д а обозначаю тся очередны м и арабским и циф рам и. П редлагаем ы е н азван и я и символы о тд ельн ы х м орф ологических и ген ети чески х п ри зн аков п редставлен ы в виде перечней в ал ф ави тн о м порядке. В дополнение к п роекту даю тся прим еры практического п рим енения предлагаем ой ном ен кла туры . A. KOWALKOWSKI
PR O JE C T OF A NOM ENCLATURE O F SO IL HO RIZON S
From the Chair of Soil Science, Cdlilege of Argriculture, Poznań
S u m m a r y
H aving given a su rv e y of th e d ev elo pm en t of soil n o m en clatu re up to th e p re se n t tim e a u th o r p rese n ts a new p ro je c t founded on un ifo rm genetic principles. As basis of th is n o m en c latu re w as tak e n th e specific ty p e of th e soil form ing process w hich becom es a p p a re n t in th e m o rp ho logy of th e soil profile. The m orphologic and genetic p ro p erties show ing in th e pro file are subdivided in tw o groups. In th e firs t group (p ro perties of th e 1-st order) w e find those indications of th e soil horizons w hich c h a ra c te riz e th e basic d irectio n of th e course of th e soil form ing p ro cesses. C apital le tte r s (in som e cases sm all) of th e L a tin alp h ab et are used to in d icate th e nam e of a horizon in ab b re v iate d form ; these sym bols a re closely re la te d to its n am e and g en e ra lly re p re se n t its firs t le tte r. To th e second group (properties of th e 2-nd o rder) w ere assigned th e m orphologic and genetic p ro p e rtie s w hich c h a ra c te riz e th e q u a lity of th e m in e ral and organic sub stances accu m u lated in a p rofile in d iffe re n t deg rees in consequence of th e soil fo rm in g processes occurring in it. These conceptions co rresp o n d in g en eral to th e sub-horizons of th e soil. They are in d icated b y sm all L a tin le tte rs (the firs t one of th e resp ective nam e). T he sym bols fo r p ro p ertie s of th e 2-nd o rd e r a re used jo in tly w ith tho se of th e 1-s t o rd er, b u t th e y tak e second place.
T he m orphological p ro p ertie s th e fo rm a tio n and occurrence of w hich is n o t closely re la te d w ith th e d ev elo p m en t of th e soil form ing process w ere g a th e re d in a se p ara te group (additional symbols). T hey are in d i cated b y sm all le tte rs of th e alp h ab et, placed b e fo re th e sym bols of
p ro p ertie s of th e 1-st order. Q u a n tita tiv e d iffe re n tia tio n of th e single p ro p ertie s of 1-st and 2- n d o rd er are in d icated by consecutive A rabic n um erals.
The proposed nam es and sym bols fo r th e in d iv idu al m orphologic and genetic p ro p ertie s are p rese n ted in th e fo rm of alp h ab etically ordered lists. E xam ples of p ractical application of th e proposed n om en clatu re a re added to th e work.
