Zastosowanie mikroanalizy laserowej do badania dzieł sztuki

Danuta Kunisz, Maria Ligęza

Zastosowanie mikroanalizy

laserowej do badania dzieł sztuki

ność obrazów d y fra k c y jn y c h ceram ik i i g rafi­ tu cejlońskiego pozw ala, zd an iem autorów , za­ liczyć znalezisko w Pleszow ie do ceram ik i g ra ­ fitow ej.

P róbę rozróżnienia m asy ceram icznej z a w iera ­ jącej g rafit od m asy z sadzą podejm ow ał ró w ­ nież H. J. S c h w in g 3 b ad ając m a te ria ły c e ra ­ m iczne okresu halsztacko-lateńskiego. Badacz ten nie podaje jed n ak że d a n y c h liczbow ych i nie analizu je szczegółowo załączonych foto­ gram ów elektronow ych.

O drębne zagadnienie stano w i p roblem u sta le ­ nia proporcji surow ców dozow anych w m asie ceram icznej, a przede w szy stk im g rafitu . P ró ­ by określenia ilości tego su ro w ca drogą c h e ­ m iczną są zwodnicze. T rudności w y n ik a ją stąd , że g ra fit dodaw any b y ł do m asy g arn carsk iej nie w form ie czystej, lecz w postaci

rozdrob-11 B. C z e r s k a P ó ź n o la t e ń s k a c e r a m i k a g ra f ito w a na

Ślą s k u , A rch eologia P o lsk i 1967, t. X I I , z. 1, s. 119— 136.

APPLICATION OF THE TRANSMISSION ELECTRONIC GRAPHITE POTTERY

A n a ttem p t w as u n d ertak en b y th e authors to apply th e tran sm ission electro n ic m icroscop y for th eir s tu ­ dies on „C eltic” pottery. T yp ical in m ost fin d in gs re­ p resen tin g th e relics of th e C eltic cu ltu re is th e p re­ sen ce of pottery p ieces m a n u fa ctu red from graphite m aterial or soot. T he authors su b jected to e x a m in a ­ tion s th e broken sherds com in g from a C eltic s e ttle

-nionego łu p ku kw arcow o-grafitow ego, w k tó ­ ry m udział g ra fitu jest zm ienny. W św ietle ty ch spostrzeżeń w y d a je się zrozum iałe znaczne zróżnicow anie ilości g rafitu (dochodzące do około 25%), w y stęp u jące w przebadanych przez B. Czerską m ate ria ła c h celtyck ich z Nowej C e r­ kw i n . Było to spow odow ane zm ienną z a w a r­ tością g ra fitu w d od aw anym surow cu g rafito ­ w ym , a nie — ja k to przypuszcza B. C zerska — celowo zróżnicow aną re c e p tu rą produkcji. B a r­ dziej praw dopodobna je s t in te rp re ta c ja O. P a - re ta 12 głosząca, że do m asy ceram icznej do d a­ w ano przeciętnie 50— 60% roztartego su ro w ca skalnego zaw ierającego grafit.

dr inż. Barbara K w ieciń sk a dr M aria W irsk a-P arach on iak doc. dr W łodzim ierz P arach on iak A k ad em ia G órn iczo-H u tn icza K raków

12 O. P a r e t D e r G r a p h it in d e r F or gesch ich tlich er

Euro pa „S u d eta” T. V, 1929, s. 32.

MICROSCOPY FOR INVESTIGATIONS OF S.C. CELTIC

m en t at P leszó w . The electron ograp h ic and X -r a y m eth od a llo w ed to id e n tify in an u n d isp u tab le w a y th e cry sta llin e p h ase of graphite. In th e case of fr a g ­ m en ts in v estig a ted it h as b een found b eyon d th e doubt th at th e p ottery m ass contained n atu ral g ra ­ p h ite and no soot a d m ix tu res at all.

DANUTA KUNISZ, MARIA LIGĘZA

ZASTOSOWANIE MIKROANALIZY LASEROWEJ DO BADANIA DZIEŁ SZTUKI

B adanie dzieł sztu ki przez h isto ry k a sztuki, technologa, ko n serw ato ra czy też archeologa w ym aga m iędzy in n y m i o k reśle n ia sk ład u ch e­ m icznego su b stan cji u ży ty ch do jego w y k o n a­ nia. Może ono być przep ro w adzo n e drogą c h e ­ m icznej analizy ilościow ej i jakościow ej lub też

przy zastosow aniu m etod fizycznych: analizy sp e k tra ln e j em isy jn ej, ren tgen o w sk iej lub ak ­ ty w a c y jn e j. Isto tn ą jed n ak sp raw ą jest to, by sposób przeprow adzania analizy zapew n iał jej dużą czułość p rzy jednoczesnym m ożliw ie m i­ n im a ln y m zużyciu su bstan cji, k tó re z koniecz­

ności wiąże się z niszczeniem obiektu. S y tu ­ ację pogarsza jeszcze to, że n iejed n o k ro tn ie za ­ chodzi konieczność w yko n an ia an alizy lokal­ n ej, a w zw iązku z ty m p o b ieran ia próbek z różnych elem en tó w pow ierzchni, czy też w arstw badanego przed m io tu.

S p ek traln a analiza e m isy jn a p rzeprow adzona na podstaw ie p ró bek uprzed nio p o b ran y ch z obiektu rów nież w iąże się ze znacznym zuży ­ ciem su b sta n c ji w ynoszącej wg T. I. B erlinv [3, 4] około 5 mg. D latego też specjaln ie cenna jest o p raco w an a w o sta tn ic h la ta c h m ik ro an a- liza laserow a, um ożliw iająca w y k ry w a n ie su b ­ sta n c ji z a w a rty c h w ilości 10 -i- Î00 ppm na podstaw ie o dp arow an ia (1 — 10) x 10-7 g. Do­ d atkow ą zaletą tej m eto dy je st to, że um ożli­ w ia ona w y k o n an ie an alizy lokalnej d la b a r­ dzo m ały ch pow ierzchni, o śred n icy w g ra n i­ cach 10 — 250 M -m . W tabeli 1 podane jest ze­

staw ien ie ro zm a ity c h m etod stosow anych do analizy dzieł sztuki, z oznaczeniem ich czuło­ ści, sto p n ia zuży cia p ró bki o raz ograniczeń sto ­ sowalności. M ikroanalizę laserow ą p rzep ro w a­ dza się za pom ocą m ikrosondy laserow ej, k tó ra służy do lokalnego odparow ania i ew en tu aln ie w zbudzenia p rób ki, oraz sp ek to g rafu , w k tó ­ ry m o trz y m u je się w idm o.

Głowico la sero w a

<1 o o-

lg)

m

L aserow a sonda do m ikroanalizy sp e k tra ln e j (il. 1) sk ła d a się z głow icy laserow ej w raz z urządzeniem zasilan ia lasera, z m ikroskopu oraz z u k ład u e le k tro d z oddzielnym g e n e ra to ­ re m zasilania isk ry . W iązka św iatła spójnego em itow anego przez im pulsow y laser ru b in o w y lub n eod y m o w y kiero w an a jest do m ikrosko­ pu i za jego p o średn ictw em ogniskow ana na b ad an y m elem encie próbki. O bserw acja pól do sondow ania od b y w a się za pom ocą bocznego ram ien ia m ikroskopu złożonego z lam py ośw ie­

tleniow ej L, półprzepuszczalnego zw ierciadła Z2 oraz zw ierciad ła Z1( k tó re w czasie św iece­ n ia lasera są w y su w an e z biegu w iązki św iatła. O biektyw og niskuje n a w y b ra n y m elem encie p róbki prom ienio w anie laserow e w ' postaci p lam k i św ie tln e j, k tó re j prom ień r zależy od k ą ta ro zw arto ści w iązki laserow ej a i ognisko­ w ej f olbiektywie: r = f tg a. W prak ty ce osią­ ga się w a rto śc i p rom ienia zgodne z przew id y ­ w an y m i n a p o d staw ie pow yższej zależności p rzy sto so w an iu laserów o im pulsie g ig an ty cz­ ny m , podczas gd y d la zw ykłych laserów uzy­ sk u je się w iększe w artości. Do ogniskow ania w iązek lasero w y ch używ a się zw ykle n o rm a l­ nych obiektyw ów m ikroskopow ych o m ożliw ie dużej ogniskow ej, p rzy czym czas ek sploatacji ta k ic h o b iektyw ów je st m ały ze w zględu n a ciem nienie pod w pływ em prom ieniow ania o d u ­ żej (gęstości en ergii (balsamu kanadyjsk ieg o, k tó ­ ry m są sk le jo n e soczew ki tego ob iek ty w u . P ró ­ by zasto so w an ia do tego celu soczew ek niekle- jonych, jak w y n ik a z p ra c y S. D. R a sb e rry ’ego, В. F. S c rib n e ra, M. M argoshesa [11], rów nież nie dopro w adziły do pożądanych rezu ltató w , w sk u tek uszkodzeń sam y ch soczewek. N asuw a się więc w niosek o konieczności k onstruow an ia sp ecjaln y ch o biek ty w ó w do ogniskow ania św ia­ tła laserow ego.

Za pom ocą m ik ro so nd y laserow ej m ożna zo­ gniskow ać p ro m ien iow anie o gęstości mocy (108 — 1013) W /öm 2 na pow ierzchni od 80 м т 2 do 0,05 m m 2 co pow oduje gw ałtow ne p aro w a­ nie b ad an ej próbki. W w y n ik u tego tw orzy się k ra te r, którego w y m iary w sposób isto tn y za­ leżą od term ic z n y ch w łasności próbki, energii i m ocy w iązki lasero w ej oraz ogniskow ej obie­ k ty w u co zostało przebad ane w p racy H. K loc- к е ’а [6]. O kazało się, że n ajm n iejszą średnicę m iały k ra te ry u zy sk an e za pom ocą w iązki lase­ row ej m ałej m ocy zogniskow anej przez silne, dw u d ziesto k ro tn e o biek ty w y , podczas gdy sto ­ sow anie obiek tyw ó w słabych, dziesięciokrot­ nych i w iązek laserow y ch dużej m ocy p ro w a­ dzi do w y tw o rzen ia k ra te ró w o dużej śre d n i­ cy. S tosow anie laserów o m odulow anej dobroci um ożliw ia u zy sk an ie k ra te ró w płytszych o głę­ bokości około k ilk u м т , zaś lase ry ze sw obodną g en e ra c ją p o w odu ją pow stanie k rate ró w b a r­ dzo głębokich.

G igantyczny im puls laserow y w y tw arza p a rę wzbudzoną, a em ito w an e przez nią widm o jest na ty le in tensyw n e, że może być z a re je stro w a ­ ne fotograficznie. Je d n ak ż e linie tego w idm a, w zbudzonego bezpośrednio prom ieniow aniem laserow ym , w y k azu ją znaczne poszerzenie [11], asym etry czn ą sam oabsorpcją, oraz w y stęp u ją n a tle silnego w idm a ciągłego, co znacznie u tr u ­ dnia, a czasem w ręcz uniem ożliw ia analizę. Z tego w łaśnie pow odu sto su je się n iezależny proces w zbudzania iskrow ego pow odujący zw iększenie n atężen ia uzyskanego w idm a, przy jednoczesnym zm n iejszen iu szerokości i sam o- abso rp cji obserw ow anych linii [5, 11]. E le k tro ­ dy węglowe w zbudzenia iskrow ego u staw ia się pod kątem 30 — 60° do próbk i w odległości 1 — 2 m m n ad jej po w ierzchnią. K ształt końców ek elektrod, długość p rze rw y iskrow ej oraz p a ra ­ m e try obw odu elek tryczn eg o isk ry dob iera się ek sperym entalnie, zależnie od w ielkości obsza­ r u sondow anego. E. S. B eatrice, I. H ard in g- -B arlow i D. Glick [2] zastosow ali elek tro d y o zakończeniu stożkow ym odpow iednio ściętym dzięki czem u udało się im ograniczyć w yłado­ w anie do obszaru o śred n icy 10 — 25 urn i u n i­ knąć w ypalania przez isk rę przyległych sfer próbki.

'-W w aru n k ach p racy opisy w an ej tu m ikrosondy laserow ej niecały m a te ria ł o d p aro w an y z k r a ­ te ru w ytw orzonego przez p rom ieniow anie la ­ serow e jest w y k o rz y sta n y jako źródło b a d a ­ nego prom ieniow ania. Część su b sta n c ji w y p a­ ro w an ej spada z pow rotem n a próbkę, tw orząc n a niej p ierścienio w aty depozyt. C elem p e łn ie j­ szego w y k o rzy stan ia b ad an ej p rób k i О. I. P u - trenko i A. A. Ja n k o w sk ij [10] zastosow ali r u r ­ kę węglową, n a k tó re j ścian k ach osiadała b a ­ d ana su b stan cja, w zbudzana n astęp n ie w łu ­ ku p rąd u przem iennego i analizow ana m eto ­ dam i zw y k łej em isy jn ej an alizy sp e k tra ln e j. In n y m rozw iązaniem tego p roblem u było, za­ stosow anie przez M. D. A dam sa i S. C. T on­ ga [1] oraz A. A. Żukow a, E. F. N ikiforow ej i A. N. K okora [14], osadzeńie m ate ria łu w y p a ­ row anego na szkiełkach zegarkow ych i podda- ~ nie go n astęp n ie n e u tro n o w e j analizie a k ty ­

w acy jn ej lub też analizie za pom ocą sp ek tro ­ m etru masowego.

M ikrosondę laserow ą m ożna stosow ać jako urządzenie do p o b ieran ia próbek nie tylk o dla celów sp e k tra ln e j analizy e m isy jn e j, lecz ró w ­ nież w połączeniu z in n y m i fizycznym i m e to ­ dam i an alityczn ym i, co pozwoli na znaczne zw iększenie dokładności ty ch m etod oraz um o­ żliw i przeprow adzanie analiz lokalnych.

2. A N A L IZ A JA K O ŚC IO W A I ILOŚC IO W A W IDM A LASER O W O -ISK RO W EG O .

A nalizę sp e k tra ln ą św ia tła em itow anego przez p a ry w ytw orzone przez m ikrosondę laserow ą, a w zbudzone do św iecenia za pom ocą d o d atko­ w ej isk ry , p rzeprow adza się sto su jąc p ry zm a­

tyczny lu b sia tk o w y sp e k to g ra f o m ożliw ie d u ­ żej sile św iatła, w k tó ry m o trz y m u je się i fo to ­ g ra fu je w idm o. W p rz y p a d k u specjaln ie m a ły c h obszarów b ad an y ch , a s tą d słabych n a tę ż e ń św iatła, k o rzy stn e jest stosow anie sp e k tro m e ­ trów z d e te k c ją fotopow ielaczow ą, c h a ra k te r y ­ zujących się specjaln ie dużą czułością.

J a k o ś c i o w a m i k r o a n a l i z a l a s e ­ r o w a jest p rze p ro w a d z an a zw ykłym i m e to ­ dam i an alizy s p e k tra ln e j na p od staw ie p o m ia ­ ru długości fali a n a lity c z n y c h linii w id m o w y ch oraz id e n ty fik a c ji p ierw ia stk ó w o d po w ied zial­ nych za ich em isję. M etodą tą m ożna w y k ry ć obecność w próbce praw ie w szy stkich p ie rw ia ­ stków chem icznych. W tab e li 2 podane są d ł u ­ gości f a l linii w idm ow ych, n a k tó ry ch p o d s ta ­ wie id e n ty fik u je się n ie k tó re pigm enty.

I l o ś c i o w a m i k r o a n a l i z a l a s e r o - w a zw iązana je s t z pow ażnym i tru d n o śc ia m i w y n ik a ją c y m i z konieczności dokładnego z a ­ chow an ia p a ra m etró w e le k try c z n y c h zasilan ia lasera o raz obw odu iskrow ego, jak ró w nież g e ­ o m e trii u sta w ie n ia w iązki laserow ej i is k ry p rz y fo to g rafo w an iu b a d a n e j próbki i w zorca. J a k w y n ik a z cy to w an ej ju ż p racy S. D. R as- b e rry ’ego i w spółpracow ników [11] stosu n k o w o dobrą o dtw arzalno ść w y n ik ó w o trz y m u je się p rz y stosow aniu laseró w o reg u lo w an ej d o ­ broci.

S pecjaln ie tru d n y m zagadnieniem jest u z y sk a ­ nie w zorców w postaci hom ogenicznych c ia ł sta ły c h o budow ie zbliżonej do s tr u k tu ry a n a ­ lizow anej próbki. Technologia ich p ro d u k c ji jest op anow ana jed y n ie w odniesieniu do su b ­ s ta n c ji przew odzących p rą d elek try czn y . D o ­ datkow e tru dno ści, prow adzące do fałszo w an ia w yników an alizy ilościow ej, spow odow ane są przez silną sam oabso rp cję linii w idm a lasero- w o-iskrow ego.

2. K r z y w a a n a li ty c z n a do oznaczania z a w a r t o ś c i c h r o ­ m u w stali (w /g poz. ЫЫ. 7)

2. A n a ly t ic a l c u r v e for d e t e r m i n i n g t h e c h r o m i u m c o n te n t in s te e l (cf. B ib l io g r a p h y , i t e m 7)

P rz y m ik ro an alizie ilościow ej fo to g ra fu je się w idm o u z y sk an e w k ilk u (do 10) k o lejn y ch im p u lsach św iecenia laserow ego [7], o g n isk u ­ jąc pro m ien iow an ie laserow e w m ia rę m ożli­ wości n a sąsia d u ją c e ze sobą p u n k ty próbki, lecz n ie n a ten sam p u n k t. N a il. 2 je st p oka­ zana k rzy w a an ality c z n a dla o k reślen ia za w a r­ tości ch rom u w stali, sporządzona p rz y pom o­ cy m ik ro an aliza to ra laserow ego LM A 1 [7]. O d­ c h y le n ie sta n d a rd o w e w ynosiło 2,5% . W in ­ ny ch p ra c a c h uzyskiw ano w iększe o dchylenia.

PO D SU M O W A N IE

M ikro analiza laserow a dzięki sw ojej lokalności została z d uży m pow odzeniem zastosow ana do an alizy m alow ideł ścien n ych i sztalugow ych m iędzy in n y m i w ZSRR [3] i w B u łg arii [9]. P o b ra n ie p róbek w po staci p roszku z poszcze­ gólnych w a rstw m alow idła o g rubości około

20 ц т bez n aru szen ia w a rstw sąsiednich nie było m ożliwe. B adania przeprow adzono n a p rze k ro ja c h poprzecznych m alow idła, o k reśla ­ jąc sk ład każdej w a rstw y i zapraw y oddziel­ nie. W ykorzystano do tego celu m ikroanaliza- to r laserow y DMA 1 p rodu k cji firm y C. Zeiss- -Je n a , dostępny rów nież w Polsce. . W o stateczn y m podsum ow aniu należy stw ie r­ dzić, że m ikroanaliza laserow a jest m łodą, nie dopracow aną jeszcze w szczegółach m etodą a n ality czną. Ma ona tę wyższość n ad innyfni m etodam i, że dzięki zastosow aniu lasera do w y tw o rzen ia plazm y w yładow ania jest zw ią­ zana z 103— 104 raz y m n iejszy m zużyciem prób-1- ki, a p rzy ty m stw arza m ożliwość p rzep ro w a­ dzenia analizy lokalnej. W ydaje się jed n ak , że dalszy rozw ój w te j dziedzinie w inien p ro w a ­ dzić do b ard ziej ekonom icznych sposobów

P o ró w n a n ie m etod a n a lity czn y ch sto so w a n y c h do analizy dzieł sztuki T a b l . 1

N a zw a m etod y Czy p o w o d u je n a r u sz e n ie str u k tu r y o b ie k tu M in im aln a ilo ś ć z u ż y w a ­ n ej su b sta n cji m g—g S to p ie ń l o ­ k a ln o ś c i ana l iz y - ś r e d n i­ ca a n a liz o w a ­ n e g o obszaru

С z u lo ść O graniczenia sto so w a ln o ści

c h e m ic z n e m eto d y

m ik r o a n a liz y tak mm 0,1%

sp ek tra ln a an aliza em isy jn a

lo k a ln a sp ek tra ln a an aliza e m isy jn a

tak mg mm 0,0001%

0,01%

przeprow adzana w ob szarze Wi­ d zialn ym i blisk im n a d fio le c ie , u m o ż liw ia w y k ry cie p ra w ie w szy stk ich p ierw ia stk ó w z w y ­ ją tk iem O, P , S, N, F, Cl, Br, H n iezn a czn e mg 0,1—0,5 mm

e le k tr o n o w a m ikrosonda tak ng—pg 0,5—750 um 0,01%

w y n ik i a n a liz y w dużym sto p ­ n iu z a fa łszo w a n e przez w p ły w podłoża;

o gran iczen ia w zależn ości od Z

flu o r e sc e n c ja X n ie - m m 0,02% d y fr a k c ja X tak mg m m sp e k tr o fo to m e tr ia w p o d c z e r w ie n i tak t^g mm n eu tr o n o w a an aliza a k ty w a c y jn a tak

n ie t*g 0,00001% o g ra n iczen ia w zależn ości od Z m ik r o a n a liza laserow a n iezn a czn e trg 10—250 [im 0,001%

U waga: w a r to śc i czu łości m etod y a n a lity cz n e j p od an e w ta b e li m ożna tra k to w a ć je d y n ie ja k o o r ie n ta c y jn e , pon iew aż w zn acz­ nym sto p n iu są o n e zależn e od p rzed m iotu k o n k retn ej a n a lizy oraz od w aru n k ó w , w ja k ic h je st ona przeprow adzana.

T a b l . 2

N a z w a p igm entu B arw a S truktura ch em iczn a L in ie a n a lity cz n e azu ryt n ieb iesk a Cu3(OH)2(COs)2 Cu 324,754; 327,396 nm u ltr a m a ry n a n ieb iesk a N a 8-10AleSieO24S2-4 A l 308,215; 309,271 nm cyn ob er czerw on a Hgs H g 253,652 ; 296,728; 312,567 nm m inia czerw on a P b 30 4 Pb 280,200; 283,307; 287,332 nm m a la ch it zielon a C u C 0 3.C u (0H )2 Cu 324,754; 327,396 nm zieleń sz m a ra g d o w a zielon a Cr20 3.2 H20 Cr 283,563; 284,324'; 284,983 nm realgar żółta A s2S3 AS 286,044; 289,871 nm żółć k a d m o w a żółta CdS Cd 326,105; 340,365 nm

b iel c y n k o w a biała ZnO Zn 330,259; 330,294; 334,502 nm b iel ty ta n o w a b iała T iO , Ti 318,645; 319,199; 319,992 nm

w zbudzenia w ytw o rzo n ej przez laserow ą m i- krosondę plazm y. W yładow anie łukow e lu b iskrow e stosow ane do tego celu obecnie m a d w ie !zasadnicze w ady, a m ianow icie: p ro w adzi do bezpow rotnej u tra ty rozpylonej su b sta n c ji; inadtb jest źródłem w idm a, którego linie m ają d użą szerokość rz^ d u 10'2, a n a w e t 10"1 n m ,

co znakom icie obniża w y k ryw alno ść p ierw iast-

' ków. W ydaje się w łaściw e opracow anie tak ic h

tech nik m ik ro analizy laserow ej, w k tó ry c h plazm ę w ytw orzoną przez sondę laserow ą moż­ na by grom adzić w lam pie ty p u katody w nęko­ w ej lub też ru re k do w yładow ań w ysokiej czę­ stotliw ości.

B IB LIO G R A FIA

[1] A d a m s M. D., T o n g S. C. L a s e r - M ic r o s c o p e S y ­

s t e m as a M ic ro sa m p lin g D e v ic e , „ A n a ly tica l C h em i­

stry ” 40, 1762 (1968).

[2] B e a t r i с e E. S., H a rd in g -B a rlo w I., G lick D.

Ele ctric S p a r k C r o s s - E x c ita t io n in L a s e r M i c r o p r o b e Em ission S p e c tr o s c o p y fo r S a m p l e s of 10 — 20 у D i a ­ m e t e r „A pplied S p ectro sco p y ” 23, 257 (1969).

[3] B e r l i n T. I. P r im ie n i e n ij e s p i e k t r a l n o w o an aliza

dla is s le d o w a n i ja p i g m i e n t o w i k r a s o k ż i w o p i s i „Ż ur-

n a ł Prikładnoj S p iek tro sk o p iji” 10, 899 (1969).

[4] B e r 1 i n T. I. S p i e k t r a l n y j analiz m a ł y c h p r o b

w z i a t y c h iz b r o m o w y c h p r i e d m i e t o w p r i k ł a d n o w o is - k u s t w a i s k u l p t u r y „Żurnał P rikładnoj S p ie k tr o sk o ­

p iji” 10, 510 (1969).

[5] K a s a t k i n W. I., T a g iło w K. I., O n ie k o t o r y c h

osobien n ostjach p r i m i e n ie n i ja s p i e k t r o w o p t i c z e s k o w o k w a n t o w o gie n ieratora w m o n o i m p u l s n o m r e ż i m i e dla analiticzeskich c ele j „Żurnał P r i k ł a d n o j S p i e k t r o s k o ­ p i j i ” 8, 223 (1968). [6] K l o c k e H. U n te r s u c h u n g e n z u m M a t e r ia l a b b a u du rch L a se r- str a h lu n g , „S p ectroch im ica A c ta ” 24 B, 263 (1969). [7] M о e n к e H., M о e n к e L. E in fü h r u n g in die L a - s e r - M i k r o - E m i s s i o n s s p e k t r a la n a l y s e , L eip zig 1968, A k ad em isch e V erla g sg esellsch a ft G eest & P ortig K . G.

[8] P e p p e r s N. A . , i S c r i b n e r E. J., A l t e r t o n L. E. i in. Q - s w i t c h e d R u b y L a ser for E m issio n M icro -

spectroscopic E le m e n ta l A n a l y s i s „ A n a litica l C h em i­

stry ” 8, 1178 (1968).

[9] P j e t к o w A. P., S a w o w A. , P j e t к o w a L. G.

L a z je r je n l o k a l je n s p i e k t r a l j e n an aliz na m n o g o s ło j n i

ż i w o p i s i s w o j e w j e u st orin n i stjen opisi, „M uzeji i P a m -

je tn ic i na k u ltu ru tu 2, 25 (1969).

[10] P u t r e n k o О. I., J a n k o w s k i j A. A . P o w y -

s z e n ije e f i e k t i w n o s t i is s li e d o w a n ij a w i e s z c z e s t w a pri sp i e k t r a l n o m a n alizie s p r i m i e n ie n i je m o p ti c z e s k i c h k w a n t o w y c h g ie n i e r d t r o w „Żurnał Prikładnoj S p iek -

tro sk o p iji” 8, 500 (1968).

[U ] R a s b e r r y S. D., S c r i b n e r В. F., M argosh es M. L a se r P r o b e E x c it a ti o n in S p e c tr o c h e m ic a l A n a l y ­

sis I. C h a r a c te r is tic s of th e Source, II I n v e s t i g a t i o n of Q u a n t i t a t i v e A s p e c ts , „A pplied O p tics” 6, 81 (1967).

[12] R u n g e E. F., В o n f i g l i о S., B r y a n F. R.,

S p e c tr o c h e m i c a l A n a ly s i r s of M o lte n M eta l U sin g a P u ls e d L a se r S ource „Spectrochem ica A cta ” 22, 1678

(1966).

[13] W h i t e h e a d A. B., H e a d y H. H, L a s e r - S p a r k

E x c it a ti o n of H o m o g en eo u s P o w d e r e d M a te ria ls „A p­

p lied S p ectroscop y” 22. 7 (1968).

[14] Ż u k ó w A. A. , N i k i f o r o w a E. F., K o k o r a A. N. K o m b i n i r o w a n y j m i e t o d l o k a l o w o s p i e k t r a l n o w o

analiza s i s p o l z o w a n i j e m o p tic ze sk ic h k w a n t o w y c h g ie n i e r a t o r o w „Żurnał Prikładnoj S p iek tro sp iji” 6, 590

(1967).

doc. dr D an u ta K unisz In sty tu t F izyk i

U n iw e r sy te tu J a g iello ń sk ieg o m gr M aria L igęza

S tu d iu m K on serw acji D zieł S ztuki A k ad em ia S ztuk P ięk n ych

K raków

APPLICATION OF THE LASER MICRO ANALYTIC METHOD FOR EXAMINATION OF THE WORKS OF ART

T he spectral m icroan alytic m eth od u sin g la ser has b een described in th e a rticle w ith a p articu lar stress p u t on its asp ects h a v in g e ss e n tia l im p ortan ce for exa m in a tio n o f th e ob jects o f art. B asic procedure is b ein g reported on an ex a m p le fu rn ish ed by a p p lica ­

tion of th e la ser m icroan alyser, m odel LM A -1 m a n u ­ factu red by th e E ast-G erm an firm C. Z eiss, J en a. C ri­ tica l rem arks are su p p lied by th e author w ith regard to a d v a n ta g es o f th e q u a lita tiv e and q u a n tita tiv e la ser an a ly sis in com parison w ith other a n a ly tica l m ethods.