Z A P I S K I 417
za w a rte je s t sied em stu d ió w : W. D j a k o w a „K on sp iracje w K r ó le stw ie P o lsk im w la ta c h 1839— 1845” b ęd ą ce w b r e w zastrzeżen iom au tora z w ię z ły m p rzegląd em za g a d n ien ia i w p ro w a d zen iem w p ro b lem a ty k ę tom u, M arii Ż m i g r o d z k i e j o E d w ard zie D em b o w sk im i w a r sz a w sk im „ p rzed w io śn iu ”, M arii J a n i o n o w a r sza w sk iej „ L ew icy ro m a n ty czn ej” i Jerzego S k o w r o n k a „P iotr Ś c ie g ie n n y a p o lsk i «p op u lizm rom an tyczn y»”. T rzy o sta tn ie te k s ty (F ran ciszk i R a m o t o w - s к i e j, B o le sła w a S z o s t a k o w i c z a i D ory K a c n e l s o n ) m ają ch arak ter p rzeg lą d ó w źród łow ych . N a u w a g ę za słu g u ją in fo rm a cy jn e a r ty k u ły o m a teria ła ch do d ziejó w p o lsk ich ze sła ń c ó w n a S y b e r ii p rzech o w y w a n y ch w a rch iw a ch S y b erii W schodniej a zw ła szcza Irk u ck u oraz P a ń stw o w y m A rch iw u m O kręgu C zityń sk iego, g d zie za ch o w a ły się źródła do lo s ó w sk a za n y ch na k ato rg ę n erczyń sk ą.
C zęść druga p rzyn osi b lisk o 70 n iep u b lik o w a n y ch d otych czas p rzek a zó w źródło w y ch , w w ię k sz o ś c i zezn ań śle d c z y c h a le i n ieco zw ią za n ej z n im i k oresp on d en cji u rzęd o w ej, k tóre z o sta ły p o g ru p o w a n e w e d le rozp ozn an ych o rg a n iza cji k o n sp ira cy jn y c h d zia ła ją cy ch w o m a w ia n y m ok resie. S ą tu w ię c źródła do d ziejó w Z w iąz k u w a r sz a w sk o -lu b e lsk ie g o G. G żow sk iego, A . G rossa, A. K a rp iń sk ieg o , K ółk a T. W ernera i J. K rzy w ick ieg o , K ółk a H. W ok u lsk iego, sp isk u k s. P. Ś cieg ien n eg o oraz jed n o p ism o d oty czą ce sp r a w y K arola L e v ito u x . N ie są to o c z y w iśc ie w s z y s t k ie źródła, k tóre udało się odszukać. O graniczona, i ta k opasła, o b jęto ść w y d a w n ic tw a z m u siła e d y to ró w do se le k c ji, której d ok on ał W. D ja k o w , w y b iera ją c te m a teria ły , k tóre ch a ra k tery zo w a ły się b o g a ctw em fa k to g ra fii. W stęp y p op rzed zające każd ą z w y o d ręb n io n y ch grup a k t a zw ła szcza za w arta w n ich ch a ra k tery sty k a zesp ołu , z k tó reg o p ochodzą oraz in fo rm a cje u m ieszczon e w p rzy p isa ch w sk a zu ją na te źródła, k tó re zo sta ły p o m in ię te w w y d a w n ic tw ie . T om o p atrzon y zo sta ł sta ra n n y m in d ek sem osób. W y d a w cy zap o w ia d a ją u k a za n ie się w k r ó tc e k o lejn eg o tom u serii, na k tóry n a leży o czek iw a ć z n iecierp liw o ścią .
A.B.
H en ry k К a m i e ń s к i, S ta n ś r e d n i i p o w s t a n i e , w y d a li W anda S t u m m e r i S te fa n K i e n i e w i c z , P a ń stw o w e W y d a w n ictw o N a u k ow e, W arszaw a 1982, s. 206.
T en w a ż n y fra g m en t sp u ścizn y jed n eg o z n a jw y b itn ie jsz y c h id e o lo g ó w p o l sk iej r ew o lu cy jn ej d em ok racji u ch o d ził za b ezp o w ro tn ie zatracon y; o d n a lezien ie w 1979 r. w B ib lio tece U n iw e r sy te tu W arszaw sk iego ręk o p isu poch od zącego ze zb iorów r a p p ersw ilsk ich u m o żliw iło n in iejszą ed y cję. „S tan śred n i i p o w sta n ie ” n a p isa n y z o sta ł w 1845 r. i w m y ś l in te n c ji au tora m ia ł b y ć w y d a n y n a em igracji, p od ob n ie ja k jeg o p op rzed n ie p race „O p ra w a ch ży w o tn y c h n arod u p o lsk ieg o ” i „ K atech izm d em o k ra ty czn y ”. K a m ień sk i p r z y w ią z y w a ł do teg o te k s tu dużą w a g ę , liczą c, że p om oże on w a g ita c ji do d ziałań sp isk o w y c h w a żn ej g ru p y o fic ja listó w d w o rsk ich i d rob n ych d zierża w có w . P od ob n ie ja k n iek tó re d o k u m en ty T o w a rzy stw a D em o k ra ty czn eg o P o lsk ieg o oraz in n e p race sa m eg o a u tora u ję ty je s t on w zn acz n ej c z ę śc i w fo rm ę p y ta ń i ob szern ych od p ow ied zi, tra k tu ją cy ch g łó w n ie o m iejscu „ stan u śr ed n ieg o ” w sp o łe c z e ń stw ie i jeg o ob o w ią zk a ch w p r z y g o to w y w a n iu w a lk i 0 n iep o d leg ło ść ojczyzn y. W sk ła d b ro szu ry w ch od zą ta k że „ U w agi, ra d y i n a u k i”, s w o is ty p od ręczn ik a g ita to ró w i org a n iza to ró w p rzy szłeg o p o w sta n ia ; św ia d czy on raz jeszcze o b y stro ści i p r z e n ik liw o śc i a m a to rsk ich o b serw a cji p sy ch o lo g iczn y ch 1 so cjo lo g icz n y c h K am ień sk iego.
418 Z A P I S K I
W y d a w n ictw o op atrzon e z o sta ło z w ię z łą p rzed m o w ą S tefa n a K i e n i e w i c z a , ch arak teryzu jącą ręk op is i o k o liczn o ści jeg o p o w sta n ia . P o m in ięto n a to m ia st ob szer n ie jsz e in fo rm a cje o autorze, z racji dosyć o b szern ej litera tu r y , która go dotyczy.
A.S.
L ajos L u k â c s , Th e V a t i c a n an d H u n g a r y 1846— 1878. R e p o r t s and
C o r r e s p o n d e n c e on H u n g a r y o f th e A p o s to l ic N u n cio s in Vie nna,
A k a d ém ia i K iadó, B u d ap est 1981, s. 795.
K siążk a sk ład a się z dw óch części; p ie r w sz a (s. 7—201) to obszerna rozpraw a (za ty tu ło w a n a „H istorical A n a ly sis”), om a w ia ją ca d zieje p a p ie stw a oraz K o ścio ła k a to lick ieg o w m on arch ii H ab sb u rgów w la ta c h 1846—1878. D a ty gran iczn e, w y zn aczające p o n ty fik a t P iu sa IX , p rzy jęte z o sta ły z u w a g i na o g ra n iczen ia d ostęp u do a r c h iw ó w w a ty k a ń sk ich . A u tora in te r e su je g łó w n ie p o lity k a S to lic y A p o sto l sk iej, k tórą p rzed sta w ia na szero k im tle w ło sk ie g o R isorgim en to i w y d a rzeń eu ro pejsk ich .
D ru gi w ą te k to k w e stie w ew n ą trza u stria ck ie: p o lity k a H a b sb u rg ó w w dobie W iosny L u d ów , rea k cji la t p ięćd ziesią ty ch X I X w ., b u d ow an ia d u a listy czn ej str u k tu ry m on arch ii i p ierw szeg o o k resu jej fu n k cjo n o w a n ia . S k ąd in ąd au tor sięg a n ieco dalej w stecz, u k azu jąc tra d y cje jó źefin iz m u i proces o d ch od zen ia od n ich . S y g n a liz o w a n e w ty tu le sp ra w y w ę g ie r sk ie p rezen to w a n e są d osyć w str z e m ię ź li w ie: w ie lk a p o lity k a zd ecy d o w a n ie w y p ie r a za g a d n ien ia zw ią za n e z K o ścio łem k a to lick im w k rajach K oron y św . S tefa n a . J e st to p o c z ę śc i w y n ik ie m dokonanej p rzez L u k a c s a se le k c ji m a teria łu . W o m a w ia n ej r o zp ra w ie w y k o r z y sta n o oprócz źród eł z A rch iw u m W atyk ań sk iego ta k że p a p iery a u stria ck ieg o M in iste r stw a S p ra w Z agran iczn ych p rzech o w y w a n e w H a u s- H o f- u nd S ta a tsa r c h iv w W iedniu, a rch i w a lia w y tw o r z o n e p rzez a d m in istra cję lo k a ln ą oraz d o k u m en ty z w ę g ie r sk ie g o A rch iw u m P r y m a so w sk ie g o w E sztergom .
D ruga część p u b lik a cji p rzy n o si 368 ra p o rtó w i listó w . K ilk a n a śc ie z n ich to in stru k cje i od p ow ied zi p rzesy ła n e do w ie d e ń sk ie j n u n cja tu ry p rzez w a ty k a ń sk ie g o ka rd y n a ła sek retarza stanu. R eszta to p ism a w y ch o d zą ce z W iednia; i tu dokonano d alek o id ą cej se le k c ji, jako że — ja k in fo rm u je au to r — z o k resu ob jętego jego b a d a n ia m i d och ow ało się ich około 10 000 (por. s. 16). L u k âcs o p u b lik o w a ł je in
e x te n s o ; w ło sk ie o ry g in a ły op a trzy ł a n g ie lsk im i reg esta m i. P r z y p isy z o sta ły zn a cz
n ie ogran iczon e z u w a g i na za w a rto ść r o zp ra w y w stę p n e j, w k tórej m .in. n a k re ślon o sy lw e tk i k oresp on d en tów . W to m ie zn ajd u ją się też p od ob izn y w ie d e ń sk ic h n u n cju szy i w y b itn ie jsz y c h d o sto jn ik ó w K o ścio ła w ę g ie r sk ie g o tej epoki.
W y d a w n ictw o zaw iera k ilk a p o lo n ik ó w . W rap ortach z 1846 r. je s t p arę w z m ia n e k o p rzy łą cz en iu do A u strii R zeczy p o sp o litej K ra k o w sk iej (n o ta b en e ich treść św ia d czy o w y k o r z y sty w a n iu n ie z b y t w ia ro g o d n y ch i chyba w y łą c z n ie o ficja ln y ch źródeł od n ośn ych in form acji: n u n cju sz V ia le p isze, że „ k lasy p ra cu ją ce” b. W ol n eg o M iasta K rak ow a z r ad ością p r z y ję ły za m ia n ę ty r a n ii p o lsk iej ary sto k ra cji na op iek ę rządu au striack iego; por. s. 222). W dw a la ta późn iej rap o rty w sp o m i n ają m a rg in eso w o a. sy tu a c ji G a lic ji pod czas W iosn y L udów . N ie sły c h a ć w n ich n a to m ia st ech p o w sta n ia sty czn io w eg o ; sk ą d in ą d do n in iejszej ed y c ji w e sz ło sto su n k ow o n ie w ie le te k s tó w z la t 1863— 1864. T ylk o sp orad yczn ie p isy w a n o z W iednia do W atyk an u o sy tu a c ji k a to lik ó w w R o sji — choć autor stw ierd za , że kraj ten, ja k ró w n ież p ro testa n ck ie p a ń stw a n ie m ieck ie, z n a jd o w a ły s ię w kręgu za in te r e so w a ń n a d d u n a jsk iej nuncjatu ry' P o tw ie r d z a ją to za w a rte w je j p ó źn iejszy ch rap ortach in fo rm a cje i o p in ie d oty czą ce p ru sk ieg o K u ltu rk am p fu .
