D o ro s z e n k i, co n a to k r ó l i r z ą d R z p lte j, czy b y ł a ja k a ś k o r e s p o n d e n c ja d y p lo m a ty c zn a w tej s p r a w ie z e le k to re m i co n a no ty R z p lte j o d p o w ie d z ia ł elek to r. N a p e w n o c z y te ln ik a z a in t e re s o w a łb y ta k m a ło zn a n y e p iz o d ze s to s u n k ó w D o r o s z e n k o —
P o ls k a .
N a za k o ń c ze n ie k ilk a d ro b n y c h u s te re k : w u w a d z e 27, s. 133 tek st r o s y js k i został n ie p o trz e b n ie z a o p a trz o n y w „ m ię k k i z n a k ” , p o d o b n ie w u w a d z e 133, s. 165 p r z y s ło w i e Fors-ten, też w u w a d z e 11, s. 175. N a s. 204 u k ła d m o s k ie w s k i c h y b a w 1667 r., a n ie w 1647. S p o ty k a się też k ilk a n ie d o p a trz e ń k o re k t o rs k ic h w tekście.
P o d a n e w re c e n z ji u w a g i, a r a c z e j życ zen ia , n ie u m n ie js z a ją d u ż e j w a rt o ś c i dzieła . Ż a ło w a ć t rze b a , że tej tak w a r t o ś c io w e j k s ią żk i u k a z a ło się t y lk o 400 e g z e m p la r z y . L o g ic z n a k o n s t r u k c ja całości, g r u n t o w n a a n a liz a o k re su , ja s n y styl, p r z e j r z y s t a n a r ra c ja , rz e c z o w e u w a g i k ry ty c z n e i p r z e k o n y w a ją c e s ą d y , d b a ło ś ć o p r z y - s tę p n o ść w y k ł a d u k la s y f ik u j ą tę p r a c ę do r z ę d u ce n n y c h i t r w a ły c h o s ią g n ię ć h is t o r i o g r a f ii p o ls k ie j. S ą d z ę , że n ie b ę d ę o d o so b n io n y , g d y s tw ie rd z ę , że h is to ry c y b ę d ą o c z e k iw a ć n o w y c h w y n i k ó w b a d a ń a u to ra n a d d a ls z y m i la ta m i s to s u n k ó w p o ls k o -r o s y js k ic h , k tó re ta k d łu g o p o z o s t a w a ły w za p o m n ie n iu . J a n P e rd e n ia J ó z e f J a s z o w s k i , P a m ię tn ik d o w ó d c y r a k ie tn ik ó w k on n ych . P r z e d m o w ą p o p r z e d z ił J e rz y Ł o j e k , In s ty t u t W y d a w n ic z y P A X , W a r s z a w a 1968, s. 235. W y d a n e p r z e d p a r u la t y w s p o m n ie n ia M a rc in a S m a r z e w s k ie g o 1 o ra z P r o t a L e l e w e l a 2, o b u o fic e ró w -n a p o le o ń c z y k ó w , p o te m u c z e s tn ik ó w p o w s t a n ia lis to p a d o w e g o , o state cz n ie o siad ły c h n a sta rość po t r u d a c h w o ja c z k i n a r o li — d o c z e k a ły się n ie ja k o u z u p e łn ie n ia w p a m ię t n ik u J ó ze fa J a sz o w sk ie g o . T e trzy p o z y c je łą c z y w ie le cech w s p ó ln y c h . P r z e d e w s z y s tk im z b ie ż n e są d a ty u ro d z in a u t o r ó w (J a s z o w ski i S m a r z e w s k i r o k 1788, L e l e w e l 1790). Id e n ty c z n e p r a w i e d a ty w s tą p ie n ia w s z e re g i w o js k K s ię s t w a W a r s z a w s k ie g o — k a m p a n ia a u s tria c k a . W s p ó ln y u d z ia ł w w y p r a w i e n a iM o s k w ę 1812, ra z e m w ró ż n y c h fo r m a c ja c h p r z e b y t a k a m p a n ia s a s k a 1613 r. L e c z p o n a p o le o ń s k ie j z a w ie r u s z e je d y n ie J a s z o w s k i po zo stan ie w sze - rë g a c h n o w e j o rg a n iz a c ji, tam ci d w a j w r ó c ą do c y w ila . W o j n a 1831 r. p r z y w o ła o chotniczo S m a r z e w s k ie g o p o d s z ta n d a ry n a r o d o w e , P r o t L e l e w e l zostan ie s ze fe m W y d z i a łu W o js k o w e g o p r z y R z ą d z ie N a r o d o w y m . U p a d e k p o w s t a n ia s p o w o d u je p o w r ó t trze ch d o d o m o w y c h p ie le s z y , g d z ie d o c z e k a ją s p o k o jn ie k o ń c a z ie m s k ie j w ę d r ó w k i . J e d y n ie z d a le k a d o c h o d z ą do nich echa e m ig ra c y jn e . P r z e ż y ją b u r z ę W io s n y L u d ó w i tr a g e d ię s ty c z n io w e g o p o w s t a n ia , s p is u ją c w s p o m n ie n ia m ło d o śc i.
L e c z p o m im o a n a lo g ii ile ż r ó ż n ią się in te le k t u a liś c i — m o żn a u ż y ć tego t e rm in u w o d n ie s ie n iu do iS m a rz e w s k ie g o (w ie r s z o p is ) i L e l e w e l a ( b ib l io f il) — w p o r ó w n a n iu z z a w o d o w y m o fic e r e m -a r t y le r z y s tą . Z r e s z t ą n a p o r ó w n a n iu tym „ d o w ó d c a r a k i e t n i k ó w ” b y n a jm n i e j źle nie w y c h o d z i. Jego p a m ię t n ik je st n ie ty lk o b o g a t y tre ś c ią , z a w ie r a sp o ro f a k t ó w m a ło lu b z g o ła w c a le n ie zn a n y ch , le cz z b liż a s ię f o r m ą do w s p o m n ie ń G a je w s k ie g o i G a w r o ń s k ie g o . J a k o a b s o lw e n t, a n a stę p n ie w y k ła d o w c a s z k o ły w o js k o w e j, J a s z o w s k i g ó r u je fa c h o w o ś c ią n a d lin io w y m i o fic e ra m i p ie c h o t y i ja z d y . J e go p a m ię t n ik je st p o za p a rt ią czysto m ilit a r n ą c e n n y m p r z y
c z y n k ie m do ep o k i p a s k ie w ic z o w s k ie j, do ż y c ia i o b y c z a ju , n ie t y lk o w o js k o w e g o , z a r ó w n o na p r o w in c ji w i e js k ie j, j a k i w w ie lk o m ie js k ie j stolicy.
•D w a d z ie śc ia z g ó r ą la t u c ią ż liw e j b e z p r z e s a d y , p r a c o w it e j s łu ż b y w o js k o w e j p o p rz e d z o n e j s o lid n y m i w s z e c h s t ro n n y m p r z y g o t o w a n ie m n a u k o w y m u fo r m o w a ło
1 P a m ię tn ik 1809— 1831, w y d . F r. S a w i c k a , W r o c ła w 1062.
s w o is t y ty p ż o łn ie rz a -z ie m ia n in a . P r a k t y k a s p o rz ą d z a n ia u r z ę d o w y c h r a c h u n k ó w i r a p o r t ó w p r z y d a ła s ię w d r u g ie j, p r y w a t n e j ep oce ż y c ia w p r a c y n a r o li, w c h a r a k t e r z e a g ro n o m a , do k tó re g o to z a w o d u p r z y s t ą p ił z w r o d z o n ą su m ie n n o ścią. P r z e z c a łe ż y c ie u z u p e łn ia ł s w ą w ie d z ę le k t u r ą z r ó ż n y c h d z ied zin , co s ta n o w i c h y b a w o w y c h czasaoh dość n ie p rz e c ię tn e z ja w is k o . „ R e w o lu c ja ” 1830/31 (zn a m ie n n e , iż J a s z o w s k i ja k b y u n ik a o k re ś le n ia — p o w s t a n ie ) d o k o n a ła m e ta m o rfo z y — ś w ie t n y a r t y le r z y s t a p r z e m ie n ił się w p o s t ę p o w e g o r o ln ik a . Ż o n a t y p o d k o n iec k a r ie r y w o js k o w e j, n a b y ł s p o ry , p r a w i e 3 0 -w łó k o w y m a ją t e k , W o lę Ł y c h o w s k ą , w y c h o w a ł p ię c io r o dzieci, u m o ż liw ił im u k o ń c z e n ie s z k ó ł i dość h o jn ie w y p o s a ż y ł. P o d c z a s g d y w i e lu z je g o b y ły c h to w a r z y s z y b r o n i m a rn ia ło , często k le p ią c b ie d ę w tu ła c tw ie n a o b c z y ź n ie lu b p ę d z iło ja k ż e j a ło w e ż y c ie w k r a j u , 'b y ł J a s z o w s k i ja k b y p r e k u r so re m „ p r a c y o rg a n ic z n e j” na w i e le je szcze la t p r z e d s ty c z n io w y m p o w s ta n ie m . „ D z ie c io m s w o im n a (pam iątk ę w r a z z b ło g o s ła w ie ń s t w e m d a ję n in ie js z y p a m ię t n ik ” — ta k ą do ść t r a d y c y jn ą d e d y k a c ją ro z p o c z y n a J a s z o w s k i s w ó j p a m ię tn ik , p i s a n y w w i e k u p o d e s z ły m . J e d n a k d o m y ś la ć s ię n a le ży , iż k o rz y sta ć m u s ia ł z d a w n i e j s zy ch notât, z „ D z ie n n ic z k a ” i „ B ie g u ż y c ia ” , o k tó ry c h w s p o m in a .
U r o d z o n y w z a b o rz e a u s tria c k im w ś re d n io za m o ż n e j ro d z in ie s zla c h e c k ie j, u c z ę s z c z a ł do g im n a z ju m w P r z e m y ś lu , n a stę p n ie do u n iw e r s y t e tu lw o w s k ie g o , c e lo w a ł w m ate m aty c e, r o z c z y tu ją c się je d n o c z e ś n ie w k la s y k a c h ła c iń s k ic h , u p r a w i a ją c fe c h tu n e k i ja z d ę k on n ą. B y ł w 1809 r. ś w ia d k ie m k r ó t k o t r w a łe g o z a ję c ia L w o w a p rz e z p o ls k ą k a w a l e r i ę i to s k ło n iło go do r y z y k o w n e g o p rz e k ro c z e n ia g r a n ic y K s i ę s t w a W a r s z a w s k ie g o . M im o w o li p r z y p o m in a ją się p e ry p e tie C e d r y i O lb r o m s k ie g o z „ P o p i o łó w ” . Z o s t a je w 18il0 r. k a d e te m w w a r s z a w s k i e j S z k o le E le m e n t a r n e j A r t y le r i i i In ż y n ie r ó w . W s p o m n ie n ia J a s z o w s k ie g o o p o w y ż s z e j u czeln i, ja k n a jle p sz e , p rz e c z ą z g r y ź liw e j o p in ii o S z k o le z b y t w y m a g a ją c e g o gen. K o ła c z k o w s k i e g o 3. Już 20 m a r c a 1811 u z y s k u je J a s z o w s k i s z lif y p o r u c z n ik a . O d k o m e n d e r o w a n y do t w i e r d z y c z ę sto c h o w s k ie j s ty k a się w p o c z ą tk a c h 18M r. z p r z e je ż d ż a ją c y m k r ó le m w e s t f a ls k im H ie ro n im e m , co b y ć m o ż e m ia ło z w ią z e k z p r z y d z ie le n ie m m ło d e g o p o r u c z n ik a do s zta b u ge n . A l l i x w V I I I k o r p u s ie W ie l k ie j A r m i i , w ła ś n ie w e s t fa ls k im . K o le g u j e tam z W o jc ie c h e m C h rz a n o w s k im , p r z y s z ły m g e n e ra łe m 1831 r. P o w ie lc e n ie fo rtu n n y c h o p e ra c ja c h k r ó la H ie r o n im a p r z e c iw B a g r a t io n o w i p o w r a c a J a s z o w s k i do p o ls k ie g o V k o r p u s u ks. J ó z e fa i zo s ta je p o d k o m e n d n y m nie k o g o in n ego , ja k p łk . S o w iń s k ie g o . P o d M o ż a js k ie m je st n a o c z n y m ś w ia d k ie m o k a le c z e n ia S o w i ń s k ie g o , p rz e c h o d z i d r a m a t z a ję c ia M o s k w y , o d w r o t u i B e r e z y n y . J a k w i e l u in n y c h o d c h o r o w a ł cię żk o J a s z o w s k i w y p r a w ę m o s k ie w s k ą w W a r s z a w i e (ty fu s ). D z ię k i t r o s k li w e j o p iece z a p r z y ja ź n io n e j r o d z in y w a r s z a w s k ie j p r z y s z e d ł do z d r o w ia . R e k o n w a le s c e n c ję o s ła d z a ła m u m ło d a s u b re tk a , k tó r ą w s p o m in a , p o d o b n ie zresztą, j a k i in n e k o b ie ty , z r z e w n ą c zu ło śc ią. C a ła m ło d o ś ć J a s z o w s k ie g o b y ła , ja k sam p r z y z n a je , w y p e łn io n a ro m a n ty c z n y m i p rz y g o d a m i. „ T r z e b a w y b a c z y ć sta rco m , k tó r z y ż y ją ju ż ty lk o p a m ią t k a m i” — p is z e m e la n c h o lijn ie , k o m e n tu ją c d a le j, iż „ o fic e r w k a ż d y m k r a ju , z w ła s z c z a w ó w c z a s p o ls k i, a lb o s ię b ił, a lb o k o c h a ł” .
P o k a m p a n ia c h 1613 i 1814 r., ju ż ja k o k a w a le r L e g i i H o n o r o w e j, w r a c a do k r a ju . P o m im o , iż n a r z e k a na „ b r u t a ls t w o ” W . K s . K o n s ta n t e g o , u z y s k u je a w a n s e i n a g r o d y i ja k o ś d o ch o d zi do ła d u z in s p e k c ja m i a d iu t a n t ó w c e sa rze w ic z a , k tó ry c h o p in ia d e c y d o w a ła o lo s ie n ie je d n e g o n a p o le o ń c z y k a . I n ic ja t y w a J a s z o w s k ie g o z o r g a n iz o w a n ia k u r s ó w d o k s z ta łc a ją c y c h d la p o d o fic e r ó w b a t e rii d a ła m u a w a n s na k a p ita n a , p o w o ła n ie n a w y k ł a d o w c ę w S z k o le P o d c h o r ą ż y c h A r t y le r i i, a n ie b a w e m i w n a jw y ż s z e j u c z e ln i w o js k o w e j K r ó l e s t w a — S z k o le A p li k a c y jn e j. S k ą p y w p o c h w a ła c h K o ła c z k o w s k i, d y re k to r n a u k S z k o ły , p is ze o J a s z o w s k im : „ O fic e r ten n a le ż a ł do n a jw y k s z ta łc e ń s z y c h s w o je j b r o n i, w y m o w a je g o b y ł a p ły n n a , w i a d o m o śc i i d o ś w ia d c z e n ie n ie za p rze c zo n e . T r u d n o b y ł o le p s z y u c zy n ić w y b ó r ” . U k o r o
n o w a n ie m k a r ie r y p o d K o n s ta n ty m b y ła n o m in a c ja n a d o w ó d c ę r a k ie t n ik ó w k o n nych . B y ła to ś w ie ż o z a p r o w a d z o n a (n a w z ó r a n g ie ls k i i a u s t ria c k i) b r o ń w naszej a rm ii. C ie k a w e , iż J a s z o w s k i nie e n t u z ja z m o w a ł się ty m n o w a t o r s t w e m i b a r d z o k ry ty c z n ie o cen ia tec h n ic zn e w a l o r y „ r a k ie t ” p o ls k ic h i k o n s t r u k c ję „ łó ż ” ( w y rz u tn i). T o te ż nic d z iw n e g o , iż p o w y b u c h u lis to p a d o w y m k a p it a n J a sz o w sk i p r o p o n u je K o m is ji R z ą d o w e j W o j n y za m ia n ę r a k ie t n ik ó w k o n n y c h n a b a t e r ię 3 a r t y le r ii le k k o k o n n e j. Z o s t a je je j d o w ó d c ą 24 sty c z n ia 1831. P o d G r o c h o w e m c z y n n i s ą ty lk o r a k ie t n ic y p ie s i k a p ita n a S k a ls k ie g o . „ W ż a d n e j k a m p a n ii ty le r a z y z d z ia ł do n ie p r z y ja c ie la nie p a liłe m , ile w tej, b o aż d ziesięć r a z y z a r t y le r ią r o s y js k ą się b iłe m ” — p isze p a m ię tn ik a rz . C h o ć a w a n s o w a ł J a s z o w s k i n a m a jo r a (6 lu te g o 1831), n a p o d p u łk o w n ik a (14 lip c a ), choć o z d o b io n y został k rz y ż e m zło ty m V ir t u t i M i l i t a r i 4, o k tó ry ta k z a b ie g a ł s w e g o czasu u ks. J ó ze fa — o o statn ie j w o jn ie , w k t ó re j b r a ł u d z ia ł, p is z e s to s u n k o w o m a ło i z m n ie js z ą w e r w ą n iż o k a m p a n ia c h n a p o le o ń sk ich . O d c z u w a się m o że cich y , n ie w y p o w ie d z ia n y , a w s p ó ln y d la w i e l u k o n s ta n ty n o w s k ic h d o w ó d c ó w je d n o ste k , ża l za u tra c o n ą n a z a w s z e p o z y c ją s p o łe c z n ą , ja k ą cie sz y li się o fic e ro w ie w K r ó le s t w ie P o ls k im , za p r a c ą p e d a g o g ic z n ą z t a k im z a m iło w a n ie m p r o w a d z o n ą . Z a z n a c z y ć trze b a, że n ie m a ło w a ż n a b y ła u tra t a d o c h o d u z a d m in is tra c ji o d d z ia łu , k t ó ry p o z w o lił J a s z o w s k ie m u n ie t y lk o n a u t r z y m y w a n ie n a k oszt w ła s n y n ie e ta to w e j k a p e li p ó ł-b a t e r ii, lecz ta k że n a k u p n o m a ją t k u z ie m sk ie go . J e go p o cz u cie h o n o ru w o js k o w e g o i k a rn o ś c i z a w o d o w c a ja k się w y d a je n ie m o g ło się p o g o d z ić z a t m o s fe rą in s u re k c y jn ą . D o w o d e m je g o zn ie c h ę c e n ia b y ło p rz e k a z a n ie d o w ó d z t w a 3 b a t e rii m a j o r o w i P u z y n ie (15 w r z e ś n ia ) i o b ję c ie f ik c y jn e j ju ż w ła ś c iw i e k o m e n d y n a d p a rk ie m r e z e r w o w y m . N ie b y ł J a s z o w s k i ś w ia d k ie m , ja k je g o b a t e r ia ostatn ie s w e ła d u n k i w y s t r z e liw a ł a p o d Ś w ie d z ie b n ą <4 p a ź d z ie r n ik a ), b o ju ż 30 w r z e ś n ia p o p r o s ił o d y m is ję i p o w r ó c ił do z a ję te j p rz e z P a s k ie w ic z a W a r s z a w y w r a z z c zte re m a o fic e ra m i b y ły c h r a k i e t n i k ó w 5. P o p o n o w n y m zło że n iu p rz y s ię g i n a w ie r n o ś ć N a jja ś n ie js z e m u M i k o ł a j o w i — p is ze — „ p r z y b y łe m do m o je j w io s k i w d z ie ń 14 p a ź d z ie rn ik a 1831 r . ” . N a p r z e d s t a w ie n ie ge n . R a u te n s tra u e h a p rz y z n a n o J a s z o w s k ie m u 150 r u b li, tj. 1000 zł ro c z n e j za p o m o g i. A l e i b e z te g o w s p a r c ia J a s z o w s k i d a ł s o b ie d o s k o n a le ra d ę , w p r o w a d z a j ą c u le p s z e n ia w r o ln i c tw ie , w r a c jo n a ln e j h o d o w li b y d ła , a z w ła s z c z a o w ie c . D o c h o d y b y ły n ie złe, g o s p o d a r k a J a s z o w s k ie g o b u d z iła p o d z iw w o k o licy . T a k b y ło do 1859 r., k ie d y s p rz e d a ł W o lę Ł y c h o w s k ą je d n e m u z s y n ó w , p r z e n ió s ł się n a s ta łe do W a r s z a w y . P r z e b o la ł ś m ie rć c ó rk i i je d n e g o z s y n ó w , po k tó re g o zg o n ie w y r y w a m u się b o le s n y o k rz y k : „ A c h w o la łb y m , ż e b y b y ł w b o ju z a b r a c i p o le g ł. A l e n ie s z c z ę ś liw i P o la c y i tej p o c ie c h y n ie m a j ą t u ła ją c się po o b c y c h z ie m ia c h i w a lc z ą c za c u d z e s p r a w y ” .
P o c ie s z a się, że d w a j p o z o s ta li p r z y ży c iu sta n ro ln ic z y o b ra li. „ G d y b y u n iw e r s y te t b y ł is tn ia ł i w o js k o n a r o d o w e , ja k b y ło p r z e d r e w o lu c ją , k a ż d y z nich b y łb y p o s z e d ł ś la d e m m o im , tj. p o sk o ń c ze n iu u n iw e r s y t e tu b y ł b y o d b y ł w o ja c z k ę , bo tyle m a ją w s o b ie życ ia, e n e r g ii i m iło ś c i o jc z y z n y ” .
Ż y ją c stateczn ie i w d o sta tk u z żo n ą w W a r s z a w ie , c h w a li w s z e lk ie d o go d n o ści w ie lk ie g o m ia s ta . K o ń c z y p a m ię tn ik o p ty m isty c zn ie . P r z e w i d u je , że w c z e ś n ie j czy p ó ź n ie j m u s i n a stą p ić o d ro d z e n ie P o ls k i i t r w a ły p o k ó j w E u ro p ie . U m i e r a w 1865 r.
In t e re s u ją c e są p r z y p ie k i a u to ra z je g o r o z w a ż a n ia m i fa c h o w y m i o a r t y le r ii o ra z s y lw e t k a m i t o w a r z y s z ó w b ro n i. W o cen ach je st m o że n ie k ie d y z b y t s u b i e k t y w n y . W o g ó le w s ą d a c h o g e n e r a lic ji 1831 r. je st n a d e r p o b ła ż liw y , b a r d z ie j o stro k r y t y k u je b e z p o ś re d n ic h z w ie r z c h n ik ó w . S a m zaznacza, iż „ p rz y k ro m i, że nie m o g ę o w s z y s tk ic h d o b rz e m ó w ić ”.
* N r 1105 z 17 k w ie tn ia 1831.
5 A G A D , akta K o m isji R ząd o w ej W o jn y , sy gn . 479. P o r. też B . G e m b a r z e w s k i , R o dow ody pu łków p olsk ich i oddziałów rów n orzęd n y ch 1717—1831, W a r s z a w a 1Є25, s. ftl n. i Xiąga pa m iątkow a w 50 ro c zn ic ę pow stania 1830 r., L w ó w 1881, s. 31.
N i e b e z w a r t o ś c i są też b u d ż e ty d o m o w e z k o s z ta m i u t rz y m a n ia w W a r s z a w ie w la ta c h 1860— 1862. D o b ó r ilu s t r a c ji n a d e r t r a fn y : p o za fo t o g r a fia m i a u to ra są to d o b re r e p r o d u k c je m ilit a r ió w z e p o k i K s ię s t w a i K r ó l e s t w a . D o d r u k u s ta ra n n ie p a m ię tn ik p r z y g o t o w a ł ł w s tę p e m o p a t r z y ł J. Ł o j e k . Z b ę d n y je st ty lk o n ie c ie k a w y r o z d z ia ł X X I o k a m p a n ii 1815 r., w k t ó r e j J a s z o w s k i nie b r a ł p rze c ie ż u d z ia łu . I n d e ks osó b tro c h ę n ie d b a ły . Z a k r a d ły się n ie śc isło śc i lu b n ie d o m ó w ie n ia . N p . B a r k - la w i u s z to J o h n B a r k la y , B o n a p a rt e H ie r o n im to nie m a r s z a łe k lecz k r ó l W e s t fa lii, d a le j p r z y je d n y c h n a z w is k a c h są sto p n ie i go d n o śc i, p r z y in n y c h nie m a ich, n ie k tó re o so b y p o d a n e b e z im ie n ia . O c z y w iś c ie te d r o b n e n ie d o k ła d n o ś c i w n ic zy m nie p o m n ie js z a ją w a r t o ś c i ce n n ej p o z y c ji p a m ię tn ik a rs k ie j.
M ie c z y s ła w C h o jn a c k i
W i e s ł a w B a l c e r a k, P o lity k a zagran iczna P o ls k i w d o b ie Loca rn a , Z a k ł a d N a r o d o w y im . O s s o liń s k ic h — ■ W y d a w n ic t w o , W r o c ła w — W a r s z a w a — K r a k ó w 1967, s. 244.
M o n o g r a fic z n a p r a c a W i e s ł a w a B a l c e r a k a o p o lity c e za g ra n ic z n e j P o ls k i w d o b ie L o c a r n a d a je n a m s z c z e g ó ło w y o p is· p o c z y n a ń d y p lo m a c ji p o ls k ie j n a tle ó w c z e s n e j s y t u a c ji m ię d z y n a ro d o w e j w E u ro p ie , d o rz u c a ją c s ze re g ce n n y c h u z u p e łn ie ń do n ie lic z n y c h ist-niejących n a ten tem a t o p ra c o w a ń . D o b a L o c a r n a to ro k 1925, k tó ry a u to r p o p r z e d z ił o p ise m w y d a r z e ń r o k u 1924 i po k tó ry c h a n te c e d e n c je s ię g a ł z k o le i aż do tra k ta tu w e r s a ls k ie g o , a z a k o ń c z y ł na p r z e d s t a w ie n iu d e b aty s e jm o w e j w P o ls c e n a d r a t y fik a c ją t r a k t a t ó w lo k a rn e ń s k ic h w m a rc u 1926 r.
P r a c ę ro z p o c z y n a r o z d z ia ł o s y tu a c ji m ię d z y n a ro d o w e j w p r z e d e d n iu L o c a r n a ; .a uto r o p is u je s to s u n k i w e w n ę t r z n e F r a n c ji, W i e l k i e j B r y t a n ii i N ie m ie c , a na ic h tle p o lit y k ę z a g ra n ic z n ą ty c h p a ń s tw . W r o z d z ia le d r u g im a u t o r d a je b a r dzo d o k ła d n y o b ra z s y tu a c ji w e w n ę t r z n e j w P o ls c e o ra z p r z e d s t a w ia sto su n ek P o l s k i do ta k ic h p a ń s tw , ja k F r a n c ja , W i e l k a B ry t a n ia , L i t w a , Z S R R , C z e c h o s ło w a c ja , N ie m c y , R u m u n ia , a p o n a d to do W o ln e g o iM iasta G d a ń s k a .
K o n s tr u k c je tyc h d w ó c h p ie r w s z y c h r o z d z ia łó w p o w t ó r z ą się w r o z d z ia ła c h n a stę p n y ch , o p is u ją c y c h w y p a d k i c h ro n o lo g ic zn ie p ó źn ie jsze . I ta k np. k o n s tr u k c ja r o z d z ia łu d ru g ie g o , p r z e d s t a w ia ją c a sto su n ek P o ls k i do in n y c h p a ń s t w e u ro p e js k ic h , u w id o c z n i się w ro z d z ia le I I I i V . K o n s t r u k c ja r o z d z ia łu p ie r w s z e g o p o d k r e ś la ją c a istn ie n ie w s p ó łz a le ż n o ś c i s to s u n k ó w w e w n ę t r z n y c h i p o lit y k i z a g ra n ic z n e j w d a n y m p a ń s tw ie b ę d z ie z a s to s o w a n a ta k że p r z y o p is y w a n iu z d a rz e ń p ó ź n ie js z y c h ja k np. w ro z d z ia le V I , p r z y p o d k r e ś la n iu w p ł y w u n a s t r o jó w r e w iz jo n is t y c z n o -n a c jo - rralisty czn ych w 'N ie m cz ec h n a g a b in e t k o a lic y jn y k a n c le rz a L u t h e r a (s. 154).
C h ro n o lo g ic z n ie a u to r p o d z ie lił o k re s o p is y w a n y c h w y d a r z e ń n a p ię ć p o d o k r e - s ó w : A . od r o k u 1924 (z a n te c e d e n c ja m i s ię g a ją c y m i aż do t r a k t a tu w e r s a ls k ie g o ) do 16 c z e rw c a 1925 r., tj. do m o m e n tu w r ę c z e n ia S t re s e m a n n o w i no ty fr a n c u s k ie j .sta n o w ią c e j o d p o w ie d ź n a n ie m ie o k ą p ro p o z y c ję z 9 lu te g o 1925 w s p r a w ie z a w a rc ia p a k tu b e z p ie c z e ń s tw a n a d R e n e m ((ro zd zia ły I — I I I ) ; B . od 16 c z e rw c a 1925 do 31 sie rp n ia 19.25, w k tó ry m to d n iu K o m ite t P o lity c z n y R a d y M i n is t r ó w R P u c h w a lił w y ty czrŕe d la .polityki -rządu p o ls k ie g o o d n o śn ie r o k o w a ń o p a k t b e z p ie c z e ń stw a (ro z d z ia ły I V — V).; C . od 1 w r z e ś n ia 1925 do 29 w r z e ś n ia 1925, tj. do z a k o ń cze n ia w iz y t y k o m is a rz a s p r a w z a g ra n ic z n y c h ZSR jR , C z ic z e rin a , w W a r s z a w i e (ro z d z ia ł V I ) ; D . od 5 p a ź d z ie rn ik a 1925 d o 16 p a ź d z ie rn ik a 19)25, tj. k o n fe r e n c ja w L o c a r n o (ro z d z ia ł V I I ) ; E. o k re s p o lo k a rn e ń s k i (ro z d z ia ł V I I I ) .
tíra c a nie ty lk o p r z e d s t a w ia naim d y p lo m a t y c z n e z m a g a n ia n a ó w c z e s n e j a r e n ie p o lit y k i m ię d z y n a r o d o w e j, k tó ry c h fin a ł s ta n o w iły tra k ta t y lo k a rn e ń s k ie , ale r ó w n i e ż n a ś w ie tla ich g e n e zę w r a z z ich lo g ic z n y m i p o w ią z a n ia m i i k o n s e k w e n c ja
!["Wostoczno-prusskaja operacja w cifrach", "Wojenno-Istoriczeskij Żurnał" nr 2, 1965 : [recenzja]]()