Skład osobowy wolnomularstwa polskiego II Rzeczypospolitej (Wielka Loża Narodowa)

L U D W IK H A SS

Skład osobowy wolnomularstwa polskiego II Rzeczypospolitej

(Wielka Loża Narodowa)

W olnomularstwo polskie odrodziło się w 1910 r., kiedy w Warszawie

została założona loża „W yzwolenie”, podległa W ielkiemu Wschodowi

Francji w Paryżu. Dała ona początek kilku innym lożom 1. Na nieco szer­

szą skalę rozwinęła się polska gałąź „sztuki królew skiej” — jak wolno­

mularstwo siebie czasami wzniośle nazywało — dopiero w II Rzeczy­

pospolitej. Widocznym tego przejawem było utworzenie w 1920 r. przez

osiem niedawno powstałych lóż ich związku, czyli, według terminologii

wolnomularskiej, ob ed ien cji2. Przyjęła ona nazwę Wielka Loża „Polacy

Zjednoczeni” (posługiwała się też jej wariantem Wielka Loża Polski „Po­

lacy Zjednoczeni”, zaś od 1926 r. w ystępowała jako Wielka Loża Naro­

dowa „Polacy Zjednoczeni”) 3. Na początku 1930 r. przemianowała się

definityw nie na Wielką Lożę Narodową Polski, która 26 października

1938 r. powzięła uchwałę o samorozwiązaniu i zarazem rozwiązaniu,

czyli — według terminologii wolnomularskiej — uśpieniu wchodzących

w jej skład l ó ż 4.

Do tych placówek, zwanych też warsztatami, należeli w szyscy przy­

jęci w nich do wolnomularstwa, zaś ci z tego grona, którzy uzyskali w yż­

sze stopnie wtajem niczenia obrządku szkockiego dawnego i uznanego —

innego obrządku (rytu) wolnomularskiego w ramach W ielkiej Loży nie

praktykowano — tj. od czwartego po najwyższy, trzydziesty trzeci, nale­

żeli zarazem do tzw. lóż w yższych stopni (loże doskonałości, kapituły,

areopagi itp.). Dla nich najwyższą instancją była powołana do życia rów­

nież w 1920 r. Rada Najwyższa 33 i ostatniego stopnia Obrządku Szkockie­

go Dawnego Uznanego na Polskę, jak brzmiała nazwa wyryta na jej

pieczęci (niekiedy występowała oficjalnie jako Rada Najwyższa na Polskę

33 i ostatni stopień Obrządku Szkockiego Dawnego Uznanego). Również

i ona zakończyła działalność w 1938 r . 5 Z kolei 24 listopada t. r. został

ogłoszony w nr 91 „Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” dekret

Prezydenta RP „O rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich”. W ten sposób

1 L. H a s s , A m b ic je , ra c h u b y , r z e c z y w is to ś ć . W o ln o m u la rstw o w E u ropie Ś ro d ­

k o w o -W s c h o d n ie j 1905— 1928, Warszawa 1984, s. 82—85.

‘ Tamże, s. 227—228.

» BUW, Akc. 2759, Akc. 2865b, Akc. 2861.

4 L. H a s s , Z a sa d y w g o d zin ie p ró b y . W o ln o m u la rstw o w E u ro p ie S r o d k o w o -

-W sc h o d n ie j 1929— 1941, Warszawa 1987, s. 71, 196—197; BUW, sygn. 1532, poz. 10, k. 9: relacja S. Stempowskiego, grudzień 1938 r.

5 L. H a s s , A m b ic je , s. 227; tenże, Z a sa d y , s. 196; T ra n sa ctio n s o f S u p re m e

C o u n cil 33° o f th e S o u th e r n J u risd ic tio n o f th e U S A S e ss io n o f 1932 [Washington 1939], s. 92.

52Ô L U D W IK H A S S

zamknął się m iędzywojenny rozdział dziejów wolnomularstwa polskiego

oraz wolnomularstwa w ogóle w Polsce m iędzywojennej.

Ustalenie na podstawie w miarę wiarygodnych źródeł jego składu oso­

bowego, zwłaszcza skupionego w warsztatach W ielkiej Loży, nie służy

jedynie zaspokojeniu ciekawości, kto ze znanych osobistości II Rzeczypo­

spolitej chadzał w obrzędowym fartuszku, ani nawet tylko wzbogaceniu

informacji biograficznych o charakterystyczny szczegół. Badacza intere­

suje udział konkretnych osób w życiu lóż przede wszystkim ze względu

na związek tego z szerszym kontekstem społecznym i politycznym. Obe-

diencja polska, jakkolwiek w porównaniu z zachodnimi nader nieliczna,

usiłowała bowiem oddziaływać na życie publiczne i w niektórych latach

jej w pływ na niektóre jego dziedziny był spory, nawet nieproporcjonal­

nie w ielki w zestawieniu z liczbą członków. Nie bez znaczenia jest więc

rozeznanie w jej możliwościach kadrowych.

W M iędzywojniu etykietkę „masona” przyklejono w ielu znanym po­

staciom życia publicznego, po czym ich takie czy inne zachowanie w kon­

kretnej sprawie wyjaśniano przynależnością organizacyjną. Tego rodzaju

interpretacje już ówcześnie nieraz spotykało się w prasie, później w opu­

blikowanych wspomnieniach. W ersje te okazują się niezmiernie żywotne,

w niejednym przypadku stały się prawie nie kwestionowanym źródłem

dla badaczy przeszłości. Stąd wzięło się np. uporczywe traktowanie w y ­

bitnego historyka i działacza politycznego Szymona Askenazego jako

eksponenta działań lóż 6. Znamienne, że w tym przypadku — jak i w kil­

ku analogicznych — liczne przeczące temu wypowiedzi, w tym również

prom inentnych wolnomularzy, bądź uchodzą uwadze 7, bądź też dopatruje

się w nich manewru, mającego ukryć rzeczywisty stan rzeczy. W nie­

jednym przypadku wiarygodność tego rodzaju w ątpliw ych informacji

podbudowywała wysoka pozycja polityczna ich autorów. Dotyczy to m. in.

pewnych oświadczeń Romana Dmowskiego. Niekiedy uzupełniał je szcze­

gółam i — będącymi raczej jego przypuszczeniami — które kazały wierzyć,

że podający je jest w problematyce dogłębnie zorientowany 8. Trudno też

1 M .in . A. M a r y 1 s к i, B ia ły fa r tu s z e k , „Gazeta W arszaw sk a” n r 142 z 18 m aja 1929, s. 4; Z. W .[a s i 1 e w s к i], O je d n y m z ż y w o tó w g in ą c e j e p o k i „M yśl N arod ow a” nr 28 z 1935, s. 44; ten że, N a w id o w n i, tam że nr 51 z 1936, s. 806.

7 K o m p eten tn y w tej sp raw ie A . S tru g w io sn ą 1929 r. w p ry w a tn ej rozm ow ie p o w ied zia ł d zien n ik arzow i K on rad ow i O lch ow iczow i, że A sk en a zy do w o ln o m u ­ la rstw a n ie należał. K. O l c h o w i c z , W sp o m n ien ia i r e fle k s je , „Za i p rzeciw ” n r 50 z 13 grudnia 1964, s. 11. In n y adept, J. W asow sk i, o św ia d czy ł w ted y w druku: „W brew w ie lo le tn im plotk om prof. S zy m o n A sk en a zy n ig d y do żadnej lo ży m asoń ­ sk iej n ie n ależał, co n iejed n o k ro tn ie stw ierd za ł w rozm ow ach ”. W i d z [J. Wa ­ so w sk i], R e w e la c ja , „Epoka” n r 141 z 25 m aja 1929, s. 3. W yb itn y p u b licy sta i p rzy­ w ód ca w o ln o m u la rzy a u stria ck ich — k oresp on d u jący z E. K ipą — E u gen L en n h o ff u b o lew a ł, że o Ł u k a siń sk im n u r p ro fa n e F orsch er sin d d e m S c h ic k sa l d ie s e s M an­ n e s n a ch gegen gen . E. L e n n h o f f , U b e r sla w isc h e F re im a u re re i, „D ie d rei R in g e” n r 29, z 1930, s. 29. Zob. te ż op in ię k o m p eten tn ej w tej sp raw ie, jako tow arzyszk i życia S. S tem p o w sk ieg o , M. D ą b r o w s k i e j (D zie n n ik i 1933— 1945, W arszaw a 1988, s. 287) i E. K i p y (S tu d ia i s z k ic e h is to ry c z n e , W rocław 1959, s. 206). Por. J. P a j e w s k i , P rze s zło ś ć z b lisk a . W sp o m n ien ia , W arszaw a 1983, s. 136.

9 R. D m o w sk i su g e sty w n ie z a p ew n ia ł sw o ich rozm ów ców , że u czestn icy F ron ­ dy (1908) i S e c e sji (1911) i in., k tó rzy od L ig i N arodow ej od eszli, „od d łu ższego już czasu b y li m aso ń sk im i a g en ta m i w obozie n a ro d o w y m ”. J. D r o b n i k , K o re sp o n ­ d en cja , „W iadom ości” (Londyn) nr 40 z 1 p aździernika 1961, s. 6. O n ied a w n y m prezyd en cie, S. W ojciech ow sk im , p o w ied zia ł 26 grudnia 1926 r. h isto ry k o w i lite ­ ratury W a cła w o w i B orow em u , że to „m ason z lo ży a n g ie lsk ie j”, co znając w o ln o - m u la rsk ie sto su n k i a n g ielsk ie je s t raczej m ało praw dopodobne. W. B o r o w y , O Ż e ro m s k im , W arszaw a 1960, s. 264.

W O L N O M U L A R S T W O P O L S K I E II R Z E C Z Y P O S P O L IT E J _{5 2 1}

było wątpić w podobne zapewnienia — naw et jeśli brzmiały arcysensa-

cyjnie — skoro ich autorem był ktoś znany i publicznie przyznający się

do uzyskania wysokich wtajem niczeń wolnomularskich, jak w przypadku

eks-premiera i profesora uniwersytetu, Leona Kozłowskiego. Wskazał on

zaś m. in. na osoby, których przynależność do loży trudno dawała się

pogodzić, zwłaszcza w warunkach polskich, z ich orientacją światopo­

glądową i polityczną, m. in. na Stanisława Strońskiego i Ignacego Pa­

derewskiego 9. Łatkę „masońską” przypięto też w owych latach takim

ludziom prawicy jak Marian Januszajtis, Izydor Modelski czy Józef Hal­

ler ł0. W konsekwencji łatwowierności badaczy można było jeszcze w la­

tach siedemdziesiątych, a również i później, przeczytać w opracowaniach

naukowych, iż Maciej Rataj, Antoni Ponikowski i w ielu innych polity­

ków dwudziestolecia było adeptami „sztuki królew skiej”, co nie zostało

jednak uzasadnione wiarygodnym i źródłam in . Bywa i tak, że brak

w źródłach polskich wzmianek o takiej przynależności tej bądź innej

osoby bywa wyjaśniany okolicznością, że do loży należał za granicą, zaś

w działalności organizacji krajowej nie brał udziału 12.

Kreowanie takimi sposobami — na papierze — wolnomularzy nabiera

większej wiarygodności, kiedy informację badacz wprowadza bezkryty­

cznie w obrót naukowy, po czym inny na nią się powołuje — wytwarza

się łańcuszek cytujących, co dodaje jej powagi naukowej. Tego rodzaju

erudycyjne potknięcia skutecznie utrwalają w świadomości społecznej

pierwotną m istyfikację, przyczyniają się do m itologizacji przeszłości kraju,

w tym również samego wolnomularstwa.

Wielka Loża prowadziła rejestr członków swoich warsztatów, zwany

Ogólnym Obrazem Braci i system atycznie go aktualizowała 13. O uzgod­

nieniu go ze stanem faktycznym była mowa naw et na jej dorocznym

posiedzeniu 27 października 1937 r„ kiedy nad obediencją polska już w i­

siały czarne chmury u . Było to zaś, czego w tedy nikt nie wiedział, jej

ostatnie posiedzenie doroczne. Obraz — w innych obediencjach doku­

m ent taki nazywano też Matrykułą Generalną — zawierał nazwisko

i im ię każdego członka, datę jego przyjęcia do wolnomularstwa, datv

nadania obu kolejnych stopni — czeladnika i mistrza, ewentualnego

9 L. K .[o z ł o w s к i], P a rę u w a g o m a s o n e r ii w Polsce, „ P o lity k a ” n r 16 z 1938, s. 1. T am że podana fan ta sty czn a liczb a 1900 w o ln o m u la rzy w szeregach obediencji p olsk iej oraz 360 z P o lsk i pod zw ierzch n ictw em W ielk iego W schodu F rancji. W roz­ m o w ie pod k on iec 1941 r. K o zło w sk i w yzn ał, że w a rty k u le św ia d o m ie k ła m liw ie m -zvpisał n a leżen ie do lo ży w y m ien io n y m tam p olityk om , gd yż „sytuacja w obozie n iłsu d czy k ó w teg o w y m a g a ła ”. S. K o t , L i s t y z R o s ji do gen. S ik o r sk ieg o , Londyn 1956, s. 549. Por. w y m ia n ę k oresp on d en cji K o zło w sk i — W. O ryng, PH r. L X III, 1972. z. 2, s. 386— 387.

19 A A N , A rch iw u m P a d erew sk ieg o , t. 1480, s. 32: lis t W. S ik o rsk ieg o z m aja 1935 r. do I. J. P ad erew sk iego.

11 P o lem ik a w tej sp ra w ie — L. H a s s , Rataj, P o n ik o w s k i , A s k e n a z y — m a ­ sonam i? , „W ięź” nr 6 z 1976, pass im , zw łaszcza s. 112— 125.

19 Tego rodzaju przypadki, n a w et rzeczy w iste, pozostają jed y n ie ciek aw ostk am i b iograficzn ym i. Taka b o w iem osoba, n ie a filio w a n a do lo ż y w k raju, n ie m ogła tu d ziałać na rzecz realizacji zadań k o n k retn ie sta w ia n y ch p rzez k ra jo w e p laców k i

sztu к i k ró lcw sk isj **

19 BUW , A kc. 2861: K om u n ik at W LN 1/41 z 19 lu teg o 1932, 2/42 z 30 k w ietn ia 1932. 4/44 z 22 października 1932, 3/48 z 13 października 1933. S. S tem p o w sk i w m e- m o ria le-zezn a n iu dla G estapo z 1 sierp n ia 1940 r. podał — ze zrozu m iałych w z g lę ­ d ów — n iezgod n ie z rzeczy w isto ścią : „sporządzenie ogóln ej lis ty człon k ów ló ż b yło w zb ron ion e i ta k ie lis ty n ie istn ia ły ” (BUW , rkps 1532, poz. 11).

5 2 2 r.U D W IK H A S S

„uśpienia” (zawieszenie w prawach członka) czy też skreślenia lub śmier­

ci. W Obrazie odnotowane było również „imię zakonne” adepta, czyli

jego pseudonim organizacyjny. Tego rodzaju konspirację w innych kra­

jach rzadko praktykowano. Polski adept wybierał sobie „im ię” w mo­

mencie przyjęcia go do wolnom ularstwa w obediencji polskiej bądź

przejścia do niej z zagranicznej (czyli afiliacji). Pierwotnie, chyba do

końca 1923 r., był to pseudonim jednowyrazowy, potem składał się on

z fikcyjnego imienia i nazwiska. Stosowanie imion zakonnych miało za­

pobiec zdekonspirowaniu uczestnictwa w organizacji w przypadku, kie­

dy jej papiery dostałyby się w niepowołane ręce. Dlatego w całej doku­

mentacji wewnątrzorganizacyjnej stosowano, poza niezm iernie rzadkimi

przypadkami, te pseudonimy. Często podawano przy nich, widocznie dla

uniknięcia nieporozumień, liczbę porządkową, pod którą adept został za­

pisany w Obrazie. Jedynie w korespondencji z organizacjami zagranicz­

nym i „sztuki królew skiej” i w przeznaczonych dla nich informacjach, np.

0 składzie kierownictwa W ielkiej Loży, podawano prawdziwe nazwiska

1 imiona. Niekiedy w takich przypadkach proszono o zachowanie jak

najdalej posuniętej d y sk recji15. Zgłoszeni przez loże kandydaci do ini­

cjacji wolnomularskiej byli rejestrowani w przeznaczonej do tego K się­

dze K o n trolile.

Nie zachował się Obraz Ogólny ani naw et Księga Kontroli. Obecnie

można odtworzyć spis członków obediencji polskiej, przyjmując za pod­

stawę jej nieliczne zachowane dokumenty oraz nieliczne wspomnienia

i relacje członków. W atmosferze głębokiej tajemnicy, jaką otaczano

przynależność do loży, mało wiarygodne są przekazy, których autorami

są osoby nie będące adeptami „sztuki królew skiej”, zatem nie mogące

powiedzieć, że tego czy tamtego widziały na posiedzeniu loży. Dotyczy

to nawet członków rodzin wolnom ularzy, gdyż jedynie nieliczni z nich

otwarcie rozmawiali na ten tem at ze swoim i najbliższymi. Ci z kolei za­

ledw ie niekiedy domyślali się, że ich ojciec czy mąż należy do owego

tajemniczego stowarzyszenia, zaś już o innych — poza nielicznym i przy­

padkami — raczej pojęcia nie m ie li17.

Z tym większą ostrożnością należy podchodzić do informacji pocho­

dzących od osób całkowicie postronnych, naw et skądinąd poważnych czy

poważanych, jak na to wskazano w przypadku Romana Dm owskiego czy

Leona Kozłowskiego. Szczególnie mało wiarygodne są wiadomości praso­

we, naw et w przypadku nazwisk kilkakrotnie się w nich przewijają­

cych 18. M ateriały policyjne zachowują w sprawie personaliów

15 A A N , zesp. 88/11: K om u n ik at W LN 4/70 z 30 p aździernika 1937.

17 T ak np., k ie d y u A . S. W ięck o w sk ieg o zbierała się w m ieszk a n iu loża łó d z­ ka, jeg o żona i córka zaw czasu w y c h o d z iły z m ieszk an ia. R elacja córki, W. W ięc- k o w sk iej-M itzn er z 24 czerw ca 1971 (kopia w zbiorach autora).

« P o w a żn y p u b licysta p ra w ico w y , n ie p od ejrzan y o p rzyn ależn ość do loży, pisał w czasie, k ied y k am pania an ty w o ln o m u la rsk a zaczynała n abierać rozm achu: „K to w P o lsce n ie je s t oskarżony o m asoń stw o? I kto, u n iesio n y gorączką p o

le-W O L N O M U L A R S T le-W O P O L S K I E II R Z E C Z Y P O S P O L IT E J _{5 2 3}

larskich całkowite milczenie, gdyż w stosunku do wolnomularstwa pol­

skiego wywiadu policyjnego nie prowadzono. W kilku przypadkach

wzmianki o wolnomularzach polskich znalazły się w wolnomularskiej

dokumentacji zagranicznej oraz w kronice w czasopismach wolnomular-

skich. Jednak natknąć się tu można również na nieporozumienia. Np.

W ielki Sekretarz Rady Najwyższej USA, Jurysdykcja Południowa, li­

stownie wyraził swem u odpowiednikowi polskiemu kondolencje w związ­

ku ze śmiercią „jednego z w ielkich przywódców Wolnomularstwa, Mar­

szałka Piłsudskiego” 19, który przecież nie został przyjęty w szeregi któ­

rejkolwiek z organizacji wolnomularskich.

Poważną przeszkodą na drodze ustalania składu osobowego polskiego

wolnomularstwa jest wspomniane wym ienianie w dokumentacji w e-

wnątrzorganizacyjnej nazwisk zakonnych. Rozszyfrować je można nie­

mal jedynie w przypadku, gdy pełniący określoną funkcję w Wielkiej

Loży bądź w którym ś z jej warsztatów jest w tym charakterze w ym ie­

niony zarówno w przekazie wewnątrzorganizacyjnym, jak i w korespon­

dencji z zagranicą, czyli raz pod pseudonimem, zaś powtórnie już pod

rzeczywistym nazwiskiem. Tylko nader rzadko przy takiej identyfikacji

pomocne są relacje dawnych adeptów. Cudze pseudonimy raczej nie

utrw aliły się w ich pamięci. Imię zakonne niekiedy okazuje się identy­

czne z pseudonimem literackim (np. w przypadku E. K ipy, W. W yspiań­

skiego) czy używanym w przedwojennej konspiracji socjalistycznej (casus

A. Piwowara, S. Siedleckiego). Zdarzało się również, że adept tworzył

sw oje nazwisko zakonne z rzeczywistego imienia (niekiedy drugiego)

oraz herbu rodowego, jak postąpił Rafał Radziwiłłowicz („Lubicz Rafał”).

Dostrzec to jednak udaje się wówczas, kiedy wiadomo, iż dana osoba do

loży należała, bądź gdy istnieją poważne w tej sprawie przypuszczenia

czy też poszlaki.

Spośród pięciuset kilkunastu osób, które bądź w 1920 r. pow ołały do

życia obediencję polską, bądź w latach 1920— 1938 zostały w niej przy­

jęte do wolnomularstwa czy też ówcześnie do niej afiliow ały z obedien-

cji zagranicznej, źródła um ożliw iły bezspornie zidentyfikować 248 oraz

dw ie inne z dużym prawdopodobieństwem 21, zatem łącznie prawie po­

łow ę całego stanu osobowego. W 69 przypadkach, czyli w co czwartvm

(27.6%), ustalono również imiona zakonne zidentyfikowanych adeptów.

Ogółem w źródłach odnaleziono 237 imion zakonnych, z ktôrvch 168,

więc prawie trzy czwarte (70,9%), pozostają nie rozszyfrowane. W odnie­

sieniu do kilku z nich wysunięto przypuszczenia. Spośród 250 zidenty­

fikowanych członków lóż oraz dwóch kandydatów zgłoszonych do inicja­

cji w końcu 1937 r. rozmaite informatory biograficzne oraz „Wielka En­

cyklopedia Powszechna PW N” odnotowały jako osoby znane w życiu pu­

lł BUW , A kc. 28R5b: lis t do Z. S k o k o w sk ieg o . 27 grudnia 1935.

Σ0 W p oczątkach 1937 r. został w p isa n y do O gólnego O brazu pod l.p. 508 in i­ cjo w a n y w te d y L u d om ir D a n iel (im ię zakonne). BUW , A kc. 2861: K om u n ik at W LN 1/67 z 20 lu te g o 1937. W ciągu k ilk u n a stu n a stęp n v ch m iesięc y , do c h w ili sam o­ rozw iązan ia ob ed ien cji, liczba n o w o p rzy jetv ch i a filio w a n y c h — przy ów czesn ym n iep rzy ch y ln y m dla „sztuki k r ó le w sk ie j” k lim a cie — za p ew n e n ie p rzekroczyła dziesiątk i.

!1 A utor doszedł do w n io sk u , że im ion a zakonne Jakub J a siń sk i i W itold W o­ k u lsk i p rzyjęli od p ow ied n io R om uald M iller i Jerzy M ak ow ieck i. T ak ie b ow iem b y ły ich k on sp iracyjn e p seu d on im y w latach ok u p acji h itlero w sk iej.

5 2 4 L U D W I K H A S S

blicznym czy zawodowym 159 (63,6°/o). Tak wysoki stosunkowo wskaź­

nik potwierdza opinię zagranicznych wolnomularzy, którzy w Polsce sty ­

kali się z krajowymi, o elitarności ówczesnej polskiej gałęzi „sztuki kró­

lew skiej”, co ją m. in. odróżniało od gałęzi w krajach romańskich, anglo­

saskich czy skandynawskich i w Niemczech przedhitlerowskich.

Niżej publikowany wykaz „Członkowie zidentyfikowani” jest z po­

wodu skromnej podstawy źródłowej z konieczności — jak już wspom ­

niano — niepełny. Adeptów „sztuki królew skiej” — uwzględniono jedynie

członków lóż obediencji polskiej — uszeregowano w alfabetycznej kolej­

ności nazwisk rzeczywistych, po czym podano imię (czy imiona). Następ­

nie, po myślniku, przytoczono w cudzysłowie imię zakonne, po nim liczbę

porządkową adepta w Obrazie Ogólnym (umożliwia ona w przybliżeniu

określenie roku przyjęcia do wolnom ularstwa bądź przejścia — afiliacji

— z obediencji zagranicznej)22. W kilku przypadkach, kiedy niektóre

z tych danych nasuw ały wątpliwości, postawiono po nich znak zapytania

i wraz z nim ujęto je w nawias kwadratowy. Od tych wiadomości od­

dzielono średnikami informacje o „karierze wolnom ularskiej”, zatem

daty przyjęcia do wolnom ularstwa, uzyskania kolejnych stopni (również

wyższych), nazwę loży (niezmiennie podaje się ją w cudzysłowie i w pier­

wszym przypadku), w której to nastąpiło. W przypadku gdy nie była to

placówka W ielkiej Loży, podano również miejscowość będącą jej siedzi­

bą oraz jej centralę, jedno i drugie w nawiasie. W dalszej kolejności

znajduje się loża, do której dany adept należał, godności, jakie w niej

piastował, oraz w W ielkiej Loży i Radzie Najwyższej, rok kalendarzowy

bądź dłuższy okres ich piastowania. Godności w W ielkiej Loży zazna­

czano jedynie przez pisanie ich dużą literą. W zakończeniu zapisu podano

datę wystąpienia z wolnomularstwa („uśpienia”) czy skreślenia (za w y ­

stępki natury wolnomularskiej bądź w życiu pozalożowym). Miejsce za­

m ieszkania przytoczono w yłącznie w przypadkach, kiedy nie była nim

m iejscowość — siedziba loży bądź Warszawa.

W spomniany już stan źródeł rzadko kiedy pozwalał na podanie w szy­

stkich wym ienionych elem entów zapisu biograficzno-organizacvjnego.

W w ielu przypadkach nie udało się naw et w przybliżeniu określić daty

przyjęcia ani wystąpienia, kiedy ono wyprzedziło samorozwiązanie obe­

diencji. Te daty krańcowe są istotne, gdyż tylko w okresie lożowej przy­

należności danej osoby można w jej działalności doszukiwać sie przy­

padków realizowania przez nią zasad bądź w ytycznych obediencji. Owe

daty uogólnione (częstotliwość w danym roku inicjacji lub wystąpień)

sygnalizują zmiany nastrojów oraz postaw światopoglądowych czy poli­

tycznych. Niekiedy zdołano jedną z obu dat określić w przybliżeniu —

jako datę ad, quern bądź post quem, co odpowiednio zaznaczono. Dla

w ielu adeptów nie udało się ustalić nawet loży, do której należeli, co

nie jest szczegółem nieistotnym . Luki informacyjne zaznaczono graficz­

nie — światłem pomiędzy poszczególnymi członami zapisu.

Po każdym zestawie informacji o wolnomularzu podano w nowym

r.;

W O L N O M U L A R S T W O P O L S K I E I I R Z E C Z Y P O S P O L I T E J _{5 2 5}

wierszu, w nawiasie, szczegółowe uzasadnienie źródłowe zapisów. Zaczy­

na się ono od nowego wiersza. Zastosowano tu kolejność: przekazy opu­

blikowane, nie opublikowane relacje i miejsce ich przechowania, doku­

m enty organizacyjne i m iejsce ich przechowania. W przypadku znacznej

liczby źródeł ograniczono się do wym ienienia najistotniejszych. Od tych

informacji oddzielono światłem tytuły słowników biograficznych, za­

wierających notatkę lub hasło o danej osobie. W przypadku milczenia

takich pozycji na ogół podano zawód bądź miejsce pracy danego wolno-

mularza wyłącznie w okresie jego należenia do loży, niekiedy zaś w ska­

zówkę bibliograficzną o jego nekrologu.

Uzupełnieniem czy też ciągiem dalszym omawianego wykazu jest

dwuosobowy spis „II. Zgłoszone kandydatury”. Obu wym ienionych

w nim loża Zagłębia Dąbrowskiego „Staszic” w grudniu 1937 r. zatwier­

dziła do inicjacji. Nie wiadomo jednak, jak się sprawa dalej potoczyła

— czy zostali zarejestrowani w obediencyjnej Księdze Kontroli oraz czy

doszło do ich obrzędowego przyjęcia do wolnomularstwa.

Zaznaczyć należy — raz jeszcze — że wykaz „I. Członkowie ziden­

tyfikow ani” nie obejmuje wszystkich nawet w pełni zidentyfikowanych

wolnom ularzy skupionych w lożach w latach m iędzywojennych czynnych

na terenie Polski. Tak w ięc brak w nim adeptów z lat 1918— 1920, którzy

nie wystąpili do placówek nowo powstałej obediencji (np. Antoni Natanson,

Jerzy Osmołowski, Kazimierz Petrusewicz) bądź — jak Aleksander Więc­

kowski — zmarli przed jej utworzeniem. Wykaz ten nie uwzględnia też

należących do warszawskiej loży W ielkiego Wschodu Francji, która chyba

zamarła już w pierwszej połowie lat dwudziestych, ani garstki członków

utworzonej w drugiej połowie lat trzydziestych w stolicy loży obrządku

Memphis-Misraim, podporządkowanej centrali w Lyonie. Odrębnego opra­

cowania wymagają polskie loże obrządku mieszanego „Le Droit Humain”

(„Prawo Człowieka”), jedyne w Polsce, w których przyjmowano do w ol­

nomularstwa również kobiety. Z tej zbiorowości, liczącej jakieś trzy setki

adeptów, dostępne źródła zawierają zaledwie kilka dziesiątków nazwisk.

Zrzeszające w czasie swego pomyślnego rozwoju kilkaset osób loże nie­

m ieckie w m iędzywojennej Polsce Zachodniej co najmniej czterokrotnie

w ydały drukiem swój spis członków. W szystkie się zachowały 23.

Wspomniana praktyka stosowania imion zakonnych w połączeniu ze

szczątkowym stanem zachowania źródeł sprawia, że znacznej większości

imion zakonnych dotąd nie udało się rozszyfrować. Wynikają z tego nie­

raz dość niecodzienne sytuacje. Tak więc z wiarygodnych relacji wia­

domo o niektórych osobach, np. o Henryku Kołodziejskim, iż w życiu

obediencji odgrywały poważna rolę, natomiast brak konkretnych danych

o piastowanych przez nich godnościach. Nie wykluczone, że w zachowanej

dokumentacji organizacyjnej tego rodzaju wiadomości znajdują się, lecz

pod ich nazwiskami zakonnymi, których nie rozszyfrowano.

Z tego względu — biorąc pod uwagę możliwość nawet przypadkowe­

go rozszyfrowania tego czy innego imienia zakonnego, może w toku

innego rodzaju badań — sporządzono na podstawie dokumentacji W iel­

kiej Loży spis „III. Członkowie — imiona zakonne”. Uporządkowano je

5 2 6 L U D W IK H A S S

alfabetycznie i każde — dla odróżnienia od prawdziwych — zapisano

w cudzysłowie. W miarę możności podano też ich liczbę porządkową

w Obrazie Ogólnym. W przypadku nazwisk rozszyfrowanych każdorazo­

wo odsyła się do rzeczywistego, przy którym znajdują się dalsze szcze­

góły i uzasadnienie źródłowe (Wykaz „I. Członkowie zidentyfikowani”).

Przy członkach nie rozszyfrowanych przytoczono dane o „karierze

wolnom ularskiej” i w osobnym wierszu (w nawiasie) źródłowe uzasad­

nienie zapisów. W kilku przypadkach podano tu również informacje mo­

gące ułatwić zidentyfikowanie osoby noszącej owo imię bądź pewne

w tej sprawie sugestie.

Indywidualne dane o składzie osobowym obediencji polskiej zostały

w pewnym stopniu uogólnione w tabelach tworzących „Aneks”. Dają

one wgląd w ruch członkowski w latach

(tabl.

i stan sieci

organizacyjnej (tabl. 2, 3). Pokazują też zespół kierowniczy W ielkiej

Loży w latach

— 1938 (tabl. 4, 5). Dla okresu wcześniejszego (1920—

— 1925) informacje na ten temat są mniej niż fragmentaryczne.

W у к a z s k r ó t ó w : 1°, 2°, ... 33° ... 1920 1920 ... A. A M SW K G P P BN at. b ez przydziału BUW czł. doss. Fiderkiewicz G liw ic K ipa Kom . Langrod I Langrod II Langrod III Łoza O kulicz przew . przyj. P S B R N P sekr. S ło w n ik

stop n ie w ta jem n iczen ia w o ln o m u la rsk ieg o przed lu b w 1920 r.

w lu b po 1920 r. A nnuaire

A rch iw u m M in isterstw a S p raw W ew n ętrzn ych , zesp ó ł K om enda G łów na P o licji P a ń stw o w ej, W ydział I, R ef. IV (ob ecn ie w A A N ). B ib lio th èq u e N a tio n a le, D ép a rtem en t d es M an u scrits, Paryż, człon ek lo ży u śp ion ej (nieczyn n ej), k tó ry n ie p rzy łą cz y ł się do innej.

B ib lio tek a U n iw e r sy te tu W arszaw skiego, O ddział R ęk op isów . członek

d ossier

A. F id erk iew icz, R elacja, W arszaw a, 2 m arca 1965 (zbiory autora). ■ T. G liw ic, R elacja, W arszaw a, 6 czerw ca 1964, 20 sierp n ia i 7

października 1992 (zbiory autora).

■ E. K i p a , R z u t oka' na d z ie je m a so n erii, { w : ] t e n ż .e , S tu d ia i sz k ic e h is to ry c z n e , W rocław 1959.

K om unikat W ielk iej L oży N arod ow ej, BUW , A kc. 2861.

J. S. L angrod, R elacja, Paryż, 5 k w ietn ia 1972 (zbiory autora), j.w ., 25 m aja 1972, j.w .

j.w ., 25 styczn ia 1975, j.w .

S. Ł o z a , C z y w ie s z , k to to je s t? , W arszaw a 1938.

K. O kulicz, R elacja, P aryż, 3 listop ad a 1974 (zbiory autora), p rzew od n iczący

p rzy jęty do w o ln o m u la rstw a (nadano p ierw szy sto p ień w ta je m ­ n iczenia).

P o lsk i S ło w n ik B io g ra fic zn y t. I — X X X III, K rak ów —W rocław 1935— 1991.

R ada N a jw y ższa 33 i o sta tn ieg o stop n ia O brządku S zk ock iego D a w n eg o i U zn an ego na P olsk ę.

sek retarz

S ło w n ik b io g r a fic z n y d z ia ła c z y p o ls k ie g o ru ch u ro b o tn ic ze g o t. 1—2, W arszaw a 1978— 1987.

W O L N O M U L A R S T W O P O L S K I E I I R Z E C Z Y P O S P O L IT E J 5 2 7

Sp raw ozd an ie K o m isji S to su n k ó w Z agran iczn ych W ielk iej Loży S tan u N o w y Jork za 1933 r. (szpalta k o rek to w a w jęz. a n g ie l­ sk im , B U W , A kc. 2865a)

„S p ołeczn ość W oln om u larzy P olsk ich . B iu le ty n ”, Paryż.

B. T araszk iew icz, A utob iografia, M osk w a, 15 m arca 1933 (In sty ­ tu t M ark sizm u -L en in izm u , M oskw a, f. 495, op. 252, j. chr. 3808; A A N , Oddz. VI, m ik rf. 1684).

u śp ion y (zw o ln io n y bądź z a w ieszo n y w p raw ach człon k ow sk ich ; b ezterm in o w o , je ś li o k res zw o ln ien ia n ie zo sta ł podany).

W ielk i

W ie lk a E n c y k lo p e d ia P o w s ze c h n a P W N t. I—X III, W arszaw a 1962—1970.

S. W ęg lew sk i, R elacja, W arszaw a, 10 sty czn ia 1967 (zb iory autora). W ielk a L oża

W ielk a L oża N arod ow a P o lsk i (poprz. W L „ P olacy Z jed n oczen i”). J. W olski, R elacja, W arszaw a, 8 lu te g o 1965 r. (zbiory autora). j.w ., 25 sty czn ia 1967, j.w .

j.w ., 27 sty czn ia 1968, j.w . j.w ., 26 p aźd ziern ik a 1968, j.w . zastępca

J. Z iab ick i, W sp om n ien ia i rozw ażan ia t. I—V. M aszyn op is (w p o ­ siad an iu sp adkobierców ).

I. CZŁONKOWIE ZIDENTYFIKOWANI A b r a m o w i c z W i t o l d — 1921— 1938 przew . „Tom asz Z an” (O kulicz; T araszk iew icz; W o lsk i I; Łoza, s. 2; S ło w n ik I, s. 34— 35). A d a m s k i [Jan W ładysław ?]

(W ęglew sk i; Łoza, s. 5).

A l t b e r g - L a s k o w s k i L u c j a n (T araszkiew icz; W olsk i III), adw okat.

A r c i s z e w s k i M i r o s ł a w — „P raw d a” (T araszkiew icz; Z iabicki IV/49; Łoza, s. U ). B a b i a ń s k i A l e k s a n d e r — „P raw d a”

(Z iabicki IV/49; pism o do W L SH S z 23 V II 1926, BUW , A kc. 2864), praw nik. B a g i ń s k i S t a n i s ł a w — „T om asz Z an ”

(T araszkiew icz; Łoza, s. 18; S ło w n ik I, s. 86).

B a n d r o w s k i - K a d e n J u l i u s z — „W oronko W acław ", 363, obudzony 1926, a filio w a n y do „M ach n ick i”, u rlop ow an y 31 m arca 1928 n a 2 lata

(M. D ąbrow ska, D zie n n ik i 1914— 1932, W arszaw a 1988, s. 244; Kom . 8/1926, 3/24/1928 — U zu p ełn ien ie; Łoza, s. 312).

B a r a n o w s k i W ł a d y s ł a w

(W. B aran ow sk i, R o z m o w y z P iłsu d sk im 1916— 1931, W arszaw a 1938, s. 146— 147; Z. N ałk ow sk a, D zie n n ik i 1918— 1929, W arszaw a 1980, s. 189), dyplom ata.

B a r a ń s k i J e r z y

(F id erk iew icz; H. M ościcki, W. D zw o n k o w sk i, P a rla m e n t R z e c z y p o s p o lite j P o lsk ie j 1919— 1927, W arszaw a 1928, s. 223).

B a r t e l K a z i m i e r z — kółko, L w ó w

(„D ie drei R in g e” 1930, nr 2, s. 39; F id erk iew icz; L angrod II; W ęg lew sk i; W olski IV, lis t B. M ied ziń sk iego do T. Ś w ięcick ieg o , 16 sty czn ia 1964 (zbiory autora); Łoza, s. 26—27; W EP I, s. 619). Spraw ozd. SW P B — T a ra szk iew icz — uśp. — W. — W EP — W ęg lew sk i — W L — W L N — W o lsk i I — W o lsk i II — W o lsk i III — W o lsk i IV — zast. — Z iab ick i —

5 2 8 L U D W IK H A S S

B a r t o s z k i e w i c z M i e c z y s ł a w — „Em be A ntoni", 1, przyj. 1916 „ P ersé­ véra n ce” (G enew a, W L S zw a jca rii „A lpina); „K op ern ik ”; 1923 W. Sekr.; 1929— 38 W. S k arb n ik

(A. de la M açon n erie U n iv e r s e lle 1923, B ern e, s. 290; A . d e la G ra n d e L o g e de F rance 1924, P aris, s. 165; d itto 1925, s. 171; „ B u lletin ” (AM I) 1929, n r 28, s. 29; W o lsk i I; K om . 29 gru d n ia 1922, 7/28/1928, 5/45/1932, 5/50/1933, 4/54/1934, 5/65/1936, 6/66/1936, 5/71/1937), urzęd n ik elek tro w n i.

B a r y s z L e o n — „B ar L eon ”, 449

(Langrod I; K om . 5/71/1937), dyr. B an k u G ospodarstw a K rajow ego. B e n i s ł a w s k i [M ichał, A lo jzy Jan L eon?]

(T araszk iew icz; Łoza — U zu p ełn ien ia , s. 12).

B e r b e c k i L u d w i k — „Z agórski L u d w ik ”, 354, 1924 za ło ży c iel „ S taszic” S o ­ sn o w iec

(Langrod I; AM SW , K G PP, 130, k. 30; S ło w n ik I, s. 142). B e r e n s o n L e o n

(F id erk iew icz; S ło w n ik I, s. 142—143).

B i e r n a c k i - D ą b S t e f a n — „Tom asz Z an” (O kulicz; Łoza, s. 44— 45).

В i e s i e к i e r s к i M i e c z y s ł a w K a z i m i e r z M a r i a n (W olski II; Łoza, U zu p ełn ien ia, s. 16— 17).

B ł ę d o w s k i R y s z a r d — „ B o n elli R yszard”, 444, przyj. 1932 „Ł u k asiń sk i” (K om . 1/41/1932, 4/44/1932; A A N , zesp. 88/11, k. 15; P S B II, s. 135).

B o g u s z e w s k i S t e f a n (F id erk iew icz; S ło w n ik I, s. 208).

B r o d z k i - Ł o d z i a J a n — przyj. 5 p aździernika 1923 „N a tio n a le” (R zym ) (iS ta tu ti G e n e ra li (1922) w B ib i. W LN. sy g n . 391 (ob ecn ie B N , ad n otacja), d yplom ata. B r u n e r W a c ł a w K a r o l [— „M orski M ateusz” 467?], „K op ern ik ”

(W olski I; Kom . S 45/1932; S ło w n ik I, s. 249). C a r S t a n i s ł a w

(F id erk iew icz), praw n ik .

C e n t k i e w i c z [S tan isław ?] — „K op ern ik ”

(L ist S. K utnera, 17 styczn ia 1931, B U W , A kc. 2862), przedsiębiorca. C h m i e l e w s k i W ł a d y s ł a w — „W olicki W ła d y sła w ”, „ S o w iń sk i”

(A A N , zesp. 88/11, k. 15; N ek rolog, „P olska Z brojna” n r 335 z 2 gru d n ia 1928, s. 6). C h m i e l e w s k i Z y g m u n t A l e k s a n d e r — zgłoszon y do in ic ja c ji 2 lis to ­ pada 1909 „L es R én o v a teu rs” (Paryż, W ielk i W schód Francji)

(W olski IV; A rch iv es du G rande O rien t d e F ran ce (Paris), doss. „L es R én o v a teu rs” (Paris) 1907— 1910; Łoza, s. 99— 100; S ło w n ik I, s. 308— 309).

C h o d ź k o W i t o l d — „B orejsza”. „K opernik” , od 1928 „W olność P rzyw rócon a”, 1927— 1938 P o ręczy ciel P rzyjaźn i W W F ran cji

(F id erk iew icz; T araszk iew icz; K om . 5/17/1927, 2/23/1928; Łoza, W EP 2, s. 482). C h o m i ń s k i L u d w i k — „T om asz Z an”

(F id erk iew icz).

C h o r z e l s k i C z e s ł a w — „B orzęcki L u d w ik ”, 461; przyj. 1932 „K opernik” ; ... 1935 sekr., 1935— 1938 m ów ca „K op ern ik ” ; 1937 Zast. W. M ów cy i W. Jałm u żn ik ; 1938 czł. K om isji K o n sty tu cy jn ej

(W olski III; Z iabicki V/31; K om . 4/44/1932, 6/66/1936; 5/71/1937), u rzęd n ik P a ń stw o ­ w e g o M onopolu Sp irytu sow ego.

C h r z c z o n o w i c z L e o n i d a s — „P od k ow a A d am ”, 397, 1929— 1938 W. M ów ca („B u lletin (ΛΜ Ι) 1929, nr 28, s. 29; Kom . 7/28/1928, 2/32/1930, 5/45/1932, 5/50/1933, 4/54/1934, 6/66/1936, 5/71/1937), inż., w izy ta to r K uratorium .

W O L N O M U L A R S T W O P O L S K I E I I R Z E C Z Y P O S P O L I T E J

5 2 0

C z a r n e c k i E w a r y s t

(W olski III), urzęd n ik M in isterstw a R oln ictw a.

C z a r n e c k i W i l h e l m C z e s ł a w — [„W olność P rzy w ró co n a ”?]

(R elacja sy n a Jerzeg o C zarneckiego (list z 8 lu teg o 1986), doc. m ed. U n iw . W arsz.). C z e k a n o w s k i S t a n i s ł a w A d o l f

(R elacja u stn a S. A . C zek an ow sk iego; Ł oza, s. 122). C z e r w i ń s k i S ł a w o m i r

(E. L en n h o ff, O. P osner, In te rn a tio n a le s F re im a u re rle x ik o n , Z ürich 1932, szp. 314; P S B IV , s. 355).

C z y ż W i t o l d — „T om asz Z an” (W olski III; S ło w n ik I, s. 376).

C z y ż W ł a d y s ł a w — „M intow t A n d rzej”, 355, 1926 W. B ib lio tek a rz i W. J a ł- m u żn ik ; 1927— 1929 I W. Strażnik; 1935 W. S trażn ik Z ew n ętrzn y; 1937 d eleg a t „Ł u k a siń sk i” do WLN

(„ B u lletin ” (AM I) 1929, nr 28, s. 29; W olsk i III; Kom . 5/1926, 11/1926, 7/1927, 7/28/1928, 4/54/1934; A A N , zesp. 88/11, k. 15), in ż.-elek try k .

D a c k ó w A l e k s a n d e r — 1935— 1938 P rzew . „P rzesąd Z w y ciężo n y ” (L angrod I; W olsk i II), drukarz.

D a r o w s k i L u d w i k

(F id erk iew icz; T araszk iew icz; S ło w n ik I, s. 393— 394). D ą b - B i e r n a c k i S t e f a n zob. B iern a ck i-D ą b S tefan D ą b r o w s k i J ó z e f — „D u ń czyk ”, 1920 W. Sekr.; czł. R N P

(E. L en n h off, O. P osner, op. cit., szp. 1220; Kipa, s. 206; K om . 6/1926; p ism o R NP do J. H. C ow lesa, sierp ień 1929, BUW , A kc. 2865b; P S B V, s. 12— 14; S ło w n ik I, s. 415— 416).

D ą b r o w s k i M a r i a n — („E dw ard”, 1923 II W. D ozorca?)

(Kom . 29 grudnia 1923; M. M ich ałow icz, F rzem ó w ien ie nad grob em , m szp is, BUW , A kc. 354, t. 2; P S B V, s. 19— 20; S ło w n ik I, s. 418).

D ł u g o s z o w s k i - W i e n i a w a B o l e s ł a w I g n a c y F l o r i a n

(W. S ch w artzb u rg-G ü n ter, lis t [przedr. w : L. C hajn, P o lsk ie w o ln o m u la rs tw o 1920— 1938, W arszaw a 1984, s. 139]; Z iab ick i IV/50; Ł oza, s. 795).

D o b r o w o l s k i W i t o l d — „ S ta siń sk i W itold ” 499; przyj. 1936 „ S ta szic” B u sk o - -Z drój

(K om . 6/66/1936; AM SW , K G P P , 130, k. 32, 61), p racow n ik in sty tu c ji społecznych. D o w n a r o w i c z M e d a r d — „K ardasz Jan ,” 159, „M ach n ick i”; 1927 W. J a ł- m użnik; u rlo p o w a n y na 2 la ta 31 m arca 1928

(M. D ąb row sk a, D zie n n ik i, s. 244; T araszk iew icz; K om . 11/1926, 3/15/1927, 3/24/1928 — U zu p ełn ien ie; P S B V, s. 355— 357; S ło w n ik I, s. 473— 474).

D o w n a r o w i c z S t a n i s ł a w (T araszkiew icz), d ziałacz p a ń stw o w y .

D u n i n - W ą s o w i c z W i k t o r zob. W ą so w icz-D u n in W iktor

D w o r z a ń c z y k Z y g m u n t — „ B ie lsk i A d o lf”, 147, 33° — ... 1933; 1925— — 1928 W. S ek retarz; 1929 II W . D ozorca; 1934 II W. N a m iestn ik ; 1937— 1938

I W. D ozorca.

(M. D ąbrow ska, D zie n n ik i 1933— 1945, s. 287; A . d e la G ra n d e L oge d e F rance 1927, P aris, s. 190; „B u lletin " (AM I), 1929, nr 28, s. 28; Kom . 2/1926, 11/1926, 3/15/1927, 7/19/1927, 7/28/1928, 5/50/1933, 4/54/1934, 6/66/1936, 5/71Λ937), urzęd n ik M in. Pracy i O p iek i Społ.

D y b o s k i T a d e u s z I g n a c y (Langrod I; P S B VI, s. 35).

E h r e n k r e u t z S t e f a n — „T om asz Zan”

530 L Ü D W IK H A S S

E y d z i a t - Z u b o w i c z P i o t r zob. Z u b ow icz-E yd ziat P iotr F i d e r k i e w i c z A l f r e d — p rzyj. 1919, B o sto n (U SA ) (F id erk iew icz; S ło w n ik II, s. 84—85).

F i j a ł k o w s k i - M ł o t C z e s ł a w — „T om asz Zan” (O kulicz; Ł oza, s. 495— 496).

F i l i p o w i c z T y t u s — przyj. 1916 w W arszaw ie (loża W W schodu Francji); 2° — 1917, tam że; 3° — 1920; „K op ern ik ”

(M etryka lo ży „K op ern ik ” (Paryż); p ism o WW B elgii, 5 lip ca 1928, B U W , A kc. 2864; Łoza, s. 177— 178; S ło w n ik II, s. 101— 102).

G a r l i c k i S t a n i s ł a w — „ S te fa ń sk i K onrad”, 18° — ... 1921; 1921 W . S ek re­ tarz; 1926 I W. D ozorca; 1922 Zast. W. K om andora R N P

(Z iab ick i IV/48; rela cja R om ana G arlick iego (B ibl. P olit. W arsz.); K om . 5/1926; p ism o do W . H ardinga, 1921, B U W , A k c. 2862; p ism o do J. H. C ow lesa, 12 listop ad a 1922, B U W , A kc. 2865b; P S B V II, s. 282— 283; S ło w n ik II, s. 195— 196).

G a s z y ń s k i S t a n i s ł a w

(F id erk iew icz; zaprzeczen ie — M. D ąb row sk a, D zie n n ik i 1933— 1945, s. 28). G i e ł ż y ń s k i W i t o l d

(T araszk iew icz), dziennikarz.

G l i w i c H i p o l i t — „Z iem bicki Ig n a c y ”, 149, 18° — ... 1922; 1933— 1935 Sekr. do sp raw zew n ętrzn y ch ; 1937— 1938 I W. N am iestn ik

(M. D ąbrow ska, D zie n n ik i 1933— 1945, s. 287; T araszk iew icz; K om . 5/45/1932, 5/50/1933, 4/54/1934, 6/66/1936, 5/71/1937; Z aśw iad czen ie, 20 listo p a d a 1922, BUW , A kc. 2865b; Łoza, s. 207; P S B V III, s. 74— 75; S ło w n ik II, s. 256— 257).

G l i w i c . T a d e u s z — „M atada H ip o lit”, 474, 3° — 1936 „K op ern ik ” ; 1937 a filio ­ w a ł do „ S ta szic”; 1937 Zast. W. Sekr. Z ew n ętrzn ego i Z ast. W. M istrza O brzędów (K om . 6/66/1936; AM SW K G P P, 130, 1. 32).

G ó r e c k i R o m a n

(M. K u k ieł, K o re sp o n d e n c ja , „W iad om ości” (Londyn) 1962, n r 16/17, s. 12; ten że, L is t d o R e d a k c ji, „Z eszyty H isto ry cz n e” - (Paryż) 1963, z. IV , s. 175; ten że, S tr a ż ­ n ik R z e c z y p o s p o lite j, „ T yd zień P o lsk i” (L ondyn) 1963, n r 28, s. 1; Ł oza, s. 220—

— 221).

G r o s t e r n S t e f a n — „P raw d a”

(T araszk iew icz; W olsk i I; Z iab ick i IV /49— 50; Ł oza, s. 233— 234; P S B IX , s. 12— 13). G r o s z k o w s k i J a n u s z — „W olność P rzyw rócon a” ; w y stą p ił w czerw cu 1938 („A gen cja A n ty m asońska. B iu le ty n ” 1938, n r 1, s. 1; relacja J. C zarnockiego, list, 25 lu te g o 1976; W EP t. 4, w . 439)

G r y m i ń s k ' i K a r o l

(R elacja u stn a L. A ltb erg a -L a sk o w sk ieg o ), notariusz. G r z y b o w s k i K a z i m i e r z — k ó łk o — L w ó w (Langrod III), a d iu n k t W ydz. P ra w a U J K , L w ó w .

G r z y b o w s k i W a c ł a w — „W igand W a cła w ” 158; 1926 W. M ów ca; uśp. 23 m arca 1928 „W iernych P rzy ja ció ł”

(K om . 8/1926, 3/24/1928; p ism o W LN, 18 gru d n ia 1925, B U W , A k c. 2864; Ł oza, s. 238; W. K a m ien ieck i, W a c ła w G r z y b o w s k i (1887— 1959), „W iadom ości” (Londyn) 1966, n r 26, s. 2). G ü n t n e r R u d o l f S y l w e r y n — „P rzesąd Z w y ciężo n y ” (S W P B 1979, n r 9, s. 11; S ło w n ik II, s. 444—445). G ü n t h e r - S c h w a r t z b u r g W ł a d y s ł a w zob. S ch w a rtzb u rg -G ü n th er W ła­ d y sła w H e m p e l S t a n i s ł a w — „ Ł u k a siń sk i”

(SW P B 1971, nr 1, s. 6; lis t lo ży „K op ern ik ” (Paryż), 25 w rześn ia 1971; Ł oza, s. 254; S ło w n ik II, s. 506— 507).

W O L N O M U L A R S T W O P O L S K I E II R Z E C Z Y P O S P O L I T E J ₅₃₁

H e r t z A l e k s a n d e r — „K op ern ik ” (W olski I; W EP, t. 4, s. 638).

H o c h s i n g e r J ó z e f

(T. Ś w ię c ic k i, «444» c z y li C z y s ta R ę k a , „Z eszyty H isto ry czn e” (Paryż) 1963, s. 172— — 173), dr m ed.

H o r n o w s k i J ó z e f S t a n i s ł a w

(L ist M . D ąb row sk iej do N . S a m o ty h o w ej, 1 sierp n ia 1964. B N , A k c. 9573; P S B IX , s. 631).

H u b e r t S t a n i s ł a w — przyj. 1937 „K op ern ik ” i k ółk o L w ó w (G liw ic), d o ­ cen t W ydz. P ra w a U JK , L w ó w .

H u s a r s k i J u l i a n

(T araszk iew icz; К ош . 4/34/1930; p ism o do WW T urcji, 11 lip ca 1928, B U W , A kc. 2864; P S B X , s. 116— 117).

I w a n o w s k i J e r z y — 5° — ... 1926; 1926 p rzew . „M ach n ick i”

(„The N ew A ge M agazin e” 1926, n r 11, s. 66; 1929, nr 4, s. 232; p ism o do WW H iszp an ii, 18 grudnia 1926, BUW , A k c. 2864; L oza, s. 273; S ło w n ik II, s. 583). J a k o w i c k i W ł a d y s ł a w M a r i a n — „Tom asz Z an”

(O kulicz; Łoza, s. 281; P S B X , s. 337). J a n o w s k i A l e k s a n d e r L u d w i k

(W ęglew sk i; Łoza, s. 287— 288; P S B X , s. 559—561). J a r o s z e w i c z T a d e u s z

(K om . 3/53/1934), oficer, zm . 1934, brat W ład ysław a, kom isarza rządu n a m . st. W arszaw ę.

J a s i ń s k i W a c ł a w — „T om asz Z a n ” (O kulicz; P S B X I, s. 54— 55).

J u r k i e w i c z S t a n i s ł a w (R elacje u stne; Ł oza, s. 307— 308).

J u r o w ... — przyj. 25 sty czn ia 1936 „ S ta szic” G odula (A M SW , K G P P, 130, k. 32, 64) inż. górn iczy.

K a d e n - B a n d r o w s k i J u l i u s z zob. B a n d ro w sk i-K a d en J u liu sz K a l i n o w s k i S t a n i s ł a w

(F id erk iew icz; Ł oza, s. 315— 316; P S B X I, s. 467— 471).

K a m i e n i e c k i W i t o l d — „O lesk i A n d rzej”, 1926— 1929 P o ręczy ciel P rzyjaźni W L W iednia

(K om . 4/1926, 9/1926; p ism o W L W ied n ia, 29 sierp n ia 1926, BUW , A kc. 2864; K się ­ ga rejestra cji, 1. p. 849, 864, B U W sygn . 2759; Ł oza, s. 316; P S B X I , s. 520— 521). K a r a s z e w i c z - T o k a r z e w s k i M i c h a ł T a d e u s z zob. T o k a rzew sk i-K a - ra sz e w ic z M ich ał T ad eu sz

К a s p e r o w i c z [Jan?]

(T araszk iew icz; P S B X II, s. 180— 181). K a w e c k i H e n r y k

(T araszk iew icz; Łoza, s. 329). K ę t r z y ń s k i S t a n i s ł a w

(W olsk i II; lis t M. W olfk e, 21 m aja 1927. BUW , A kc. 2864; Łoza, s. 334; P S B X II, s. 374—376).

K i p a E m i l — „ P ełczy ń sk i E m il”, 285; przyj. 1924 (?); 1928—29 W. B ib liotek arz; 1930—31 W. Sekr.; 1938 II W. D ozorca

(„ B u lletin O ffic ie l” (W L F ran cji) 1929, 59/60, s. 139; „ B u lletin ” (AM I) 1929, n r 28, s. 29; „W iener F reim a u r er-Z eitu n g ” 1929, n r 9/10, s. 9; 1931, n r 8/9, s. 150; „ S v o - b od n ÿ z e d n â f” 1930, n r 12, s. 158; M. D ąbrow ska, D zie n n ik i, s. 287; K ipa, s. 205; K om . 7/1927, 7/28/1928, 4/34/1930, 5/71/1937; Ł oza, s. 337— 338; P S B X II, s. 464— —466).

5 3 ^ i.U D W n ć î î à sS

K i r t i k l i s S t e f a n S e w e r — „T om asz Z an” * iT araszk iew icz; Łoza, s. 338, P S B X II, s . 486— 487). K i s i e l e w s k i J a n

(W olski III), prac. P a ń stw o w ej R ady S p ółd zielczej, dyr. a d m in istra cy jn y P o lsk ieg o R adia.

K l o t t M a r i a n — w latach 3 0-tych przew . „K op ern ik ” (T araszk iew icz; W olski II; Łoza, s. 344).

K m i t a Z y g m u n t — 1926 I W. S trażn ik

(W ęglew sk i; W olsk i H II; p ism o do WL F rancji, B UW , A kc. 2863; p ism o do WW H iszp an ii, 18 grudnia 1926, BUW , A k c. 2864), dyr. F unduszu B ezrobocia.

K n o l l R o m a n — „P raw d a”

(T araszk iew icz; Z iabicki IV/49; lis t B. M ied ziń sk iego do T. Ś w ię c ic k ie g o , 16 sty c z ­ n ia 1964 (zbiory autora); Łoza, s. 345, P S B X III, s. 130— 131).

K o b y ł e c k i A d a m — sk reślo n y 29 m aja 1926 (Kom . 8/1926).

K o c A d a m — uśp. 23 m arca 1928

(M. K u k ieł, L ist do R e d a k c ji, op. cit., s. 175; M. D ąbrow ska, D zie n n ik i 1914— 1932, s. 244; lis t B. M ied ziń sk iego do T. Ś w ięcick ieg o , op. cit.; Łoza, s. 347).

K o r d i a n - Z a m o r s k i J ó z e f zob. Z am orski-K ordian Józef K o ł o d z i e j s k i H e n r y k

(K ipa, s. 206; T. Ś w ięcick i, op. cit., s. 173; F id erk iew icz; Ł oza, s. 352— 353; P S B X III, s. 358—360).

K o n o p a c k i M i e c z y s ł a w F e r d y n a n d — „T rzaska F erd y n a n d ”, 50, 1927, 1929 I W. D ozorca; 1928 W. P ieczętarz; 1927— 1938 P o ręczy ciel P rzy ja źn i W L J u ­ g o sła w ii

(„ B u lletin (AM I) 1929, nr 28, s. 29; W ęg lew sk i; Kom . 11/1926;

4/16/1927, 7/1927,

K o r s a k W ł a d y s ł a w

(S. S op ick i, K o re sp o n d e n c ja , „W iadom ości” (Londyn) 1961, n r 51, s. 4; G liw ic; Ł o ­ za, s. 363; P S B X IV , s. 118).

K o s m o w s k i W i k t o r y n (F id erk iew icz), dr m ed. K o s s o w M a r i a n

(K sięga rejestra cji, l.p. 1112, 1196, B U W , sygn. 2759), służba dyp lom atyczn a. К o ś с i a ł к o w s к i - Z y n d r a m M a r i a n

(SW PB 1971, n r 1, s. 6; F id erk iew icz; T araszk iew icz; lis t lo ży „K op ern ik ”, 25 w r z e ­ śn ia 1971 (zbiory autora); Ł oza, s. 371; P S B X IV , s. 392—394).

K o z ł o w s k i L e o n T a d e u s z

(J. G iertych , J ó z e f P iłs u d s k i 1914— 1919 t. I, L on d yn 1979, s. 139; Ł oza, s. 377; P S B X V , s. 19— 21).

K r u k - S t r z e l e c k i T a d e u s z zob. S trzeleck i-K ru k T ad eu sz K r u s z e w s k i J a n — „T om asz Z an” ; u śp . 1930

(SW PB 1977, n r 6, s. 6, 11; 1979, n r 9, s. 11; Ł oza, s. 385). K r z e m i e ń s k i J a k u b M a r i a n

(M. K u k ieł, K o re sp o n d e n c ja , op. cit.; Ł oza, s. 387— 388; P S B X V , s. 521). K r z e m u s k i K a r o l — „ S ta szic”, S o sn o w ie c

(L angrod I), ad w ok at.

K r z y s z t a ł o w i c z F r a n c i s z e k

(W ęglew sk i; p ism o do WW F ran cji, 3 lip ca 1926, B U W , A k c. 2863; P S B X V , s. 563— 565).

W O L N O M U L A R S T W O P O L S K I E II R Z E C Z Y P O S P O L IT E J ₅₃₃

K r z y ż a n o w s k i B r o n i s ł a w — „T om asz Z an” (T araszk iew icz; Łoza, s. 390; P S B X V , s. 600—602). K r z y ż a n o w s k i W a c ł a w — „P rzesąd Z w y ciężo n y ” (L angrod I; P S B X V , s. 621— 623).

K u h n k e M a c i e j T a d e u s z — „B rzozow sk i W ilh elm ”, 85, „K ościu szk o” ; 1926 I W. D ozorca; 1927— 1928 W. S k arbnik

(Kom . 5/1926, 11/1926; 7/1927, 5/1928; P S B X V I, S. 109— 111). K u l s k i J u l i a n S p i t o s ł a w — przyj. ... 1934

(SW PB 1975, nr 5, s. 14; G liw ic; Łoza, s. 397—398).

K u r o c z k o E u s t a c h y — „W esołow sk i J a ro sła w ” 498; przyj. 1936 „ S taszic”, B usko-Z drój

(Kom . 6/66/1936; A M SW , K G P P , 130, k. 32, 61; P S B X V I, s. 249—250).

L a n d a u I g n a c y — przyj. 1922 „F reu n d sch a ft” (W iedeń); ... 1930 a filio w a ł „W olność P rzyw rócon a”, n ast. „ S ta szic”, p otem „Przesąd Z w y ciężo n y ”

(SW PB 1974, nr 3, s. 6; L angrod I; W olsk i I; K sięga rejestracji, l.p. 1026, 1054, B U W , A kc. 2759; I. L andau, D ie F reim a u rerei in P olen m szp is, zbiory lo ży „K o­ p ern ik ”, Paryż), działacz gospodarczy.

L a n g r o d J e r z y S t e f a n — „ Ł a n iew sk i S te fa n ” 497; przyj. 1936 „Przesąd Z w y ciężo n y ”

(Langrod I—IV; K om . 6/66/1936, 4/70/1937; W h o’s w h o in C e n tra l a n d E a st-E u ro p e 1933134, Z urich 1935, s. 548).

L a s k o w s k i - A l t b e r g L u c j a n zob. A ltb erg -L a sk o w sk i L u cjan L a t k o w s k i M i c h a ł — „ R ęczyń sk i M ich ał”, 54

1929 czł. W. T rybunału; „ S o w iń sk i”

(K om . 7/28/1928; A A N , zesp . 88/11, k. 15), dr m ed., ppłk. L e d n i c k i A l e k s a n d e r

(T araszkiew icz; W olsk i IV; P S B X V II, s. 610— 613). L e d n i c k i W a c ł a w — „Przesąd Z w y ciężo n y ”

(SW PB 1971, nr 1, s. 6; L angrod I; Ł oza, s. 416; P S B X V II, s. 613— 615). L e p e c k i Z b i g n i e w — przyj. ... 1932

(K sięga rejestracji, l.p. 1265, BUW , A k c. 2759), dziennikarz. L e ś n i e w s k i W ł a d y s ł a w — (G liw ic), inż. m echanik. L e w i c k i S t a n i s ł a w M a r i a n

(W olski III; tradycja rodzinna; Łoza, s. 423).

L u b c z y ń s k i J ó z e f M a k a r y — „M akary J ó zef”, 415, 1934 W. Strażnik W ew n ętrzn y; 1935— 1937 W. Sekr. do sp raw w ew n ętrzn y ch

(„The N e w A g e M agazin e” 1929, nr 4, s. 4, s. 232; Kom . 1/51/1934, 4/54/1934, 2/62/1936, 6/66/1936, 4/70/1937), dr m ed., h igien ista.

L u d k i e w i c z S e w e r y n — „ J eleń sk i B o n ifa cy ” 120, 1933— 1938 czł. K om isji K on troli

(W ęglew sk i; W olsk i IV; Kom . 1/46/1933, 1/51/1934, 4/54/1934, 5/71/1937; K sięga rach u n k ow a, k. 27. BUW , A kc. 2867; Ł oza, s. 435; P S B X V III, s. 90— 91).

L u t z e - B i r k A l e k s a n d e r W i l h e l m (SW PB 1976, nr 4, s. 8; Ł oza, s. 437).

Ł o d z i a - B r o d z k i J a n zob. B rod zk i-Ł od zia Jan Ł u c z y ń s k i W i n c e n t y — „T om asz Zan” (T araszk iew icz; Ł oza, s. 445).

L u k a s i e w i c z J u l i u s z

(T araszkiew icz; P S B X V III, s. 527— 529).

Ł u n i e w s k i W i t o l d — „Ł ukocz R yszard ”, 105, 1924— 1925, 1935— 1937 W. M istrz; 1929 czł. K o m isji K o n sty tu cy jn ej; 1933— 34 czł. W. T ryb u n ału i K om isji K o n sty tu cy jn ej