(1)RYNEK PRACY

Pełen tekst

(1)RYNEK PRACY. RYNEK PRACY. Əɂƈðǯ. 4. 2016 (159). ]œǻƈƨș3ƏǻȢɿȢɂȢɂș]ǯÁɿșœșcǐǯɳșcƨÁŭŷƏɿÁŉ. ]œǻƈƨș3ƏǻȢɿȢɂȢɂș]ǯÁɿșœșcǐǯɳșcƨÁŭŷƏɿÁŉ. Aktywność zawodowa kobiet w Polsce w latach 2004–2015 TEMAT NUMERU. Demografia to największe wyzwanie stojące przed Polską. 2016 (159). POLECAMY RÓWNIEŻ. ƅǽÁœÁœðŷșȢɿȢɂƅɂ. Stabilizacja finansowa rodziny to jeden z najważniejszych elementów decydujących o powiększeniu rodziny. W ciągu roku czy dwóch program Rodzina 500+ na pewno nie rozwiąże problemu niskiego poziomu przyrostu naturalnego. W dłuższej perspektywie czasowej przyczyni się jednak do wzrostu liczby ludności – mówi minister rodziny i pracy Elżbieta Rafalska. Więcej w numerze. Kwalifikacje i umiejętności kobiet na rynku pracy na podstawie badań Bilansu Kapitału Ludzkiego w latach 2010–2014 Coraz częściej słyszymy o trudnościach pracodawców ze znalezieniem kandydatów do pracy. Jedyną możliwością sprostania rosnącym oczekiwaniom pracodawców staje się zatem poprawa wykorzystania dostępnego kapitału ludzkiego m.in. udostępniania większej liczby miejsc pracy kobietom.. 4

(2). Polki są znacznie mniej aktywne niż mieszkanki większości pozostałych krajów członkowskich UE. Niższą skłonnością do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy od Polek charakteryzują się jedynie mieszkanki Grecji. Więcej w numerze. Więcej w numerze. Əɂƈðǯ. W NASTĘPNYM NUMERZE. Od października 2017 r. zmieniają się zasady dotyczące przechodzenia na emeryturę. Zgodnie z nowymi przepisami kobiety uzyskają prawo do emerytury w wieku 60 lat, a mężczyźni – 65. To tylko jedna z wielu zmian, które wejdą w życie w nadchodzącym roku. W następnym numerze pokażemy te najważniejsze..

(3). ISSN 1233-4103. ƅǽÁœÁœðŷșȢɿȢɂƅɂ.

(4) ]œǻƈƨș3ƏǻȢɿȢɂȢɂș]ǯÁɿșœșcǐǯɳșcƨÁŭŷƏɿÁŉ. RYNEK PRACY. Właściciel tytułu: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ul. Nowogrodzka 1/3/5 00-513 Warszawa Wydawca: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych ul. J. Bellottiego 3B, 01-022 Warszawa Tel. (22) 536 75 24 Fax (22) 536 75 43 Redaktor naczelna: prof. dr hab. Elżbieta Kryńska (IPiSS) Kolegium redakcyjne: Monika Fedorczuk (MRPiPS) Prof. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski (UŁ) Dr hab. prof. UW Jacek Męcina Prof. dr hab. Małgorzata Szylko-Skoczny (UW) Dr Hanna Świątkiewicz-Zych, (MRPiPS) Prof. dr hab. Zenon Wiśniewski (UMK) Joanna Ćwiek-Świdecka – sekretarz redakcji Projekt graficzny: Aleksander Acher-Chanda Wykresy: Luiza Daab Redakcja językowa: Beata Maria Mizerska (język polski), Karolina E. Kowalska (język angielski) Redaktor statystyczny: dr hab. Agnieszka Ziomek Łamanie, druk: Zakład Wydawniczo-Poligraficzny MRPiPS ul. Usypiskowa 2, 02-386 Warszawa Wydanie papierowe kwartalnika „Rynek Pracy” jest wersją pierwotną Kontakt: Redakcja „Rynek Pracy” tel.: (22) 536 75 36, 698 051 047 e-mail: rynek.pracy@ipiss.com.pl www.czasopismorynekpracy.pl Powielanie, przedrukowywanie oraz rozpowszechnianie bez wiedzy i zgody redakcji jest zabronione Redakcja zastrzega sobie prawo do skrótów oraz zmian redakcyjnych w nadsyłanch tekstach. numer 4/ 2016 (159).

(5) ]œǻƈƨș3ƏǻȢɿȢɂȢɂș]ǯÁɿșœșcǐǯɳșcƨÁŭŷƏɿÁŉ. RYNEK PRACY. Əɂƈðǯ. 4 / 2016 (159). „Nie przepracowaăem ani jednego dnia w swoim Ľyciu. Wszystko co robiăem, to byăa przyjemnoĜÈ.” Thomas Alva Edison.

(6)

(7) cǐœǻșjǯðǽÁœșȘșj±ŷðșƨĜșÁƨƏȢðƏȢǻ 5. WstÔpniak redaktor naczelnej prof. Elķbiety Kryÿskiej. 64. Agnieszka Ziomek Situation of women on the labour market today and In the past.. Foreword by the Editor-in-Chief prof. ElĽbieta Kryąska. 6. Demograƥa to najwiÔksze wyzwanie dla Polski – rozmowa z Minister MRPiPS Joanna Áwiek-ĕwidecka Demography as the biggest challenge of Poland. 67. TEMAT NUMERU / MAIN STORY. 9 AktywnoĖÂ zawodowa kobiet w Polsce w latach 2004–2015. Iwona Poliwczak Professional activity of Polish women In 2004–2015. ANALIZY I BADANIA / ANALYSIS AND RESEARCH. 21. 70. 38. 75. 49. 56. Monika Wojdyýo-Preisner Waiting Until Retirement…Comparative analysis of the situation of unemployed women and men 50+. Kwaliƥkacje i umiejÔtnoĖci kobiet na rynku pracy na podstawie badaÿ Bilansu Kapitaýu Ludzkiego w latach 2010–2014 Beata Michorowska Skills and competences of women on the Latour market based on the results of the Human Capital in Poland project in 2012–2014. Rodzina 500 plus – powrót kobiet do domu czy nowe szanse na rynku pracy? Maýgorzata Druciarek, Izabela Przybysz Family 500+ – should women stay at home or beneƲt from the opportunities of the labour market?. STATYSTYKA / STATISTICS. 61. NierównoĖci pýci na stanowiskach kierowniczych Maýgorzata Sacewicz-Górska Gender inequality of managerial positions. Aktywizacja zawodowa bezrobotnych kobiet w Chorzowie Joanna Broncel The activisation of unemployed women in Chorzów. AKTUALNOęCI/ NEWS. Kobiety wciÀķ dyskryminowane. Byle do emerytury… Analiza porównawcza sytuacji bezrobotnych kobiet i mÔķczyzn 50+. Niania na etacie – poznaÿski sposób na aktywizacjÔ kobiet 45+ Agnieszka Kownacka Nanny on payroll – a Poznanian way to activise women aged 45+. Dysproporcje wynagrodzeÿ wedýug pýci w Polsce. Piotr Szumlewicz Women still discriminated against. OdnaleĵÂ siÔ na „nowym rynku pracy” Krzysztof Inglot How to adapt oneself to the new labour market. DZIAĀALNOęÅ URZ×DÓW PRACY / LABOUR OFFICE WORK. Mariusz Nyk Disparities in salaries by gender in Poland. 30. Sytuacja kobiet na rynku pracy dziĖ i w przyszýoĖci. 85 80. ObowiÀzujÀce stawki, kwoty, wskaĵniki Applicable rates, amounts and indicators. Zmiany w uprawnieniach rodzicielskich w 2016 roku Dominika Figuýa. 83 88 91. Changes in parental rights in 2016. Koszty pracy – w jaki sposób moķna wpýynÀÂ na obniķenie? Magdalena üapuszek-Gawron The cost of work – how to lower it. Co nowego na rynku pracy? Redakcja What is new in the labour market?. Co nowego w urzÔdach pracy? Redakcja What is new in the Public Employment Services?.

(8)

(9) Przedmowa. Friedrich Nietzsche dawno temu powiedziaý, ķe SzczÚĜcie jest kobietÆ. Trudno wchodziÂ w spory z ƥlozofem, ale… BiorÀc pod uwagÔ warunki i sytuacjÔ na rynku pracy, trudno byýoby postawiÂ znak równoĖci miÔdzy szczÔĖciem jako emocjÀ zwiÀzanÀ z pozytywnym doĖwiadczeniem a nastrojami kobiet. Badania wykazujÀ wyraĵnie, ķe kobiety otrzymujÀ wynagrodzenia niķsze niķ mÔķczyĵni, sÀ bardziej od nich zagroķone bezrobociem, trudniej im podjÀÂ pierwszÀ pracÔ, dýuķej poszukujÀ jej w przypadku utraty miejsca pracy, sÀ prof. ElĻbieta Kryăska rzadziej awansowane, majÀ krótszÀ ĖcieķkÔ kariery redaktor naczelna „Rynku Pracy” zawodowej, czÔĖciej sÀ naraķone na dyskryminacjÔ Profesor doktor habilitowany nauk ekoz powodu wieku (sÀ albo za mýode, albo za stare) nomicznych w zakresie ekonomii. Kierownik Zakăadu Zatrudnienia i Rynku Pracy i w koÿcu otrzymujÀ niķsze niķ mÔķczyĵni Ėwiadczenia w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych oraz emerytalne. Do tego tradycyjnie to im przypisuje siÔ Katedry Polityki Ekonomicznej na Uniwersytecie Ăódzkim. Ma wieloletnie doĜwiadpeýnienie w rodzinie funkcji opiekuÿczych i – mówiÀc czenie w pracy naukowej, w obszarach ogólnie – zarzÀdczych zwiÀzanych z prowadzeniem funkcjonowania rynku pracy i polityki rynku gospodarstwa domowego. A przecieķ majÀ przeciÔtnie pracy oraz polityki ekonomicznej w gospodarce rynkowej. wyķsze wyksztaýcenie, sÀ dobrze i coraz lepiej przygotowane do Ėwiadczenia pracy. Co ciekawe, sytuacja taka ma miejsce nie tylko w Polsce, ale w wiÔkszoĖci krajów wysoko rozwiniÔtych (choÂ sÀ tu wyjÀtki – np. kraje skandynawskie), nie mówiÀc juķ o tych, gdzie rozwój gospodarczy jest na niskim poziomie. Dzieje siÔ to w warunkach istnienia na ogóý znakomitych rozwiÀzaÿ prawnych zakazujÀcych wszelkiej dyskryminacji, w tym – oczywiĖcie – z powodu pýci.. PRZEDMOWA. ǯƨÙʎɿșʎɿȢðŷƏœÁɿ. Tak badacze rynku pracy, jak i praktycy zajmujÀcy siÔ jego problemami od lat badajÀ nie tylko skalÔtych i innych nierównoĖci na rynku pracy kobiet i mÔķczyzn, ale równieķ ich przyczyny i skutki. W Ėlad za wynikami badaÿ idÀ konkretne rozwiÀzania. SÀ to przede wszystkim unormowania prawne, ýÀcznie z dopuszczeniem tzw. dyskryminacji pozytywnej oraz rozwiÀzania instytucjonalne, zwýaszcza te które majÀ uýatwiÂ ýÀczenie pracy zawodowej kobietz ķyciem rodzinnym oraz programowe w postaci wsparcia na róķnych etapach ķycia zawodowego. Problem nierównoĖci kobiet i mÔķczyzn na rynku pracy jednak ciÀgle pozostaje aktualny. Kobiety na rynku pracy niezmiernie rzadko doĖwiadczajÀ szczÔĖcia… Prosimy o gýosy w dyskusji na ten temat naszych Czytelników, a zwýaszcza Czytelniczki. ĶyczÔ miýej lektury.. ElĽbieta Kryąska. Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. 5.

(10) RYNEK PRACY. ðƈƨĲǯʢșȢƨșƏŭɳœđűǻʎðșɳɿʎɳƏœðș Ùŷș]ƨŷǻűœ ǯƨʎƈƨɳ ElĻbieta Rafalska. Minister Rodziny, Pracy i Polityki Spoýecznej. Pierwszy rok funkcjonowania Rady Dialogu Spoăecznego zdominowaăy sprawy organizacyjne. Ale partnerom spoăecznym udaăo siÚ wypracowaÈ kilka waĽnych dla pracowników kompromisów.. WYWIAD. Mija wýaĖnie rok pracy rzÀdu Beaty Szydýo. Jak Pani ocenia ten czas i pracÔ resortu, którym Pani kieruje? Czy udaýo siÔ zrobiÂ wszystko, co Pani na ten pierwszy okres zaplanowaýa? MijajÀcy rok byý dla mnie bardzo intensywny. Wiele projektów udaýo siÔ z powodzeniem zrealizowaÂ. MyĖlÔ przede wszystkim o programie Rodzina 500 plus, który jest naszym najwiÔkszym sukcesem. Nie tylko rzÀdu, ale przede wszystkim rodzin. To byý dobry rok dla rodziny, ale nie zapomnieliĖmy takķe o pracownikach. Walczymy z patologiami na rynku pracy. Od wrzeĖnia umowa o pracÔ musi byÂ podpisana z pracownikiem jeszcze przed dopuszczeniem go do pracy. To walka z tzw. syndromem pierwszej dniówki. Od 2017 r. podnosimy pýacÔ minimalnÀ do wysokoĖci 2 tys. zý. To oznacza, ķe od nowego roku zatrudnieni na okreĖlonych umowach zlecenia oraz umowach o Ėwiadczenie usýug, w tym samozatrudnieni bÔdÀ objÔci minimalnÀ stawkÀ godzinowa za pracÔ, która wyniesie 13 zý. Kwota ta bÔdzie co roku waloryzowana. Pracujemy takķe nad nowym prawem pracy. Komisja Kodyƥkacyjna przygotuje dwa projekty ustaw: kodeksu pracy oraz kodeksu zbiorowego prawa pracy. Ale na rynku pracy takķe wiele siÔ dzieje. Bezrobocie mocno spadýo, a przedsiÔbiorcy coraz czÔĖciej mówiÀ o tym, ķe w Polsce brakuje rÀk do pracy. Czy rzeczywiĖcie sytuacja jest tak powaķna, ķe brak pracowników moķe zaszkodziÂ gospodarce?. 6. RzeczywiĖcie sytuacja na rynku pracy ulegýa zmianie. Do tej pory to pracodawca dyktowaý warunki pracy, wysokoĖÂ wynagrodzenia. Ale od dýuķszego juķ czasu moķemy mówiÂ w Polsce o rynku pracownika. Paradoksalnie sytuacja ta jest korzystna zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Dla pracowników to komfort wyboru najodpowiedniejszej oferty pracy. RównoczeĖnie presja pýacowa wymusza na pracodawcach rozwój, wdraķanie innowacji, wprowadzanie nowych narzÔdzi pracy, usprawnianie procesu zarzÀdzania ƥrmÀ. Inwestycje w ƥrmÔ przyniosÀ jednak korzyĖÂ pracodawcy. Dobrze zarzÀdzana ƥrma, wykorzystujÀca nowoczesne technologie to takķe zachÔta dla pracownika, ķe warto w niej pracowaÂ. W konsekwencji wiÔc rekordowo niskie bezrobocie, najniķsze od 25 lat (8,2 proc.) to dobra wiadomoĖÂ dla gospodarki, cieszy pracowników, ale nie powinna takķe zbytnio martwiÂ pracodawców. Nie moķemy takķe zapomnieÂ, ķe wciÀķ mamy ponad 1,3 mln osób bezrobotnych. Oznacza to, ķe wciÀķ liczna jest grupa osób poszukujÀcych zatrudnienia. Perspektywy dalszych zmian na rynku pracy prawdopodobnie bÔdÀ korzystne. Wpýyw na to bÔdzie miaýo z pewnoĖciÀ prognozowane rosnÀce tempo wzrostu PKB. Wskaĵnik bezrobocia w koÿcu roku moķe byÂ niķszy niķ 8,5 proc. Nie zapominajmy takķe, ķe w analogicznym okresie 2015 r. bezrobocie wynosiýo 9,7 proc. Róķnica jest wiÔc ogromna. numer 4/2016 (159).

(11) Co wiÔcej, szacujemy, ķe wskaĵnik bezrobocia w koÿcu 2017 r. wynosiÂ bÔdzie nawet 8 proc. Wydaje siÔ, ķe problem braku rÀk do pracy bÔdzie siÔ w kolejnych latach pogýÔbiaý. Prognozy demograƥczne GUS nie napawajÀ optymizmem. Kiedy moķna siÔ spodziewaÂ najwiÔkszej zapaĖci demograƥcznej na rynku pracy? RzeczywiĖcie prognozy GUS dotyczÀce zmian demograƥcznych nie sÀ optymistyczne. Wedýug nich w 2050 r. liczba ludnoĖci Polski wyniesie 33,9 mln ludzi, co w porównaniu do stanu w roku bazowym 2013 oznacza zmniejszenie liczby ludnoĖci o 4,6 mln, tj. o prawie 12 proc. To wýaĖnie demograƥa jest jednym z podstawowych wyzwaÿ, jakie stojÀ przed PolskÀ. Bez ludzi nie ma rozwoju paÿstwa, dobrobytu. Negatywnym zmianom demograƥcznym ma przeciwdziaýaÂ realizowany od 1 kwietnia program Rodzina 500 plus. Stabilizacja ƥnansowa rodziny to jeden z najwaķniejszych elementów decydujÀcych o powiÔkszeniu rodziny. W ciÀgu roku czy dwóch program Rodzina 500 plus na pewno nie rozwiÀķe problemu niskiego poziomu przyrostu naturalnego. Jednak w dýuķszej perspektywie czasowej przyczyni siÔ do wzrostu liczby ludnoĖci. Szacujemy, ķe dziÔki programowi w ciÀgu 10 lat dziÔki urodzi siÔ o 278 tys. wiÔcej dzieci. Czy program 500 plus realnie wpýynie na poprawÔ sytuacji demograƥcznej? Czy sÀ juķ widoczne jego pierwsze efekty? Ze statystyk GUS wynika, ķe w pierwszej poýowie 2016 r., na Ėwiat przyszýo 191 tys. dzieci, co oznacza wzrost, aķ o 10 tys. w stosunku do analogicznego okresu w roku ubiegýym. To bardzo optymistyczne dane. ZdajÔ sobie sprawÔ, ķe nie jest to jedynie zasýuga programu Rodzina 500 plus, ale Ėwiadczy o tym, ķe sytuacja w Polsce siÔ zmienia, ķe stworzyliĖmy dobry klimat dla rodzin. Ale ten sam program to chyba za maýo. Czy rzÀd planuje wprowadzenie dodatkowych dzia-ýaÿ prorodzinnych? DziÔki wprowadzeniu programu Rodzina 500 plus nakýady na politykÔ rodzinnÀ wzrosýy skokowo o ponad 1 pkt proc. i w roku 2017 Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. wyniosÀ ponad 3,4 proc. PKB. To zdecydowanie wiÔcej niķ w latach ubiegýych. O skali tego skoku niech Ėwiadczy ostatni raport PWC, który stwierdza, ķe Polska zajmuje 4. miejsce na 28 paÿstw UE pod wzglÔdem poziomu wsparcia rodzin. Ten awans zawdziÔczamy programowi Rodzina 500 plus. To wszystko udaýo nam siÔ osiÀgnÀÂ w ciÀgu zaledwie kilkunastu miesiÔcy. AwansowaliĖmy w tym zestawieniuo 16 miejsc w ciÀgu zaledwie roku. Rodzina 500 plus to pierwszy, ale nie jedyny program skierowany do rodziny. Do niego doýÀczone bÔdÀ takķe inne dziaýania, jak choÂby polityka mieszkaniowa szczególnie atrakcyjna dla mýodych rodziców czy narodowy program zatrudnienia. Naszym priorytetem jest stworzenie w Polsce przyjaznych warunków dla rodziców nie tylko w kwestii wsparcia ƥnansowego w wychowaniu dzieci. Zaleķy nam, aby zapewniÂ rodzicom dostÔp do tanich mieszkaÿ, pracy i miejsc opieki nad dzieÂmi.. WYWIAD. Demograƥa to wyzwanie. Sporo mówi siÔ o tym, ķe sýabo zarabiajÀce kobiety po otrzymaniu po 500 zý na kilkoro dzieci rezygnujÀ z pracy. Czy to prawda? Nie sprawdziýy siÔ obawy krytyków programu Rodzina 500 plus zwiÀzane z dezaktywacjÀ zawodowÀ kobiet. Badania potwierdziýy, ķe kobiety nie tylko nie zamierzajÀ rezygnowaÂ z pracy ale, co waķne 5 proc. z nich zadeklarowaýo podjÔcie zatrudnienia. Podobnie byýo z zarzutem, ķe Ėwiadczenie wychowawcze nie bÔdzie wydatkowane zgodnie z jego przeznaczeniem. Zaledwie w przypadku trzech setnych procenta wszystkich wydanych decyzji Ėwiadczenie pieniÔķne zostaýo zamienione na pomoc rzeczowÀ. W obu przypadkach zadecydowaý rozsÀdek rodziców i dziaýanie dla dobra dzieci i rodziny. Jak program 500 plus wpýynie na sytuacjÔ na rynku pracy. Czy zwiÔkszy to presjÔ pýacowÀ najsýabiej zarabiajÀcych osób? Czy przedsiÔbiorcy bÔdÀ chÔtniej oferowali umowy o pracÔ zamiast umów cywilnoprawnych? LiczÔ, ķe pozytywny efekt odziaýywania programu Rodzina 500 plus bÔdzie takķe widoczny w przypadku osób zarabiajÀcych niewiele. Bardzo chciaýabym, ķeby pracodawcy pomyĖleli o pracownikach, których pensje sÀ na niskim poziomie i zastanowili siÔ, czy kondycja ƥnansowa ich ƥrm pozwala na podwyķ-. 7.

(12) RYNEK PRACY szenie pýacy. Nie chodzi tutaj o to, ķeby wywieraÂ presjÔ pýacowÀ na pracodawców, ale o racjonalne i sprawiedliwe podejĖcie do wynagradzania pracowników. Polityka rodzinna jest dýugofalowa. Dzieci, które siÔ teraz urodzÀ, wejdÀ na rynek pracy najwczeĖniej za 20 lat. Czy zanim pracowników bÔdzie wiÔcej, rzÀd planuje wiÔksze uýatwienia w zatrudnianiu obcokrajowców? Juķ teraz obserwujemy znaczny wzrost napýywu cudzoziemców do pracy w Polsce. W ostatnich 2 latach wzrost rok do roku wydanych zezwoleÿ na pracÔ i rejestrowanych oĖwiadczeÿ o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi wynosiý przynajmniej kilkadziesiÀt procent rocznie, a dla niektórych lokalnych rynków pracy znacznie wiÔcej. Obecnie trwajÀ prace nad nowelizacjÀ ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku. pracy, która ma na celu wdroķenie do polskiego systemu prawnego dyrektywy w sprawie pracowników sezonowych. IstotÀ proponowanych zmian jest takķe ograniczenie naduķyÂ obecnych przepisów dotyczÀcych rejestracji oĖwiadczeÿ o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi oraz monitorowanie faktycznego zatrudniania cudzoziemców w Polsce. JednoczeĖnie naszÀ intencjÀ jest, by przeciwdziaýanie naduķyciom nie zlikwidowaýo zalet obecnych przepisów. Utrzymane zostanÀ preferencje (np. zwolnienie z testu rynku pracy) dla obywateli 6 paÿstw, w tym Ukrainy, obecnie korzystajÀcych z procedury uproszczonej. Wprowadzone takķe zostanÀ korzystniejsze rozwiÀzania dla pracodawców regularnie i zgodnie z przepisami zatrudniajÀcych cudzoziemców na podstawie nowych przepisów.. Rozmawiaýa: Joanna Áwiek-ĕwidecka. ElĻbieta Rafalska Minister Rodziny, Pracy i Polityki Spoýecznej. WYWIAD. Nauczyciel akademicki, polityk, samorzÀdowiec, senator VI kadencji i poseý VI i VII kadencji, pracowaýa w komisji Pracy i Polityki Spoýecznej oraz komisji Finansów Publicznych, jest czýonkiem Rady Ochrony Pracy. Jest wiceprezesem Lubuskiego ZarzÀdu OkrÔgowego Prawa i SprawiedliwoĖci. W 2005 r. z listy PiS zostaýa wybrana senatorem VI kadencji w okrÔgu lubuskim. Byýa przewodniczÀcÀ senackiej Komisji SamorzÀdu Terytorialnego i Administracji Paÿstwowej. Od 6 czerwca 2006 r. do 5 kwietnia 2007 r. i ponownie od 24 sierpnia 2007 r. do 3 grudnia 2007 r. zajmowaýa stanowisko sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spoýecznej. W 2013 r. zostaýa czýonkiem Komitetu Politycznego Prawa i SprawiedliwoĖci. W wyborach parlamentarnych w 2007 i 2011 r. uzyskaýa mandat posýa na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z okrÔgu lubuskiego.. 8. numer 4/2016 (159).

(13) AktywnoĖÂ zawodowa kobiet. Iwona Poliwczak. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Polki sÆ znacznie mniej aktywne niĽ mieszkanki wiÚkszoĜci pozostaăych krajów czăonkowskich UE. NiĽszÆ skăonnoĜciÆ do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy od Polek charakteryzujÆ siÚ jedynie mieszkanki Grecji. WstØp Sytuacja kobiet na polskim rynku pracy nie naleķy do najýatwiejszych. MuszÀ one radziÂ sobie z barierami w zatrudnieniu, a takķe z utrzymaniem zdobytej pracy. Nie ýatwym zadaniem jest równieķ godzenie pracy zawodowej z ķyciem rodzinnym. Do tego dochodzÀ czynniki takie, jak sytuacja na rynku pracy, która moķe zwiÔkszaÂ lub zmniejszaÂ szanse na znalezienie zatrudnienia. Istotne znaczenie ma równieķ dostÔpnoĖÂ Ėwiadczeÿ spoýecznych i wczeĖniejszych emerytur, która moķe oddziaýywaÂ demotywujÀco lub mobilizujÀco na skýonnoĖÂ kobiet do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy. Wpýyw ma równieķ nastawienie pracodawców do zatrudniania kobiet. Prowadzone dotychczas badania i analizy aktywnoĖci zawodowej kobiet wskazujÀ, ķe kobiety dotyka dyskryminacja w zatrudnianiu. BorykajÀ siÔ teķ z dyskryminacjÀ pýacowÀ, a takķe majÀ utrudniony dostÔp do wyķszych stanowisk zarzÀdczych oraz awansu1. Znaczenie ma równieķ model rodziny, który moķe uýatwiaÂ lub ograniczaÂ moķliwoĖci wykonywania pracy zawodowej. Kobiety ķyjÀce w zwiÀzkach partnerskich dzielÀ obowiÀzki zwiÀzane z prowadzeniem gospodarstwa domowego i opiekÀ nad dzieÂmi i starszymi czýonkami rodziny z maýķonkiem/partnerem. DziÔki temu mogÀ wiÔcej czasu poĖwiÔciÂ na wykonywanie pracy zawodowej czy podnoszenie swoich kwaliƥkacji. W przypadku tradycyjnego modelu rodziny, gdzie na kobiecie spoczywa odpowiedzialnoĖÂ za prowadzenie gospodarstwa domowego i opieka nad zaleķnymi czýonkami rodziny, skýonnoĖÂ do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy moķe byÂ mniejsza2. Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. TEMAT NUMERU. űȢɿɳƏƨǽÃșʎɳƨÙƨɳșűƨ±œðȢșɳș]ƨŷǻÁðș ɳșŷȢÁŉșȹʖʖĪčȹʖƻĞ. SÀ to przyczyny, które powodujÀ, ķe poziom aktywnoĖci kobiet podlega czÔstym zmianom i wahaniom. AktywnoĚÆ zawodowa kobiet w Polsce W Polsce kobiety charakteryzujÀ siÔ niķszÀ skýonnoĖciÀ do podejmowania aktywnoĖci zawodowej niķ mÔķczyĵni. Poziom aktywnoĖci zawodowej kobiet doskonale obrazuje jeden z podstawowych wskaĵników opisujÀcych poziom uczestnictwa w rynku pracy zarówno caýej ludnoĖci, jak i poszczególnych grup spoýecznych – wspóýczynnik aktywnoĖci zawodowej3. OkreĖla on stopieÿ natÔķenia aktywnoĖci zawodowej m.in. w grupie kobiet i w grupie mÔķczyzn. W Polsce, w IV kwartale 2015 r. wartoĖÂ tego wskaĵnika w przypadku kobiet wyniosýa 48,64 i byýa niķsza niķ w przypadku mÔķczyzn o 16,4 pkt. proc. W latach 2004–2015 poziom aktywnoĖci zawodowej [1] Na ten temat pisali m.in. I. Andruszkiewicz Równouprawnienie kobiet i mÚĽczyzn na rynku pracy w: C. Sadowska-Snarska (red.) Równowaga: praca-Ľycie-rodzina, WSE w Biaăymstoku, Biaăystok 2008, J. Oczki NierównoĜci ze wzglÚdu na păeÈ na rynku pracy w Polsce, „Polityka Spoăeczna”, nr 7, 2015 r. [2] Szerzej na ten temat w: M. Sochaąska-Kawiecka, E. Makowska-Belta, A. Morysiąska, Z Koăakowska-Seroczyąska Kobiety i mÚĽczyĻni wobec zapotrzebowania rynku pracy na kwaliƲkacje zawodowe, WUP ĂódĻ 2013 r.; Raport z realizacji badania jakoĜciowego pracodawców i pracowników w ramach projektu systemowego pn. Aktywizacja spoăeczno-ekonomiczna kobiet na poziomie lokalnym i regionalnym, CRZL Warszawa 2013 itp. [3] WskaĻnik aktywnoĜci zawodowej to: procentowy udziaă aktywnych zawodowo danej kategorii w ogólnej liczbie ludnoĜci danej kategorii (wyróĽnianej m.in. ze wzglÚdu na păeÈ, wiek, poziom wyksztaăcenia, stan cywilny). AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2015, GUS, Warszawa 2016 r., s. 21. [4] AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2015, GUS, Warszawa 2016 r.. 9.

(14) RYNEK PRACY Wykres 1. Zmiana wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej kobiet i mÔķczyzn w Polsce w latach 2004–2015 (róķnica w pkt. proc., IV kwartaý) 1,5. 1 0,9 0,5. 0,4 0,2 0,2. 0,4. 0,0. 0,4. 0,5. 0,3. 0,2 0,4. 0,3. 0. 0,0 2005. 2006. 2007. 0,1. -0,5. 2008. 2009. 2010. 2012. 2013. 0,1. 0,0. 0,0 2011. 0,3. 0,3. 0,2 2014. 2015. - 0,6 -1 mÔķczyĵni -1,5. - 1,4 kobiety. -2. TEMAT NUMERU. ĺródăo: opracowanie wăasne na podstawie danych z AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski GUS, publikacje za lata 2004–2015.. 10. ulegaý wahaniom. W poszczególnych latach wartoĖÂ tego wskaĵnika zarówno w przypadku zbiorowoĖci kobiet, jak i mÔķczyzn rosýa lub pozostawaýa na niezmienionym poziomie, jedynie w 2006 r. odnotowano jego spadek w przypadku obu pýci (wykres 1). Naleķy zaznaczyÂ, ķe w 2006 r. kobiety charakteryzowaýy siÔ wyķszÀ skýonnoĖciÀ do dezaktywizacji zawodowej niķ mÔķczyĵni, gdyķ spadek poziomu wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej kobiet byý dwa razy wyķszy niķ mÔķczyzn. Generalnie w latach 2004–2015 moķna mówiÂ o wzroĖcie skýonnoĖci do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy obu tych zbiorowoĖci. W 2015 r. w porównaniu z danymi 2004 r. wspóýczynnik aktywnoĖci zawodowej kobiet wzrósý o 0,7 pkt. proc. W przypadku mÔķczyzn zmiana tego wskaĵnika byýa trzykrotnie wyķsza – w analizowanym okresie wzrósý o 2,3 pkt. proc. Pomimo wiÔc obserwowanej poprawy skýonnoĖci kobiet do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy, skala tego zjawiska jest znacznie mniejsza niķ u mÔķczyzn. Polki sÀ znacznie mniej aktywne niķ mieszkanki wiÔkszoĖci krajów czýonkowskich UE. WartoĖÂ wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej kobiet dla Polski w porównaniu z pozostaýymi krajami czýonkowskimi UE naleķy do najniķszych. W IV kwartale 2015 r. byýa niķsza od Ėredniej dla UE o 5,3 pkt. proc. NiķszÀ skýonnoĖciÀ do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy od Polek charakteryzujÀ siÔ jedynie mieszkanki Grecji. Wspóýczynnik aktywnoĖci kobiet w Polsce w IV kwartale 2015 r. byý wyķszy niķ w Grecji o 1,5 pkt. proc.5.. Kobiety sÀ zbiorowoĖciÀ wewnÔtrznie zróķnicowanÀ. Ich aktywnoĖÂ zawodowÀ róķnicuje wiek i poziom wyksztaýcenia. Najmniej aktywne na rynku pracy sÀ kobiety mýode, miÔdzy 15 a 24 rokiem ķycia (tabela 1). Równieķ skýonnoĖÂ do aktywnego uczestnictwa w rynku pracy mÔķczyzn naleķÀcych do tej kategorii wieku jest najniķsza. Wynika to z chÔci kontynuowania nauki. Naleķy jednak podkreĖliÂ, ķe wĖród osób miÔdzy 15 a 24 rokiem ķycia kobiety charakteryzujÀ siÔ mniejszÀ skýonnoĖciÀ do podejmowania aktywnoĖci zawodowej niķ mÔķczyĵni. WartoĖÂ wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej dla tej zbiorowoĖci sÀ mniej wiÔcej o 10 pkt. proc. niķsze niķ w przypadku mÔķczyzn. W latach 2004–2015 wspóýczynnik aktywnoĖci kobiet miÔdzy 15 a 24 rokiem ķycia spadý o 4,6 pkt. proc., co moķe byÂ wynikiem wiÔkszej skýonnoĖci kobiet do wydýuķenia okresu ksztaýcenia. Kobiety sÀ relatywnie lepiej wyksztaýcone niķ mÔķczyĵni6, co teoretycznie powinno dawaÂ im wiÔksze szanse na [5] Obliczenia wăasne na podstawie danych z Eurostatu http://ec. europa.eu/eurostat/en/data/database [dostÚp: 31.10.2016 r.]. [6] W IV kwartale 2015 r. co czwarta kobieta (25 proc.) posiadaăa wyksztaăcenie wyĽsze, podczas gdy takim poziomem wyksztaăcenia legitymowaă siÚ co piaty mÚĽczyzna. Kobiety dwa razy czÚĜciej niĽ mÚĽczyĻni sÆ równieĽ absolwentkami szkóă policealnych. Odsetek kobiet posiadajÆcych wyksztaăcenie policealne wyniósă w IV kwartale 2015 r. ok. 4 proc., podczas gdy w przypadku mÚĽczyzn okoăo 2 proc. Kobiety czÚĜciej niĽ mÚĽczyĻni legitymujÆ siÚ równieĽ wyksztaăceniem Ĝrednim ogólnoksztaăcÆcym (13 proc. kobiet, 8 proc. mÚĽczyzn) oraz gimnazjalnym, podstawowym i niepeănym podstawowym (ok. 21 proc. kobiet i 18 proc. mÚĽczyzn). Obliczenia wăasne na podstawie danych z: AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2015, GUS, Warszawa 2016 r., s. 71.. numer 4/2016 (159).

(15) AktywnoĖÂ zawodowa kobiet. MÔķczyĵni Kobiety Wyszczegól55– 55– nienie 15–24 25–34 35–44 45–54 –59/64 15–24 25–34 35–44 45–54 –59/64 2004. 39,3. 93,5. 92,7. 79,2. 40,3. 31,3. 77,7. 83,6. 69,0. 28,1. 2005. 38,7. 93,7. 93,3. 80,6. 42,5. 31,4. 79,0. 84,5. 69,7. 28,1. 2006. 37,4. 93,2. 92,2. 80,3. 44,2. 31,0. 76,8. 82,4. 68,8. 25,2. 2007. 36,2. 92,6. 92,5. 80,3. 45,9. 29,3. 78,4. 81,3. 69,9. 27,6. 2008. 37,3. 92,5. 93,1. 81,6. 47,3. 29,5. 77,7. 82,5. 72,2. 29,9. 2009. 39,3. 92,7. 92,1. 82,3. 47,6. 28,9. 76,4. 82,9. 75,2. 34,3. 2010. 38,9. 93,2. 92,5. 83,3. 50,1. 28,3. 77,2. 82,8. 75,9. 38,7. 2011. 38,5. 93,2. 92,8. 83,1. 52,1. 28,4. 77,5. 83,2. 76,2. 44,1. 2012. 39,4. 93,0. 93,2. 83,1. 54,1. 28,4. 77,3. 83,1. 77,3. 48,4. 2013. 38,6. 93,0. 92,7. 82,9. 56,8. 28,1. 78,5. 82,5. 77,8. 52,1. 2014. 38,4. 92,8. 92,9. 84,6. 58,5. 27,5. 79,2. 82,0. 78,8. 53,8. 2015. 38,5. 92,8. 93,2. 85,4. 59,1. 26,7. 77,7. 82,1. 78,7. 57,3. Zmiana 2015/2004. – 0,8. –0,7. 0,5. 6,2. 18,8. – 4,6. 0,0. –1,5. 9,7. 29,2. TEMAT NUMERU. Tabela 1. Wspóýczynnik aktywnoĖci zawodowej kobiet i mÔķczyzn w Polsce wedýug wieku w latach 2004–2015 (IV kwartaý). ĺródăo: AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski, GUS, publikacje za lata 2004–2015, zmiana 2015/2004 obliczenia wăasne.. znalezienie lepiej pýatnej pracy i zajmowanie wyķszych stanowisk. DrugÀ najmniej aktywnÀ grupÔ stanowiÀ kobiety w wieku okoýoemerytalnym, miÔdzy 55 a 59/64 rokiem ķycia (tabela 1). WartoĖci wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej mÔķczyzn naleķÀcych do tej kategorii wieku byýy niķsze niķ w trzech pozostaýych kategoriach wieku produkcyjnego. Wpýyw na niski poziom aktywnego uczestnictwa w rynku pracy osób po 55 roku ķycia majÀ pojawiajÀce siÔ z wiekiem ograniczenia biologiczne ludzkiego organizmu, takie jak trwaýe uszkodzenia organizmu wywoýane przebytÀ chorobÀ lub bÔdÀce wynikiem wypadku czy chroniczne schorzenia. Pogorszenie siÔ stanu zdrowia moķe znacznie ograniczaÂ, a w skrajnych przypadkach nawet uniemoķliwiÂ dalsze wykonywanie obowiÀzków zawodowych na zajmowanym stanowisku pracy.7 Osoby znajdujÀce siÔ w takiej sytuacji, niejednokrotnie decydujÀ siÔ na dezaktywizacjÔ zawodowÀ, gdy uzyskujÀ uprawnienia do pobierania Ėwiadczeÿ rentowych. W przypadku kobiet dochodzi dodatkowy czynnik motywujÀcy do rezygnacji z pracy zawodowej – sytuacja rodzinna. Pojawienie siÔ wnuków i chÔÂ pomocy w sprawowaniu opieki nad nimi lub teķ koniecznoĖÂ zaopiePismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. kowania siÔ starszymi czýonkami rodziny powoduje, ķe kobiety w wieku okoýoemerytalnym jeszcze do niedawna chÔtnie decydowaýy siÔ na przejĖcie na wczeĖniejszÀ emeryturÔ. Sytuacja ta jednak w ostatnim czasie ulegýa zmianie. Wprowadzone zmiany w polskim systemie emerytalnym polegajÀce na wyrównaniu i podwyķszeniu wieku emerytalnego kobiet do 67 roku ķycia oraz znacznym obostrzeniu zasad przechodzenia na wczeĖniejszÀ emeryturÔ i umoķliwienie osobom takim uzyskania za Ėwiadczenie pracy maksymalnie 70 proc. Ėredniego wynagrodzenia spowodowaýy wzrost poziomu aktywnoĖci zawodowej kobiet. Doprowadziýo to do niemalķe zrównania wartoĖci wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej kobiet i mÔķczyzn powyķej 55 roku ķycia. Wpýyw na te zmiany miaýy równieķ realizowane w Polsce programy wspierajÀce aktywizacjÔ zawodowÀ osób starszych i pro[7] Szerzej na ten temat m.in. w: B. Urbaniak, Sytuacja zawodowa kobiet i mÚĽczyzn w wieku 45/50+, w: E. Kryąska, J. Krzyszkowski, B. Urbaniak, J. Wikotorowicz Diagnoza obecnej sytuacji kobiet i mÚĽczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce. Raport koącowy, Uniwersytet Ăódzki, ĂódĻ 2013; Ă. Arendt Determinanty aktywnoĜci zawodowej osób w wieku 45 lat i wiÚcej, w: E. Kryąska (red.) Elastyczne formy zatrudnienia i organizacji pracy a aktywnoĜÈ zawodowa osób starszych, IPiSS, Warszawa 2013.. 11.

(16) RYNEK PRACY mujÀce równy dostÔp do zatrudnienia kobiet. W latach 2004–2010 róķnica w wartoĖciach wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej miÔdzy kobietami a mÔķczyznami w wieku 55 lat i wiÔcej wahaýa siÔ od 11,4 pkt proc. w 2010 r. aķ do 19 pkt. proc. w 2006 r. Od 2006 r. obserwuje siÔ systematyczne zmniejszanie siÔ róķnicy w poziomie aktywnoĖci zawodowej tych dwóch zbiorowoĖci. W 2015 r. ta róķnica byýa juķ stosunkowo niewielka i wyniosýa jedynie 1,8 pkt. proc. W latach 2004–2015 wzrost wartoĖci wspóýczynnika aktywnoĖci kobiet powyķej 55 roku ķycia byý najwyķszy w porównaniu nie tylko z danymi w pozostaýych kategoriach wieku w przypadku kobiet, ale równieķ znacznie wyķszy niķ w przypadku mÔķczyzn – wartoĖÂ tego wskaĵnika dla kobiet majÀcych ukoÿczone 55 lat zwiÔkszyýa siÔ aķ o 29,2 pkt. proc.. TEMAT NUMERU. Na polskim rynku pracy najbardziej aktywne sÀ kobiety miÔdzy 35 a 44 rokiem ķycia. WartoĖÂ wskaĵnika aktywnoĖci dla tej zbiorowoĖci przekracza 80 proc. (tabela 1). Niemniej jednak jest on niķszy o ok. 10 pkt. proc. niķ w przypadku mÔķczyzn. Tak wysoki poziom aktywnoĖci zawodowej tej grupy kobiet wynika stÀd, ķe czÔsto majÀ one juķ ustabilizowane ķycie rodzinne. Ich dzieci uczÔszczajÀ do przedszkola lub szkoýy, a wiÔc nie wymagajÀ sprawowania staýej opieki w domu. Kobiety mogÀ wiÔc skupiÂ siÔ na podjÔciu staýej pracy i rozwoju zawodowym.. 12. W Polsce najbardziej aktywne zawodowo sÀ kobiety z wyksztaýceniem wyķszym. One teķ stanowiÀ jedynÀ grupÔ kobiet zwiÔkszajÀcÀ swojÀ aktywnoĖÂ na rynku pracy. WartoĖci wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej dla kobiet i mÔķczyzn legitymujÀcych siÔ wyķszym wyksztaýceniem sÀ najbardziej zbliķone. W latach 2004–2015 róķnica wartoĖci wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej kobiet i mÔķczyzn z wyķszym wyksztaýceniem wahaýa siÔ od 1,0 pkt. proc. w 2006 r. do 5,2 pkt. proc. w 2014 r. (tabela 2). Ponadto w analizowanym okresie wspóýczynnik aktywnoĖci zawodowej wĖród kobiet naleķÀcych do tej kategorii wzrósý o 0,5 pkt. proc. W przypadku pozostaýych kategorii wyksztaýcenia róķnice w poziomie aktywnoĖci kobiet i mÔķczyzn sÀ znacznie wiÔksze – wahajÀ siÔ od 6,1 pkt. proc. do aķ 22,8 pkt. proc.. Nadal najmniej aktywne na rynku pracy sÀ kobiety, które nie posiadajÀ formalnie potwierdzonych kwaliƥkacji zawodowych, czyli ukoÿczyýy co najwyķej szkoýÔ podstawowÀ lub gimnazjum oraz absolwentki liceów ogólnoksztaýcÀcych (tabela 2). Osoby z wyksztaýceniem tylko podstawowym lub gimnazjalnym wykonywaÂ mogÀ jedynie niskopýatne, prace proste. Wysiýek ƥzyczny i niski poziom wynagrodzenia uzyskanego za Ėwiadczenie tego rodzaju pracy stanowiÀ raczej czynnik zniechÔcajÀcy do podejmowania pracy zawodowej, ale w przypadku mýodzieķy zachÔcajÀcy do kontynuowania nauki. Poziom wynagrodzeÿ tego rodzaju prace jest niejednokrotnie tak niski, ķe kobiety, które zakoÿczyýy edukacjÔ na poziomie szkoýy podstawowej lub gimnazjum decydujÀ siÔ na pozostanie w domu i ubieganie o przyznanie róķnego rodzaju Ėwiadczeÿ spoýecznych. NiepokojÀcy jest obserwowany w latach 2004–2015 spadek zainteresowania podejmowaniem pracy zawodowej przez kobiety legitymujÀce siÔ takim poziomem wyksztaýcenia. W analizowanym okresie wspóýczynnik aktywnoĖci zawodowej kobiet z wyksztaýceniem co najwyķej podstawowym lub gimnazjalnym spadý o 7 pkt. proc. W przypadku kobiet koÿczÀcych licea ogólnoksztaýcÀce sytuacja wyglÀda nieco lepiej. Zatrudniane mogÀ byÂ nie tylko przy pracach prostych, ale równieķ jako pracownice biurowe. Ponadto wiÔkszoĖÂ mýodych kobiet decyduje siÔ na kontynuowanie nauki. NiepokojÀcym zjawiskiem jest natomiast obserwowany spadek poziomu aktywnoĖci zawodowej absolwentek szkóý policealnych i zasadniczych zawodowych. WartoĖÂ wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej w przypadku tych dwóch kategorii wyksztaýcenia kobiet w latach 2004– –2015 spadý najbardziej. W przypadku kobiet z wyksztaýceniem policealnym wskaĵnik zmniejszyý siÔ o 11,9 pkt. proc., a w przypadku kobiet legitymujÀcych siÔ wyksztaýceniem zasadniczym zawodowym o 11 pkt. proc. Kobiety nieco czÔĖciej niķ mÔķczyĵni podejmujÀ dziaýania majÀce na celu uzupeýnienie lub podniesienie posiadanych kwaliƥkacji zawodowych. W 2015 r. w róķnych formach ksztaýcenia uczestniczyýo 3,8 proc. kobiet i 3,3 proc. mÔķczyzn (wykres 2). NiepokojÀcy jest natomiast obserwowany spadek zaintenumer 4/2016 (159).

(17) AktywnoĖÂ zawodowa kobiet. Wyszczególnienie. Zmiana 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2015/ 2004 MÔķczyĵni. Wyķsze. 81,4 81,0 79,8 80,8 82,3 83,3 83,3 82,9 83,1 83,2 83,5 83,8. 2,4. Policealne. 77,1 79,9 87,6 83,7 75,9 81,9 81,3 82,2 82,6 79,1 79,9 77,6. 0,5. ĕrednie zawodowe. 72,8 73,3 73,0 73,5 74,2 74,2 74,5 75,4 74,5 74,1 74,3 74,4. 1,6. ĕrednie ogólnoksztaýcÀce. 50,7 52,3 50,1 49,4 56,1 58,1 59,2 59,7 61,5 63,3 62,2 63,5. 12,8. Zasadnicze zawodowe. 74,9 74,9 73,7 72,5 72,5 71,3 71,6 71,0 69,2 68,6 68,4 67,9. -7,0. Gimnazjalne, podstawowe i niepeýne podstawowe. 31,6 30,6 29,4 29,4 28,6 27,4 27,9 27,8 28,3 27,1 27,2 27,6. -4,0. TEMAT NUMERU. Tabela 2. Wspóýczynnik aktywnoĖci zawodowej kobiet i mÔķczyzn w Polsce wedýug wyksztaýcenia w latach 2004–2015 (IV kwartaý). Kobiety Wyķsze. 78,2 79,9 78,8 79,7 79,7 78,9 78,8 78,6 78,0 78,6 78,3 78,7. Policealne. 71,0 68,8 65,5 66,6 69,3 69,1 64,4 62,0 61,1 59,9 59,1 59,1 -11,9. 0,5. ĕrednie zawodowe. 62,0 61,5 60,0 58,7 58,2 57,4 58,1 58,4 56,6 56,0 54,6 54,2. -7,8. ĕrednie ogólnoksztaýcÀce. 43,2 43,4 43,3 41,4 42,1 41,0 42,1 41,5 41,1 40,5 41,5 41,5. -1,7. Zasadnicze zawodowe. 58,8 57,4 53,8 52,8 52,7 52,5 51,6 51,3 50,3 50,1 49,7 47,8 -11,0. Gimnazjalne, podstawowe i niepeýne podstawowe. 18,0 16,1 14,3 14,9 13,7 12,8 13,6 13,5 12,9 11,6 11,1 11,0. -7,0. ĺródăo: AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski, GUS, publikacje za lata 2004–2015, zamiana 2015/2004; obliczenia wăasne.. Wykres 2. Osoby w wieku 25–64 lat uczestniczÀce w ksztaýceniu lub w szkoleniu w latach 2004–2015 (w proc.) 14 PNlskaLÔķBzyĵMH. PNlskakNbHDSy. UELÔķBzyĵMH. UEkNbHDSy. 12. 11,8. 11,6 10. 10,4. 10,4. 10,2. 10,2. 10,2. 10,2. 8,5. 8,8. 8,6. 8,4. 8,5. 8,4. 8,4. 5,7. 5,4. 5,2. 4,3. 4,3. 5,5 4,7. 5,1 4,3. 9,9. 8 6 4. 5,1 4,3. 4,2. 11,7. 9,9 9,8 8,3. 8,5. 5,7 4,7. 9,7. 4,9. 5,1. 4,9. 3,9. 3,8. 3,8. 9,9. 9,7. 4,3 3,6. 3,8 3,3. 2 0 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. ĺródăo: opracowanie wăasne na podstawie danych z AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski GUS, publikacje za lata 2004–2015. Dane dla UE za lata 2004–2009 dotyczÆ udziaău w ksztaăceniu ustawicznym kobiet i mÚĽczyzn w 27 krajach czăonkowskich UE, dane od 2010 r. dotyczÆ 28 krajów czăonkowskich.. Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. 13.

(18) RYNEK PRACY Wykres 3. Stopa bezrobocia dýugookresowego (13 miesiÔcy lub dýuķej) w Polsce (IV kwartaý) 20. 9,5. 9,9. 15. kobiety 6,8. mÔķczyĵni. 10 7,8 8,2. 4,1. 5,4. 5. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2,7. 1,8. 1,4. 0. 2009. 4,0. 2,9. 3,2. 4,0 3,1. 2,8. 2,5. 2,3. 3,3. 3,7. 2010. 2011. 2012. 2,0 3,5. 2013. 2,6 2014. 2,1 2015. ĺródăo: AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski GUS, publikacje za lata 2004–2015.. resowania podejmowaniem tego rodzaju aktywnoĖci zarówno wĖród polskich kobiet, jak i mÔķczyzn. W latach 2004–2015 udziaý kobiet podejmujÀcych aktywnoĖÂ edukacyjnÀ zmniejszyý siÔ o 1,9 pkt. proc. W przypadku mÔķczyzn zmiana ta miaýa ýagodniejszy charakter – udziaý uczestniczÀcych w ksztaýceniu ustawicznym mÔķczyzn zmniejszyý siÔ w analizowanym okresie o 1 pkt. proc. Niestety skýonnoĖÂ Polek do inwestowania w rozwój zawodowy jest niemal trzykrotnie niķsza niķ w UE. Udziaý kobiet uczestniczÀcych w róķnych formach ksztaýcenia ustawicznego w krajach czýonkowskich UE wyniósý w 2015 r. 11,7 proc. Podczas gdy Polsce wĖród kobiet w analizowanym okresie odnotowano spadek zainteresowania podejmowaniem tego rodzaju aktywnoĖci, wartoĖci tego wskaĵnika dla UE wzrosýa o 1,8 pkt. proc.. TEMAT NUMERU. Sytuacja na rynku pracy. 14. Pomimo ķe generalnie kobiety w Polsce sÀ lepiej wyksztaýcone i czÔĖciej decydujÀ siÔ na podejmowanie aktywnoĖci edukacyjnej niķ mÔķczyĵni, ich poýoķenie na rynku pracy nadal jest nieco gorsze niķ mÔķczyzn. Naleķy podkreĖliÂ jednak, ķe w latach 2004–2015 sytuacja kobiet na polskim rynku pracy ulegýa znacznej poprawie. Stopa bezrobocia8 kobiet w IV kwartale 2015 r. wyniosýa 7,1 i byýa niķsza niķ w 2004 r. aķ o 12,4 pkt. proc. Zmniejszyýa siÔ równieķ znacznie róķnica w poziomie tego wskaĵnika w porównaniu z odpowiednimi danymi dotyczÀcymi mÔķczyzni. W IV kwartale 2004 r. stopa bezrobocia kobiet wynosiýa 19,5 i byýa wyķsza niķ w przypadku mÔķczyzn o 2,8 pkt. proc., podczas gdy w IV kwartale. 2015 r. róķnica ta wynosiýa juķ tylko 0,3 pkt. proc. W analizowanym okresie skróciý siÔ równieķ czas poszukiwania pracy przez kobiety. Stopa bezrobocia dýugookresowego w IV kwartale 2015 r. wyniosýa 2 i byýa niķsza niķ na poczÀtku analizowanego okresu o 7,5 pkt. proc. Zmniejszyýa siÔ równieķ róķnica miÔdzy stopÀ bezrobocia dýugookresowego kobiet i mÔķczyzn – IV kwartale 2004 r. dla kobiet byýa wyķsza o 1,3 pkt. proc., a w IV kwartale 2015 r. nastÀpiýo odwrócenie proporcji i byýa o 0,1 pkt. proc. niķsza niķ dla mÔķczyzn Pomimo obserwowanej poprawy, nadal najwiÔksze problemy ze znalezieniem pracy majÀ kobiety mýode, miÔdzy 15 a 24 rokiem ķycia. Jest to równieķ grupa, w której wystÔpujÀ najwiÔksze róķnice w poziomie stopy bezrobocia w porównaniu ze wskaĵnikami dotyczÀcymi mÔķczyzn. W latach 2004–2015 róķnice wynosiýy od 0,7 pkt. proc. do 7,1 pkt. proc. Stopa bezrobocia dla tej zbiorowoĖci kobiet w IV kwartale 2015 r. wyniosýa 20,7 i byýa wyķsza niķ w przypadku mÔķczyzn o 0,7 pkt. proc. W najlepszej sytuacji na polskim rynku pracy znajdujÀ siÔ kobiety po 45 roku ķycia. Stopa bezrobocia w tej zbiorowoĖci byýa w latach 2004–2015 najniķsza w porównaniu z wartoĖciami w pozostaýymi kategoriach wieku – i w IV kwartale 2015 r. wyniosýa 4,8. W tej kategorii wieku najmniejsze byýy róķnice miÔdzy wskaĵnikami dla mÔķczyzn i dla kobiet (wahaýy siÔ od 0,1 w IV kwartale 2015 r. do 0,9 w IV kwartale 2005 r.). [8] WskaĻnik ten pokazuje procentowy udziaă bezrobotnych danej kategorii w liczbie aktywnych zawodowo danej kategorii. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2015, GUS, Warszawa 2016, s. 21.. numer 4/2016 (159).

(19) AktywnoĖÂ zawodowa kobiet Wykres 4. Wskaĵnik zatrudnienia kobiet i mÔķczyzn w Polsce (IV kwartaý). 60 52,2. 53,2. 55,5. 57,4. 50 38,5. 39,2. 40,3. 42,3. 59,3. 58,3. 58,2. 58,5. 43,5. 43,3. 42,8. 42,8. 58,4. 58,5. 43,4. 43,0. 59,8. 60,6. 44,3. 45,2. 40. 30. 20. TEMAT NUMERU. 70. LÔķBYXĵMH JNAHDSX. 10. 0 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012. 2013. 2014. 2015. ĺródăo: AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski, GUS, publikacje za lata 2004–2015.. Analiza wartoĖci wskaĵnika zatrudnienia9 kobiet w latach 2004–2015 wskazuje, ķe obserwowany spadek poziomu bezrobocia w przypadku tej zbiorowoĖci jest tylko w niewielkim stopniu wynikiem poprawy sytuacji na rynku pracy. Odnotowane w analizowanym okresie róķnice w wartoĖciach wskaĵnika zatrudnienia kobiet i mÔķczyzn ulegýy bowiem zwiÔkszeniu. O ile w 2004 r. wskaĵnik zatrudnienia w przypadku kobiet byý niķszy o 13,7 pkt. proc. niķ mÔķczyzn, o tyle w IV kwartale 2015 r. róķnica ta zwiÔkszyýa siÔ i wynosiýa juķ 15,4 pkt. proc. (wykres 4). ZwiÔkszenie siÔ tej róķnicy jest wynikiem wolniejszego tempa wzrostu wskaĵnika zatrudnienia kobiet. W latach 2004–2015 r. wskaĵnik ten zwiÔkszyý siÔ o 6,7 pkt. proc., natomiast dla mÔķczyzn o 8,4 pkt. proc. OznaczaÂ to moķe, ķe pomimo obserwowanego spadku poziomu bezrobocia, w przypadku kobiet na polskim rynku pracy nadal mamy do czynienia z dyskryminacjÀ w dostÔpie do zatrudnienia. PracÔ zawodowÀ najczÔĖciej wykonujÀ kobiety z wyksztaýceniem wyķszym. Skala ich zatrudnienia jest jednak mniejsza niķ w przypadku mÔķczyzn. Niemniej jednak róķnice wskaĵnika zatrudnienia miÔdzy posiadajÀcymi wyķsze wyksztaýcenie mÔķczyznami i kobietami sÀ najmniejsze – i w latach 2004– Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. –2015 wahaýy siÔ od 2 pkt. proc. do 5,9 pkt. proc. WartoĖci wskaĵnika zatrudnienia dla pozostaýych poziomów wyksztaýcenia równieķ byýy duķo wyķsze w zbiorowoĖci mÔķczyzn niķ kobiet z tym, ķe róķnice w analizowanym okresie dla poszczególnych kategorii byýy doĖÂ znaczne i wynosiýy od 5,9 pkt. proc. do 23 pkt. proc. Najrzadziej zatrudniane sÀ kobiety z wyksztaýceniem co najwyķej podstawowym lub gimnazjalnym. W przypadku tej grupy wskaĵnik zatrudnienia w analizowanym okresie byý najniķszy i wykazywaý tendencjÔ spadkowÀ – w IV kwartale 2015 r. wyniósý 9,3 i byý niķszy niķ w IV kwartale 2004 r. o 4,1 pkt. proc. W caýym analizowanym okresie wskaĵnik zatrudnienia kobiet naleķÀcych do tej kategorii wyksztaýcenia byý niķszy o ok. 10 pkt. proc. niķ wskaĵnik zatrudnienia. Kobiety najczÔĖciej wybierajÀ pracÔ, która pozwala im oddzielaÂ ķycie rodzinne od zawodowego. Pomimo obserwowanych w ostatnim czasie zmian w podziale ról w polskich rodzinach, nadal to od kobiet oczekuje siÔ wiÔkszego zaangaķowania w prowadzenie gospodar[9] Jest to procentowy udziaă pracujÆcych danej kategorii w ogólnej liczbie ludnoĜci danej kategorii. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2015, GUS, Warszawa 2016, s. 21.. 15.

(20) RYNEK PRACY Tabela 3. Udziaý kobiet wĖród pracujÀcych w Polsce wedýug statusu zatrudnienia (IV kwartaý) Wyszczególnienie Pracownicy najemni ProwadzÀcy wýasna dziaýalnoĖÂ Sektor prywatny Sektor publiczny. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 46,2. 46,2. 45,9. 46,6. 46,5. 46,8. 46,6. 46,4. 46,4. 46,6. 46,6. 46,8. 35,7. 35,2. 35,0. 34,5. 34,0. 34,1. 34,5. 34,2. 33,2. 33,1. 33,0. 33,4. 39,3. 39,5. 39,0. 40,2. 40,1. 40,8. 40,2. 40,2. 40,0. 40,3. 40,6. 40,6. 56,3. 56,4. 57,2. 57,9. 58,5. 58,7. 59,0. 59,3. 59,6. 60,1. 59,8. 61,2. TEMAT NUMERU. ĺródăo: Obliczenia wăasne na podstawie danych z; AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski GUS, publikacje za lata 2004–2015.. 16. stwa domowego oraz opiekÔ nad zaleķnymi czýonkami rodziny10. Liczy siÔ dla nich nie tylko stabilnoĖÂ pracy i uzyskiwanego dochodu, ale równieķ staýy harmonogram dnia wyznaczajÀcy wyraĵnÀ granicÔ miÔdzy pracÀ zawodowÀ a ķyciem prywatnym. Prowadzenie wýasnej dziaýalnoĖci gospodarczej natomiast niesie ze sobÀ wiÔksze ryzyko, uzaleķnienie uzyskiwanych dochodów od sytuacji na rynku oraz wymaga wymiaru czasu pracy wyķszego niķ osiem godzin dziennie. ElastycznoĖÂ w regulowaniu wykonywania pracy, jakÀ daje prowadzenie dziaýalnoĖci gospodarczej moķe negatywnie wpýywaÂ na ķycie rodzinne, gdyķ zaciera siÔ granica miÔdzy ķyciem prywatnym a zawodowym. Do niedawna kobietom prowadzÀcym wýasnÀ dziaýalnoĖÂ gospodarczÀ nie przysýugiwaýo równieķ prawo do korzystania z czÔĖci Ėwiadczeÿ rodzinnych, takich jak np. urlop wychowawczy. Dlatego teķ kobiety w Polsce preferujÀ wykonywanie pracy najemnej. Udziaý kobiet wĖród zbiorowoĖci osób prowadzÀcych dziaýalnoĖÂ gospodarczÀ jest najniķszy i w latach 2004–2015 zmniejszyý siÔ o 2,3 pkt. proc., podczas gdy w przypadku zbiorowoĖci pracowników najemnych udziaý kobiet w tym okresie wzrósý o 0,5 pkt. proc. (tabela 3). Kobiety najczÔĖciej ĖwiadczÀ pracÔ w ramach sektora publicznego, gdzie mogÀ liczyÂ na Ėwiadczenia socjalne, których nie ma u wiÔkszoĖci pracodawców z sektora prywatnego, jak np. dopýaty do wyjazdów dzieci na kolonie lub obozy, zniķki na organizowane przez pracodawcÔ wycieczki zagraniczne, bony ĖwiÀteczne lub paczki dla dzieci itp. Zatrudnienie w tym sektorze jest, co prawda, zwiÀzane z niķszym. wynagrodzeniem niķ moķliwe do uzyskania na takim stanowisku u prywatnego pracodawcy, ale daje w zamian wiÔksze poczucie bezpieczeÿstwa i stabilnoĖci. Moķna Ėmiaýo powiedzieÂ, ķe sektor publiczny w Polsce jest powoli przejmowany przez kobiety. Udziaý kobiet wĖród osób pracujÀcych w sektorze publicznym w latach 2004–2015 byý nie tylko wyķszy niķ mÔķczyzn, ale równieķ wykazywaý tendencjÔ wzrostowÀ. Odsetek kobiet pracujÀcych w tym sektorze wzrósý o 4,8 pkt. proc., podczas gdy w sektorze prywatnym udziaý kobiet zwiÔkszyý siÔ jedynie o 1,2 pkt. proc. PostÔpujÀca w Polsce feminizacja sektora publicznego jest wynikiem istnienia grup zawodów wykonywanych gýównie przez kobiety, m.in. zawodu nauczyciela, pielÔgniarki, szeregowego urzÔdnika, pracownika opieki spoýecznej. SÀ to zawody w ramach dwóch najbardziej sfeminizowanych sekcji PKD: ochrona zdrowia i opieka spoýeczna oraz edukacja. W 2015 r. udziaý kobiet pracujÀcych w podmiotach dziaýajÀcych w ramach tych sekcji wyniósý odpowiednio: 80,3 proc. i 78,7 proc. (tabeka 4). Naleķy zaznaczyÂ, ķe w ramach tych dwóch sekcji PKD najczÔĖciej dziaýalnoĖÂ prowadzÀ podmioty publiczne. Kobiety zaczynajÀ coraz silniej dominowaÂ teķ w podmiotach zwiÀzanych z kulturÀ, rozrywkÀ i rekreacjÀ. W przypadku tej sekcji udziaý kobiet nie [10] Szerzej na ten temat m.in. w: Raport z realizacji badania jakoĜciowego Instytucji Rynku Pracy, osób bezrobotnych i biernych zawodowo w ramach projektu systemowego pn. Aktywizacja spoăeczno-ekonomiczna kobiet na poziomie lokalnym i regionalnym, CRZL, Warszawa 2013, M. Sochaąska-Kawiecka, E. Makowska-Belta, A. Morysiąska, Z Koăakowska-Seroczyąska, Kobiety i mÚĽczyĻni wobec ... op. cit.. numer 4/2016 (159).

(21) AktywnoĖÂ zawodowa kobiet Tabela 4. Udziaý kobiet w ogólnej liczbie pracujÀcych w Polsce wedýug wybranych sekcji PKD 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 44,0. 44,2. 43,8. 42,6. 40,5. 40,4. 40,7. Górnictwo i wydobywanie. 11,7. 9,8. 8,3. 12,0. 11,6. 8,8. 8,2. 9,3. Przetwórstwo przemysýowe. 33,3. 32,8. 32,7. 33,0. 32,2. 31,2. 32,2. 31,9. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiÔ elektrycznÀ, gaz, parÔ wodnÀ i gorÀcÀ wodÔ. 26,6. 25,3. 21,5. 20,7. 22,0. 22,7. 22,3. 22,3. Dostawa wody; gospodarowanie Ėciekami i odpadami; rekultywacja. 22,5. 25,5. 23,5. 22,4. 26,3. 29,2. 27,7. 22,5. 6,5. 7,0. 6,2. 6,6. 6,1. 7,1. 7,5. 6,7. Budownictwo. 41,1. Handel; naprawa pojazdów samochodowych. 54,1. 55,1. 54,6. 54,6. 54,7. 54,6. 53,8. 54,6. Transport i gospodarka magazynowa. 23,5. 21,8. 20,5. 19,1. 20,3. 21,5. 21,4. 20,5. Zakwaterowanie i gastronomia. 67,4. 63,8. 69. 67,4. 65,3. 67,2. 69,7. 67,1. Informacja i komunikacja. 32,5. 30,2. 32,7. 38,2. 32,4. 34,0. 32,4. 30,2. DziaýalnoĖÂ ƥnansowa i ubezpieczeniowa. 56,6. 64. 67,3. 65,5. 67,7. 67,7. 65,3. 66,1. Obsýuga rynku nieruchomoĖci. 59,6. 56. 56,2. 56,9. 56,9. 52,4. 54,2. 60,8. DziaýalnoĖÂ profesjonalna, naukowa i techniczna. 49,5. 52,3. 51,7. 51,6. 52,7. 54,2. 54,1. 52,4. Administrowanie i dziaýalnoĖÂ wspierajÀca. 46,6. 47,3. 41,5. 43,7. 42,5. 42,9. 43,7. 43,6. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiÀzkowe zabezpieczenia spoýeczne. 49,5. 50,2. 49,8. 50,9. 50,8. 50,5. 50,7. 50,8. Edukacja. 79,6. 78,2. 77,5. 76,7. 76,6. 78,0. 77,8. 78,7. Opieka zdrowotna i pomoc spoýeczna. 84,2. 82,8. 81,9. 81,5. 81,1. 81,8. 80,1. 80,3. DziaýalnoĖÂ zwiÀzana z kulturÀ, rozrywkÀ i rekreacjÀ. 54,1. 56,1. 55,9. 55,8. 56,5. 56,0. 58,0. 65,5. Pozostaýa dziaýalnoĖÂ usýugowa. 61,2. 62,1. 62,6. 64,6. 63,7. 64,8. 66,7. 64,9. TEMAT NUMERU. Wyszczególnienie Rolnictwo, leĖnictwo, ýowiectwo i rybactwo. ĺródăo: AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski GUS, publikacje za lata 2008–2015.. tylko jest wyķszy niķ mÔķczyzn, ale w latach 2008–2015 wzrósý on najbardziej – wzrost o 11,4 pkt. proc. Kobiety najrzadziej pracujÀ w podmiotach ĖwiadczÀcych szeroko rozumiane usýugi budowlane oraz zajmujÀce siÔ górnictwem i wydobyciem. Ich udziaý w tych dwóch sekcjach jest bardzo niski – w 2015 r. wyniósý odpowiednio: 6,7 proc. i 9,3 proc. Kobiety zdecydowanie dominujÀ w takich grupach zawodów, jak pracownicy usýug i sprzedawcy, specjaliĖci oraz pracownicy przy pracach prostych. Te grupy zawodowe charakteryzujÀ sie nie tylko wysokim poziomem feminizacji. Obserwowane zmiany w latach 2004–2015 wskazujÀ, ķe zjawisko to nadal Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. bÔdzie siÔ nasilaÂ. W analizowanym okresie obserwowano wzrost udziaýu kobiet w tych grupach zawodów. Udziaý kobiet wĖród pracowników wykonujÀcych prace proste wzrósý o 3,7 pkt. proc. (tabela 5). W grupie pracowników usýug i sprzedawców udziaý kobiet zwiÔkszyý siÔ o 2,1 pkt. proc., a w grupie specjalistów o 1,4 pkt. proc. Kobiety najrzadziej zatrudniane sÀ w charakterze pracowników przemysýowych lub rzemieĖlników. W analizowanym okresie najbardziej zwiÔkszyý sie udziaý kobiet wĖród przedstawicieli wýadz publicznych, wyķszych urzÔdników i kierowników – wzrost o 6,8 pkt. proc. JednÀ z przyczyn zapewne byýo wprowadzenie obowiÀzku równego udziaýu mÔķczyzn i kobiet na listach wy-. 17.

(22) RYNEK PRACY Tabela 5. Udziaý kobiet w ogólnej liczbie pracujÀcych w Polsce wedýug wybranych grup zawodów Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Przedstawiciele wýadz publicznych, 34,5 34,1 35,0 36,1 35,4 35,9 37,3 40 wyķsi urzÔdnicy i kierownicy. 38,2 37,0 38,5 41,3. SpecjaliĖci. 60,7 65,5 64,9 64,6 64,6 63,1 63,7 61,5 61,8 63,0 62,6 62,1. Technicy i inny Ėredni personel. 62,1 55,2 54,6 53,5 55,6 57,2 54,2 53,4 52,1 52,6 51,4 50,9. Pracownicy biurowi. 66,1 66,7 68,2 65,7 65,9 65,8 64,5 64,1 65,8 64,3 59,9 59,5. Pracownicy usýug i sprzedawcy. 63,6 64,1 63,8 66,6 66,3 66,8 66,4 63,8 64,2 63,6 63,7 65,7. Rolnicy, ogrodnicy, leĖnicy i rybacy. 44,3 44,5 44,3 44,9 45,3 45,2. Robotnicy przemysýowi i rzemieĖlnicy. 15,8 16,2 15,5 14,9 14,8 13,2 12,1 12,2 11,9 12,5 13,1 11,9. Operatorzy i monterzy maszyn i urzÀdzeÿ. 12,6 11,4 11,7 14,1 14,4 14,7 13,9 13,8 13,1 13,2 12,9 14,3. Pracownicy wykonujÀcy prace proste. 54,5 50,8 52,5 55,9 55,9 55,3 54,8 58,2 57,8 57,4 58,7 58,2. 45. 43,7. 42. 41,9 41,8 41,7. ĺródăo: obliczenia wăasne na podstawie danych z AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski GUS, publikacje za lata 2004–2015.. borczych. Limit ten wynosi co najmniej 35 proc. dla kobiet i 35 proc. dla mÔķczyzn.. TEMAT NUMERU. Podsumowanie. 18. Pomimo zachodzÀcych zmian w postrzeganiu roli kobiet w spoýeczeÿstwie, nadal w wiÔkszoĖci polskich gospodarstw domowych to na nich spoczywa obowiÀzek dbania o „domowe ognisko”. Nie dziwi wiÔc, ķe w razie koniecznoĖci sprawowania przez caýy dzieÿ opieki nad zaleķnymi czýonkami rodziny, to kobieta najczÔĖciej rezygnuje z pracy zawodowej. JeĖli do tego dochodzi moķliwoĖÂ uzyskiwania wsparcia ƥnansowego w postaci Ėwiadczeÿ socjalnych, rekompensujÀcych utratÔ dochodu, który i tak byý niski, lub teķ moķliwoĖÂ nabycia uprawnieÿ emerytalnych skýonnoĖÂ do pozostania kobiet w domu siÔ zwiÔksza. StÀd teķ znacznie niķsza skýonnoĖÂ kobiet niķ mÔķczyzn do czynnego uczestnictwa w rynku pracy i obserwowany w latach 2004–2015 niewielki wzrost wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej kobiet.. Kobiety w Polsce nie tylko sÀ lepiej wyksztaýcone niķ mÔķczyĵni, ale charakteryzujÀ siÔ równieķ wysokim poziomem aktywnoĖci edukacyjnej. CzÔĖciej niķ mÔķczyĵni majÀ wyksztaýcenie wyķsze lub policealne, czÔĖciej teķ uczestniczÀ w ksztaýceniu ustawicznym. Niestety w porównaniu z pozostaýymi krajami czýonkowskimi UE poziom aktywnoĖci zawodowej i uczestnictwa w róķnych formach ksztaýcenia ustawicznego Polek jest znacznie niķszy i wymaga dalszych dziaýaÿ wspierajÀcych tego rodzaju aktywnoĖÂ. AktywnoĖÂ edukacyjna kobiet i ich stosunkowo wyķsze kwaliƥkacje nie przekýadajÀ siÔ jednak na uzyskanie lepiej pýatnej pracy czy awans zawodowy, co stanowi kolejny czynnik demotywujÀcy. Kobiety pracujÀ gýównie w podmiotach publicznych, gdzie mogÀ liczyÂ na bezpiecznÀ i stabilna pracÔ, ale nie majÀ szans na wysokie wynagrodzenie. Wpýyw na niski prestiķ pracy kobiet ma równieķ fakt, ķe pracujÀ gýównie w sektorach i zawodach, które wymagajÀ bardzo wysokich kwaliƥkacji, jednakķe wykonywana tam praca numer 4/2016 (159).

(23) jest najczÔĖciej niskopýatna, daje mniejsze szanse na awans i charakteryzuje siÔ niskim prestiķem spoýecznym. Wpýywa to na decyzje podejmowane w ķyciu zawodowym. MajÀc przed sobÀ ograniczone szanse na przyszýoĖÂ i niskie dochody, kobiety chÔtniej decydujÀ siÔ na dezaktywizacjÔ zawodowÀ w obliczu pojawienia siÔ problemów ze znalezieniem kolejnego zatrudnienia, czy zmiany sytuacji rodzinnej wymagajÀcej poĖwiÔcenia planów zawodowych jednego z czýonków rodziny. Obserwowana w latach 2004–2015 poprawa sytuacji kobiet na rynku pracy jest wiÔc zwiÀzana jedynie z niewielkim wzrostem zainteresowania pracodawców ich zatrudnianiem. Wpýyw na to niestety majÀ równieķ decyzje kobiet, które zniechÔcone dotychczasowymi niepowodzeniami decydujÀ siÔ na wyjĖcie z zasobów aktywnych zawodowo, o czym Ėwiadczy niewielki wzrost wspóýczynnika aktywnoĖci zawodowej. Kobiety nadal teķ dyskryminowane sÀ przez pracodawców w dostÔpie do zatrudnienia, o czym Ėwiadczy obserwowany wzrost róķnicy wskaĵnika zatrudnienia kobiet i mÔķczyzn.. Bibliograƥa Andruszkiewicz I. (2008) Równouprawnienie kobiet i mÚĽczyzn na rynku pracy, w: C. Sadowska-Snarska red. Równowaga: praca-ķycie-rodzina, WSE w Biaýymstoku, Biaýystok. Oczki J. (2015), NierównoĜci ze wzglÚdu na păeÈ na rynku pracy w Polsce, „Polityka Spoýeczna”, nr 7, 2015.. Sochaÿska-Kawiecka M., Makowska-Belta E., Morysiÿska A., Koýakowska-Seroczyÿska Z. (2013), Kobiety i mÚĽczyĻni wobec zapotrzebowania rynku pracy na kwaliƲkacje zawodowe, WUP, üódĵ. Raport z realizacji badania jakoĜciowego pracodawców i pracowników w ramach projektu systemowego pn. Aktywizacja spoăeczno-ekonomiczna kobiet na poziomie lokalnym i regionalnym (2013), CRZL, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2004, (2005) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2005, (2006) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2006, (2007) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2007, (2008) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2008, (2009) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2009, (2010) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2010, (2011) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2011, (2012) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2012, (2013) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2013, (2014) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2014, (2015) GUS, Warszawa. AktywnoĜÈ ekonomiczna ludnoĜci Polski IV kwartaă 2015, GUS, Warszawa 2016 r. Eurostat http://ec.europa.eu/eurostat/en/data/database [dostÔp: 31.10.2016 r.]. Urbaniak B. (2013), Sytuacja zawodowa kobiet i mÚĽczyzn w wieku 45/50+, w: E. Kryÿska, J. Krzyszkowski, B. Urbaniak, J. Wikotorowicz Diagnoza obecnej sytuacji kobiet i mÚĽczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce. Raport koÿcowy, Uniwersytet üódzki, üódĵ. Arendt ü. (2013), Determinanty aktywnoĜci zawodowej osób w wieku 45 lat i wiÚcej w: E. Kryÿska (red.), Elastyczne formy zatrudnienia i organizacji pracy a aktywnoĜÈ zawodowa osób starszych, IPiSS, Warszawa. Raport z realizacji badania jakoĜciowego Instytucji Rynku Pracy, osób bezrobotnych i biernych zawodowo w ramach projektu systemowego pn. Aktywizacja spoăeczno-ekonomiczna kobiet na poziomie lokalnym i regionalnym, (2013) CRZL, Warszawa.. TEMAT NUMERU. AktywnoĖÂ zawodowa kobiet. Summary The aim of this article is to discuss the major changes in the professional activity of Polish women between 2004 and 2015. It focuses on their tendency to actively participate in the labor market and discusses the main factors that aƤect it. Analyses show that, despite the slight increase of economic activity of women in Poland, their willingness to actively participate in the labor market is still signiƥcantly lower than in men. Polish women are better educated than men and more likely to participate in various forms of continuing education but their participation in various forms of lifelong learning is much lower. Women continue to work mostly in the public entities, where they can count on a safe and stable operation, but have no chance of higher salary. With limited opportunities they could be more likely that to chose professional deactivation.. Key words labour market, women’s professional activity, lifelong learning, continuing education, discrimination Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. 19.

(24) RYNEK PRACY Wiƽcej o autorze Dr Iwona Poliwczak Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. TEMAT NUMERU. Doktor nauk ekonomicznych, absolwentka Wydziaău Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Ăódzkiego. Pracownik w Zakăadzie Zatrudnienia i Rynku Pracy w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych. Zajmuje siÚ szeroko rozumianÆ problematykÆ rynku pracy, w tym ksztaăceniem ustawicznym oraz zjawiskami dyskryminacji i wykluczenia spoăecznego grup mniejszoĜciowych na rynku pracy. Braăa udziaă w wielu krajowych oraz miÚdzynarodowych projektach badawczych dotyczÆcych problematyki rynku pracy. Prowadziăa szkolenia dla pracowników powiatowych i wojewódzkich urzÚdów pracy z systemu diagnozowania zapotrzebowania na pracÚ. Autorka lub wspóăautorka wielu publikacji i opracowaą naukowych z zakresu polityki rynku pracy, problematyki bezrobocia, ksztaăcenia ustawicznego oraz dyskryminacji i wykluczenia spoăecznego grup mniejszoĜciowych na rynku pracy.. 20. numer 4/2016 (159).

(25) ɿǻǐǯƨǐƨǯÁŭðșɳɿƏĲǯƨÙʎðƑ ɳðÙƅɂĲșǐƅÁœșɳș]ƨŷǻÁð Mariusz Nyk. Uniwersytet üódzki. Do 2006 roku dystans miÚdzy păacami kobiet i mÚĽczyzn zmniejszaă siÚ. Jednak w ostatnich latach ponownie moĽna zaobserwowaÈ zwiÚkszanie dysproporcji w ksztaătowaniu păac wedăug păci. WstØp Postulat równej pýacy za równÀ pracÔ jest uznawany za waķny element polityki antydyskryminacyjnej Unii Europejskiej. Dysproporcje w wynagrodzeniach kobiet i mÔķczyzn staýy siÔ jednym z kluczowych tematów podejmowanych miÔdzy innymi przez EuropejskÀ WspólnotÔ GospodarczÀ. W obszarze zwiÀzanym z rynkiem pracy instytucje europejskie zwracajÀ szczególnÀ uwagÔ na powszechnÀ dyskryminacjÔ pýacowÀ kobiet. Juķ w 1957 r. w Traktacie Rzymskim – dokumencie powoýujÀcym do ķycia WspólnotÔ EuropejskÀ, zostaýa zapisana zasada „Równa pýaca za tÔ samÀ pracÔ”. Jak wskazuje E. Bochyÿska-ĕmigielska, postÔpuje w Polsce feminizacja ubóstwa1. Niniejsze opracowanie zweryƥkuje te tezÔ. Blisko 71 proc. kobiet w porównaniu z 56 proc. mÔķczyzn zarabia poniķej Ėredniej krajowej. W Polsce mamy ponadto do czynienia z efektem szklanego suƲtu2 – tylko 2 proc. najbardziej prestiķowych i najlepiej pýatnych posad zajmujÀ kobiety. Kolejnym wskaĵnikiem dyskryminacji kobiet na rynku pracy jest fakt, ķe w wiÔkszym stopniu dotyczy je bezrobocie. Najwyķsze odsetki odnotowujemy w dwóch grupach wiekowych: kobiety od 20 do 24 roku ķycia (41,9 proc. w 2015 r.), jak równieķ z przedziaýu 50–54 lat3, które doĖwiadczajÀ podwójnej dyskryminacji: ze wzglÔdu na pýeÂ i wiek. Celem opracowania jest diagnoza problemu zróķnicowania pýac w Polsce wedýug pýci. ReƦeksje nad przyczynami owej dyferencjacji mogÀ stanowiÂ przyczynÔ pogýÔbiania wiedzy i deƥniowania stymulant obserwowanego zjawiska spoýeczno-ekonomicznego. Pismo Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. ANALIZY I BADANIA. Kobiety 50+. Artykuý ten jest preludium do zainteresowania problematykÀ i tym samym stanowi odpowiedĵ na pytanie, gdzie naleķy poszukiwaÂ ĵródýa znaczÀcego zróķnicowania. Wymiar instytucjonalny wynagradzania wedāug pāci Kobiety sÀ lepiej wyksztaýcone niķ mÔķczyĵni. Jednak w najmniejszym stopniu nie odzwierciedla tego struktura zatrudnienia na rynku pracy. Na sytuacjÔ kobiet na rynku pracy wpýywa ograniczony dostÔp do ķýobków i przedszkoli. Problem ten dotyka przede wszystkim samotne matki, które zmuszone sÀ godziÂ obowiÀzki zawodowe z rodzicielskimi. Na sytuacjÔ ekonomicznÀ kobiet wpýywa równieķ dyskryminujÀcysystem Ėwiadczeÿ emerytalnych, który przewiduje moķliwoĖÂ wczeĖniejszego przechodzenia kobiet na emeryturÔ.4 Trzeba jednak zauwaķyÂ, ķe z roku na rok sytuacja siÔ poprawia. [1] E. Bochyąska-ěmigielska, Luka păacowa – problem do rozstrzygniÚcia czy walka z wiatrakami?, Sedlak&Sedlak, Warszawa 2015. [2] Niewidoczne bariery wynikajÆce ze zăoĽonych struktur w instytucjach zdominowanych przez mÚĽczyzn, uniemoĽliwiajÆce kobietom karierÚ i awans. E. Kryąska, Teoria i praktyka segmentacji rynku pracy, cz. I „Rynek pracy” 86/99, s. 16. [3] TamĽe. [4] 16 listopada 2016 r. găosowano nad prezydenckÆ ustawÆ dot. wieku emerytalnego. Projekt zakăada przywrócenie niĽszego wieku przechodzenia na emeryturÚ. Obecnie to 67 lat niezaleĽnie od păci i podnoszony jest stopniowo: kobiety osiÆgnÚăyby go w 2040 r., a mÚĽczyĻni – w 2020 r. Nowa ustawa ma obowiÆzywaÈ od 1 paĻdziernika 2017 r. ObniĽy on wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mÚĽczyzn. WczeĜniej sejmowa komisja odrzuciăa poprawkÚ opozycji, która zakăadaăa moĽliwoĜÈ przechodzenia na emeryturÚ ze wzglÚdu na staĽ pracy. Teraz projektem zajmie siÚ Senat [za: http://wiadomosci.gazeta.pl, 17.11.2016 r.].. 21.