182
Z A P I S K IE jsm on d a, M ariana G a w a lew icz a , C yp rian a G od eb sk iego, M ścisła w a G o d lew sk ieg o (n a jliczn iejsz a gru p a, liczą ca 231 listó w ), F erd y n a n d a H o esick a i in . L isty te , ja k k ażd a k o resp o n d en cja w ie lk ie g o p isarza, są b ezcen n y m źró d łem b io g ra ficzn y m i k ry ty czn o lite ra ck im , o d b ija ją cy m ta k że różnorodne in ic ja ty w y sp o łeczn e m a ją ce n a c elu w w a ru n k a ch b rak u p a ń stw o w o śc i p o lsk iej, p o d trzy m a n ie b y tu n a ro d o w eg o , w k tó ry ch b ra ł czyn n y u d zia ł p ó źn iejszy la u rea t N ob la, lu b k tó ry m p a tro n o w a ł.
L isty zo sta ły op atrzon e n o ta m i b io g ra ficzn y m i a d resa tó w oraz sta ra n n y m i p rzy p isa m i rzeczo w y m i. N a k o ń cu to m u zostało u m ieszczo n e ch ro n o lo g iczn e z e s ta w ie n ie listó w .
A . B.
L i s t y J a n a S t a p i ń s k i e g o la t 1895— 1928, opr. J . A l b i n i J. R.
S z a f l i k , Z ak ład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ictw o , W ro
c ła w —W arszaw a—K ra k ó w — G d ań sk 1977, s. 176.
P u b lik a cja za w ie r a 134 lis ty (ze 181 za ch o w a n y ch w zb iorach r ę k o p iśm ie n n y c h a rch iw ó w , b ib lio te k i m u zeów ) Ja n a S ta p iń sk ie g o z ok resu , w k tó ry m o d g ry w a ł on po w a żn ą ro lę w ru ch u lu d o w y m . L isty te u d ostęp n ion o w p e łn y m w y b o rze, bez sk ró tó w . Z rezy g n o w a n o ty lk o z ty c h , k tóre m ia ły w y ra źn y ch a ra k ter p ism u rzę
d o w y ch i p o ch o d ziły z la t p rezesu ry S ta p iń sk ieg o w P S L i o k resu red a g o w a n ia
„P rzy ja ciela L u d u ”. W śród p u b lik o w a n y c h po r a z p ierw szy lis tó w zn a jd u ją się m .in. a d reso w a n e do B o le sła w a W ysłou ch a, K arola L e w a k o w sk ie g o , M ich ała B o - b rzy ń sk ieg o , K o n sta n teg o L a sk o w sk ieg o , W ła d y sła w a O rkana, J a k u b a B o jk i, S ta n is ła w a S zczep a ń sk ieg o . W ięk szość d o ty czy sp r a w p u b liczn y ch i poszerza w ie d z ę o n a jn o w szej h isto rii P o lsk i, zw ła szcza d zieja ch ru ch u lu d o w eg o .
W e w stę p ie a u to rzy p r z e d sta w ili o b szern y ży cio r y s Ja n a S ta p iń sk ie g o , ze zw ró cen iem u w a g i n a jeg o d z ia ła ln o ść p o lity czn ą . C enne są k o m en ta rze do p o sz c z e g ó ln y c h listó w , w k tó ry ch p o m ieszczo n o o b ja śn ien ia fa k tó w i w y d a rzeń m a ją c y c h b ezp o śred n i zw ią zek z d zia ła ln o ścią S ta p iń sk ieg o .
W. W.
J an P r z e w ł o c k i , S t o s u n e k m o c a r s t w z a c h o d n i c h d o p r o b l e m ó w G ó rn e g o Ś l ą s k a w la t a c h 1918— 1939, P W N , W arszaw a— K ra k ó w 1978, s. 254.
P o ło ż e n ie m ięd zy n a ro d o w e i p o lity k a zagran iczna P o lsk i w o k resie m ię d z y w o je n n y m n a le ż ą do te m a tó w n a jle p ie j o p ra co w a n y ch w h isto rio g ra fii. P r e z e n to w a n a rozp raw a je s t cen n y m u z u p e łn ie n ie m tej w ie d z y . P r z e d sta w ia dość w ą sk i, a le bardzo is to tn y ele m e n t sto su n k ó w m ięd zy n a ro d o w y ch . G órn y Ś lą s k ze w z g lę d u n a sw e zn a czen ie gosp od arcze, p o lity c z n e i stra teg iczn e p rzez zn a czn ą część m ię d z y w o jen n eg o d w u d ziesto lecia zn a jd o w a ł się w cen tru m u w a g i n ie ty lk o p o lity k ó w p o ls k ic h i n iem ieck ich , a le r ó w n ież fr a n cu sk ich , a n g ie lsk ic h i, ch o cia ż w m n ie j
sz y m sto p n iu , w ło sk ic h . Sam a w y k o rzy sta n a w m o n o g ra fii litera tu r a lic z y k ilk a se t p o zy cji k sią ż k o w y c h i a r ty k u ło w y c h . A u to r się g n ą ł ta k że do p ra sy p o lsk ie j, n ie m ie c k ie j, a n g ie lsk ie j, fra n cu sk iej i w ło sk ie j, a ta k że poza a r c h iw a m i p o lsk im i p rzep ro w a d ził k w e r e n d y w A r c h iw u m M SZ w P a ry żu i A r c h iw u m M SZ w P rad ze.
P raca p osiad a u k ład ch ro n o lo g iczn y . W sie d m iu ro zd zia ła ch o m a w ia k o lejn o sta n o w isk o m o ca rstw za ch o d n ich w fib ec sp oru o G órny Ś lą sk w la ta c h 1918— 1939.
P o o stry ch k o n flik ta c h n a te m a t p rzy n a leżn o ści p a ń stw o w ej te j d z ie ln ic y , u w ie ń
183
czo n y ch k om p rom isow ą fo rm u łą z p aźd ziern ik a 1921 i po k ró tk im o k resie p rzew a g i fra n cu sk iej w E uropie n a stą p iły , zd a n iem a u tora, la ta coraz d a lej id ą cej u stę p li
w o śc i Z achodu w o b ec roszczeń n iem ieck ich . N a k rótk o i to ty lk o p ozornie zm ien iło s y tu a c ję d o jście H itlera do w ła d z y . P o lsk o -n ie m ie c k a d ek la ra cja o n iea g resji i na ty m od cin k u p rzejścio w o w y c isz y ła spory. O d żyły on e w 1938 r. w raz z n o w y m e ta p em p o lity k i R zeszy w o b ec P o lsk i.
G odzi się p o d k reślić, iż p ro b lem a ty k a g ó rn o ślą sk a p o z w o liła a u to ro w i u kazać e w o lu c ję p o lity k i eu ro p ejsk iej od p od p isan ia u k ład u p o k o jo w eg o w W ersalu po w y b u c h drugiej w o jn y św ia to w e j.
T. N.
A n d rzej Z a k r z e w s k i , W in c e n ty W itos. C h ło p sk i p o lity k i m ą ż sta n u , L SW , W arszaw a 1977, s. 342.
K sią żk a je s t o b szern y m stu d iu m b io g ra ficzn y m W in cen tego W itosa, przy czym a u to r k o n c e n tr u je się n a d z ia ła ln o śc i p o lity czn ej p rzy w ó d cy P S L „ P ia sta ”. P raca w n o si cen n y w k ła d do b ad ań n a d h isto rią ru ch u lu d o w e g o i szerzej — n a d n a j
n o w sz y m i d zieja m i P o lsk i; z jed n ej stron y ze w z g lę d u n a w a g ą p o d jęteg o tem a tu , z d ru giej zaś z p o w o d u w y w ią z a n ia się au tora z p o sta w io n eg o zad an ia. Z a - k r z e w s k i śle d z i d z ia ła ln o ść p o lity czn ą W itosa n a tle w ie lu środ ow isk , w k tó r y ch on ż y ł, ob racał s ię i tw o r z y ł. P o n ie w a ż b oh ater k sią ż k i b y ł p o sta cią bardzo a k ty w n ą i p rzez w ie le la t w a ż ą c ą n a p o lsk im ż y c iu p o lity c z n y m o trzy m a liśm y p ra cę z rozb u d ow an ą i w ie lo w ą tk o w ą narracją.
K sią żk a sk ład a s ię z 8 ro zd zia łó w , k tó ry ch ch ro n o lo g iczn y u k ła d u k a zu je k o le jn e eta p y ż y c ia W itosa; stą d n p . ty tu ły rozd ziałów : „Od m aja do B r ześcia ”, „N a czesk iej tu ła c z c e ” itd . A . Z a k r z e w sk i w y k o r z y sta ł w ie le m a te r ia łó w a rch iw a ln y ch , r ę k o p iśm ie n n y c h , p ra sę. Z eb ra ł te ż k ilk a n a śc ie r e la c ji, d o ta rł d o zb io ró w p r y w a t
n y c h , o d n a la zł d w a (z o k r e su d ru giej w o jn y św ia to w e j) r ę k o p isy W itosa. A u to r w in te r e su ją c y m w s tę p ie u k a z u je różn orod n e i n ie b a g a te ln e tr u d n o śc i n ie u ła tw ia ją c e p r z y g o to w a n ia b io g r a fii p o sta ci, k tó ra p rzez w ie le la t aż p o d zień d z isie jsz y w y w o ły w a ła ro zliczn e k o n tr o w e r sje .
Z w raca u w a g ę sta ra n n a e d y c ja k sią ż k i (w zb ogacon ej c ie k a w y m i zd jęciam i), p rzy g o to w a n ej p rzez L u d o w ą S p ó łd z ie ln ię W yd aw n iczą.
W. W.
M ie c z y sła w W i d e r n i k , P o lity c zn e o b licze G d y n i w la ta ch 1920—
1939, W y d a w n ictw o U c zeln ia n e U n iw e r sy te tu G d ań sk iego, G d ań sk 1977, s. 242.
M on ografia n ie je s t p ie r w sz ą p racą p o św ięco n ą d ziejo m G d yn i. T o jed n o z n a jw ię k s z y c h o sią g n ię ć D ru g iej R zeczy p o sp o litej od d a w n a p rzy cią g a ło u w a g ę h isto r y k ó w (przed e w s z y s tk im D . S t e y e r a ) . D o ty ch cza so w e b a d a n ia k o n cen tro w a ły s ię je d n a k n a p ro b lem a ty ce gosp od arczej oraz n a za g a d n ie n ia c h r u ch u rob ot
n iczeg o . P o za p o d su m o w a n ie m te j w ie d z y p rezen to w a n a ro zp ra w a za w ie r a n o w e u sta le n ia , op arte n a a r c h iw a lia c h p r z e c h o w y w a n y c h w C en tra ln y m A r c h iw u m M i
n is te r stw a S p r a w W ew n ętrzn y ch , C en tra ln y m A r c h iw u m К С P Z P R , A r c h iw u m A k t N o w y ch , C en tra ln y m A r c h iw u m W o jsk o w y m , W o jew ó d zk ich A r c h iw a c h P a ń s tw o w y c h w G d a ń sk u i B y d g o szczy .
