96. ŁADUNEK PROCHU. Ładunek prochu służy do wyrzucania pocisku z lufy. Proch, używany do ładunków artyleryjskich, jest bez
dymny i zawarty może być w łusce lub w worku z tkaniny.
97. ŁADUNEK W ŁUSCE. NABÓJ. ŁUSKA. Ładunek w łusce umieszcza się w wiązkach lub w woreczkach (rys. 42 i 43). Proch, uży
wany do łusek, może być taśmowy w kształcie pasków, rurkowy lub innych kształtów (lecz nie dowolnych). Do ładunków w łuskach na
bojów 75 mm. francuskich używa się prochu marki BSP, lub US.<
(proch amerykański), a do ładunków zmniejszonych, prochu marki BC. Łuska z ładunkiem prochu, połączona w jedną całość z pociskiem, tworzy nabój zespolony.
Nabój haubicy 100 mm. austrjackiej jest dwudzielny, ładunek więc prochu, zawarty w łusce, oddzielony jest od pocisku.^ Proch, zawarty w łusce do pocisku austrjackiego 100 mm., jest umieszczony w po
szczególnych woreczkach z jedwabiu lub wyczesów jedwabnych t. z w. amiantyny.
Każdy woreczek z prochem określonej wagi, tworzy ładunek i posiada na sobie numer ładunku. Do haubicy 100 mm. austryjackiej używa się pięć ładunków zasad
niczych i szóstego dodatkowego. Numeracja ładunków zaczyna się od cyfry 1.
Jeżeli chcemy strzelać najsłabszym ładunkiem 1, umieszczonym na dnie łuski, to wyjmujemy z łuski wszystkie pozostałe woreczki prochu, jeżeli chcemy strzelać nieco silniejszym ładunkiem drugim, to pozostawiamy na dnie woreczek z nu
merem 1, na nim woreczek z numerem 2, a inne woreczki wyjmujemy. Analogicznie postępujemy strzelając innemi ładunkami, tak że numer ładunku, którym strze
lamy zawsze znajduje się na wierzchu.
Im silniejszy ładunek, tem więcej woreczków zawiera łuska. Po włożeniu w o
reczków z prochem do łuski, na wierzchu kładzie się pokrywkę tekturową.
Łuski do ładunków prochu wyrabiane są zazwyczj z mosiądzu, mogą być jednak łuski żelazne, stalowe, lub mosiężne z żelaznemi dnami.
W głównej swej części łuska nabojowa jest kształtu stożkowatego, a w przedniej części odpowiada kształtowi komory nabojowej, przy- czem zakończona jest szyjką cylindryczną, przeznaczoną do wsta
wienia w nią pocisku (Rys. 44). Łuska zwykła jest kształtu stożkowatego.
Dno łuski zaopatrzone jest w kryzę, o którą zaczepiają ramiona wyrzutnika. Wewnętrzna środkowa część dna łuski tworzy zwykle wypukłość, w której znajduje się gniazdo gwintowane do wkręcenia zapłonnika (Rys. 45). Łuska jest wewnątrz lakierowana, aby proch nie stykał się z metalem i nie wchodził z nim w szkodliwe związki.
98. ŁADUNEK W WORKU. Do naboju trójdzielnego używa się ładunku prochu zawartego w worku.
Worek może być zrobiony z amiantyny t. j. z wyczesów jedwab
nych, z jedwabiu lub z wełny (szarszowy), a więc, ogólnie, z tkaniny, która pali się tylko w zetknięciu z płomieniem i gaśnie po usunięciu płomienia, przez co po wystrzale nie pozostają tlejące resztki. Na dnie worka przyszyty jest specjalny woreczek z prochem czarnym (rozpalacz), który powoduje szybkie objęcie płomieniem prochu, za
wartego w worku.
Wewnątrz worka znajduje się proch taśmowy bezdymny, układany w wiązkach, przyczem ciężar każdej wiązki jest dokładnie określony.
Proch marki US3 nie jest układany w wiązki, lecz zawarty jest w po
szczególnych małych woreczkach, które się wkłada do wspólnego worka, tworzącego odpowiedni ładunek prochu. Wyjmując poszcze
gólne w:ązki lub woreczki prochu z ładunku najsilniejszego, two
rzymy ładunki prochu słabsze.
Zależnie od kalibru, ładunek prochu może być złożony z dwóch do czterech worków oddzielnych o jednakowej wadze. Po włożeniu prochu do worka, worek zawiązuje się u góry-jedwabnym sznureczkiem.
Do 155 mm. haubic ciężkich francuskich mamy 7 ładunków częściowych z nu
meracją 00, 0, 1, 2, 3, 4, 5. Ładunek 00 jest najsilniejszy, a ładunek 5 najsłabszy.
99. PRZYĆMIEWACZE. Dla przyćmienia błysku, powstającego w chwili wy
strzału, używa się t. zw. przyćmiewaczy.
Przyćmiewacz jest to woreczek amiantynowy z zawartością sproszkowanej soli potasowej. Przyćmiewacze wkłada się do ładunku prochu w fabryce lub bezpo
średnio przed nocnem strzelaniem, w razie potrzeby. Dla kalibrów małych i śred
nich, ilość soli potasowej w przyćmiewaczu wynosi 30 gr.
Przyćm iew aczy nie n ależ y używ ać w dzień, bo w y tw arzają one b ard zo dużo dym u i silnie zanieczyszczają p rzew ó d lufy.
100. STOP ODMIEDZAJĄCY. Ścierająca się z pierścieni wiodących miedź za- miedza przewód lufy i należy ją od czasu do czasu odmiedzać, do czego używa się t. zw. stopu odmiedzającego, pod postacią wstążek z cyny i ołowiu w zwojach 20 gramowych.
Stop odmiedzający wkłada się do ładunku prochu jaknajbliżej dina pocisku i po rozgrzaniu lufy, zapomocą strzelania nabojami zwykłemi, oddaje się 20 do 40 strza
łów nabojami ze stopem odmiedzającym, poczem przeczyszcza się lufę.
Dla naboju 75 mm., ilość stopu odmiedzającego nie powinna przekraczać 10 gr.
101. NAPISY NA ŁUSKACH, DOTYCZĄCE ŁADUNKU PRO
CHU. Na bocznej ścianie łuski do francuskiego pocisku 75 mm. spo
tykamy napisy malowane w czterech lub pięciu szeregach, odnoszące się do ładunku prochu zawartego w łusce.
40 Rozpatrzymy przykład:
0 kg. 690 BSP D 0,5 32 — 18 — SL . . 5 8 4 — ATS — 18
V = 535 . . .
T. C...
Waga, rodzaj prochu, ilość utrwalacza.
Partja prochu, rok wyrobu prochu, znak fabryki,
ozna- Partja naboju, zakład, rok złożenia naboju.
cza: Szybkość początkowa.
Rodzaj zapłonnika ( T . C . — zapłonnik krótki.
T . L . — zapłonnik długi).
Patrja naboju znajduje się zawsze w szeregu, leżącym tuż nad oznaczeniem szybkości początkowej. Partja naboju jest znakiem waż
nym przy prowadzeniu ognia dokładnego, (O ogniu dokładnym mówi się w prawidłach strzelania). Do ognia dokładnego używa się nabojów tej samej partji.
102. ZNAKI I NAPISY NA ŁUSKACH FRANCUSKICH 75 MM., DOTYCZĄCE ODRÓŻNIANIA NABOJÓW. Oprócz napisów malowa
nych, odnoszących się do zawartości ładunku prochu w łusce, na łusce do francuskiego pocisku 75 mm. spotykamy jeszcze inne napisy i znaki malowane, dotyczące odróżniania nabojów oraz znaki ryte,
dotyczące wyrobu samej łuski.
Malowana litera „R“ na łusce lub biały pasek na zewnętrznej po
wierzchni bocznej łuski oznacza, że dany pocisk służy do wstrzeliwa
nia, malowane litery „PhF“ oznaczają pocisk dymny ładowany fosfo
rem, litery „Ocs“ oznaczają pocisk dymny ładowany mieszaniną ole
um i kwasu chlorosulfonowego lub siarczanu chlorohydryny, napis
„Etain“ oznacza nabój ze stopem odmiedzającym. Czarny pas na dnie łuski, przechodzący przez środek zapłonnika, oznacza granat sta
lowy wz. 1900 lub 1915 o ładunku prochu normalnym (rys. 46), dwa czarne pasy równoległe względem siebie, z napisem „Charge reduiłe“
między niemi, spotykane na bocznej powierzchni zewnętrznej łuski, a oprócz tego dwa czarne pasy prostopadłe względem siebie na dn:e łuski, przechodzące przez środek zapł nnika, oznaczają granat stalowy wz. 1900 lub 1915 o ładunku zmniejszonym (Rys. 47). Dwa czarne pasy równoległe do siebie, znajdujące się na dnie łuski, ozna
czają granat stalowy wz. 1917 r. (Rys. 48). Dwa czarne pasy skrzy
żowane pod kątem prostym na dnie łuski tak, że miejsce skrzyżowa
nia znajduje się między zapłonnikiem, a brzegiem dna łuski, ozna
czają granat stalosurowcowy AL wz. 16 r. (Rys. 49),
Dwa czarne pasy na dnie łuski, równoległe względem siebie i prze
cięte trzecim pasem do nich prostopadłym i przechodzącym przez środek zapłonnika, oznaczają granat stalosurowcowy wz. 18 r.
(rys. 50).
Szrapnele nie posiadają żadnych pasów na zewnętrznej bocznej powierzchni łuski i na dnie łuski. Napis „Aero“ na dnie łuski i na jej zewnętrznej powierzchni bocznej oznacza szrapnel do ostrzeliwania celów powietrznych. Napisy ryte, spotykane na dnach łusek, dotyczą wyrobu samej łuski i w służbie linjowej nie mają znaczenia.
103. NAPISY NA WORKACH, DOTYCZĄCE ŁADUNKU PRO
CHU. Napisy, umieszczane na workach z ładun,kami prochu do dział
' i
francuskich, dotyczą prochu oraz samego worka. Między innemi, na worku znajduje się napis, dotyczący partji prochu.
104. ZAPŁONNIK. Zapłonnik jest to przyrząd, służący do zapa
lenia ładunku prochu.
Rozróżniamy zapłonniki uderzeniowe, tarciowe i elektryczne. Za
płonniki łuskowe są uderzeniowe. Zapłonnik uderzeniowy wymaga zaopatrzenia zamka w przyrząd kurkowy z iglicą. Zapłonnik uderze
niowy, używany do naboju 75 mm. francuskiego (Rys. 51), składa się z kadłuba, który w swej górnej części wypełniony jest podsypką z prochu czarnego. Wewnątrz dolnej części kadłuba znajduje się kowadełko, unieruchomione przez bezpiecznik z cienkiej blachy w kształcie pierścienia. Koniec kowadełka przylega do obsady spłonki ze spłonką. W pewnym odstępie nad spłonką znajduje się igliczka z przewodami ogniowemi naokoło. Przewody te wypełnione są rów
nież prochem czarnym.
W dno zapłonnika wkręcona jest wkrętka, górna zaś komora za
płonnika z podsypką prochową, zamknięta jest krążkiem woskowym.
Działanie zapłonnika.
W chwili oddania strzału, kowadełko uderza w obsadę spłonki i wypycha ją do przodu. Bezpiecznik zostaje w trakcie tego zgnie
ciony. Spłonka uderza w igliczkę, powstaje wybuch, a wytworzony płomień przechodzi przez przewody ogniowe do podsypki prochowej.
Podsypka prochowa zapala się, a gazy, wytworzone po spaleniu się je, wypychają krążek woskowy do wnętrza łuski. Płomień przedo
staje się do ładunku prochu w łusce, który zapala się, a powstałe ciśnienie gazów wyrzuca pocisk z lufy.
^ Do dział starego typu o nabojach trójdzielnych używano zapłon
ników tarciowych. Jeden z nich przedstawiony jest na rysunku 52.
Wybuch w tym zapłonniku następuje przy wyciąganiu drucika na skutek tarcia jego nazębień o rtęć piorunującą. Dalsze działanie tego zapłonnika zrozumiałe jest z rysunku. Zapłonniki elektryczne używane są do dział wielkich kalibrów, gdyż ze względu na wielki wstrząs powietrza przy wystrzale, odpalać trzeba zdaleka.