MATERJAŁY WYBUCHOWE. BALISTYKA
H. Tabele strzelnicze, ich przeznaczenie i układ
212. PRZEZNACZENIE TABEL STRZELNICZYCH. Tabele strzelnicze — jest to zbiór.danych potrzebnych:
1) do skierowania średniego toru na cel,
J\ do wyciągania wniosków o rezultacie strzelania i 3) do rozwiązywania różnych zadań w trakcie strzelania.
213. UKŁAD TABEL STRZELNICZYCH. Dane zawarte w ta
belach strzelniczych dotyczą:
1) dział o niezużytych lufach,
2) szybkości początkowej, którą otrzymujemy przy zastosowaniu prochu średniej szybkopalności i przy temperaturze + 15° C., 3) pocisków o określonej wadze i określonych zapalnikach.
W tabelach strzelniczych znajdujemy dane, odpowiadające donoś- nościom na poziomie wylotu, podane co 100 m. lub co 500 m. dla danego pocisku o określonej szybkości początkowej, o określonym zapalniku i o określonym ładunku prochu.
Ważniejsze z tych danych są: kąt celownika (w stopniach, minu
tach i tysięcznych zwykłych lub „R“)j celownik (w metrach), po
prawki na zboczenie (w tysięcznych), widły (w stopniach i minutach), kąt upadku (w stopniach i minutach), czas lotu (w sekundach), wierzchołkowa toru (w metrach), szybkość pozostała (w metrach na sekundę), uchylenie prawdopodobne wgłąb i wszerz (w metrach), odetkanie zapalnika dla wysokości rozprysku O (w sekundach), kąt stożka rozprysku (w stopniach i minutach) i inne.
Oprócz tego, tabele strzelnicze zawierają dane liczbowe dla dział, pocisków, ładunków, dane o celowaniu, cały szereg wskazówek, do
tyczących układu i sposobu posługiwania się tabelami strzelniczemi, wykresy do obliczania ciśnień barometrycznych i wagi litra powietrza na baterji, wykres (róża wiatrów) do obliczania wielkości i kierunku składowej wiatru podłużnej i poprzecznej, tabele do obliczania kąta położenia, tabele do określania współczynnika spadu terenu, tabele odtykania zapalników, nastawiania odległości na nastawnicy i t. p.
Tabele strzelnicze ułożone są przy następujących danych:
1) atmosfera bezwietrzna, 2) temperatura -f- 15° C.,
3) ciśnienie barometryczne = 750 mm. słupka rtęci,
4) wilgotność powietrza = | (przy tej temperaturze, ciśnieniu, i wilgotności, 1 m.3 powietrza waży 1 kg. 208 gr.),
5) podłoże działa ściśle poziome, 6) cel leży na poziomie wylotu.
Francuskie tabele strzelnicze i tabele strzelnicze do armaty poi.
wz. 02/26 posiadają dla każdego wzoru pocisku kartki innego koloru dla łatwiejszego otwierania ich w odpowiedniem miejscu.
Z tabelami strzelniczemi najlepiej można się zapoznać przez uży
wanie ich podczas przechodzenia instrukcji strzelania i przez stop
niowe stosowanie w praktyce.
110
R o z d z i a ł IV.
MIARY KĄTOWE UŻYWANE W ARTYLERJI.
ROZWARCIE.
A. Miary kątowe.
214. MIARY KĄTOWE. Zasadniczemi jednostkami kątowemi, używanemi w artylerji są: stopień, dwudziesta, grad i tysięczna.
Stopniem nazywamy kąt środkowy, opierający się na luku, będą
cym 1I390 częścią obwodu koła, czyli kąt będący 1 3a0 częścią kąta pełnego.
Minutą nazywamy kąt środkowy o wielkości 60 razy mniejszej
od stopnia. . . .
Sekundą nazywamy kąt środkowy o wielkości 60 razy mniejszej od minuty.
Z tego wynika, że 1° = 60‘ — 3600
Kwadrant wz. 1898 r. posiada podziałkę w stopniach i minutach.
Kąty: celownika, upadku i widły podane są w tabelach strzelniczych w stopniach i minutach. Definicja wideł podana jest w dziale bali
styki, mówiącym o rozrzucie.
Dwudziestą nazywamy kąt o wielkości dwudziestej części stopnia 1 dw. = 1°
20
601
20 3'
C elow nik francuskiej haubicy ciężkiej 155 mm. wz. 17 r. posiada podziałkę w dw udziestych, a k ąty celow nika w tabelach strzelniczych d la tego działa, podane
są rów nież w tych jednostkach kątow ych.
Gradem nazywamy kąt środkowy, opierający się na luku, będą
cym 1/4oo częścią obwodu koła, czyli kąt będący b400 częścią kąta pełnego.
P o d ziałk ę w g rad ach p o sia d a ją niektóre przy rząd y do p rac topograficznych.
Dekagradem nazywamy kąt środkowy o wielkości 10 razy więk
szej od grad,a.
W d ek ag rad ach jest w yrażony w ykres N,r. 3 do ró ży w iatrów w tabelach strz e ln i
czych 105 mm. arm. fr. i 155 mm. haubicy ciężkiej francuskie).
Decygradem nazywamy kąt środkowy o wielkości 10 razy mniej
szej od grada. • ,
Z powyższego wynika, że 1 dekagrad = 10 gradom = 100 decy-Tysiączną nazywamy kąt środkowy oparty na luku, którego dłu
gość jest tysięczną częścią promienia, którym ten łuk został zakre-Sl°Mówiąc praktycznie, z mniejszą, lecz wystarczającą ścisłością, potrzebną do różnych obliczeń w artylerji, tysięczną nazywamy kąt, pod jakim widzimy odcinek o długości jednego metra z odległości
1000 m., czyli 1 km.
Obwód koła 2~R o promieniu R równym 1000 m, = 2.3-1416.1000 m = 6283-2 m.
zawiera się 6283’2 łuków o długości jednego metra każdy, czyli ob
wód koła zawiera 62832 tys.
Tysiączną rzeczywistą nazywamy kąt środkowy o wielkości l/62283’2 kąta pełnego.
Tysięczną rzeczyw istą .spotykamy p rzy poziom nicy arm aty franc.' 75 mm. wz, 1897 r
Tysięczną rzeczywistą zaokrąglono, ze względów praktycznych, do wartości 1/6400 części kąta pełnego, lub 1/6000 części tegoż kąta.
Tysiączną zwykłą, lub wprost tysiączną, nazywamy kąt środkowy o wielkości 1/6400 części kąta pełnego.
Przy wszystkich kątomierzach działowych używanych w Polsce, przy kątomierzach-busolach (bateryjnych) i na kwadrancie 100 mm.
haubicy austryjackiej wz. 14 r. spotykamy podziałki w tysięcznych zwykłych.
Tysiączną „R“ (Rimailho), od nazwiska tego, który ją w życie wprowadził, nazywamy kąt środkowy o wielkości 1/6000 części kąta pełnego.
T ysięczną „ R " spotykam y p rzy poziom nicy arm aty ros. 3-calow ej (76,2 mm.) wz. 1902 r., przy poziom nicy arm aty franc. 105 mm., na kątom ierzach d z ia ł ro sy j
skich i francuskich, fabrykow anych d la R osji i w tabelach strzelniczych dla tych dział. D la szybkiego i praktycznego obliczania zam iany jednych jednostek kątow ych arty lery jsk ich na drugie możemy zapam iętać sobie n a stęp u jącą tabelkę:
1° = 17 78 tys. = w zaokrągleniu 18 tys.
1 tys. = 3'375* = w zaokrągleniu 3'4' 1 decygr. — 8/5 tys. = 1‘6 tys.
1 tys. = 5/8 decygr.
1 tys. „R" = 16/15 tys.
1 tys. = 15/16 tys.
Na rys. 145 widzimy w ilu różnych jednostkach kątowych artyle
ryjskich możemy wyrazić kąt prosty, z czego wynika sposób zamiany jednych jednostek kątowych artyleryjskich na drugie:
Jeżeli 5400' odpowiada 1600 tys., to 1' „________ x tys.
_ 1600 _ 8
* ~ 5400 ~~ 27
g
1' odpowiada --- tys. t. j. 0 296 tys.
B. Rozwarcie.
215. ROZWARCIE, Rozwarciem punktu 0 względem odcinka AB nazywamy kąt mierzony w tysięcznych, który się zawiera między pro- stemi, łączącemi ten punkt z punktami A i B (gdy AB_\_0A) Rys. 145.
Określając inaczej, możemy powiedzieć, że rozwarciem punktu 0 wzglądem odcinka AB, nazywamy kąt, wyrażony w tysiącznych, pod jakim widzimy odcinek AB z punktu O (gdy AB. I O A). Jeżeli AB J_OA, to tg BOA, czyli tg k — t. j. tg k =
OA d
112
Jeżeli w tym wzorze wyrazimy f w metrach, a k w kilometrach, to możemy napisać, że
f (w m etrach) ,.
t g k — , ----7--- — , czyli tg k =
d (w k ilo m etrach )
f m etrów 1 0 0 0 d m etrów
t. j.
tg k f
1 0 0 0 d
Stąd 1030 tang k = d
Rozpatrzmy czemu odpowiada 1000 tg k, gdy kąt k odpowiada TÓżnym wartościom wyrażonym w tysięcznych.
Z obliczeń wynika następująca tabelka:
k w tys. 1000 tg k
50 49' 1
100 985
150 148-3
200 1989
250 250 5
300 303 3
350 35 7 7
400 4142
500 5345
600 668-1
Z tabeli tej widzimy, że gdy kąt k nie przekracza wartości 300 tys., to wartość liczbowa 1000 tg k minimalnie różni się od wartości licz
bowej k i praktycznie można przyjąć, że 1000 tg k = k, a wtedy, podstawiając w ostatnim wzorze k zamiast 1000 tg k, będziemy mieli, . , f (w m etrach)
ze k = ---
—---d (w kilom etrach)
Wyprowadzony wzór jest wzorem na rozwarcie.
Z przeprowadzonych rozumowań widzimy, że wzór na rozwarcie k = ^ stosować możemy tylko wtedy, gdy kąt rozwarcia k nie prze-
d
kracza wartości 300 tys, (300 tys. = około 17°).
Jeżeli n ie zastosujem y się do tego w arunku, to d la określenia k ą ta k m , nie możemy w ykorzystać w zoru na rozw arcie, co stw ierdzim y łatw o z następującego p rzy k ład u : N iech A B X O A i niech A B = O A — 1000 m. (Rys. 147). Przy tych w arunkach, Jią t B O A — k m usi się rów nać 45° t. j. 800 tys. Chcąc określić k ą t k , zapom ocą
w zoru na rozw arcie, m usielibyśm y napisać, że
k = _ A S (w mel r achL = JOOO t . д = шоо tys OA (w kilometr.) 1
W rzeczyw istości k — 800 tys., zrobiliśm y więc b łąd o 200 tvs
. J ezel1 Przy kącie A, nie przekraczającym 300 tys., odcinek AB nie jest prostopadły do O A (rys. 148), to dla obliczenia rozwarcia k, musimy z punktu A wystawić prostopadłą do przecięcia się z OB i rozwarcie obliczać następująco:
t __ A (w metrach)
OA (w kilometr.)
Jeżeli kąt, pod jakim AB przecina się z O A, mało się różni od , to praktycznie nife robimy żadnego błędu, obliczając rozwarcie k według wzoru:
^ __ A S (w metrach)
O A (w kilometr.)
Przy mniejszych nachyleniach odcinka AB względem O A, kąt roz
warcia k maleje, co widzimy z rysunku 149 i dla obliczenia jego wiel- kosci, rnusuny stosować inne wzory praktyczne, dające dostateczną
Wzory te są następujące:
Przy nachyleniu odcinka f pod kątem 60°, rozwarcie k x = f d + d
3
u ł f 45 a
f 30° t
2 d We wzorach tych, f odpowiada wielkości odcinka f w metrach, a d — wielkości odcinka d w kilometrach.
P r z y k ł a d (rys. 149).
f = A B = 60 m.
d = A O = 4 km.
Nachylenie odcinka d wzglądem odcinka f = 45°.
Jak wielkie jest rozwarcie k ? R o z w i ą z a n i e :
d +
60
4 +
60 — = io
4 + 2
k = 10 tys.
Z wzoru na rozwarcie k = ^ wynikają wzory pochodne następujące:
a) / = d ■ k\ b) d == f . k
Na podstawie wzoru na rozwarcie i wzorów pochodnych, możemy rozwiązywać różne zadania.
-A rty le rja 8.
114
P r z y k ł a d N r . 1 . Pod kątem ilu tysięcznych widzimy odcinek o szerokości 120 m.
obserwowany z odległości 3 km, (Rys. 151), t. j . jakie jest rozwarcie punktu obser
wacyjnego O względem odcinka o szerokości 120 m, widzianego z odległości 3 km,?
R o z w i ą z a n i e :
k — - = = 4 0 ; k = 40 tys.
d 3
P r z y k ł a d N r . 2 .
Jak wielkim jest odcinek widziany pod kątem 20 tys, z odległości 4 km.? — (Rys, 152),
R o z w i ą z a n i e :
f = d ■ k = 4'-'20 = 80; f = 80 m.
P r z y k ł a d N r . 3 .
Z jakiej odległości obserwujemy odcinek o długości 70 m. widziany pod kątem 35 tys.? (Rys. 153),
R o z w i ą z a n i e :
d = ^ — = 2 ; d = 2 km,
* 35
Do rozwiązywania ipodobnych zadań, możemy się posługiwać ułamkiem k d
f
zakrywając ręką tę wartość, której szukamy. A więc, chcąc np. znaleźć pod kątem ilu tysięcznych widzimy odcinek f metrów z odległości d km,, zakrywamy ręką wartość k . Wartości niazakryte wskazują nam jakie działania należy wykonać, aby otrzymać odpowiedź.
Dla naszego przykładu wypada, że ilość metrów, zawartą w odcinku f , trzeba po
dzielić przez ilość kilometrów, zawartych w odległości d , a wtedy otrzymamy od
powiedź.
i
CZĘŚĆ III.