PRZYRZĄDY MIERNICZE, UŻYWANE W ARTYLERJI
C. Kątomierz - busola bateryjna niemiecka Goerza
C. Kątomierz - busola bateryjna niemiecka Goerza.
228. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA PORÓWNAWCZA
W STOSUNKU DO KĄTOMIERZY - BUSOLI BATERYJNYCH FRANCUSKICH. Kątomierz-busola bateryjna niemiecka zbudowa
na jest bardzo podobnie do kątomierza - busoli francuskiej, wobec czego nie wymaga specjalnego opisu.
Części o tem samem przeznaczeniu, oo w kątomierzu - busoli fran
cuskiej, noszą te same nazwy.
Siatka mikrometryczna (Rys. 162) me posiada podziałki odległo
ściowej. Podziałka widziana na lewo od kreski pionowej służy do mierzenia kątów położenia od 0 do 60 tysięcznych.
R o z d z i a ł II.
SPOSÓB UŻYCIA KĄTOMIERZA-BUSOLI BATERYJNEJ FRANCUSKIEJ I NIEMIECKIEJ.
A. Kątomierz - busola bateryjna francuska.
a) Wzór przyrządu dowolny.
229. USTAWIENIE PRZYRZĄDU W TERENIE. Cały przyrząd ustawia się w ten sposób, aby wysuwalny słupek trójnoga miał poło- żenie pionowe i aby znajdował się nad obranym punktem (pionowa
nie). Groty nóg wciska się w ziemię. Wysokość ustawienia przyrządu reguluje się dowolnie przez wysuwanie słupka trójnoga. Zapomocą zacisku gniazda wrotki ustawnej i poziomnicy kulistej ustawia się przyrząd pionowo.
230, ORJENTOWANIE NIE ZDEKLINOWANEGO PRZYRZĄ
DU W ZNANEM MIEJSCU NA ZNANY PUNKT. Orientowanie przyrządu odbywa się:
a) na stanowisku stacji deklinacyjnej siatki ogólnej,
b) w pewnym punkcie, którego współrzędne znamy i z którego wi
dać parę znanych i oddalonych punktów.
Rozpatrzymy to na przykładach:
Przykład Nr. 1.
Stoimy z kątomierzem - busolą bateryjną na stanowisku stacji de- khnacyjnej, i.a której znane są azymuty na punkty A, B, C i D i wy
noszą:
na punkt A 220 tysięcznych,
„ „ B 1345
„ „ C 3226
„ „ D 4700
Zapomocą górnego ślimaka nastawiamy podziałkę dolnego kręgu 2 naprzeciw rysy wskaźnikowej górnego kręgu, a lewą podziałkę bę
bna 20 naprzeciw dolnej rysy wskaźnikowej bębna. Nastawiliśmy w ten sposób kąt 220 tysięcznych.
Posługując się zaciskiem nasady kątomierza i dolnym ślimakiem, celujemy lunetką na punkt A. Po wycelowaniu zaciskamy zacisk na
sady. Ruchem szczegółowym (wyłącznik i górny ślimak) naprowa
dzamy kolejno lunetkę na punkty B, C i D i otrzymujemy odczyty:
na punkt B 1343 tysięcznych,
„ „ C 3223
„ D 4701
Różnice azymutów, podanych dla stacji deklinacyjnej, i odczyta
nych — wynoszą:
122
na punkt A O tysięcznych, ,< ,, B -f- 2 „
„ „ C + 3 „
„ „ D 1 u
Średnia różnica wynosi więc: + 1 tys.
Jeżeli na punkt A wycelujemy z podziałką powiększoną o tę róż
nicę, t. j. podziałką 221, to na punkty B, C i D otrzymamy odczyty:
1344, 3224 i 4702. Ponieważ średnia różnica azymutów teoretycznych i odczytanych nie przekroczyła 1 tys., po uskutecznieniu więc ostat
niej, powyżej przytoczonej czynności, przyrząd uważamy za zorjentowany.
Przykład Nr. 2.
Stoimy z kątomierzem-busolą bateryjną w punkcie P, którego współ
rzędne są znane.
Ze stanowiska widzimy odległe znane punkty A, B, C, naniesione na mapie lub na stoliku mierniczym. Azymuty dla tych punktów nie są podane. Zapomocą przenośnika t. j. kątomierza, wykreślonego w tysięcznych na przezroczystym celulojdowym półkręgu (Patrz opis przenośnika), odczytujemy na mapie lub stoliku mierniczym, azymuty punktów A, B i C i celem zorjentowania kątomierza-busoli, postę
pujemy dalej tak, jak w przykładzie Nr. 1.
231. ORJENTOWANIE ZDEKLINOWANEJ KĄTOMIERZA - BUSOLI BATERYJNEJ. Na ustawionym w danym punkcie przyrzą
dzie nastawia się deklinację, zwalnia się igłę magnetyczną i zapomocą dolnego ślimaka zgrywa się północny biegun igły magnetycznej z jej wskaźnikiem.
Przyrząd jest zorjentowany.
W orjentowaniu przyrządu tym sposobem, dopuszczalny błąd wy
nosi 3 tysięczne.
232. MIERZENIE KĄTA POŁOŻENIA WYBRANEGO PUNK
TU. Dowolnym sposobem wycelowuje się linję pionową lunetki na punkt A.
Zapomocą śruby regulacyjnej sprowadza się poziommcę rurkową do położenia poziomego. Na lewej podziałce siatki mikrometrycznej odczytuje się kąt położenia, uwzględniając jego znak. Kąt położenia w tysięcznych wyraża się tą liczbą, która stoi przy kresce, wypada- jącej na wysokości punktu A.
233. ODCZYTYWANIE AZYMUTU WYBRANEGO KIERUN
KU. Po zorjentowaniu przyrządu w punkcie stania A (sposobem opi
sanym w punkcie 231), ruchem szczegółowym (wyłącznikiem i gór
nym ślimakiem) celuje się na wybrany punkt B. ^
Na ciągłej podziałce dolnego bębna odczytuje się azymut punktu B.
234. MIERZENIE KĄTA POZIOMEGO MIĘDZY DWOMA PUNKTAMI. Czarną rysę wskaźnikową górnego kręgu nastawia się naprzeciwko kreski 0 (zero) podziałki dolnego kręgu. Ruchem ogól- nym (zacisk nasady i dolny ślimak) naprowadza się pionową linję siatki mikrometrycznej na lewy punkt. Ruchem szczegółowym
na-prowadza się pionową linję na prawy punkt. Na podziałce ciągłej dolnego kręgu i na bębnie górnego ślimaka odczytuje się zmierzony kąt między dwoma punktami.
Ruchem szczegółowym naprowadza się lunetkę znów na lewy punkt i powtórnie mierzy się kąt między temi samemi punktami.
Różnica pomiarów nie powinna przekraczać i tysięcznej.
235. MIERZENIE ODCHYLENIA CELU. Przy nastawieniu po
działki ciągłej na zero, naprowadza się ruchem ogólnym linję piono
wą lunetki na cel i utrwala się to położenie zapomocą zacisku nasady kątomierza. Ruchem szczegółowym naprowadza się lin ją pionową lu
netki na wybrany punkt ustalenia. Na podziałce ciągłej i bębnie od
czytuje się odchylenie w tysięcznych.
Dla armaty pniowej francuskiej 75 mm. wz. 1892 r., odchylenie to można też odczytać na podziałce pomocniczej górnego kręgu i na pra
wej podziałce bębna (krąg tyle, bęben tyle).
236. RÓWNOLEGŁE USTAWIENIE OSI OPTYCZNYCH DWÓCH KĄTOMIERZY - BUSOLI BATERYJNYCH. Rozróżniamy dwa wypadki:
a) kątomierz - busola bateryjna B, której oś optyczną chcemy ustawić równolegle do osi optycznej drugiej kątomierza busoli A, znajduje się na lewo od tej ostatniej,
b) lub na prawo od niej.
Rozpatrzymy czynności w obydwóch wypadkach.
Wypadek a). Rys. 163.
Po nastawieniu kreski zerowej podziałki ciągłej naprzeciw rysy wskaźnikowej górnego kręgu, naprowadzamy pionową linję lunetki kątomierza A ruchem ogólnym na pożądany punkt w terenie N (ce
lowanie) i zaciskamy zacisk nasady. Ruchem szczegółowym naprowa
dzamy pionową linję lunetki na nasadę kątomierza B (ustalanie) i od
czytujemy otrzymany kąt n na podziałce ciągłej i na lewej stronie bębna górnego ślimaka. Od tego kąta odejmujemy 3200 tysięcznych i otrzymany w rezultacie kąt n — 3200 podajemy temu, kto pracuje
przy kątomierzu B.
Na kątomierzu B nastawia się ruchem szczegółowym podany kąt i ruchem ogólnym celuje się pionową lin ją lunetki na nasadę kąto
mierza A, poczem zaciska się zacisk nasady. Po naprowadzeniu rysy wskaźnikowej górnego kręgu naprzeciwko kreski zerowej podziałki ciągłej dolnego kręgu, oś optyczna lunetki kąfomierza B ma położe
nie równoległe do osi optycznej lunetki kątomierza A. Uzasadnienie takiego toku czynności wyświetla rysunek 163.
Wypadek b). Rys. 164.
Z rysunku 164 widzimy, że w wypadku b), po wycelowaniu kąto
mierzem A na kątomierz B, należy do odczytanego kąta n dodawać 3200 i kąt n -)- 3200 podawać (dla kątomierza B. Kątomierz B należy z kątem n + 3200 wycelować na kątomierz A, a wtedy, po sprowa
dzeniu rys wskaźnikowych górnych kręgów obydwóch kątomierzy na
przeciwko zerowych kresek podziałek ciągłych, obydwie osie optycz
ne lunetek będą do siebie równoległe.
124
237. RÓWNOLEGŁE USTAWIENIE LUFY ARMATY POLO
W EJ 75 MM. WZ. 02/26 DO OSI OPTYCZNEJ KĄTOMIERZA-BU- SOLI BATERYJNEJ. Wykonanie zadania, wyszczególnionego w tym punkcie, opisane jest w części IV niniejszego podręcznika, rozdział II, punkt 264.
238. ZNAJDOWANIE ODCHYLENIA MIĘDZY ROZWAŻA
NYM KIERUNKIEM, A PÓŁNOCĄ MAGNETYCZNĄ. Odchyleniem nazywamy wartość nastawienia kątomierza.
Aby znaleźć na kątomierzu-busoli bateryjnej odchylenie między kierunkiem AD i A — P. M, (Rys. 165), t. j. kierunkiem północy ma
gnetycznej, należy, przy nastawieniu kątomierza na zero, wycelować ruchem ogólnym na punkt D, następnie zwolnić igłę magnetyczną i ruchem szczegółowym naprowadzić rysę wskaźnikową, znajdującą się wewnątrz pudełka deklinatora (przy kątomierzu-busoli niemiec
kiej — rysa wskaźnikowa NN), naprzeciwko północnego końca igły magnetycznej, poczem odczytać otrzymane odchylenie na podziałce
ciągłej kątomierza.
Czynności wymienione w tym punkcie mają zastosowanie przy przy
gotowaniu ognia w artylerji.
239. ZNAJDOWANIE KIERUNKU, ZNAJĄC ODCHYLENIE MIĘDZY TYM OSTATNIM, A PÓŁNOCĄ MAGNETYCZNĄ. Ru
chem szczegółowym nastawia się na kątomierzu-busoli bateryjnej wia
dome odchylenie, zwalnia się igłę magnetyczną i ruchem ogólnym na
prowadza się rysę wskaźnikową, znajdującą się wewnątrz pudełka deklinatora (przy kątomierzu-busoli niemieckiej, rysę wskaźnikową NN), naprzeciwko północnego końca igły magnetycznej. Ruchem szczegółowym naprowadza się rysę wskaźnikową górnego kręgu na
przeciwko kreski zerowej dolnego kręgu.
Po wykonaniu tego, oś optyczna lunetki naprowadzona jest na szu
kany kierunek.
b) Kątomierz busola bateryjna francuska wz. 1917 r.
240. MIERZENIE ODLEGŁOŚCI DO 150 METRÓW.
1. Teren poziomy.
W punkcie, do którego mierzymy odległość od kątomierza-busoli bateryjnej, ustawiamy pionowo 2 metrową składaną łatę mierniczą (Rys. 166).
Znak « 5 podziałki stadj ©metrycznej lunetki naprowadzamy na po
ziomą kreskę dolnej tarczy łaty. Liczba, stojąca przy kresce podziałki stadj©metrycznej, wypadającej na wysokości poziomej kreski górnej tarczy łaty, wyraża nam odległość do łaty w metrach. W razie po
trzeby, należy interpolować przy odczytywaniu odległości.
Przy tych pomiarach osiągamy dokładność 1-go metra na 1 0 0 me
trów i dlatego kątomierzem-busolą bateryjną nie mierzymy odległo
ści większych od 150 m.
Jeżeli śrubą regulacyjną nie da się naprowadzić znaku ^ na dol
ną tarczę, wtedy należy przyrząd odpowiednio nachylić, posługując się zaciskiem gniazda wrotki ustawnej.
Odległość, zmierzoną na terenie o spadzie nie przekraczającym 50 tysięcznych, uważamy za odległość poziomą.
2. Teren spadzisty.
Gdy spad terenu jest jednostajny lecz przekracza granicę 50 tys., wtedy zmierzoną odległość sprowadza się do poziomu.
Sposób graficzny: Wykreślamy kąt spadu terenu n, posługując się przenośnikiem (Rys, 167). W skali 1 : 1000, na jednym z ramion kąta n, zaznaczamy odległość D — O A, zmierzoną na podziałce stadjome
trycznej. Z punktu A spuszczamy prostopadłą AB do drugiego ra
mienia kąta. Zmierzony odcinek d = OB oznacza odległość naszego punktu sprowadzoną do poziomu.
Gdy spad terenu na mierzonej odległości nie jest jednostajny (Rys, 168), to odległość tę dzielimy na poszczególne odcinki AC, CD, DE, EB o spadach jednostajnych i sumujemy poszczególne odległości Ac, cd, d,E, Eb sprowadzone do poziomu.
S p o s ó b p o s łu g iw a n ia s ię ta b e lk ą .
Mierzenie odległości, sprowadzonej do poiziomu, możemy również uskutecznić zapomocą następującej tabelki:
Ilość metrów, którą należy odejmować od odległości odczytanej na podziałce stadjometrycznej, aby otrzymać odległość, sprowadzoną do poziomu.
S p a d t e r e n u w g r a
d a c h
O D L E G Ł O Ś Ć Z M I E R Z O N A N A P O D Z I A Ł C E S T A D J O M E T R Y C Z N E J | S p a d
i t c r e n u
w t y - s i ę c z -
| n y c h
•10 m . 5 0 m . 6 0 m . 7 0 m . 8 0 m . 9 0 m . 1 0 0 m 1 1 0 m . 1 2 0 m . 1 3 0 m . 1 40 m . 1 5 0 m . 1 6 0 m .
5 0 2 0 3 0-4 0-4 0 5 0-5 0 6 0 6 0-7 0-8 0 9 0 9 10 80
6 0’4 0-4 0 5 0'6 0-7 0-8 0.9 i-o 1-1 1-2 1-2 1 3 1-4 96
7 0 5 0-6 0-7 0 8 i-o 11 1-2 1-3 1-4 1-6 1-7 1-8 19 112
8 0 6 0-8 0 9 11 1-3 1-4 1-6 1 7 1-9 2 0 2 2 2 4 2 5 ! 128
9 0-8 1 0 1-2 1-4 1 6 1-8 2 0 2 2 2 4 2-6 2-8 3-0 3 2 144
,0 10 1-2 1-5 1-7 2-0 2 2 2.4 2-7 2-9 3-2 3 4 3 7 3 9 160 11 1-2 1 5 1-8 2-1 2 4 2-7 3-0 3 3 3-5 3-8 4-1 44 4-7 176
12 1-4 1-8 21 2 5 2-8 3 2 3 5 3 9 4-2 4-6 4-9 5-3 5-6 192
13 16 21 2-5 2 9 3 3 3 7 41 4 5 4 9 5 3 5-8 6 2 6 6 208
14 1-9 2'4 2 9 3 3 3 8 4 3 4-8 5 2 5 7 6-2 6 7 7-1 7 6 224
15 2 2 2 7 3 3 3-8 4 4 4 9 5-4 6 0 6-5 7-1 7-6 82 8-7 240
16 2'5 3-1 3-7 4 3 4-9 5 6 6-2 6-8 7-4 8 0 8'7 9-3 9 9 256
17 2 8 3-5 4 2 4 9 5 6 6-3 7-0 7-7 8-4 9 1 9 7 10-4 11 1 272 18 3-1 3 9 4 7 5'4 6-2 7'O 7-8 8-6 9 3 101 10 9 11-7 12 5 288
19 3 5 4-3 52 6 1 6 9 7 8 8-6 9-5 10 4 11-2 121 130 13-8 304
20 3 8 4-8 5 7 6 7 7 6 8-6 9 5 10 5 11-5 12-4 134 143 153 320
126
S p o s ó b p o s łu g iw a n ia się w z o r e m .
Istnieje jeszcze jeden sposób .obliczeniowy znajdowania odległości, sprowadzonej do poziomo zapomocą wzoru:
d — D ■ c o s - N ,
gdzie D oznacza odilegość zmierzoną na podziałce stadjometrycznej w metrach, n oznacza spad terenu, a d oznacza odległość sprowadzaną do poziomu.
c) Kątomierz-busola bateryjna francuska wz. 1916 r.
241. OKREŚLENIE WYSOKOŚCI ROZPRYSKU POCISKU AR
TYLERYJSKIEGO W TYSIĘCZNYCH. Kreskę zerową podziałki kątów położenia (na siatce mikrometrycznej lunetki) naprowadza się śrubą regulacyjną 4 (Rys. 154, 155 i 156) na podstawę celu. Liczba, stojąca przy kresce podziałki kątów położenia, która się znajdzie na wysokości zaobserwowanego rozprysku, wyraża wysokość rozprysku w tysięcznych względem celu do którego strzelamy.
Czynności wymienione w tym punkcie mają zastosowanie przy wstrzeliwaniu
242. MIERZENIE ODLEGŁOŚCI DO 150 METRÓW. Po skierowaniu podziałki kątów położenia na łatę mierniczą, odczytuje się kąt I oparty na odcinku łaty i za
warty między kreskami tarcz. Odległość do łaty określa się z wzoru:
d = K I '
gdzie d oznacza szukaną odległość, I ( jest wartością stałą (około 2000), określoną przy cechowaniu przyrządu, I jest kątem, pod którym widzi się przez lunetkę odle
głość między tarczami taty.
Cechowanie przeprowadza się następująco:
Taśmą mierniczą odmierza się dokładnie trzy odległości; 25 m.., 30 m. i 40 m., na których kolejno ustawia się łatę mierniozą i kolejno, zapomocą podziałki lunetki, mierzy się kąty opierające się na odcinku łaty między kreskami tarcz. Otrzymamy trzy odczyty tych kątów o wartościach około: 80, 67 i 50 tysięcznych.
Liczbę 25, wyrażającą pierwszą odległość, mnoży się przez odczytany pierwszy kąt Ił, liczbę 30, wyrażającą drugą odległość mnoży się przez odczytany drugi kąt
U i liczbę 40, wyrażającą trzecią odległość, mnoży się przez odczytany trzeci kąt.
h . Otrzymamy trzy iloczyny: 25. /i, 30 /» i 4 0 h .
, , . . . . . . 2 5/, + 3 0 / , + 4 0 / :i
Średnia wartość tych iloczynów, a więc: --- -— wyraża wartość
K , podstawioną do wzoru: d — - , Jeżeli na odległościach mniejszych od 45 m.
ocenimy kąt oparty na lacie z dokładnością do 1 tys., a na odległościach od 45 m.
do 65 m. z dokładnością do 1 '5 tys., to ąposób ten daje dokładność do wartości około 1 metra.
P r z y k ł a d .
Odcinek między tarczami łaty na odległości ( d ) (od kątomierza-busoli), którą chcemy zmierzyć, widziany jest przez lunetkę kątomierza-busoli bateryjnej pod ką
tem I — 20 tys. Ten sam odcinek na odległości 25 m. widziany jest pod kątem /i = 79 tys., na odległości 30 m. pod kątem U = 68 tys,, a na odległość 40 m. pod kątem h = 50 tys.
Jak wielką jest odległość d l R o z w i ą z a n i e :
25 • 79 = 1975; 1975 + 2040 - f 2000 _ 6015 _ „nnc 3 0 - 6 8 = 2040; ~ — , — żuuo, 40 • 50 = 2000;
d
K _ 2005
1 20 = 100,25
d — 100 m. 25 cm.