Świadczenia wypłacane w ramach stosunku pracy a świadczenia

Kwestią wyjściową dla wskazania zakresu świadczeń należnych członkowi za-rządu z  tytułu pozostawania w  stosunku pracy ze spółką jest dwoistość sto-sunków prawnych, w jakich członek zarządu może pozostawać ze spółką. Jak zostało wskazane we wcześniejszych rozdziałach, członka zarządu ze spółką łączy stosunek organizacyjny (wynikający z samego faktu powołania w skład zarzą-du i regulowany przepisami kodeksu spółek handlowych) oraz wtórny wobec powyższego stosunek pracy, którego wystąpienie nie ma charakteru obligato-ryjnego, a  wynika z  woli samych stron. Jak zauważa Sąd Najwyższy, członek zarządu, któremu powierzono funkcję na podstawie umowy o pracę poza sto-sunkiem mającym podstawę w prawie handlowym, pozostaje w stosunku pracy. Odrębność stosunku organizacyjnoprawnego i stosunku pracy członka zarządu spółki prawa handlowego powoduje, że z  odwołaniem pracownika z  funkcji w zarządzie ustaje tylko stosunek organizacyjnoprawny, a stosunek pracy trwa do czasu, aż zostanie rozwiązany przez pracodawcę lub pracownika albo za ich porozumieniem93. Członek zarządu, któremu powierzono funkcję na podstawie umowy o  pracę poza stosunkiem mającym podstawę w  prawie handlowym, pozostaje w stosunku pracy. Kognicja sądu pracy obejmuje stosunek pracy, stąd zakres ustaleń i  ocen w  sprawie z  zakresu prawa pracy odnosi się wyłącznie do tego stosunku prawnego łączącego członka zarządu ze spółką. Nie podle-gają właściwości sądu pracy kwestie dotyczące prawidłowości uchwał organów spółki w sprawie powołania czy odwołania członków jej zarządu94. Należy jed-nocześnie pamiętać, że sam fakt wykonywania czynności i  pobieranie za nie wynagrodzenia nie przesądza o  charakterze umowy łączącej członka zarządu ze spółką95. Brak odpłatności za wykonywaną pracę, przy jednoczesnym par-tycypowaniu w dochodach z działalności gospodarczej, wyklucza zatrudnienie

93 Wyrok SN z 19 czerwca 2012 r., II UK 282/11, Lex, nr 1229811

94 Wyrok SN z 26 listopada 2014 r., II PK 162/13, Lex, nr 1621614.

181

X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

w ramach stosunku pracy. Odpłatność zatrudnienia jest bowiem konstytutywną cechą stosunku pracy stosownie do art. 22 § 1 k.p. Uprawnienia pracownika do wynagrodzenia za pracę wynikają także z przepisów art. 29 § 1 pkt 3 k.p., z art. 13 k.p., art. 78 k.p. i art. 84 k.p., na mocy których pracownik ma pra-wo do godziwego wynagrodzenia, odpowiadającego rodzajowi wykonywanej pracy i  kwalifi kacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, uwzględniającego ilość i  jakość świadczonej pracy oraz wysokość minimalnego wynagrodzenia. Warunki i składniki wynagrodzenia określa się w umowie o pracę, a pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. W żadnym razie więc za wynagrodzenie za pracę nie mogą zostać uznane niepewne i nieregularne, także co do wysokości, zyski, które nadto nie są wypła-cane bezpośrednio do rąk pracownika96.

W konsekwencji tylko te świadczenia, dla których podstawę przyznania sta-nowi umowa o  pracę, bądź wewnątrzzakładowe przepisy prawa pracy97, będą stanowiły należności dochodzone przez członka zarządu w trybie właściwym dla spraw z zakresu prawa pracy. Spośród tych świadczeń można wyróżnić świad-czenia składające się na pojęcie wynagrodzenia za pracę oraz inne świadświad-czenia związane ze stosunkiem pracy, ale niemające waloru wynagrodzenia ze stosunku pracy.

Oczywiście relewantne dla dalszych rozważań będą te należności ze stosunku pracy, które mają walor składnika wynagrodzenia. Żaden z przepisów kodeksu pracy nie defi niuje pojęcia ani zakresu przedmiotowego wynagrodzenia za pracę. W judykaturze wskazuje się, że wynagrodzenie za pracę, jako pojęcie prawa pra-cy oznacza całość należnej na podstawie przepisów płacowych i umowy o pracę zapłaty za pracę, obejmując także część, którą pracodawca odlicza jako skład-ki na ubezpieczenia społeczne i  zaliczskład-ki na podatek dochodowy. W  rezultacie pracodawca jest wobec pracownika dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty przy-sługującego wynagrodzenia w pełnej wysokości, a kwoty, które przekazuje jako płatnik podatku dochodowego i zaliczki na składki ubezpieczeniowe są częścią wynagrodzenia pracownika. To, że nie są one fi zycznie wypłacane pracowniko-wi, lecz przekazywane odpowiednim organom jako zaliczki i składki jest w tym wypadku wymaganym przez prawo sposobem realizacji obowiązku zapłaty pra-cownikowi części wynagrodzenia. Wobec tego całe wynagrodzenie za pracę jest przedmiotem wierzytelności pracownika wobec pracodawcy z tytułu zapłaty za pracę. Tak rozumiana zapłata jest przedmiotem ustalania wynagrodzenia za pracę

96 Wyrok Sądu Apelacyjnego w  Gdańsku z  4 kwietnia 2013  r., III AUa 1637/12, Lex, nr 1314702.

97 Do takich źródeł najczęściej zaliczany będzie regulamin wynagrodzeń, regulamin pre-miowania oraz umowa spółki (w przypadku spółki z o.o.), bądź statut spółki (w odniesie-niu do spółki akcyjnej) w części regulującej prawa i obowiązki stron w ramach stosunku pracy, w  tym przewidującej zatrudnianie członków zarządu w  ramach stosunku pracy i określone dla nich świadczenia.

182 X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

według zasad wskazanych w art. 78 k.p.98 i przysługuje pracownikowi zgodnie z art. 80 k.p.99 W konsekwencji osobie zwolnionej ze służbowych obowiązków podczas wypowiedzenia choćby na mocy jednostronnej decyzji szefa, nie przy-sługuje świadczenie zależne od efektów pracy100.

Wynagrodzenie – jako istotny element każdej umowy o pracę – winno być określone w sposób dokładny i niepozostawiający wątpliwości co do umówio-nych przez strony zasad jego zapłaty. W sytuacji gdy pismo angażujące pracow-nika ogólnie przewidywało jego prawo do premii, a w chwili zawarcia umowy obowiązywały w przedsiębiorstwie różne, niezależnie od siebie istniejące, syste-my premiowania, na podstawie których przez okres dwóch kolejnych kwartałów pracownik otrzymał premię łączną, ograniczenie jego prawa do premii przez wy-łączenie jednego ze stosowanych systemów premiowania mogło nastąpić jedynie po uprzednim wypowiedzeniu mu warunków płacy, a więc po dokonaniu wypo-wiedzenia zmieniającego w myśl art. 42 k.p.101

W zakresie źródeł regulacji wynagrodzenia za pracę wskazać należy, że wy-nagrodzenie za pracę (zgodnie z zasadą korzystności – art. 9 i 18 k.p.) określają akty prawne powszechnie obowiązujące (ustawy, rozporządzenia wykonawcze), układy zbiorowe pracy (art. 771 k.p.), regulaminy wynagradzania (art. 772 k.p.) oraz umowa o pracę (art. 29 § 1 k.p.)102.

Ustalenie regulaminu wynagradzania nie jest czynnością prawną, tylko wy-daniem wewnątrzzakładowego aktu normatywnego stanowiącego źródło prawa pracy. Mimo takiej oceny charakteru prawnego regulaminu wynagradzania (tak-że regulaminu premiowania, będącego w  istocie rzeczy rodzajem regulaminu wynagradzania – art. 772 § 2 k.p.103), możliwe jest – jednak wyłącznie w drodze wyjątku i z dużą ostrożnością – odpowiednie (art. 300 k.p.) i jedynie posiłko-we stosowanie do wykładni zawartych w nim postanowień (przepisów prawa) art. 65 k.c. tylko w sytuacji, gdy zawodzą metody wykładni przyjęte w odniesie-niu do interpretacji treści aktów normatywnych104.

Wynagrodzenia za pracę nie może natomiast ukształtować sąd pracy – art. 262 § 2 pkt 1 k.p.105 Dopiero w przypadku, gdy ustalenie treści norm

praw-98 Zgodnie z  art.  78 §  1 k.p., wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifi kacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.

99 Art. 80 k.p. stanowi, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewy-konywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Wyrok SN z  9 lipca 2014  r., I PK 250/13, Lex, nr 1537262.

100 Wyrok SN z 8 października 2010 r., II PK 30/10, „Rzeczpospolita” 2011, nr 19, s. 6.

101 Wyrok SN z 3 listopada 1976 r., I PR 165/76, Lex, nr 14337.

102 Postanowienie SN z 28 lutego 2011 r., I PK 246/10, Lex, nr 798246

103 Regulamin premiowania może być potraktowany jako rodzaj regulaminu wynagradzania.

104 Wyrok SN z 9 lipca 2009 r., II PK 232/08, Lex, nr 738224.

183

X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

nych dotyczących wysokości wynagrodzenia okazuje się niemożliwe, sąd powi-nien ustalić i zasądzić należne pracownikowi wynagrodzenie, kierując się wska-zaniami zawartymi w  powszechnie obowiązujących przepisach kodeksu pracy, przede wszystkim w art. 78 § 1 k.p. i art. 80 k.p.106 Sprawa o wynagrodzenie za pracę jest sprawą o dochód; dochód przysługujący pracownikowi w postaci za-płaty za świadczoną na rzecz pracodawcy pracę w ramach stosunku pracy, a jeśli tak, to brak możliwości ścisłego udowodnienia wysokości żądania lub nadmier-nej trudności w udowodnieniu tejże wysokości, uprawnia i zarazem zobowiązuje sąd do zasądzenia odpowiedniej sumy według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy107.