Powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały

Stosownie do art. 252 § 1 k.s.h. (w odniesieniu do sp. z o.o.) oraz art. 425 § 1 (w odniesieniu do S.A.), osobom lub organom spółki wymienionym w art. 250 k.s.h.41 i art. 422 § 2 k.s.h.42, przysługuje prawo do wytoczenia przeciwko spółce

36 Wyrok SN z 27 marca 2013 r., I CSK 407/12, Lex, nr 1311833.

37 Ibidem. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 21 maja 2010 r. (II CSK 564/09, Glosa 2012/2/20), jeżeli spółka w zasadzie nie wypłaca dywidendy mimo tego, że jest w dobrej kondycji fi nansowej, a z zysku spółki korzystają większościowi akcjonariusze będący jed-nocześnie członkami zarządu spółki lub jej pracownikami, to uchwała o nieprzeznacze-niu rocznego zysku do podziału między wspólników może zostać uchylona na podstawie art. 422 § 1 k.s.h. jako mająca na celu pokrzywdzenie akcjonariusza.

38 Wyrok SN z 17 czerwca 2010 r., III CSK 290/09, OSNC-ZD 2011/1/10.

39 Wyrok Sądu Apelacyjnego w  Katowicach z  25 lipca 2013  r., V ACa 252/13, Lex, nr 1363255.

40 Wyrok SN z 24 lutego 2011 r., III CSK 150/10, Lex, nr 819204.

41 Zgodnie z art. 250 legitymacja przysługuje:

1. zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom, 2. wspólnikowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał

zaprotoko-łowania sprzeciwu,

3. wspólnikowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu wspólników, 4. wspólnikowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego

zwołania zgromadzenia wspólników lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad,

5. w przypadku pisemnego głosowania, wspólnikowi, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne albo też który głosował przeciwko uchwa-le i  po otrzymaniu wiadomości o  uchwauchwa-le w  terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.

42 Zgodnie z art. 422 § 2 legitymacja przysługuje:

1. zarządowi, radzie nadzorczej oraz poszczególnym członkom tych organów,

2. akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zapro-tokołowania sprzeciwu; wymóg głosowania nie dotyczy akcjonariusza akcji niemej,

166 X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z usta-wą43. Przez pojęcie ustawy w rozumieniu art. 252 § 1 k.s.h. rozumieć należy nie tylko przepisy prawa materialnego, ale również prawa formalnego, w tym prze-pisy k.p.c. Jak wskazuje doktryna, sprzeczność uchwały z przepisami prawa na-leży rozumieć jako naruszenie nie tylko przepisów k.s.h., ale także przepisów za-mieszczonych w innych aktach normatywnych jeśli mają charakter powszechnie obowiązujący44. Na równi ze sprzecznością z ustawą trzeba traktować przesłankę obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). Jeżeli wspólnicy, podej-mując uchwałę, zmierzają do obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów (w tym chroniących interesy wierzycieli), to mamy też do czynienia z nieważno-ścią uchwały45. Jak wskazuje A. Hajos-Iwańska, k.s.h. nie wymaga wykazania, że kwestionowana uchwała jest czynnością prawną. Tryb przewidziany w art. 252 § 1 k.s.h. i art. 425 § 1 k.s.h. dotyczący uchwał sprzecznych z ustawą ma zasto-sowanie również w odniesieniu do uchwał określanych w doktrynie mianem nie-istniejących, stąd niedopuszczalne jest kwestionowanie ich w drodze powództwa z art. 189 k.p.c. poza trybem kodeksu spółek handlowych. Uchwała jest bowiem swoistym rodzajem czynności konwencjonalnej korporacyjnych osób prawnych, której wymogi wyczerpująco regulują ustawy odnoszące się do poszczególnych rodzajów takich osób. W odniesieniu do spółek prawa handlowego czyni to ko-deks spółek handlowych46.

Sprzeczność z  prawem może odnosić się do samej treści uchwały, jak i  do sposobu zwołania i  obradowania zgromadzenia oraz sposobu podejmowania uchwał47. Przy badaniu zgodności uchwały z ustawą należy stwierdzić nie tylko, czy zostały zachowane wszystkie określone w ustawie wymogi formalne zwoły-wania zgromadzenia i podejmozwoły-wania na nim uchwał, ale także zbadać wpływ określonych uchybień formalnych na treść konkretnej uchwały. Nie jest to nie-mające podstaw w art. 252 k.s.h. różnicowanie sprzeczności uchwały z ustawą, lecz wykładnia tego przepisu, która bierze pod uwagę nie tylko jego literalne

3. akcjonariuszowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w walnym zgromadzeniu, 4. akcjonariuszom, którzy nie byli obecni na walnym zgromadzeniu, jedynie w przypad-ku wadliwego zwołania walnego zgromadzenia lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad.

43 Zgodnie natomiast z  uchwałą SN z  18 września 2013  r. (III CZP 13/13, OSNC 2014/3/23), uchwały zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz uchwały zarządu i  rady nadzorczej spółki akcyjnej podlegają zaskarżeniu w drodze powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 k.c.).

44 S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych…, s. 720.

45 Wyrok Sądu Apelacyjnego w  Szczecinie z  29 listopada 2012  r., I ACa 374/12, Lex, nr 1246843

46 Wyrok Sądu Apelacyjnego w  Katowicach z  16 lipca 2009  r., V ACa 241/09, OSA 2011/12/60-73.

167

X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

brzmienie, ale także cel, dla którego ustawodawca wprowadził rygorystyczne przepisy regulujące zwoływanie zgromadzeń wspólników oraz procedurę podej-mowania uchwał na tym zgromadzeniu48.

Tryb zaskarżania uchwał przewidziany w art. 252 § 1 k.s.h., a odnoszący się do uchwał sprzecznych z ustawą, dotyczy także uchwał określonych w doktry-nie jako „uchwały w doktry-nieistw doktry-niejące”, stąd w doktry-niedopuszczalne jest ich kwestionowaw doktry-nie w drodze powództwa konstruowanego na podstawie art. 189 k.p.c.49

Wyrok sądu stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólni-ków spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub uchwały walnego zgromadze-nia spółki akcyjnej ma charakter konstytutywny50.

§ 6. Roszczenie o ustalenie istnienia

stosunku pracy

Biorąc pod uwagę dwoistość stosunków prawnych, jakie mogą łączyć członka za-rządu ze spółką, aktualizować może się roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy. Sytuacja taka będzie miała miejsce wówczas, gdy członka zarządu łączył ze spółką wyłącznie stosunek organizacyjny, zwłaszcza jeśli członek zarządu doko-nywał w sposób ciągły czynności z zakresu zarządzania operacyjnego. Nie ulega również wątpliwości, że roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy może stać się zasadne w tych sytuacjach, w których członka zarządu łączyła ze spółką umo-wa cywilnoprawna, kiedy umo-warunki wykonyumo-wania pracy przez członka zarządu uzasadniałyby istnienie stosunku pracy. Jak wskazuje bowiem judykatura, skoro można dowodzić istnienia stosunku pracy mimo zawarcia umowy nienazwanej umową o pracę, lecz na przykład umową zlecenia lub o dzieło, to tym bardziej można żądać ustalenia stosunku pracy, gdy w ogóle nie zawarto umowy pisem-nej, ani jej na piśmie nie potwierdzono51.

Należy przy tym jednocześnie zauważyć, na co zwraca uwagę Sąd Najwyż-szy, jeżeli strony (spółka i członek zarządu) nie złożyły oświadczeń, z których treści wynikałoby wyraźnie nawiązanie stosunku pracy (zawarcie umowy o pra-cę), to istnienie stosunku pracy w przypadku osoby piastującej funkcję organu zarządzającego spółki jest często trudne do wykazania z uwagi na konieczność wykazania pracowniczego podporządkowania. Specyfi ką stosunków pracy wszystkich osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych jest tym mniej-szy stopień podporządkowania, im wyższego stanowiska dotyczy. W przypadku

48 Wyrok SN z 12 października 2012 r., IV CSK 186/12, Lex, nr 127500.

49 Wyrok Sądu Apelacyjnego w  Katowicach z  19 lutego 2013  r., V ACa 759/12, Lex, nr 1289451.

50 Uchwała SN z 18 września 2013 r., III CZP 13/13, OSNC 2014/3/23.

168 X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

kierowników zakładów pracy spełnienie tej przesłanki wymaga szczególnie wni-kliwej analizy52.