Pojęcie sprawy gospodarczej

1. Ewolucja normatywna pojęcia „sprawa gospodarcza”

Do 2 maja 2012 r. obowiązywała w przepisach kodeksu postępowania cywilnego kompleksowa regulacja normująca postępowanie odrębne w sprawach gospodar-czych. Zgodnie z ówcześnie obowiązującym art. 4791 k.p.c., przepisy niniejszego działu miały zastosowanie w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsię-biorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (sprawy gospodarcze). Zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którą-kolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie wyłącza zastosowa-nia przepisów niniejszego działu. Zgodnie natomiast z § 2 pkt 1 k.p.c., sprawa-mi gospodarczysprawa-mi w rozusprawa-mieniu niniejszego działu są także sprawy ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291–300 i art. 479–490 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Wyodrębnienie spraw gospodarczych było konsekwencją przyjęcia przez ustawodawcę stanowiska, że sprawy te – z uwagi na specyfi czne podłoże społeczno-gospodarcze, na którym powstają – wykazują pewne cechy wspólne, pozwalające na ich odróżnienie od innych spraw1.

W dniu 3 maja 2012 r. weszła w życie nowelizacja k.p.c.2, uchylająca postępo-wanie odrębne w sprawach gospodarczych. Sprawy gospodarcze zostały poddane

1 R. Flejszar, Przedsiębiorca w  postępowaniu cywilnym rozpoznawczym, Warszawa 2006,

s. 135.

2 Ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 233, poz. 1381.

157

X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

ogólnemu reżimowi postępowania cywilnego. W uzasadnieniu do ówczesnego jeszcze rządowego projektu ustawy usuwającej postępowanie odrębne w  spra-wach gospodarczych wskazano, że obecnie nie ma uzasadnionych podstaw do utrzymywania odrębnego postępowania procesowego dla spraw gospodarczych. Sprawy takie nie różnią się rodzajem występujących w nich żądań od „zwykłych” spraw cywilnych w  sposób, który uzasadniałby istnienie takiego odrębnego po-stępowania. Nie można także podzielić zapatrywania, że sprawy gospodarcze powinny być poddane odrębnym rygorom proceduralnym, gdyż występujący w nich przedsiębiorcy jako profesjonaliści w zakresie działalności gospodarczej powinni wykazywać wyższą staranność w prowadzeniu swych spraw, w tym także sądowych, wobec czego można im stawiać w tym względzie wyższe wymagania. Stosowany aktualnie system prekluzji w  postępowaniu odrębnym w  sprawach gospodarczych wiąże się z nakładaniem na strony postępowania wyższych wy-magań (rygorów procesowych), niż w  zwykłych sprawach cywilnych, którym to wymaganiom nie wszyscy przedsiębiorcy, zwłaszcza mali i średni, mogą spro-stać. Powoduje to, że – w porównaniu z procesem prowadzonym na zasadach ogólnych – o wygraniu sprawy gospodarczej decydują częściej względy formalne, a nie rzeczywista treść łączącego strony stosunku prawnego. Wskazać trzeba, że zbytnie sformalizowanie procesu i nadmierny rygoryzm, powodujące ryzyko za-padania rozstrzygnięć opartych na „prawdzie formalnej” – mogą być potencjal-nym źródłem tak niekorzystnych zjawisk, jak upadłość czy wzrost bezrobocia3.

Wraz z  likwidacją postępowania odrębnego pozostawiono wydziały gospo-darcze sądów. Jak wskazano bowiem w uzasadnieniu, celowe jest wykorzystanie dotychczasowej specjalizacji sędziów sądów gospodarczych przy rozpoznawaniu tych spraw4. Zgodnie z art. 12 § 1 pkt 3 ustawy z 27 lipca 2001 r., wydziałem sądu rejonowego jest sąd gospodarczy, utworzony do spraw gospodarczych oraz innych spraw z  zakresu prawa gospodarczego i  cywilnego należących do sądu gospodarczego na podstawie odrębnych ustaw.

Jednocześnie wspomniana powyżej ustawa nowelizująca k.p.c. dokonała do-precyzowania pojęcia sprawy gospodarczej w ustawie z 24 maja 1989 r. o roz-poznawaniu przez sądy spraw gospodarczych5, wskazując w jej art. 2, że sprawa-mi gospodarczysprawa-mi są sprawy ze stosunków cywilnych sprawa-między przedsiębiorcasprawa-mi w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej oraz m.in. sprawy ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o  których mowa w  art.  291–300 i art. 479–490 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (art. 2 ust. 2 pkt 2). Jak wskazuje doktryna, podstawę określania właściwości wydziału gospodarczego w celu zakwalifi kowania sprawy jako gospodarczej stanowi obec-nie art. 2 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, wymagający ustalania statusu stron jako przedsiębiorców, istnienia cywilnego stosunku

praw-3 Druk sejmowy nr 4332.

4 Ibidem.

158 X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

nego (istotne w procesie z podmiotem należącym do kręgu władzy publicznej) oraz źródła tego stosunku (zakres prowadzenia przez obydwie strony działalności gospodarczej). Przesłanki te wymagają również uwzględniania defi nicji przed-siębiorcy, wymagającej według art.  431 k.c. prowadzenia we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej. Ponieważ kodeks cywilny nie defi niuje działalności gospodarczej, istnieje potrzeba uwzględnienia art. 2 ustawy z 2 lip-ca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.), defi niującego tę działalność cechami przedmio-towymi i  sposobem wykonywania, takimi jak: zarobkowy cel, zorganizowany, ciągły i zawodowy charakter oraz wytwórczy, budowlany, handlowy lub usługo-wy obszar działalności. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej usługo-wyłącza z zakresu działalności gospodarczej podstawowe formy rolnictwa, hodowlę zwie-rząt, rybołówstwo śródlądowe, leśnictwo i agroturystykę, dlatego sprawy cywilne z tego zakresu należą do właściwości wydziału cywilnego6.

2. Sprawa ze stosunku spółki

Dla dalszych rozważań istotne jest wskazanie jako sprawy gospodarczej – sprawy ze stosunku spółki. Jedną z  grup spraw gospodarczych są sprawy ze stosunku spółki. Termin stosunek spółki oznacza zarówno stosunek prawny między spółką a wspólnikami, jak i stosunek prawny między wspólnikami na tle członkostwa w spółce7. Jak wskazuje judykatura, charakter sprawy ze stosunku spółki w ro-zumieniu art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, noszą tylko te postępowania, w  których pod osąd poddany jest sam stosunek spółki. W odniesieniu do spółki cywilnej przepis ten stosowany być może zatem do sporów na tle konfl iktów wewnętrznych pomię-dzy wspólnikami. Jak zauważa R. Flejszar, sprawy przeciwko członkom zarządu spółki kapitałowej o  odszkodowanie mają podobny charakter bez względu na to, czy z powództwem występuje spółka, czy też wierzyciele spółki8. Nie dotyczy on natomiast w ogóle spraw pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej a osobami trzecimi9. Charakteru sprawy gospodarczej ze stosunku spółki nie zmienia fakt, że wspólnik (strona procesu) wystąpił ze spółki z ograniczoną odpowiedzialno-ścią przed albo po wytoczeniu powództwa10. Sprawą ze stosunku spółki jest także sprawa wytoczona przez wspólnika przeciwko członkowi władz spółki o odszko-dowanie, gdy w dacie wniesienia pozwu nie był on już wspólnikiem11.

6 A. Górski (red.), S. Dąbrowski, B. Godlewska-Michalak et al., Prawo o  ustroju sądów

powszechnych. Komentarz, Lex, 2013, komentarz do art. 12. 7 R. Flejszar, Przedsiębiorca…, s. 143.

8 R. Flejszar, Postępowanie w sprawach gospodarczych, Komentarz, Warszawa 2007, s. 67. 9 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 9 października 2008 r., I ACa 754/07, Lex,

nr 468596.

10 Postanowienie SN z 5 czerwca 2002 r., IV CKN 45/01, Lex, nr 55082.

11 Wyrok Sądu Apelacyjnego w  Katowicach z  5 listopada 2004  r., I ACa 540/04, Lex, nr 193664.

159

X. Dochodzenie roszczeń ze stosunku pracy członka zarządu

Powierzenie sądom rozpoznawania spraw gospodarczych w  postępowaniu odrębnym nie oznacza, że sprawy te rozstrzygane są w „innym trybie” niż sprawy cywilne rozpoznawane w procesie12. Co więcej, rozpoznanie sprawy gospodar-czej w  zwykłym postępowaniu cywilnym nie powoduje nieważności postępo-wania, ani nie jest samo przez się uchybieniem procesowym mającym wpływ na wynik sprawy13.