G leba i jej pow ierzchnia są siedliskiem żyw ych organiz
mów zarów no zw ierzęcych, ja k i ro ślin n ych . W szy stk ie rośliny w yw ierają w pływ na gleb y , to te ż w dalszym ciągu będziemy 0 nich mówili w m iarę po trzeb y szczegółowiej, rola zw ierząt je s t bardziej ograniczona, a więc nie pow rócim y ju ż do tego tem atu , co skłania do bardziej w yczerpującego jej na tern
m iejscu przedstaw ienia. '
a) Św iat zw ierzęcy.
Z kręgow ców ssaków najenergiczniejszą działalność roz- wijają R odentia — gryzonie i Insectívora — ow adożerne a więc:
susły (Sperm ophylus), św istaki (A rctom ys), ślepce* (S p a la x ), zające ziem ne (Alactaga), a także: chom iki, k re ty , sorki, m yszy, nornice i t. p. Z bezkręgow ych m ają znaczenie: pierw otniaki (am eby), robaki (nem atody i dżdżownice), m ięczaki, krocio
nogi (Scolopendra, J u lu s , G eophilus), skorupiaki (kraby), owady 1 ich larw y.
Grzebiąca i kopiąca praca m echaniczna gryzo-
niów je s t olbrzym ia i może być porów nana w swej ¡ owadożerne.
doniosłości je d y n ie do regulów ki dokonanej przez
człowieka. Sprzyja ona spulch n ien iu ziemi, a więc zarazem pow iększeniu jej przepuszczalności i przew iew ności. W m iej
scowościach m asowego *) w y stępow ania ty c h zw ierząt na s te pach w idzim y kopce w ysokie od 0,26 do 0,75 m etra i posia
dające śred nicę podstaw y od 1,5 do 4 m etrów . Zgodnie z opisem prof. M uszkietow a łączna objętość ziem i w yrzuconej dosięga na 1 w io rstę k w adratow ą od 15 do 24 ty się c y m s.
') D aw n iej na stepach nprz. rosyjsk ich b y ło tych gry zo n ió w o w ie le w ięcej, d z iś w y tę p io n o je zn aczn ie. W gub. Jek a tery n o sła w sk iej d ziś je szc z e można w id z ie ć nieru szon e płu giem p ow ierzch n ie stepu lub stare o d ło g i całe fa lis te od rozrzu con ych k op czyk ów tych zw ierzątek . J e sz cz e w r. 1883 d ostarczon o zarządow i ziem sk iem u p ow iatu N o w o m o sk ie w sk ie g o p rzeszło 7b0 ty s ię c y w r. 1884 w y tę p io n o na jednej w io r śc ie kw adratow ej 12 t y s ię c y su słó w . Prof. W ernadskij op isu je step d z ie w ic zy i o d ło g o w y (gub . Jekate- rynosław sk a) w 0,1 a n a w et w p o ło w ie za jęty przez k op czyk i. Na 1 w iorstę k w adratow ą (w iorsta m ierzy p ię tn a śc ie cztern astych kilom etra) przypadało co najm niej 15.000 k op ców , o o b jęto ści zb iorow ej z górą 1.600 m3. Step kałm ucki gub. A strachańskiej zam ieszkują m iljony su słó w (prof. M usz
k ietó w ).
40 P o w sta w a n ie i kształtow an ie się gleb y. N» 27— 30
W m iejscow ościach o słonem podglebiu pow stają wówczas na stepie niezliczone słone plam y zm ieniające c h a ra k te r samej gleby.
Gdzie niem a stepów tam praca kretów i nornic góruje nad działalnością o w iele mniej rozpow szechnionego chom ika.
N ory gryzoniów kopiących, zasypane w głębszych poziom ach przez w ypłukaną deszczem próchniczną w arstw ę g leb y a w y s tę pujące podczas kopania na badaniach jako c h a ra k te ry sty c z n e ciem ne plam y okrągłe, ow alne lu b podłużne (zależnie od kie
run ku przekroju) na tle jaśniejszego podglebia i podłoża, cechują m orfologicznie profile czarnoziem ów.
Wjje K ostyczew obserw ow ał działalność w ija J u lu s chrząszcze ter res tris i larw Sciara, polegającą na rozdrabnia-
i kraby. niu listow ia, obum arłych części roślin d rzew iastych i traw iastych.
M üller znajdow ał w lasach du ńskich m iękką, m ączystą próchnicę roślinną, pow stałą z to rfu rozdrobnionego przez chrząszcze lub inne ow ady (In secten m u ll). N a zalew anych przez przypływ w ybrzeżach M adagaskaru K e lle r w idział krab y zakopujące w sw ych norach liście oberw ane przez nie z pobliz- kich drze-* , na k tóre w ty m celu się w drapują. D zięki tak iej działalności ty c h skorupiaków gleb a w zbogaca się w próchnicę.
H arló przytacza działalność m ięczaków (H elicidae) d rążący ch otw ory w skałach w apiennych. Podobnie działa P u p a, D alium . Grimm przypisuje ozimej gąsienicy m o ty la A g r o tis exclam a- tionis ro lę podobną do działalności dżdżow nicy. W ysocki wspom ina o sp o ty kany ch w czarnoziem ach chod nik ach c h rz ą szcza L e ttru s cephalotes, os, pszczół i o pionow ych kryjów kach ta ra n tu li.
Z owadów m ających znaczenie dla g leb y naj- r w l- więcej uw agi pośwjęcono badan iu działalności m rów ek (w R osji, Bukow inie, B razylji, A u stralji, A fryce i na M adagaskarze). G ordiadin opisuje je w okolicach m. K rasno- uiim ska nad brzegiem rzeki U fy. R ów ninę pokryw ają ty siące m row isk1) (Lasius n ig er, L .fla v u s, Fórm ica fusca), k tó re są łatw e do rozkopania zarówno jak i pow ierzchow ne w arstw y g leb y dzięki licznym chodnikom w ydrążonym przez 4 m rów ki. N a kopce naziem ne m rówki używ ają ziemi pow ierzchow nych poziom ów gleby, od k tó ry c h się też ona niczem nie różni, prócz budow y (zatraciła swą gruboziarnistość). Część podziem na m row iska składa się z g liny brunatno-czarnej. L a siu s n ig e r i L . fla v u s zam ieszkują przew ażnie suche łąki m iejscow ości północnych lecz czasem osiedlają się na m okrych łąkach. T enże a u to r obserw ował je na m okrych glebach słonych. N a czarno zie
m ach m rów ki rzadko b u d ują m row iska stożkow e. Przew ażają
') N iek ied y z górą 20.000 na klm tr2.
JsTs 27 — 30 śro d o w isk a gleb otw órcze. 41
form y drążące galerje i chodniki w samej ziemi (nprz. Myr- m ecocystus). N a glebach kasztanow ych te o statn ie w ystępują jeszcze powszechniej. W ysocki przypisuje m rówkom najw y datniejszą działalność drążącą z pośród w szystkich dru g o rzęd n y ch zw ierząt ry jący ch i kopiących. G ordiejew i Dimo, opi
sując m rów ki ( T etram onium caespiłum L i M yrm ecocystus Cursor Fous. var. Caspius R usky) w pow iatach K am yszyńskim i Carycyńskim , obliczają, że po każdym deszczu owady te w yrzucają na pow ierzchnię ziemi l,3°/0 ziemi, w której się osiedliły. D okonyw ając ty lk o 10 ta k ic h czynności na rok, przem ieszają one w la t 8 — 10 całą pow ierzchow ną część g leby. M rówki podzw rotnikow e p racują jeszcze intensyw niej.
W B razylji w okolicach R io Sinos Ih e rin g obserw ował na w ielkich p rzestrzeniach piaski p o k ry te naniesioną przez m rów ki (A tta cephalotes) gliną czerw oną i to w arstw ą grubości około 10 cm tr.
D ziałalność dżdżownic (L um bricus terresłris) Dżdźownice w procesach glebotw órczych je s t może najpow szech
niej znana dzięki zw róceniu na nie uw agi (w r. 1837) przez sławnego D arw ina. Je g o zdaniem m ają one w iększe znaczenie dla h isto rji ziemi niżby się to zdawało napozór. W krainach w ilg o tn y c h dżdżownice są bardzo liczne i n ader silne w sto sunku do swej w ielkości. W w ielu m iejscow ościach A nglji na każdym akrze pow ierzchni przechodzi przez ich przewód pokarm ow y 10 tonn ziemi, a więc w ciągu niew ielu la t prze
rabiają one całą pow ierzchow ną w arstw ę gleby. P ra ca dżdżow
nic sprzyja w ietrzeniu i chem icznem u rozkładow i m aterji nieorganicznej i znacznie przyspiesza rozkład organicznej.
U dział dżdżow nic w procesach glebo tw ó rczych, nieco może przesadzony przez D arw ina, w pew nych m iejscow ościach i w aru n k ach je s t niew ątpliw ie doniosły, co stw ierdzają i prace H ensena, M üllera, W o lin y ’ego, H e n ry ’ego, B rehm a i innych.
W e d łu g H ensena g leb a piaskowa przerobiona przez dżdżownice tra c iła na wadze podczas jej w yżarzania mniej ani
żeli w ydaliny robaka.
Gleba piaskow a tra c i w y ż a r z o n a ...l,44°/o Odchody żyjącej w niej dżdżownicy
w zięte z p o w ie rz c h n i...3,33°/0
i „ „ z c h o d n i k ó w ... 4,36—5,00%
r „ z przew odu pokarm owego dżdżown. 5,6°/0 Św iadczy to głów nie o nagrom adzeniu się m aterji orga
nicznej w odchodach.
T en sam badacz hodow ał 2 dżdżownice w naczyniu (śred
n icy 1,5 stopy) napełnione p ó łto ra stopow ą w arstw ą piasku,
42 P ow staw an ie i k ształtow an ie się g leb y . X? 27— 30
pokrytego liśćmi. W k ró tce liście znalazły się w piasku na głębokości 3 cali w chodnikach dżdżownic, a po 6 tyg o d n iach pow ierzchnię piasku pokryła w arstw a odchodów grubości około 1 cen ty m etra.
N iew ątpliw ie te d y dżdżownice sprzyjają pow staw aniu próchnicy, zbierając szczątki roślinne i przyspieszając ich przem ianę.
D ośw iadczenie W o lln y ’ego z glebam i zamieszkałem ! przez dżdżownice w ciągu 6 m iesięcy i takiem i samem i glebam i pozbawionem i ty c h robaków w ykazały w pierw szych obecność w iększych ilości (C 02) d w u tlen k u w ęgla aniżeli w drugich, a mianowicie: 1000 Y. (objęt.) pow ietrza gleby zaw ierało C 0 2.
D ośw iadczenie I. D ośw iadczenie I I .
Gl. z dżdź. Gl. bez dżdż. Gl. z dżdż. Gl. bez dżdż.
A. Od 7—16 L istop. 5,43 3,88 8,04 3,08
(średnio z 8 d ośw iad .)
B. Od 9 - 2 8 Listop. 3,07 2,52 5,61 1,90
(śred nio z 9 d o św ia d .)
In n e dośw iadczenia teg o badacza stw ierdziły zwiększenie się pod w pływ em dżdżownic rozpuszczalności w wodzie związków m ineralnych gleb y i zm iany w zw iązkach azoto
w ych g leb y.
A zot pod postacią n S k ład n ik i m ineralne H N 3 H N 0 3 ® rozp uszcz. w w o d zie.
A. G leba z d żd żow n ic. 0,01647 0,02204 0,03851 \ n 0,08672) n M n .
„ b ez , 0,00285 0,02966 0 ,03251/ 0 ,0 3 2 6 7 / U'”'>4U0 B. G leba z dżdżow n ic, 0,00147 0,01648 0,017951 nn niA n 0 ,1 5 3 3 8 ) n 1177A , bez . 0,00494 0,01141 0,01635/ ’ 0 ,03562/ u>u / / o
Z dośw iadczeń W o lln y ’ego nad zmianą własności fizycz
nych gleb y zamieszkałej przez dżdżownice w ynika obniżenie się pojem ności g leb y w zględem w ody z 48,13% do 28,69%
i zwiększenie się 2,5 kro tn e pojem ności pow ietrznej (w skutek p rzy ro stu objętości gleb y i zbiorowej objętości przestw orków o 27,5% ), a w ięc przepuszczalności i przew iew ności.
Pow yższe zm iany fizycznych i chepnicznych w łasności gleb, sprzyjając praw idłow em u rozwojowi roślin, podnoszą zna
komicie urodzajność g leby, co stw ierdzono dośw iadczalnie.
G óthe badał ilość dżdżownic w glebach okolic R iide- sheim u. Zależnie od gleby chodniki robaków zagłębiają się od 1,5 do 3,2 m etra. N a gleb ach bo g aty ch wy naw ożonych znajdow ał na 1 m tr.a do 12 robaków , w m iejscach su ch y ch o glebie lekkiej 2 — 3. L iczba chodników nie zależy od liczby robaków: 2 — 3 robaki tw orzą w glebie lekkiej łatw o przepuszczalnej 16 chodników , w glebie w ilgotnej w pobliżu
•Ni 2 7 - 3 0 Środow iska g leb o tw ó rcze. 43
kup kom postow ych — 46; w dwu in n y ch m iejscach na tej samej pow ierzchni zauważono 37 i 59 chodników.
W ysocki podaje tab licę dotyczącą ilości chod
ników w ielkich dżdżownic Dendrobaena (Allobo- phora) m ariupoliensis w g leb ach czarnoziem nych
W ielkiego-A nadolu. Z nalazł on na 1 m tr.2:
Na CTłphnknćri C h odn ik i w yraźne Z nich z w o ln y m Z przechodzącem i
“ w ilo ści: otw orem : przez nie korzeniam i:
1 m etr. 525 100 80
2 „ 400 150 90
3 „ 350 170 75
4 „ 320 150 50
5 „ 240 110 35
6 „ 160 60 15
7 „ 130 30 5
8 „ 110 15 1
Dendrobaena m ariupoliensis nie w yrzuca odchodów na pow ierzchnię ziemi lecz pozostaw ia je głównie w najbardziej pow ierzchow nym poziomie g leb y, gdzie żyją w wielkiej ilości i inne dżdżownice (Allobophora G ordiejeffi, rossa, foełida).
D rążą one p ły tk ie chodniki, m ające na końcu rozszerzenia, m iejsca następczego w ykw itania i osadzania się w ęglanu wap
niowego.
H e n ry ocenia działalność w ielkich dżdżownic w ciągu 10 m iesięcy na 250 kilogram ów szczątków organicznych zni
szczonych na jed n y m h ek tarze gleb y , co w ynosi około 0,1 rocznego p rzy ro stu m artw ej m aterji organicznej. Biorąc vjeszcze pod uw agę i działalność in n y c h d robnych bezkrę
gow ych, w ypadnie liczbę pow yższą podnieść do 0,2 lub naw et 0,25.
D u serre znalazł w 1 kilogram ie g leb y i takiej samej ilości odchodów dżdżownic:
G leb a . O dchod y.
2,94 gr. 2,52 gr.
N ogólnego ...
N w postaci N H 3 . . . .
h n o3 . : . P 20 5 rozpuszcz. w H N 0 3 . z teg o „ w 2°/0 kwasie
c y t r y n o w y m ...
K aO całkow itego ...
z teg o rozpuszczalnego w 2°/0 kwasie cy try n o w y m
CaO rozpuszcz. w H N 0 3 . C a C O , ...
2,38 „ 3,90 „ 0,71 „ 3,80 „ 2,56 „ 2,51 „ 28,5 % 34,66 % 21,26 gr. 21,06 gr.
1,6 6% 1,20 % 11,43 gr. 11,80 gr.
4,46 . 6,79 „
44 P o w sta w a n ie i k ształtow an ie się g leb y . N i 27— 30
Tablica powyższa stw ierdza w pływ dżdżownic na zw ięk
szanie się rozpuszczalności i przysw ajalności dla roślin związ
ków azotow ych, fosforowych i w apiennych.
O w iele większe zmiany w glebie pow odują dżdżownice, w krajach w ilgo tn ych i ciepłych, zwłaszcza podzw rotnikow ych, dorastające olbrzym ich rozm iarów. Na południu F ra n cji odcho
dy dżdżownic tw orzą kupki wielkości dw u lub naw et trz e ch cali. W In d jach W schodnich odchody ty c h robaków długich na 60 do 70 cen ty m etró w dochodzą 0,05 klgr. wagi. W A fryce Zachodniej w dorzecza rzeki N ig ru (kraj Ju ru b asó w ) półm e
trow a w arstw a g leb y całkowicie podziuraw ionej przez chodniki i nory dżdżownic przechodzi przez przew ód pokarm ow y ty c h robaków w edług obliczeń M ilsona w ciągu nie cały ch la t 25.
O lbrzym ia dżdżownica m adagaskarska Geophagus D a rw in i g ru bości 2 cm trów a długości 1 m etra w ciąga do sw ych nor wielkie ilości liści, gałązek, cały ch roślin i połyka ogrom ne ilości ziemi.
W edle m niem ania opisującego ją K e lle ra może ona w ciągu la t 50 przerobić ilości ziemi odpow iadające n iep rz er
wanej w arstw ie usypanej na wysokości 1 m etra. J e d e n ty lk o osobnik w przeciągu pół godziny w ycisnął z siebie 100 gram ów w ilgotnej ziemi; suchfe grudki odchodów teg o robaka w y rz u conych na jednem m iejscu dochodzą czasem do wagi 300 gramów.
b) Św iat roślinny.
Jakkolw iek jed n ak działalność glebotw órcza zw ierząt w pew nych m iejscow ościach i w arunkach odbija się silnie na kształtow aniu się gleby, w bilansie ogólnym św iatow ym nie da się ono porównać z oddziaływ aniem ro ślin zarówno dla jego intensyw ności jak i powszechności. G dy dla pow staw ania pokładów geologicznych większe znaczenie ma
D ziałalność Iauna m orska aniżeli flora m orska, to jed nak na
roślin . . , . . ,, . . v
w ietrzenie i rzezbę m iejscow ości silniej w pływ a roślinność aniżeli św iat zw ierzęcy naziem ny. R zeźba teren ów miejscowości p o k ry ty ch roślinnością odznacza się miększem i zary
sami od plastyki teren ów pozbaw ionych roślinności, co n a jw y ra ź niej w ystępuje w krajach g ó rzy stych . R oślinność przejaw ia bardzo dobitnie w yrażoną zdolność przystosow yw ania się do w arunków bytow ania, to też na kuli ziemskiej w idzim y m ało miejscowoćci zupełnie jej pozbaw ionych. I ona je d n a k podlega ogólnem u praw u ciążącem u na rozw oju organizm ów i w idocz
nem u n ietylk o w łącznym ciągu daw nych okresów geologicz
nych ale i dzisiaj.
Czas rozkw itu jakiejś jednej g ru p y organizm ów je s t porą upadku i zaniku drugiej oraz początkiem rozw oju trzeciej
•Ne 27—30 Śr*d*wsska glebo twórcze. 45
Stąd prawo empiryczne: epoka rozkwitu jakiejbądź gałęzi
¿wiata organizowanego jest zwiastunem jej upadkn.
Jak zobaczymy później, stosnje się to i do kolejnego po sobie następstwa rozmaitych zbiorowisk roślinnych, działają
cych glebotwórczo.
Zgodnie ze stopniem wilgotności i ciepła roślin
ność ziemska grupuje się pasami koncentrycznemi kon‘
zgadzającemi się z równoleżnikami tylko w przy- niUanośzi.
bliieniu . U koła polarnego leży pas tundr — bez
leśne stepy polarne o ziemi zmarzniętej; w miejscowościach w ilgotnych przeważa tundra mchowa, w suchszych—liszaj owa.
Dalej ku południowi ciągnie się pas lasów krajów umiarko
wanych. Jeszcze dalej, bądź na północ, bądź na południe od zwrotnika Raka występuje pas stepów i pustyń (Sahara, P us
tynia Libijska, Arabska, Mezopotamja, Iran, Stepy Kirgiskie i południowo rosyjskie, Mongolia, Gobi, pustynie i stepy Stanów Zj ednoczonych).
U równika leży pas lasów zw rotnikow ych Dalej na połud
nie znów pas stepów i pustyń Afryki południowej, Australji i Ameryki południowej. Stąd wniosek widomy zależności ogólnego ugrupowania roślin
od warunków klim atycznych: pasom klim atycznym odpowia
dają pasy roślinne. Aprz. palmy rosną w pasie zwrotnikowym i to głównie w miejscowościach w ilgotniejszych a w ięc w iloś
ciach największych na Archipelagu malajskim 200 gatunków) i na równinach Amazonki (180 gatunków,. Afryka zwrotni
kowa ma najmniej palm: wybrzeża zachodnie 17 gatunków, wschodnie 11. Flora pasa zwrotnikowego odznacza się olbrzy
mią ilością odmian. W edług Englera z 3617 rodzajów dwuliściennych znanych w pasie gorącym, 931/ł */* należy jedynie lub przeważnie (tylko 20*/, przekracza ramy pasa zwrotnikowego,! do szerokości zwrotnikowych a tylko 6 l , stanowi właściw ość szerokości wyższych. Obfitość roślinności drzewiastej z liściem nieopadającym i brak roślin jednoiet- nich jest wybitną cechą charakterystyczną roślinności zwrot
nikowej. W granicach średnich szerokości geograficznych, panuje flora wprawdzie bogata w osobniki, lecz zato uboższa
w gatunki; liczba roślin w iecznie-zielonych maleje: jednoletnie są podstawową częścią roślinności, przyczem w szerokościach jeszcze w yższych flora ubożeje łącznie z odsetkiem roślin jednoletnich. Nprz. w Paryżu (49’ szer. pn.) liczba jednolet- nich w ynosi 4o*/# całej roślinności, w Chiystjanji (59,6* szer.
pn. i — 30 */#, w Li stadzie (61,4* szer. pn.) — 26*/.. Zachodzi tu bezpośredni związek z krótkością okresu wegetacyjnego w sze
rokościach wysokich.
Pochodzenie stepów i pustyń tłom aczy brak w ilgoci i częściowo zawartość soli w glebie.
46 P o w sta w a n ie i k szta łto w a n ie się g leb y . Ks 27— 30
D rugi czynnik — gleba m a m niejszy (bardziej ZrflefDhŚi lokalny) w pływ na rozsiedlenie roślin aniżeli klim at.
0 i e y- W łasności (przeważnie wodne) gleby g ru p u ją ro ślin ność te ry to rjó w k lim atycznych w formacje', torfow iska, halo- fity, zaroślówe (skrub) i t. p. K ażda form acja, zm ieniając odmiany i rodziny, zachow uje we w szystkich pasach i we w szystkich k rainach o różuej w ilgotności w łaściw e im różnice biologiczne.
W reszcie i przeszłość geologiczna w yciska
Zależność od swoje piętno na roślinności ziemi. F lo ra każdej
geologicznej miejscowości posiada p rzedstaw icielki różn ych gatunków , rodzajów, rodzin, klas, działów. Im w ięk sze było odosobnienie (izolacja) danej m iejscow ości w prze
szłości, tem więcej zawiera ona odm ian endem icznych. Oczy
wiście, tern samem przestrzeń zajęta przez rośliny endem iczne rozszerza się wraz z pow iększeniem jed n o stk i klasyfikacyjnej.
W iększość gatunków a więc najm niejszych jed n o stek k lasyfi
kacyjnych zajm uje 7i»o — Vno pow ierzchni lądu. Lecz i tu są m ożebne w ahania bardzo szerokie. Campanula excisa rośnie ty lk o na Simplonie, gdy 18 gatu nk ó w roślin kosm opolitycz
nych, jak nprz. Capsella bursa pa sto ris, S łe lla r ia m e d ia , Solarium n ig ru m , lebioda — Chenopodium alb u m , m ietlica — Poa annu a, B run ella v u lg a ris i t. p. m ają zasiąg około l/2 powierzchni ziemi, zaś około 200 odm ian w y stęp u je każda na 1/j lądowej pow ierzchni kuli ziem skiej.
órsfca F lo ra gór pow staje z w yspecjalizow anych ora g rs a. form r0 ^ j n przyległej niziny nprz. flora górska A bisynji, K am erunu, K ilim andżaro i t. p.
W E uropie, A zji i A m eryce północnej w epoce lodow cowej roślinność ark ty czn a zaw ędrow ała wraz z lodow cam i daleko na południe a n astępnie z podw yższeniem się tem p e ra tu ry zanikła w y p a rta przez inną roślinność szerokości g e o graficznych średnich, zachow ując się ty lk o w górach. F lo ra górska Alp obejm uje około 700 gatunków , z k tó ry c h 92 leżą w pasie arktycznym dokoła bieguna, zaś 138 spotyk a się tylko w oddzielnych te ry to rja c h a rk ty czn y ch , w łączając w to i w yżynę Skandynaw ską. 2/s roślin alpejskich znajdujem y w K arp atach, więcej niż połow ę w P iren ejach , 1/l na A łtaju , 1/6 na Kaukazie.
Z tego krótkiego przeglądu w idać jasn o nierów nom ier- ność glebotw órczego oddziaływ ania św iata roślinnego na skały w l-óżnych m iejscach lito sfery , wobec różnic ilościow ych i jakościow ych pokryw ającej je szaty roślinnej.
Kaj w y b itn i ej różnią się pom iędzy sobą w pływ y roślin
ności drzew iastej i trawiastej.
Ni 2 7 - 3 0 Środow iska g leb o tw ó rcze. 47
Bądź jak bądź ¿ ta ta roślinna je s t czynnikiem glebo- tw órczym pow szechniejszym i w ażniejszym aniżeli św iat zw ierzęcy.
To samo m ożna powiedzieć i o (m ikroorganizm ach) drob
noustrojach. W e d łu g Om eljańskiego „m ikroby w głównej swej masie należą do ty p a najtypow szych kosm opolitów , jyjjkr0jiora rozsianych po całej pow ierzchni ziemi, i on jed n a k
zaznacza, ,,że czynniki geograficzne i klim atyczne nie pozo
stają bez w pływ u na ich zasiągi“. W p ły w p rzy toczonych czynników na rozwój m ikrobów i intensyw ność ich czynności nie ulega żadnej w ątpliw ości. Chodzi tu ty lk o o jakościow y skład m ikrotlory.
P y ta n ie powyższe je s t bardzo niełatw e do rozw iąza
nia wobec braku odpow iednich m etod (nprz. m etody R e m y ’ego lub H iltn e ra nie w ystarczają). Może z ich opracow aniem da się odróżnić m ikroflora bielicy od m ikroflory rędziny, czarno- ziem u lub la te ry tu . D otychczas próba P a p y K alan taria, u siłu jącego znaleść różnice pom iędzy m ikroorganizm am i czarno- ziemu a in nych gleb, nie dała pożądanego w yniku. Można to zrobić nie ty lk o ilościowo ale i jakościow o dla krajów polar
nych i zw rotnikow ych. P orów nanie krain leżących pod sze
rokościam i geograficznem i bardziej zbliżonem i narazie zawodzi.
P ew ne różnice dają się jed n a k zauw ażyć i w glebach leżących w pobliżu siebie. Nprz. w glebach zaw ierających duże ilości „kw aśnej“ pró ch n icy zm niejsza się ilość b akteryj a zwiększa ilość pleśni. W iele gleb b ło tn y c h zaw iera mało bak tery j. N itry fik acja nprz. je s t w g leb ach b ło tn y c h z a h a mowana, to te ż zaw ierają one więcej am oniaku od bielic.
P ew ne różnice dają się jed n a k zauw ażyć i w glebach leżących w pobliżu siebie. Nprz. w glebach zaw ierających duże ilości „kw aśnej“ pró ch n icy zm niejsza się ilość b akteryj a zwiększa ilość pleśni. W iele gleb b ło tn y c h zaw iera mało bak tery j. N itry fik acja nprz. je s t w g leb ach b ło tn y c h z a h a mowana, to te ż zaw ierają one więcej am oniaku od bielic.