Ilość energji słonecznej *), otrzym yw anej w danem m iej
scu przez skały m acierzy ste g leb y oraz św iat ro ślin n y 2) i
zwie-*) Pom ijając p o ło ż e n ie ziem i w z g lęd em słoń ca i pory roku.
2) Ś w ia tło sło n eczn e i ciep ło są b o g a tem źród łem w oln ej energji dla św iata organ iczn ego. S łoń ce w cią g u roku z le w a na z ie m ię p otok i energji prom ien istej w artości 2011.1021 m ałych kaloryj, (Ł u k aszew icz. Ż y cie n ieo rg a niczn e ziem i. Cz. I. r. 1908 str. 214). C zęść trzecia (V3) odbija s ię ( A lb ed o ziem i = ’/.«.• A lb ed o (b ia ło ść) zo w iem y z d o ln o ść odbijania św ia tła a ułam ek w skazuje, jaka część padających prom ieni odbija s ię w p rzestrzeń . A lb e d o b ia łeg o papieru = 0,7, k siężyca 0,1736, Marsa 0,2672, J o w isz a 0,6237, Satu r
na 0,4981, Urana 0,6406. N eptuna 0,4648), zaś 2/ 3 ogrzew ają i p rzek ształcają p o w ierzch n ię ziem i. W iększa czę ść energji słon eczn ej przypada na św ia t m i
neralny, m ian ow icie 99,9958$ a ty lk o 0,0042$ słu ży p otrzeb om św ia ta orga
niczn ego. S tosu n ek p o w y żs z y określa d zia ła ln o ść g e o lo g ic zn ą o rgan izm ów w porów naniu z procesam i zachodzącem t w p rzyrod zie n ieo rg a n iczn ej. B ila n s energji słoneczn ej pochłanianej przez św ia t roślin n y da się z w ię ź le ująć w lic z b y następujące: 1 kim2 dobrze uprawnej łąki E uropy środ k ow ej przy
sw aja rocznie pod w p ływ em prom ieni sło n ec zn y ch 350.000 klgr. w ę g la (C ) z dw utlen ku w ęg la (C O 2) zaw artego w atm osferze, na co zu żyw a się 28.1011 m ałych kaloryj energji sło n eczn ej. Lasy pokryw ają 11 — 12 m iljon ów kim 2'.
Chociaż la sy przysw ajają mniej w ęgla od b o g a ty ch łąk, jednak, dołączając d o nich pola upraw ne i łąki, m ożem y przyjąć p ow ierzch n ię o k oło 14 m iljo n ó w kim.2 za zajętą bogatą roślin n ością. R oślinność mórz jest ub oższa od lą d o w ej, oceniając ją przeto na p o ło w ę tej ostatn iej, raczej ją p o w ię k s z y m y
27— 30 Czynniki kształtujące gleb ę. 103
rzęcy) zależy przedew szystkiem od s tr e f klim atycznych. Trzy stre fy klim atyczne term iczne: gorąca, um iarkow ana i zim na tw orzą pięć pasów k lim aty czny ch, a mianowicie: gorący, dwa um iarkow ane i dwa zim ne, niezupełnie zgodne z kierunkiem ró w n o leżn ik ó w 1). Izogieoterm y czyli linje jed n ak o
w y ch te m p e ra tu r rocznych g leb y niew iele się róż- Strefy nią od izoterm . W pasie gorącym gleb a je s t tro - ima 5l'zne‘
chę chłodniejsza od pow ietrza, w pasie um iarkow anym tro c h ę cieplejsza. W pasie zim nym na głębokości od 1 —2 m etrów ziem ia je s t w iecznie zm arznięta (tu n d ry R osji E uropejskiej, część Laponji oraz północne części gub. Tobolskiej i Jen isiej- skiej i ziem ia Jakucka). P odobne stre fy klimatyczDe
term iczn e widzim y i na w ysokich górach, gdzie są
one ułożone pionowo, N prz. dla ziem polskich każde morza, w zniesienie o 100 m etrów powyżej poziom u m orza
obniża te m p e ra tu rę o 0,6° C. N a płaskow zgórzach bardzo w y niosły ch w ahania te m p e ra tu ry dziennej pow ietrza są bardzo silne, co w pływ a też i na gleby .
N iem niej w pływ a na ilość energji słonecznej Topografia I otrzym yw anej przez skałę m acierzystą g leb y i kon-
figuracja lądów i poszczególnych m iejscowości.
Ma tu ta j znaczenie rzeźba lin ji brzegow ej, rozm ieszczenie i kie
niż zm n iejszym y. Z ałóżm y en ergję słon eczn ą pochłanianą przez św ia t r o ślin ny równą energji p o ch ło n ię tej przez b ogatą roślin n ość łą k o w ą zajmującą p o w ierzch n ię 20 m iljo n ó w kim 3, a w ó w cza s w y n ie s ie ona; 28.10ll X 20-000.(X )0=
56.101* m ałych kaloryj.
Z w ierzęta ż y w ią się k o sztem roślin b ezp o śred n io lub p ośred n io (zja
dając traw ożerne). a w ię c liczb a ta sta n o w i ca łk o w ity roczny zap as energji w rozp orząd zen iu św ia ta org a n iczn eg o . C ałk ow ita energja sło n eczn a za trz y m yw an a corok przez z ie m ię = 13407.1030 m ałych kaloryj, a w ię c na św ia t orga-
56.10 18
n iczn y przypada: ( 3 4 0 7 1020 cz y** 0.0W 2J całej energji. 5 6 .1<M m ałych kaloryj je st to energja zużyw ana na p r zy g o to w a n ie m aterji organicznej, b ędącej potem źród łem d ziałaln ości ż y c io w e j. L ecz ro ślin y korzystają z ciepła s ło n e c zn eg o i b e z p o śred n io . N a parow anie w o d y zu żyw ają roślin y, z g o d n ie z d ośw iad czen iam i B row na ze sło n eczn ik iem , 55 razy w ię ce j en ergji a n iżeli jej kondensują zw iązk i w ę g lo w e . Bądź ]ak bądź n aw et te sto su n k o w o niezn aczn e ilo ści s w o bodnej energji, którą rozporządza św ia t roślin ny, mają z n a czen ie w proce
sach g e o lo g ic z n y c h . N a jczy n n iejszy ud ział w krążeniu w ę g la w przyrodzie biorą roślin y w y ż sz e . W sp ółd ziałają o n e przek ształcan iu p o w ierzch o w n y ch w a rstw skorupy z iem sk iej, przeobrażając je w g le b ę . (Z 2 0 1 1 .1031 m k. en er
g ji słon eczn ej w ię źn ie w ziem i 33 t. j. 13407.1020 m. k. P o w szy stk ich p rze
obrażen iach — ogrzew an ia atm osfery, w o d y i lądu, ruchu pow ietrza i ¡wody, transportu osad ów , d zia ła ln o ści g e o lo g ic zn ej organizm ów i t. p. — w reszcie i o w e 35 en ergji słon eczn ej prom ieniują w p rzestrzeń , le c z już pod p ostacią prom ien i ciem n y ch (in fraczerw on ych ) p ozaczerw on ych .
') P as gorący ograniczają izoterm y roczne -j-20°C. p rzeb iegające o k o ło 30 — 35° szero k o ści półn. i o k o ło 25 — 30° szero k o ści połu dn.. D w a p a sy u m iarkow an e w gran icach izoterm -f-2 01 i O0C. Izoterm a OpC przeb iega w E uropie zachodu, k oło 65 i 70° sze ro k o śc i półn., opadając ku w sch o d o w i w A zji i A m eryce W schod niej do 50° szero k o ści p ółn . Ląd _A.ustralji le ż y ca łk o w icie w p a s ie gorącym i um iarkowanym .
104 P o w s t a w a n ie i ks ztałtow an ie s ię gleby. 2 7 - 3 0
runek łańcuchów górskich, płaskowzgórz, depresyj, położenie lądów w stosunku do m órz i oceanów, do p anujących w iatrów oraz prądów oceanicznych ciepłych i zim nych (pow odujących np, pow staw anie pustyń: K alah ari w A fryce, A takam y w A m e
ry ce P ołudniow ej) i t. p. Zależnie od ukształtow ania geolo
gicznego skorupy ziemskiej i jej orohydrografji te m p e ra tu ra skał pow ierzchniow ych rozm aity ch teren ó w zm ienia się bądź dzięki m niejszem u lub w iększem u parow aniu, bądź dzięki roz
m aitem u stopniow i zachm urzeniu i w całokształcie swego w pływ u w yw ołuje lokalne zm iany w klim acie pasów klim a
ty cz n y c h . Dzięki tem u pasy klim atyczne dają się rozbić na większe lub m niejsze zam knięte te ry to rja o jed n ako w y ch w a
ru n k ac h k lim atyczn y ch . Topografja i oroh yd ro grafja teren ó w decyduje zarazem o ilości i rozkładzie opadów atm osferycz
ny ch na lądach. P oza znanem i z g eografji bardzo schem a- tycznem i strefam i w ilgotności poziom em iJ) i p io n o w e m i2), za- kłóconem i w swej praw idłow ości przez konfigurację lądów , ła ń cuch y górskie, prąd y m orskie i t. p. m am y lokalne te ry to rja otrzym ujące na całej swej przestrzen i jednakow e ilości opadów atm osferycznych. O ile takie te ry to rja o trzy m ują także je d nakowe ilości energji słonecznej, to tw orzą one jed n o stk i k li
m atyczne k ształtu jące ty p y glebotw órcze. Je śli gleboznaw ca Klimat m °w i o klim acie i jeg o działalności g lebotw órczej i kształtującej glebę, to w łaściw ie ma na m yśli właśnie tak ie te ry to rja ln e jed n o stk i klim atyczne. W szelk ie inne strefy i pasy k lim atyczn e m ają dla niego znaczenie pod
rzędne.
K lim at je s t czynnikiem w ielce ru chliw ym i złożonym i jego w pływ na kształtow anie g leb y nie da się zaw rzeć j e dynie w dan y ch średnich ro czn y ch te m p e ra tu ry i opadów atm osferycznych. Oczywiście, dla gleboznaw cy m ają znaczenie ty lk o liczby rzeczyw iste a nie sprow adzone do poziom u morza.
ł ) Strefa d eszczó w podzw rotn ikow ych obejm uje: p ołu d n iow ą c zęść w sch od n iej A zji, kraje rów nikow e Am eryki i c zę ść lądu A fryki ró w n o le g le do zatoki G w inejskiej O gólna ilo ść opad ów rocznych od 1000— 1500 a na
w e t 2000 mm.; 2) Strefa śre d n ie j ilo śc i o p adów atm osferyczn ych od 200 do 60C' mm. J e st ich kilka. N ajw ięk sza z nich le ż y p o m ięd zy 45° a 6 6° szerok . p ółn ocn ej: 3) Strefy (2) m ałych ilo ś c i opad ów atm osferyczn ych poniżej 200 mm. O ile są w ię k sz e opad y, to przypadają w ok resie letn im i ła tw o pa
rują. Są to w nętrza lądów . W nętrze A fryki półn ocn ej, pu styn ia Kalahari i są sied n ie, Azja Środkow a z pu styn iam i przy leg łem i do m orza K asp ijsk ieg o i p o łud niow o-zachod nia część A m eryki p ółn ocn ej, c zęść A m eryki P o łu d n iow ej- p u sty n ie Atakam a i są sied n ie argen tyńsk ie.
s) W ysok ie i ro zleg łe leż ą ce w ew n ątrz lądów p ła sk o w zg ó rza dzięk i d eszczom elew acyjn ym są zazw yczaj p o zb a w io n e w ięk szej ilo ś c i op ad ów atm osferycznych, a w ię c n ie tylk o zim ne ale i su ch e. G óry skrajne o tr zy mują znaczne ilo ści opad ów atm osferyczn ych . Ich strefy k lim atyczn e leżą sym etry czn ie dokoła gór i są tern z im n iejsze i w ilg o tn ie js z e im w y żej p o ło żo n e.
M i 27— 30 Czynniki kształtujące g l e b ę . 105
T em p era tu ra nie zawsze odpow iada iosolacji. Ma tu więc w artość i ilość godzin słonecznych. W szcze- p gólności daje się to zauw ażyć w la ta deszczowe o dużem za
chm u rzen iu na w zroście roślin i ich dojrzew aniu. Zakłócenie praw idłow ości ich w zrostu m usi z n a tu ry rzeczy w yw rzeć w pływ n a k ształtow anie się gleby, tem bardziej, że wobec w iększych opadów a m niejszego parow ania gleba przepojona wodą m usi w ietrzeć inaczej, szczególniej w obec zm iany w arunków aero- bio ty czn y ch na anaerob io ty czn e. T em p era tu ra przeciętn a roczna nie obrazuje nam jej w pływ u na kształto w anie się gleby, w aż
niejsza je s t am p litu d a w ahań te m p e ra tu ry rocznej. Inaczej działa um iarkow ana te m p e ra tu ra całoroczna, inaczej zaś b a r
dzo w ysoka le tn ia i bardzo nizka zimowa, choć może się zda
rzyć, że dadzą one jednakow e p rzeciętn e roczne.
N ajw ażniejsze dla g leb y są maxima, średnie i m inim a te m p e ra tu ry powyżej i poniżej 0°C. — O pady atm osferyczne nie m ogą b y ć rozw ażane w oderw aniu od te m p e ra tu ry lecz łącznie, bo w chodzi tu w g rę parow anie. G leba
o trzy m ująca bardzo znaczne ilości w ody atm osfe- Opad> atmo- rycznej może b y ć za sucha dla roślin, jeśli dzięki
w ysokiej tem p e ra tu rz e tra c i lu b może stra c ić więcej w ody aniżeli jej o trzy m ała z opadów atm osfery cznych.
R ozw ażana w m eteo rolog ji w ilgotność pow ietrza niem a bezpośredniego znaczenia dla roślinności i g leb y . N a w ie trz e nie i kształto w anie się g leb y w pływ a nie w ilgo tno ść lecz wielkość parow ania. T ylko parow anie k sz ta łtu je zarów no św iat roślin ny , ja k i g lebę. P rz y te m m ają znaczenie ilości opadów a tm o sfery czn y ch pod postacią deszfeu i śniegu, ich rozkład w ciągu rok u i w ielkość o d d zieln y ch opadów atm osferycznych.
Inaczej działają opady p erjodyczne w yw ołujące naprzem ian stan w ilgotności g leb y i stan suchości, inaczej nieperjodyczne zw ilżające g leb ę rów nom ierniej. Deszcze w iosenne, letn ie , jesien n e i zim owe m ają dla g leb y różną w artość, n a w e t g d y b y ab so lu tn e ilości ich w ody opadowej b y ły jed n e i te same.
N a w et w jed n ej i tej samej porze roku i w jednej i tej samej te m p e ra tu rz e inaczej zmoczy g leb ę deszcz naw alny, k tó ry w lw iej części sp ły n ie po pow ierzchni i ty lk o w nikłej części p rzesiąknie w głąb ziem i, od drobnego, spokojnego „kapuś
n iac z k u ”, k tó ry m g leb a [nasiąknie całkow icie. A u to r n iniej
szego obserw ow ał kilka la t te m u nadzw yczajną suchość gleb w porze letn ie j i jesiennej, pom im o d uży ch opadów atm osfe
ry c z n y c h w ykazy w any ch przez naszą sieć m eteorologiczną.
D eszcze w ty m okresie p ad ały zazwyczaj pod postacią gw ał
to w n y c h ulew .
N a w pływ czynników k lim aty c z n y ch , jakim M akro-rzeźba
p odlegają g leb y , oddziaływ a także bardzo silnie terenu.
106 P o w sta w a n ie i k s ztałtow an ie się gleb y. J6 2 7 - 3 0
m akro-rzeźba x) te re n u czyli krajobraz w łaściw y rozm aitym grupom g le b .2). P o d pow ierzchnią łag o d n y ch przełęczy wody gruntow e w ty c h sam ych w arunkach klim aty czn y ch są obfitsze i stalsze w ciągu roku aniżeli w m iejscow ościach odw odnionych wąwozami lub głębokiem i dolinam i rzecz- nem i. N a brzegach wąwozów poziom wód g ru n to w y ch obniża się w stosunku do pow ierzchni, pod kotlinam i, dolinam i i w niższych m iejscach łagod n y ch spadków w y stęp u je bliżej pow ierzchni. W ygięcia w arstw n iep rzepuszczalnych tw orzą m iskow ate zaklęśnięcia, o trzym ujące w ilgoci w ięcej. N a stepach kolejność płaskich w zniesień i słabo obniżonych zagłębień w ytw arza nieraz plam y słonych czarnoziem ów . Zjaw isko to w y stęp uje we w szystkich płaskich krajach stepo w ych zarów no europejskich (Rosja, W ęg ry ) ja k i azjaty ckich, am erykańskich (prerje, pam pasy), au stralijskich i afrykańskich. P la sty k a te re n u m oże b yć osłoną od w iatrów , w pływ a przy tem bardzo silnie na wystawą gleb w stosunku do stro n św iata i na stopień ich pochylenia w zględem poziomu. G leba leżąca płasko naogół w ogrzew a się w ciągu roku lepiej i rów nom ierniej
aniżeli podobna gleb a położona falisto. W naszym klim acie najcieplejsze położenie w ciągu roku przypada na w ystaw ę południow o-zachodnią 3). J a k w pływ a rzeźba m iejsco
wości na stosunki klim atyczne, a co zatem idzie i na ch a ra k t e r k ształtow ania się gleb, ujaw nia dow odnie w ał K arpacki.
Jeg o stoki północne są w zimie cieplejsze o 72%) niż nizina W ęgierska, a o 2 % % zim niejsze w lecie 4). To też wobec w iększych w ahań te m p e ra tu ry w rezultacie „klim at w ęgierski je s t bardziej k o n ty n e n ta ^ y od północnego P odkarpacia i niż to odpowiada odległości jego od oceanu, a w tern leży też głów na przyczyn a form acji stepów w ęgierskich, k tó ry c h ź ró d łem je s t karpacki łuk osło n ny “. N iem niej silny je s t w pływ
„Gołogór i W oroniaków, jako kraw ędzi pontyjskiej p ły ty P o d o la “, w yw ołujący „bezprzykładnie w ielki k lim atyczny k o n tra st Nad- bużańskiego niżu i P o d o la “. „ K o n ty n en talizm klim atu niziny W ołoskiej tłom aczy się otw arto ścią tej niziny ku w schodnio
europejskiej masie k o n ty n e n ta ln e j“. W ogóle „ślady lokalnego konty nentalizm u, ta k c h a ra k te ry sty c z n ie w ykształconego na nizinie W ęgierskiej i W ołoskiej, dają się odkryć daleko ku
J) Z w ę ją m akro-rzeźbą dla odróżnien ia od m ikro-rzeżby, o której b ę d z ie m ow a dalej, ch ociaż jej w p ły w jest te g o sa m eg o rodzaju.
2) Ob. Sław om ir M ik laszew sk i. P rzyczynek do sp o so b u w y stęp o w a n ia ty p ó w g leb na ziem iach polskich. Pam . F izy o g ra ficzn y . T. XXII. D ział II.
r. 1914 i ten że. R ozpoznaw anie g leb w polu. Prakt. E ncyk. Roln. .Na 11 i 12 r. 1921) str. 21 i dalej.
3) Różnica m ięd zy am plitudam i wahań rocznych d o ch o d zi do 3 —4°.
4) E. Rom er G eografja fizyczn a ziem p olsk ich . K lim at ziem p olsk ich , str. 188. E ncyklop ed ja P olska r. 1912. W yd. Ak. U m iej, w Krak.
N? 27— 30 C z y m i k i kształtujące gleb ę. 107
zachodow i i północy w m ałych śródgórskich nizinach; m ałe form y pow odnją n a tu ra ln ie m ałe skutki, ta k że więc słusznie w ty c h w ypadkach m ożna mówić ty lk o o ślad ach “. P rz y k ła dem służyć m ogą „małe k o tlin y Czeska i M orawska i w głębiona w te re n nizina S andom ierska“.
Takie n a tu ra ln e osłony, w ystaw y i p ochylenia m ają dla kształtow ania się gleb i ich urozm aicenia w ielkie znaczenie i w skali m niejszej. S tanow i to ta k zwaną m ikro-rzeźbę te re n u odbijającą się bardzo lokalnie na klim acie glebow ym . N aw et w k lim atach su chy ch w y stęp u ją w zaklęśnięciach b ło ta i bagna m ające klim at o w iele w ilgotniejszy i bardziej jed n o sta jn y niż k lim at pól przy leg ły ch . Składa się na to m ikro-rzeźba m iejscow ości i rozkład wód opadow ych zależne od u k sz ta łto w ania pow ierzchni, czasem zaś od n a tu ry utw orów pow ierzch
niow ych. N prz. w sąsiedztw ie w ydm zawsze w y stę p u ją bagna i błota. Opady w siąkają łatw iej w lu źny piasek niż w inne u tw o ry , to te ż m niej w ody w yparow uje z w ydm aniżeli z glin bądź drogą podsiąkania (wobec m ałej w łoskow atości g ru b y ch piasków ), bądź z pow ierzchni jako w oda stojąca lub spływ ająca.
S tąd znaczniejsze części ta k ic h sam ych opadów atm osferycz
n y ch w siąkają w piaski aniżeli w inne u tw ory, a staczając się z łatw ością w ich w n ętrzu do poziom ów niższych, wobec znacznej przepuszczalności piasków, tw orzą w k o tlin ach i p ła
skich nizinach błota, bag n a i to rfy . Zm ieniają się te ż stosunki wodne utw orów od parow ania w yw ołanego w ystaw ą i sto p niem pochyłości (ob. tab lic ę na str. 108).
Spadki jednakow o pochyłe są najsuchsze (W o lin y ) w w y staw ie południow ej, potępi w schodniej i n astępnie zachodniej, zaś najw ilgotniejsze są spadki północne. Jed n ocześn ie stoki południow e są najcieplejsze (W o liny ), po nich idą zachodnie, n astęp n ie w schodnie, nakoniec północne. S toki południow e są tern cieplejsze, a północne tern chłodniejsze im większe je s t p ochylenie; w schodnie i zachodnie stoją pom iędzy niem i.
K e rn e r szereguje te m p e ra tu ry gleb w zależności od w ystaw y począw szy od n ajciep lejszy ch do najchłodniejszy ch: SW , S, SO, W , O, NO, N W , N. N a parow anie i te m p e ra tu rę w zależności od w y staw y m ają jeszcze w pływ i panujące w iatry.
Z m iany lokalne k lim atu zależne od rzeźby Mjkrok|jmat m iejscow ości w ytw arzają m ikro-klim at, w pływ ający
na k ształto w an ie się g leb y chociażby pod w pływ em szaty roślin nej, której rodzaj zależy od m ikroklim atu. N prz. d la św ier
ku najlepsza je s t w ystaw a południow o-zachodnia.niesprzyjająca — południow o-w schodnia. D la buku najlepsza południow o-w schod
nia. N a pagórkach lodow cow ych nad rz. ln e m nprz. około Sim bach stoki północne p o rasta roślinność sphagnow a, p o łud
niow e—ro ślin y flo ry leśnej. Zm iany są ta k praw idłow e, że roślinność zm ienia się wraz z każdą zmianą drogi. N a
połud-108 Po w sta w a n ie i ks ztałtow an ie się g leb y . Ns 27— 30
Oto tab lica zależności insolacji od w ystaw y i stopnia pochyłości,
(w ed łu g E ser’a. Forsch. d. Agrik. P h y s. 7. S. 200).
M iesiąc -c
<u N Q płaszczyzna
w y s t a w a
połu dniow a w schodn ia
i zach odnia półn ocn a p o c h y ło ść p o c h y ło ść p o c h y ło ść 1 0° 2 0° 30° 1 0” 2 0u 30° 1 0° 2 0° 30"
S ty czeń . . . 1 1,73 2 , 8 8 3,94 4,88 1,77 1 ,8 6 1,95 0,63 0 , 0 0 0 , 0 0
Luty 1 0 2,92 4,08 5,11 5,98 2,96 3,03 3,11 1,71 0,57 0 , 0 0
Marzec. . . . 1 3,92 5,00 5,92 6,67 3,95 4,00 4,05 2,74 1,50 0,33 K w iecień . . 1 0 6,34 7,01 7,47 7,71 6,33 6,30 6,24 5,49 4,47 3,31 M a j ... 1 0 7,87 8,15 8 , 2 2 8,08 7,83 7,73 7,57 7,38 6 , 6 8 5,77
2 0 8,24 8,41 8,38 8,15 8,19 8,08 7,89 7,87 7,26 6,42
■ • • • » • 30 8,53 8,60 8,50 8,18 8,47 8,34 8,13 8,24 7,71 6,94 C zerw iec . . 1 0 8,72 8.74 8,57 8 ,2 1 8,67 8,52 8,29 8,50 8,03 7,31
• • • 2 0 8,79 8,79 8,59 8 ,2 1 8,72 8,58 8,36 8,59 8,14 7,44
• ■ • 30 8,75 8,76 8 5 8 8 .2 1 8 6 9 8,55 8,32 8,54 8,07 7,36 L ipiec. . , . 1 0 8,60 8,65 8,53 8,19 8,55 8,41 8 , 2 0 8,35 7,84 7,08
• • • • 2 0 8,36 8,49 8,43 8,16 8,31 8,18 7,99 8 , 0 2 7,44 6,63
* • • • 30 8 , 0 2 8,25 8,29 8 ,1 1 7,98 7,87 7,70 7,58 6,91 6,03 Sierpień . . . 1 0 7,55 7,92 8,08 8,03 7.53 7,44 7,30 6,99 6 ,2 1 5,24
• • • • 2 0 7,56 7,56 7,85 7,92 7,04 6,98 6 , 8 8 6,37 5,48 4,43
» • • • 30 7,06 7,15 7,57 7,77 6,50 6,87 6,40 5,71 4,72 3,58 W rzesień . . 1 0 6,52 6,64 7,21 7,56 5,88 5,87 5,83 4,94 3,85 2,64
• • • 2 0 5,88 6,16 6,85 7,33 5,28 5,29 5,23 4,24 3,07 1,81 P a źd zier n ik . 1 0 4,08 5,15 6,04 6,76 4,09 4,15 4,19 2,90 1 ,6 6 0,45 L istopad .x. 1 0 2,53 3,70 4,75 5,66 2,56 2,63 2,73 1,34 0,29 0 , 0 0 Grudzień . . 1 0 2,74 2,89 3,96 4,89 1,78 1,87 1,97 0,64 0 , 0 0 0 , 0 0
» 2 0 1 ,6 8 2,82 3,88 4,82 1,72 1,80 1,87 0,59 0 , 0 0 0 , 0 0
O bliczen ia działania słoń ca dla w y s o k o śc i b ieg u n o w ej M onachjum d o konano drogą pom n ożenia czasu trw ania n a św ietlen ia p rzez n a jw ię k sze jeg o n a tężen ie w panującem p o ło ż en iu sło n eczn em . D o p ier o p rzez to w y s tą p iły du że różnice zależn e n iety lk o od pory roku, lecz i od p o ło ż en ia na p ła s z c z y źn ie bądź na p o ch y ło ścia ch 10°, 20°, 30°. Za jed n o stk ę p rzy jęto g o d zin n e n a św ietle n ie p rostop ad łe.
niow ych b u rta c h rowów, ciąg nący ch się ze w schodu na zachód często znajdujem y w ęglan w apniow y na samej pow ierzchni, na północnych nigdy. J e s t to w pływ m ikroklim atów b u r t row u zależnych od w ystaw y, bo dzięki parow aniu na jed n ej burcie przew aża przesiąkania w ody, na drugiej podsiąkanie.
M ikro-klim at gleb y najczęściej nie zm ienia zasadniczo ty p u glebotw órczego g leb y lecz w jeg o gran icach pow oduje bądź pow stanie takiego lub innego ty p u g leb y, bądź jego odm iany w grauich typów glebotw órczych. W każdym jed n a k razie zm ienia glebę, jako środowisko, zawsze ilościowo a czasem i jakościowo.
.Nb 2 7 - 3 0 Czynniki kształtujące glebę. 109
. R ic h a rd L a n g 1) próbuje ująć w liczby działanie glebo- tw órcze klim atu. W ych o dzi on z założenia, że z p u n k tu w i
dzenia gleboznaw czego niem a zasadniczych przeciw ieństw , na- p rzyk ład pom iędzy teren am i leśnem i deszczów
m iędzyzw rotników a teren am i lasów E u ro p y środ- Ujęcie d ziała- kowej. R óżnice polegają je d y n ie na in n y ch tem pe- nćzby,U ra tu ra c h i rodzajach roślinności oraz na in te n sy w
ności w zrostu ro ślin i w ietrzenia. To też L a n g przyjm uje, źe w o k reślonych w arunkach klim aty czn y ch pod w szystkiem i szerokościam i ku li ziem skiej, pod działaniem klim atu ch łod nego, um iarkow anego czy gorącego, m ogą pow staw ać jednakow e ty p y gleb, chodzi ty lk o o to , aby czynniki klim atyczne w swym zespole gleb otw órczy m m ogły w ytw o rzyć zgodność
ności w zrostu ro ślin i w ietrzenia. To też L a n g przyjm uje, źe w o k reślonych w arunkach klim aty czn y ch pod w szystkiem i szerokościam i ku li ziem skiej, pod działaniem klim atu ch łod nego, um iarkow anego czy gorącego, m ogą pow staw ać jednakow e ty p y gleb, chodzi ty lk o o to , aby czynniki klim atyczne w swym zespole gleb otw órczy m m ogły w ytw o rzyć zgodność