P ierw szym pio,nerem w ietrzen ia są zm iany tem
peratury. Małe przew odnictw o cieplne s k a ł:) i m ine- pe^atury™
rałów rozszerzających 2) się pod w pływ em ogrzewa-
w ających prom ieni słonecznych i kurczących się w skutek prom ieniow ania ciepła naby teg o pow oduje napięcia, często w ystarczające do przezw yciężenia oporu spójności skały, a więc jej pękanie i rozsypyw anie się. Pojem ność cieplna skał i m inera
łów je s t bardzo mała, różna dla rozm aity ch skał i m inerałów.
"Waha się ona mniej więcej od 0,1627 do 0,2372. To też podczas la ta w dzień skały m ogą się ogrzew ać na pu sty n iach do 60c — 70°; zaś w zimie w nocy w chłod n ych pusty n iach w yżyn mogą się ochładzać do 20° — 25°, a naw et 35° — 40°
poniżej zera. W p u sty n i A takam ie w ahania te m p e ra tu ry pow ietrza wynoszą latem od -j-5 do -|-5 50C, zimą od
—12° do -j-37°C. Oczywiście, w ahania te m p e ra tu r rozgrzew a
jący ch się i sty g n ą c y c h skał są o w iele większe.
S topień nagrzew ania się skał zależy: a) od ich pojem ności cieplnej, b) od ich przew odnictw a, c) od barw y (ciemne rozgrzew ają się silniej od jasn y ch , jednobarw ne pękają inaczej aniżeli różnobarw ne), d) od ilości ciepła insolacji zużytej na ogrzanie skały (część ciepła może pochłonąć parow anie wody zaw artej w porach skały lub pokryw a roślinna), e) od ogólnej ilości ciepła insolacji (u sło neczn ien ia3).
J) Szary marmur drob n oziarn isty — 3,48.
B ia ły marmur gruboziarn isty — 2,78.
G i p s ...— 0,33 — 0,52.
M iedź m etaliczn a . . . — 69,0
2) G ranit — 0,000002680 cala na 1 stop ę na każdą -f-t° = 1°C.
Marmur — 0,00000314° , „ „ „
P ia sk o w ie c — 0,000005295 „ „ . „
3) Z a leży ona w w y so k im stop n iu od p o ło żen ia w zg lęd em stron św iata i od w y s ta w y . W iązka prom ieni o natężen iu I, mająca przekrój A, trafiając
na ja k iek o lw iek p o le na ziem i prostop adle, ogarnia obszar A i dostarcza mu A l jed n o stek ciep ła w sek u n d zie. J e ż e li jednak ta sama w iązka pada pod kątem a (Hczonyin m ięd zy prom ien iem a prostop adłą d o p ow ierzch n i), to
A
ogarnia ona w te d y obszar w ię k sz y CQS g . Każda jednostka pola otrzym uje w ó w cz a s ty lk o 1A: co s a = h ° s - a .
52 P ow staw an ie i k szta łto w a n ie się gleb y. JSTb 27— 30
R ozgrzanie może być bardzo silne. Świadczy o tern postać znajdow anych na p u sty n ia c h odpryskujących cząstek skał k sz ta łtu skorupek.
Sieckenberger, ogrzew ając na kąpieli piasko- sk^skał weJ trz y otoczaki krzem ienia z pu sty n i do te m p e ra tu ry 60°C, zauw ażył pęknięcie jednej z n ich na dw ie części. Ogrzane w dalszym ciągu do te m p e ra tu ry 80#C w szy st
kie otoczaki rozsypały się na skorupki odpow iadające swem wygięciem pow ierzchni otoczaków, ogrzane do 100°C—rozpadły się na złom ki jeszcze drobniejsze m ające p ostać p ły tek , a przy
pom inające ostrze noża bardzo cienkie i ostre. B y ły one podobne do złomków krzem ienia służących za narzędzia dom o
we i m yśliw skie człowiekowi paleolitycznem u.
P ękanie i rozsypyw anie się skał pod w pływ em zmian te m p e ra tu ry zależy prócz od am p litu d y jej w ahań i od n a tu ry samej skały.
Skały jednorodne, rozszerzając się ró w n o m ie rn ie j1), k ru szeją tru dn iej, skały różnorodne zło żo ne.z różnych m inerałów owiele łatw iej2) i to tern łatw iej im bardziej są gruboziarniste.
Skały tw arde ścisłe w ietrzeją nieraz łatw iej od m iękkich, b a r
dziej luźnych, w k tó ry c h rozszerzone cząsteczki łatw iej się mogą usunąć, wobec czego nie pow stają napięcia d o stateczn ie silne do przezw yciężenia spójności skały. Nprz. u nas m iękka kreda chełm ska w ietrzeje zazwyczaj ty lk o do 40 — 50 cm tr., gdy tw ard y piaskowiec try jaso w y w idzim y zazwyczaj zw ietrzały do kilku m etrów . W ietrzen ie term iczne przebiega w ró żnych m iejscowościach kuli ziemskiej z siłą niejednakow ą. N ajbar
dziej widoczne je s t ono w k lim atach k o n ty n en ta ln y c h zwłasz
cza w p usty n iach i p ółpustyniach i na w ysokich górach, gdzie am plituda w ahań tem p e ra tu ry dnia i nocy byw a bardzo znaczna. W k lim atach w ilg o tn ych zm iany te m p e ra tu ry dn ia i nocy są bardzo nikłe, to też i w ietrzenie term iczne z n a tu ry rzeczy m usi być o w iele słabsze, je s t te ż i mniej widoczne, na co zresztą w pływ a jeszcze i w ietrzenie chem iczne zaciera
jące ślady w ietrzenia m echanicznego. E nergiczne w ietrzenie chem iczne m askuje kruszenie się m echaniczne skał
^wahań*3 * w bardzo "wilgotnych krajach zw rotnikow ych,
temperatury. Maximum te m p e ra tu ry oznaczonej na pow ierzchni ziemi pod zw rotnikam i wynosi 84.6°0., gdy te m p e ra tu ra deszczu zw rotnikow ego nie przenosi 23°C. O lbrzym ia am plituda w artości 60°C musi w yw ierać swój w pływ . J e s t on jed n ak niew idoczny, wobec po tężn y ch skutków w ietrzenia c h e micznego. D zienne w ahania te m p e ra tu ry m ogą dosięgać od
') W sp ółczynnik rozszerzaln ości jeden dla całej sk ały.
2) Różne w sp ółczyn n ik i rozszerzaln ości dla każdego p o s z c z e g ó ln e g o m inerału i niejednakow a sp ójność.
NŚ 27— 30 C zynniki i zjaw iska g leb o tw ó rcze. 53
1 — 2 m etrów głębokości, roczne 20 m etrów ze znacznemi w ahaniam i (od 11—27 m tr.) zależnie od n a tu ry skały. S kru
szała skała staje się łatw iej d ostępna dla chem icznego działa
nia pow ietrza i w ody oraz dla św iata roślinnego i zwierzęcego.
"Wszystkie skały bez w y jątk u ulegają kruszeniu pod w pływ em w ahań term iczn y ch niezależnie od ich petrograficz
nego i m ineralogicznego ch arak teru . R óżnice ich składu petrograficznego w pływ ają jed y n ie na szybkość tego procesu.
R um ow iska skalne pow stałe je d y n ie drogą wie
trzenia term iczn eg o bez w spółdziałania wody m ają ru^ C^ gk następujące cech y ch arak te ry sty c z n e : a) ich czą- r ow steczki są zawsze ostrokańciaste; b) nie są one nigdy so rto wane lecz m ają cząsteczki pyłow e pom ieszane jak bądź z g ru bym żwirem i w ielkiem i okrucham i; c) skład p etrograficzny nie różni się od składu skały dla nich m acierzystej, z której pow stały i d) są one gen ety czn ie związane ze skałą podścielającą.
Rum owisko skalne p ro d u k t w ietrzenia term icznego może pozostać — in situ t. j. na m iejscu swego pow stania ty lk o wówczas, gdy nie leży na pochyłości. W przeciw nym razie jego cząstki staczają się z szybkością zależną od stopnia
pochyłości i pod w pływ em uderzeń i ta rc ia ty c h . spadających okruchów n astępu je jeszcze większe
ich rozdrobnienie i skupienie u podnóża skał i stoków górskich pod postacią osyptsk. Skała uw olniona od przjTkrycia rum o
wiskiem w ietrzeje wówczas o w iele szybciej. Zależnie od k ąta pochyłości n astęp uje sortow anie m ate rja łu osypisk. Im więk
sze kamienie i bloki tern się odtoczą dalej ku podnóżu osy- piska w skutek inercji. N a szczycie w ietrzejącej skały pozo
stają cząsteczki średniej wielkości. N ajdrobniejszy p y ł w zbity w pow ietrze przez u derzen ia padających kam ieni długo buja zawieszony w pow ietrzu. W ia try roznoszą go nieraz na b a r
dzo wielkie odległości, jako m aterjał utw orów eolicznych (wia
trow ych).
Osypiska nie są związane gen ety czn ie ze skałą, na której leżą, n a w e t g d y b y z podobnej pow stały. B rak w n ich stopnio
wego przejścia od rum ow iska do skały litej, a p rzytem o k ru chy leżą niepraw idłow o nie na m iejscu swego kruszenia.
2. Woda.
W o d a w yw ołuje zjawiska w ietrzenia dwoją- Woda jako
kiego rodzaju: fizyczne i chem iczne. Oba zachodzą w” tyr^"j^a jednocześnie.
i) N prz. sk ały, których m inerały mają różny w sp ó łczy n n ik rozszerzal
n ości w kierunkach różnych o si sym etrji w ietrzeją szybciej od skał z ło ż o nych z m inerałów o jednakow ym w sp ó łczy n n ik u rozszerzaln ości w zdłuż w szy stk ich osi sym etrji.
54 P o w sta w a n ie i k ształtow an ie się gleb y. •N° 2 7 - 3 0
a) Działalność wody, jako cieczy.
1) Mechaniczna działalność wody.
M echaniczna działalność w ody je s t zarazem niszcząca
Fala morska * budująca. G dyby ta ra n uderza ona pod postacią fali morskiej w ściany sk alisty ch brzegów m or
skich, burzy je i rozbija, krusząc na bloki i cząstki wielkości rozm aitej. Idzie fala za falą, bijąc w skałą z siłą coraz to nową, miażdżąc i rozcierając większe okruchy , a odbita, cofa
jąc się, poryw a i unosi rozdrobniony m aterjał skalny, sortując go w edle wielkości. Im on drobniejszy, tem go odnosi dalej, im większy, tem bliżej brzegu go pozostawia. To sortow anie nie zależy od ciężaru gatunkow ego okruchów skalnych, lecz od stosunku objętości ciał do ich p o w ie rz c h n ił). Zaścieła ono pasam i dno morza u jego brzegu rum ow iskiem skalnem , k tó rego okruchy są stopniowo tem drobniejsze, im dalej leżą od brzegu. N a to rum ow isko opadają tru p y zwierzęce fauny przybrzeżnej, a ich pancerze, osłony i części stałe, zaw ierające wapno i fosforany lub znaczne ilości krzem ionki, w w arunkach tem u sprzyjających, pod ciśnieniem cem entu ją okruchy skalne, tw orząc skały osadowe w apienne lub m arglow e, różniące się wielkością i składem m ineralogicznym zanieczyszczeń m ineral
nych. O ile, dzięki procesom górotw órczym , te w apienie lub m argle w ynurzą się na pow ierzchnię i dadzą początek glebom , to każdy z pasów przeobraża się, w ietrzejąc, w inną skałę m acierzystą g leb y zależnie od sw ych dom ieszek m ineralnych.
Deszcz Podobnie niszcząco, choć nie ta k widocznie,
działa na skały i cząstki gleb u derzenie kropel deszczu. Można je porów nać do u d erzenia m ałego m łoteczka, któ re w zięte pojedyńczo je s t w sw ych sk u tkach nie do zauw a
żenia, lecz w ielokrotnie pow tarzane rozdrabnia skały.
W y starczy wyobrazić sobie pow ierzchnię zbiorow ą lądu, na k tó rą padają deszcze, ilość kropel padających na tę pow ierz
chnię i czas trw an ia pór deszczow ych w dzisiejszym i daw niejszych okresach geologicznych, aby lepiej doceniać znacze
nie w ietrzeniow e teg o zjawiska aniżeli to się robi dotychczas.
P rzy tem skały lepiej nasiąkają wodą w nie ud erzającą aniżeli spokojnie po nich płynącą. W oda deszczowa częściowo wsiąka, częściowo paruje, częściowo zaś spływ a po pochyłościach,
*) Da się to ująć w d w ie form uły: V : v = R3 : r3 i S : s = R2 : r2*
O b jętości dwu kul mają się do sie b ie , jak s z e ścia n y z ich prom ieni, zaś ich pow ierzchn ie, jak kw adraty z ich prom ieni. Z ałóżm y R = 2r = 2, w ó w cz a s V : v = R3 : r3 = 8 : 1 zaś S : s = R* : r2 = 4 : 1 inaczej m ówiąc: ze zm n iejszen iem dw ukrotnem prom ienia kuli jej ob jęto ść zm n iejszy się 8 razy, a pow ierzchnia ty lk o 4. P on iew aż w ó w cz a s V = 8v , w ięc pow ierzchn ia S jest 2 razy m niejsza od pow ierzchn i 8s.
M 27— 30 C zynniki i zjaw isk a g leb otw órcze. 55
poryw ając na podobieństw o odbitej fali m orskiej cząsteczki okruchów skalnych lub gleb, so rtu jąc je i układając rozsorto- wane pasam i w edług wielkości tern dalej od m iejsca zm yw ania, im są one drobniejsze. Stosunek ilościow y w ody w siąkającej, parującej i spływ ającej zależy od w arunków klim atycznych okolicy, od budow y skał pow ierzchniow ych i od plastyki pow ierzchni. Od teg o te ż zależy intensyw ność pracy wody, żłobiącej w y rw y i parow y, w ypłukującej lub spłukującej cząstki skały i osadzającej je w m iejscach płaskich niżej położonych.
Ze skał ulegających tej niszczącej działalności wody, powstają skały nowe pochodne, na k tó ry c h rówDież w razie ich u sta le nia rozw ijają się g leby. U tw o ry tak ie zwą się Deluwjum deluiojalnemi lub kóluw jalnem i w przeciw staw ieniu
do skał w ypłukanych eluwjalnych 1). Osady deluw jalne różnią się od aluw jalnych swem nagrom adzeniem nie w k o ry tach rzecznych, jak aluw jum , lecz na stokach i w kotlinach przez wody, rozpływ ające się w d ro b ny ch stru g ach , nieposiada- jące określonego k o ry ta. S toki, zbocza, brzegi kotlin, dolin lub podnóża pochyłości pokryw a zazwyczaj w arstw a d e
luwjum .
Prócz spłukiw ania daje się nieraz zauw ażyć i zjawisko spełzania p lasty czn y ch i n apółciekłych, w skutek przepełnienia ich wodą, utw orów g lin ia sty c h lub ziarn isty ch.
Osady deluw jalne w yrów nyw ają pow ierzchnię, zapełniając k o tlin y i rów nając tara sy .
N iszcząca erozyjna działalność w ody spływ a- Nawozy jącej zaznacza się najdobitniej tw orzeniem wąwozów.
P oczątkow o tw orzą się b ruzd y — ry n n y odpływ ow e wód desz
czowych i śniegow ych, k tó re stopniow o pogłębiają się, rozsze
rzają i w ydłużają. W ąw ozy zm niejszają pow ierzchnię pow sta
wania g leb y, niszcząc znaczne m asy g leb y upraw nej, powodują pow staw anie Da sw ych stokach „niedokształconej“ gleby, pow ięk
szają ilości nieużytków . W łożysku wąwozu osadza się część m aterjału spłukanego pod postacią deluw jum , część druga tego m aterjału byw a uniesiona do rzeki. Osady mogą przy ujściu wąwozu do dolin y pokryć lub zam ulić inne gleb y leżące w tej dolinie.
Z asługuje na uw agę drenująca, osuszająca działalność wąwo
zów. N iem i odpływ a w oda zaskórna lub opadowa atm osferyczna w siąkająca w glebę. P rzez nie zwiększa się pow ierzchnia paro
w ania w ody i obniża się poziom wód g ru n to w y ch . P ow
sta-*) D e lu o — zm yw am , spłukuję; co llu o — zm yw am do jed n eg o m iej
sca (nprz. w m iejscach k otlin o w y ch ); elu o — w y m yw am , w ypłukuję; alluo — dop łuku ję, przypłuk uję.
50 P o w sta w a n ie i k szta łto w a n ie się g le b y . JN& 2 7 - 3 0
waniu wąwozów sprzyja: a) m iękka lub luźna budow a skały słabo opierająca się rozm yw ającem u działaniu wody; b) zjawiska klim atyczne: wody w iosenne, ulew y letn ie , deszcze perjodyczne po posuchach i inne; c) trzeb ież lasów i krzaków, oranie s to ków, pasanie bydła na stokach wzgórz i t. p. T ypy wąwozów są zmienne i rozm aite. W budow ie bru zdy—w yrw y wąwo
zowej daje się w yróżnić: 1) pow ierzchnia zbierająca wodę;
2) pogłębiające się łożysko m łodego wąwozu; 3) te re n najw ięk
szego w ypłukiw ania o stro m y ch ścianach; 4) starsza część wąwozu pom iędzy wysokiem i zadarnionem i nie strom em i zbo
czami bez w yraźnych oznak w ypłukiw ania; 5) zniżające się zanikające zbocza p o k ry te deluw jum i darnią, zaniesione przy ujściu m ateijałem zm yw anym . W ąw ozy w ydłużają się w kie
ru n k u przeciw nym prądow i spływ ającej wody. P rz y ro s t roczny ich długości dochodzi do czterech , pięciu m etrów a n aw et 10 i 15, czasem naw et 40 — 60 m etrów . W iele z n ich nprz.
w Sandom ierskiem osiąga długość kilku kilom etrów a n a w e t znacznie więcej.
W oda atm osferyczna, płynąc ju ż jako rzeka, UW) m‘ rozm yw a brzegi podczas w ylew ów i wogóle w y so kiego stan u wód. Może ona wówczas unosić i w iększe niż zazwyczaj cząsteczki skalne w ypłukane z brzegów lub u n ie sione do niej przez wody deluw jalne. W y stę p u ją c z brzegów podczas wylewów, pozostaw ia ona przynajm niej część uniesio
nego m aterjału pod postacią nam ułów, zwany ch piaskam i rzecz- nemi lub m adam i, zależnie od swej g ru b o- lub drobnoziarnistości.
P ow tarzające się' w ylew y układ ają m uł w arstew kę na w ar
stew ce, tw orząc w arstw ow ane skały aluwjalne rzeczne. O ile rozm ącony piasek i m uł rzeczny lu b d elu w jalny dostanie się do jeziora, wówczas opada na dno, tw orząc aluw jum jeziorow e także w arstw ow ane, w k tó rem w każdej serji w idzim y ciągłe przejścia od w arstew ek grub szych ku drobniejszym , spowodo
wane szybszym osiadaniem w wodzie cząstek o w ym iarach większych.
Poziomo w arstw ow ane aluw ja rzeczne cechuje zazwyczaj brak najdrobniejszych cząstek g lin iasty c h (łatw iej unoszonych jako zawiesina z pow rotem do rzeki) x) i bardzo znaczna dokładność sortow ania cząstek piaszczystych lu b pyłow ych w poszczególnych w arstew kach w ielce stąd je d n o ro d n y c h i jed n olitych.
C h arak ter w arstew ek aluw jum jeziorow ego je s t n ieco in n y K ażda poszczególna w arstew ka składa się z m ate rja łu ułożo
') Sław om ir M ik laszew sk i. M ady p o w iśla ń sk ie w ok olicach K arczew a i O tw ocka W ielk ie g o . Rok 1 — zesz. 4. Spr. T ow . Nauk. Warsz. r. 1908.
Ns 27— 30 C zynniki i zjaw iska g leb o tw ó rcze. 57
nego w niej w pew nym ścisłym porządku: l) najgrubszy naj
niżej, potem stopniow o coraz drobniejszy aż do najdrobniej
szego leżącego najw yżej. To też każda w arstw a styk a się swym m aterjałem najgrubszym z najdrobniejszym w arstw y pod nią leżącej.
Zarów no aluw ja rzeczne, jak i aluw ja jeziorow e mogą być skałą m acierzystą glebotw órczą. Mają one w ielkie znaczenie, ponieważ g leb y na nieb pow stające należą do najżyzniejszych.
Niszcząca działalność w ody wsiąkającej zazna
cza się w ypłukiw aniem g ro t i k o ry tarzy podziem - w®d? ws‘3"
n y cb w skałach w apiennych, głów nie gipsow ych, ' powodując t. zw. zjawiska karstow e, polegające bądź na częś- ciowem odw odnieniu pow ierzchni ziem i, bądź na pow staw aniu lejkow atych lub m iskow atych zagłębień spowodow anych zapa
daniem się.w arstw pow ierzchow nych w m iejsca p uste, pozostałe po w ypłukanych skałach. Zjawisko to je s t n a tu ry chem icznej.
2) Chemiczna działalność wody.
W o d a rozkłada chem icznie większość skał pow ierzchnio
w ych i łu gu je pow stające stąd p ro d u k ty w ietrzenia. Sposób teg o w ietrzen ia zależy od c h a ra k te ru chem icznego skały.
Bez w zględu na w ielką rozm aitość w szystkich części składow ych skał g lebotw órczych, ich c h a ra k te r chem iczny daje się sprow adzić do kilku ty p ó w zasadniczych. Z nich
głów ne są: A — w olny kwas krzem ow y — kw arc, Zasadniczy
B — krzem iany; C — glinokrzem iany i D — w ęglany,
W szy stk ie inne ty p y n a tu ra ln y c h związków m ine- g| e botwór-
raln y ch m ają dla skał m acierzy sty ch g leb y zna- czych.
czenie podrzędne, bądź ęiejasne, lub też są pro
duktam i w ietrzen ia związków g łów nych zasadniczych. N ależą do nich: E — siarczany i fosforany, ilościowo w skałach m acie
rz y sty c h m ało rozpow szechnione; F — związki ty ta n u (bardzo rozpow szechnione w gleb ach i ich skałach m acierzystych, lecz
’) C ząsteczk i m inerałów (c. w ł. = <3) osiadają w w o d zie zg o d n ie z for- 2 g a 2 (a— p)
mułą S to k e s ’a:V = — — --- , g d z ie V jest szybk ością ciała spadają
c eg o (w c ie cz y lub p ow ietrzu ); a — je g o prom ień (przyjm ując ku listą postać ciała); P — g ę s to ś ć środow iska i f] — w sp ó łczy n n ik je g o lep k o śc i (sp ójn ości).
[T rans. Camb. P h il. Soc. 9,8,1851.)
W artości liczbowe dla temperatury 16°C wynoszą: g = 9 8 1 , o = ^ 2 ,5 , p == 1, 7j = 0 ,0 1 1 wobec czego: v = a* X 2 9 4 3 0 , lub a = jy y C m . F orm u ła zgad za się d o ść dobrze z r z e c z y w isto ś c ią . O d ch ylen ia pochod zą b ą d i z n ied o sta teczn ej k u listo ści czą ste czek , bądź w sk u tek p o w sta w a n ia prą
d ó w k o n w ek cy jn y ch sp o w o d o w a n y ch różnicam i tem peratur.
58 P ow staw an ie i k szta łto w a n ie się g leb y . •Ns 27— 80
0 znaczeniu dotychczas niew yjaśnionem ) i G — g lin y (bardzo ważne ale pochodne w ietrzeniow e skał pierw otnych).
Z grup pow yższych ty lk o pierwsza gru pa A,
zek.3 t r w a ł ^ a w ^ c j ecl en ty lk o kwarc je s t związkiem trw ałym a w zw ykłych w arunkach te m p e ra tu ry i ciśnienia panujących na pow ierzchni ziemi, to też nie podlega on żad nym zmianom prócz rozdrobnieniu m echanicznem u. W szy stk ie inne części składowe s k a ł podlegają zmianom pod w pływ em czynników w ietrzenia m aterjalnego (wody, tle n u i d w u tlen k u węgla), a więc są nietrwałe. W oda je s t najistotniejszym czyn
nikiem w ietrzenia skał, bo w jej nieobecności nie działają na związki m ineralne skał, ani tle n ani dw u tlen ek w ęgla, stąd też m usim y łącznie rozpatryw ać ich czynności w ietrzeniow e.
G rupa B zawiera krzem iany t. j. sole
kwa-, W ietrzenie S(3W m eta- i ortokrzem owego lub ich m ieszaniny
k r z e m i a n ó w
izom orficzne, głównie sole wapniowe (Ca), m agne
zowe (Mg), żelazowe (F e ’”), żelazawe ( F e ”), m anganow e (Mn), potasowe (K), sodowe (Na) i w iele innych znaczenia podrzęd- niejszego dla gleb.
P rzeb ieg ich w ietrzenia pod łącznym w pływ em w ody, tle n u i C 0 2 je s t zasadniczo zawsze jednaki. J)
N ajłatw iej w ietrzeją krzem iany żelazowe, k tó re swe żelazo u tlen io ne pod wpływem tle n u pow ietrza, w ydzielają pod pos
tacią wolnego tle n k u żelazowego i w skutek znacznego przytem zwiększenia objętości, powodują kruszenie się m aterjału skal
tacią wolnego tle n k u żelazowego i w skutek znacznego przytem zwiększenia objętości, powodują kruszenie się m aterjału skal