Kandydaturą Żeromskiego do nagrody Nobla postawiono .yy r 1920. Wniosek zgłoszono jednak późno i grunt me by!
przygotowany dostatecznie. Nagrodą za r. 1920 otrzyma! Knut Hamsun. Poselstwo polskie w Stockholms, zaszczytnie znane z zabiegów około propagandy polskiej literatury i sztuki, dokła
dało usilnych starań, aby znajomość polskiego kandydata jak naj
lepiej w Szwecji rozpowszechnić. W r. 1921 w redagowanej przez znanego krytyka szwedzkiego F. Bööka serii Romansów Klasycznych ukazał się przekład Wiernej rzeki, dokonany przez zasłużoną tłumaczką autorów polskich Ellen Wester (E W eer) . Przekład ten prasa szwedzka przyjęła obszernymi pochlebnymi sprawozdaniami, omawiając przy tym całą twórczość Żerom- i;kic§o.
W Svenska Daghladei z d. 27 listopada 1921 r. dal Anders Osterling artykuł pt. En polsk diktare (222 wiersze druku) . W Stockholms Tidninges z dnia 11 grudnia 1921 r. dr Kjell Strómberg w artykule pt. En modern polsk klassier porówny
wał powieści Żeromskiego z Karolinerną Heidenstama. W Göte
borgs H . o S. Tidning z dn. 3 lutego 1922 r. znany slawista Ad. Stender - Petersen w artykule pt. Stefan Żeromski (287 wier
szy z portretem pisarza niewyraźnie odbitym) omawiał całą twórczość pisarza. W N . D. Allehanda z dn. 15 grudnia 1921 r. pisał o Wiernej rzece Olle Holmberg w artykule pt. En polsl(
roman (115 wierszy). W Figaro z dn. 17 grudnia 1921 r.
Felix Bryk w artykule pt. Polens stora diktare (253 wiersze, z mało znanym portretem pisarza w czapce sportowej), zająw- szy się obszerniej także Dziejami grzechu, zestawiał Żeromskiego z Mickiewiczem, jak Piłsudskiego z Kościuszką. W Social-De- mokraten z dn. 14 marca 1922 r. zamieszczono o Wiernej rzece artvkul Ek Hn pt. En polsk nationaldikl (277 wierszy).
Zmarły w r, 1 921 sprawozdawca literatur słowiańskich przy instytucie Nobla, znany przyjaciel Polski dr A . Jensen przygo
tował obszerną ; gruntowną pracę o twórczości Żeromskiego.
Udpisy tej pracy rozesłano do wszystkich członków Akademii Szwedzkiej, decydującej o wyborze laureata. Doskonale opra
cowany referat wywarł bardzo dobre wrażenie i był przychylnie komentowany na posiedzeniu Akademii Szwedzkiej w grudniu 1921 r‘ Następca Jensena, dr A . Karlgren sprzyjał kandydatu
rze Żeromskiego; pracę swą w Instytucie Nobla rozpoczął od gruntownego zaznajomienia się z twórczością pisarza polskiego.
Żeromski byl już wtedy brany pod uwagę jako kandydat bar- dzo poważny, i były wszelkie dane za tym, że nagroda za r. 1921 zostanie mu w r. 1922 przyznana. Według statutu Fun
dacji Nobla, kandydatura winna być zgłaszana corocznie przed 2^ stycznia przez powołane do tego instytucje naukowe ojczy
stego kraju kandydata. W r. 1921 zaniedbano tego ze strony polskiej, mimo nacisku, jaki w tym kierunku wywierano z kół polskich w Szwecji.
Wobec dużego powodzenia przekładu Wiernej rzeki, na- kladca szwedzki rozpoczął starania o tłumaczenia innych dziel Żeromskiego. W r. 1 922 ukazała się Uroda życia w przekładzie również Ellen Wester. Sprawozdania krytyczne ogłosili: Cl. L-g:
Etl fullódigt litterart konstvert n> Sydsvenska Dagbladet Sndllpo- sten z dn. 13 listopada 1922 r. (155 wierszy), Olłe Holm- berg w Nya Dagligł Allehanda z dn. 2 grudnia 1922 r. (138 wierszy), Frednk Bóók w Sv. Dagli z dn. 6 listopada 1922 r.
(188 wierszy), — er.: En siark roman w Aftonbladet z dnia 21 listopada 1922 r. (74 wiersze), Ad. Stender - Petersen w Cdteborgs H . och S. Tidning z dnia 21 listopada 1922 r.
(205 wierszy). Z blizkich czasem artykułów o Żeromskim wspo
mnieć też trzeba o studium Ad. Stender - Petersena o Wietrze od morza w Cóteborgs H . och S. Tidning z dn. 28 lipca 1922 roku (329 wierszy).
Tymczasem obok kandydatury Żeromskiego, ze strony pol
skiej wysunięto wniosek o przyznanie nagrody Reymontowi.
Dzieje Reymonta w Szwecji szczegółowo opracował prof.
Sta-nislaw Wędkiewicz w Przeglądzie Współczesnym z r. 1925
i w osobnej odbitce. Było mniemanie, że nagroda zostanie po
dzielona między obu polskich pisarzy, jak w r. 1904 między Mistrala i Echegaraya, a w r. 1917 między Gjellerupa i Pon- toppidana. Ostatecznie nagrodę literacką Nobla za r. 1 924 przy
znano wyłącznie Reymontowi.
1927 121
P O S T ■S C R IP T U M
A rty k u ł powyższy, przedrukowany tu ta j ze względu na jego zna
czenie inform acyjno-dokum entarne, opai.ty na autentycznym materiale korespondencyjnym , znalezionym przygodnie wśród luźnych papierów P olskiej A kadem ii Um iejętności, które następnie przeniesiono do w ła
ściwego tamże a cliiw um . został celowo zredagowany w sposób ściśle rzeczowy. P om inięto w nim więc z korespondencji poselstwa polskiego
V 7 Szwecji z ówczesnym sekretarzem generalnym Polskiej Akadem ii Um iejętności, pro f. Stanisławem W róblew skim niezbicie wynikające wnioski, że kandydatura Żeromskiego nie była przychylnie widziana, że naglące w te j sprawie wezwania zbywano milczeniem i że w*, eszcie wysunięto już ty lk o kandydaturę Reymonta. Dokładne odpisy te j kore
spondencji wraz z kolekcją wycinków z arty k u ła m i pisnt szwedzkich przekazałem w swoim czasie pro f. W acławowi Borowemu do jego zbioru dokumentów o Żeromskim. O ryginały pow inny się znajdować w archiwum P olskiej A kadem ii Umiejętności.
Powyższy a rty k u ł w tej jego oględnej form ie wydrukowano w n r 205 W iadom ości L ite ra c k ic h z r. 1937. Tamże w n r 215 zamieszczo
no redakcyjne streszczenie artykułu Szweda Svecanusa, drukowanego w niem ieckiej D ie W e ltb iih n o . W ywołało to polem ikę w tur 218 i 219, którą w im ię bezstronności przytaczamy:
R E Y M O N T A N A G R O D A N O B L A (Do redaktora W ia d o m o ści L ite ra c k ic h ) :
W n r 205 W ia d o m o ści L ite ra c k ic h w artykule pt. Ż e ro m s k i a na
gi oda N o b la czytamy, że w ir. 1920 przedstawiono Stefana Żeromskiego do nagrody Nobla, któ rą byłby n iew ą tpliw ie otrzym ał, ponieważ za
równo Akademia Szwedzka, ja k i cała inte le ktu aln a część społeczeń
stwa szwedzkiego były za tym . Lecz ktoś „ze strony p o ls k ie j“ ntial przeforsować Władysława Reymonta, k tó ry tę nagrodę istotn ie w r. 1925 otrzym ał. Wiadomość powyższa jest całkowicie zmyślona i niezgodna z prawdą.
Reymont do nagrody Nobla był przedstawiony w r. 1917, i to w następujących okolicznościach. Gdy wydawca niem iecki Diederichs baw ił w Stockholm ie, dowiedział się, że Reymont napewno dostanie Polski przyznania nagrody Żeromskiemu, „zareagowała całkiem swo
iście“ , przyznając tę nagrodę, nie wiadomo dlaczego -— Reymontowi.
W ja k im celu pisze się podobne rzeczy? Czy aby jakiś przyszły tzw. „h is to ry k lite ra tu ry “ mógł snuć na podstawie takich in fo rm a c ji dowolne w nioski i ja k zwykle krzywdzące wnioski dla którejś ze stron?
Chcąc temu zapobiec, przesyłam niniejsze sprostowanie.
W ła d ysła w o w a Reym on towa. na autentycznych dokumentach. K andydatura Żeromskiego przepadła dlatego, że w r. 1923 postawiono ze strony polskiej kandydaturę Rey
123