a nia nieżywotnych, cia spółgłoska odkryta, żywotnych

C'. u u om

B. ja k mianownik ja k mianownik

W. jak mianownik ja k mianownik

N. am • em ami

__

M. e u u ach

W zór od m ian y te g o sk ło n ie n ia . 400. L i c z b a p o j e d y n c z a .

M. B. W . Cło Pole Brzemię Cielę

D. Cła Pola Brzemienia Cielęcia

C. Cłu Polu Brzemieniu C ielęciu

N . Cłem Polem Brzemieniem C ielęciem

M. Cle Polu Brzemieniu C ielęciu

L i c z b a m n o g a .

M. B. W . Cła Pola Brzemiona C ielęta

D. Ceł (6 4 , 7) Pól ( 4 9 :, a) Brzemion Cieląt (64.

C. Cłom Polom Brzemionom Cielętom

N . C łam i Polam i Brzemionami C ielętam i

M. C łach Polach Brzemionach C ielętach

U w a g i n ad tern sk ło n ien iem .

101. i) imiona tego skłonienia w obu liczbach trzy spadki,

tojest: mianownika, biernika i wołacza mają podobne.

2) Celownik liczby pojedynczej we wszystkich kończy się na u; tylko im ię ma go na u i na o w i, np. błogosław’ im ie n io w i jego, .Ian Koch. P s a lm 15 1 . czyni się dosyć im ie n io w i bractwa.

Bractwo Compass, str. 1 4 2 ,

3) Miejscownik liczby pojedynczej jedne mają pa e drugie na np, m y d le , b y d lę c iu .

a) Na e mają go, zakończone na o z przybierającą twardą, nP- s ło w ie (3 1 , 2 ), sicie, p ię tr z e , m a ile .

4

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

38 TRZECIE SKŁONIENIE.

b) Na u kończy się w imionach z przybierającą miękką, ch lub k , np. s t a ju , w eselu , se rc u , ł o ż u , k u r c z ę c iu , s tr z e m ie n iu ,

u c h u , w ie k u , g o rą c u .

4) Mianownik liczby mn. kończy się na a, o n a , e ta . U ra­ bia on się z dopełniacza 1. p. w ten sposób, że nie powiększające się w nim rzeczowniki, mianownik 1. mn. kończą na a, np. s ło ń c a ,

s ło w a ; te zaś, które się w nim powiększają, w mianowniku 1. mn. enia na o n a , a ęcia na e ta zamieniają, i tak stwardzone przy­

bierające przed wszystkiemi wzglednemi (6 6 , 5) tej liczby zacho­ wują, np. im ie n ia , im io n a , im io n , im io n a m i i. t. d. k u r c z ę ta ,

k u r c z ą t (63, 3), k u r c z ę to m i t. d.

5) D opełniacz-1. mn. urabia się z mianownika tejże liczby i

kończy się na odkrytą spółgłoskę, np. p o la , p ó l; serca , serc;

w in a , w in ; p ió r a , p ió r ; im io n a , im io n ; c ie lę ta , c ie lą t (5 2 , 1); p a n ię ta , p a n ią t.

W rzeczownikach z przybierającą, Jc, ale nie sic, tudzież ł i r , stojące przed niemi spółgłoski w dopełniaczu licz. mn. oddzielamy wtrąconem e, przed którem się tw arda głoska wcale nie miekczy (64, 6), np. clziełkfa), dziełek; o k ie n k (a ), okienek; w io słfa ), wioseł;

cłfa j, ceł; j ą d r ( a ) , ją d e r ; w ia d r(a ), w iader.

I w następujących, w trącam y e: bagien, den, d rew ien, gum ien,

kro sien , okien, płócien, su kien , w łókien.

W szystkie inne przybierające, także sk , mimo zbiegu kilku spółgłosek nie przedzielają się głoską e, np. p ię tn , p is m , żarn,

zia rn , m ia st, w id o w isk , księstw , p rz e k u p stw , rzem iosł, w id m , w ojew ództw (30), P o b ied zisk, M o n a sterzysk.

Zgrubiałe żywotne (53, 12) od rzeczowników męzkich pocho­ dzące, przypadek ten kończą na ów, np. chłopisków ] w ilczyskom .

N iew zorow e im iona tego skłonienia.

102. 1) K s ią ż ę dawniej nijakiego a teraz męzkiego rodzaju, odmienia się jak następuje: M. K s ią ż e D. i B. k s ia ż e c ia lub

księcia. C. k sią ż ę c iu lub księ c iu . Liczba mnoga k s ią ż ę ta i. t d.

2) N a r z ę d z ie , M. liczby mn. n a r z ę d z ia , D. n a r z ę d z i. 3) N a sie n ie dawniej n asiono i' dla tego w 1. mn. ma M. B. i W . n a sio n a , jak w r z e c io n a , D . n a sio n i t. d.

4-) N iebo skłania się wzorowo i ma w 1. mn. nieb a i t. d.

niebiosa zaś pochodzi od nieużywanego teraz niebioso.

5) N o z d r z e 1. mn. M. n o z d r z u , D . n o z d r z y i. t. d. 6) O ko, ucho zob. § 105.

7) Z iele nie ma liczby mnogiej, w której je zastępuje

nicu-Biblioteka Cyfrowa UJK

Lic zba p o d w ó jn a. 30 żywane teraz z i o ło , skąd pozostało zdrobniałe z ió łk o , np. z i o ł a ,

z i ó ł , z io ło m .

8) Imiona na n m , z łacińskiego języka przybrane, w liczbie pojedynczej są nieodmienne, a w liczbie mnogiój spadkują się według tego skłonienia i Mm na a zamieniają, np. g im n a z y jn m , liczba mnoga g im n a z y j a , g im n a z y j, g im n a z y jo m i t. d.

U w agi nad zakończeniam i narzędnika w szystk ich trzech skZonień.

1 0 3 . 1) Narzędnik liczby mnogiej pospolicie na a m i w wszyst­ kich trzech skłonieniach zakończony, dwojako się skraca:

a) W yrzucając przed m i samogłoskę a , jeżeli ńie miała przed sobą kilku spółgłosek, np. w o ła m i częściej w ó łm i; p a n ia m i

p a ń m i; k o ła m i, k o łm i. . ,

Im iona: b raćm i, dziećm i, księżm i, liśćm i, lu d źm i, k o ń m i, p ie ­

n ięd zm i, d ło ń m i, gałęźm i, jedynie z wyrzutnię, używ ają się w

tym spadku.

b) Zamieniając a m i na y , a przed g , k , na i (16), np. p a ­

n a m i, p a n y ; n a g ro d a m i, n a g ro d y ; s ło w a m i, s ło w y ; u w a g a m i, u w a g i; w ilk a m i, w ilk i; ła s k a m i, ła s k i; przed trzema la ty ;

wymownemi u s ty ; zbrojnemi s z y k i; im io n y swemi.

2) Powszechne dawniej zakończenie miejscownika liczby mno­ giej na ech pozostało dotąd w następujących im ionach: w niebie-

siech, w In fla n c ie c h , N ie m c ze c h , P r u s ie c h , W ę g r ze c h , W ł o ­ szech , W o ło s z e c h , bo w N ie m c a c h , W ę g ra c h i t. p. znaczy

osoby. Niekiedy i inne imiona rodzaju nijakiego przypadek ten kończą na ech, np. w u ś c i e c h za w u sta c h , w leciech za w

la ta c h .

Liczba podwójna w szystkich trzech skZonień.

104. Nieużywana teraz liczba podwójna, przy której najpospo­ liciej wyrazy d w a , d w ie , kładziono, następujące spadki miała po­ dobne :

P r z y k ł a d y : Dwa króla, dwa grosza, dwa k a m ie n ia , dwa k o ­

n ia , u jął mu dwa p a lca ; dwu bratu; ze dwiema braciom a, z

dwo-Sk ł o n i e n i e I. II i III. M. B. W . D . Miejsc. C . N. a n oma e n oma, ema, yma.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

40 RZECZOWNIKI UŁOMNE.

ma syn o m a , dwoma kom orna, dwiema rogom a, dwiema tysiącom a; po dwu k a m ie n iu ; dwie koronie, dwie zenie, dwie siestrze, dwie

ostrodze, obiedwie stronie; dwie błonie; na obie nodze, dał dwiema córom a; obiema nogom a; z brudnem i rękom a; dwie drew n ie; m ą­

drej głowie dość dwie słowie; na obie kolenie; stoj ście, stąd liczba podw ójna dw ieście.

Dawniej w wielu rzeczownikach używano liczby podwójnej. 105. Te zakończenia utrzymały się dotąd w imieniu rek a, tudzież oko, u ch o , gdy oznaczają części ciała. Imiona te w liczb' mn, niewzorowemi zdają się być dla tego, iż jedne ich spadki z podwójnej, drugie z mnogiej licz. są używane. Jakoż mówim y: M. B. W. Rece. 1. pod. D. rą k . C. rękom . N. ręko m a i rę k a m i.

M. reku , rękach.

M. B. W. Oczy liczba podwójna, dawniej tćż oce. D. oczu. C. oczom. N. oczym a, oczam i, oczy (103. 1. b) np. z a oczy M. oczach. M. B, W. U szy 1. pod. D. uszu.C . u s z o m . N. uszyrna, u sza m i. M. uszach.

RZECZOWNIKI UŁOMNE.