Akcja łączności miasta ze wsią

oprócz kalendarza sportowego oraz organizacji rozgrywek wiejskich lig czynnikiem wzrostu popularności sportu na wsi miała stać się akcja łączności miasta ze wsią, czyli opieka nowo powstałych miejskich zrzeszeń sportowych nad wiejskimi LzS. została ona wprowadzona przez władze państwowe w zu-pełnie w innym celu. Więź mająca się tworzyć między robotnikami a chłopami podczas walki o „lepsze jutro” była stałym elementem komunistycznej propa-gandy, której najczęściej wykorzystywane hasło brzmiało: „Sojusz robotniczo- -chłopski fundamentem władzy ludowej”. najbardziej świadomą klasę społeczną mieli stanowić robotnicy. W walce o nowy ustrój państwa miała im pomagać społeczność chłopska70.

Propagowane przez komunistyczne władze w pierwszych latach powojen-nych pogłębianie sojuszu robotników z chłopami nie miało systematycznego charak teru. Wynikało ono raczej z potrzeb kolejnych kampanii agitacyjno-pro-pagandowych. istotna zmiana nastąpiła w 1948 roku, gdy zgodnie z wytycznymi moskwy zdecydowano o kolektywizacji polskiego rolnictwa. Przystąpiono wówczas energicznie do „umacniania spójni między miastem i wsią”71. Wyko-rzys tywano w tej akcji również kulturę fizyczną. instruktorzy z miasta mieli udzielać pomocy kołom sportowym na wsi72. miejskie kluby sportowe, zgodnie z własnym statutem, miały odgrywać rolę opiekunów wiejskich kół sportowych z najbliższej okolicy. opieka ta skierowana miała być na zabez pie czenie od-powiedniej ilości sprzętu i urządzeń sportowych oraz szkolenie dobrej kadry trenersko-instruktorskiej poprzez przeprowadzanie kursów dla aktywis tów sportu wiejskiego. Sportowa akcja „łączności miasta ze wsią” miała na celu udzie lanie pomocy LzS również w zakresie budowy obiektów sportowych oraz

68 APWr, Wrn, sygn. XVi/65, Pismo LzS Pawłowice do kg Po „SP” w Warszawie w

spra-wie pokrycia kosztów podróży i wyżyspra-wienia zawodników biorących udział w rozgrywkach mis-trzowskich, 05.11.1953 r.

69 Ibidem.

70 m. Wierzbicki, Związek Młodzieży Polskiej i jego członkowie, Warszawa 2006, s. 228.

71 L. Próchniak, Ruch łączności fabryk z wsią 1948–1956, „Biuletyn instytutu Pamięci

na-rodowej”, 2003, nr 2 (25), s. 34.

AkcJA łącznoŚci miASTA ze WSią 161 popularyzacji różnych dyscyplin73. miejskie zespoły sportowe były zobowiązane do pomocy kołom wiejskim w treningach i zaprawach przygotowujących do zdobywania odznak SPo i klasyfikacji sportowej, organizacji „niedziel spor to-wych”, obsadzaniu sędziów na zawody, przy zakładaniu nowych sekcji, organi-zacji rozgrywek towarzyskich z LzS, organiorgani-zacji imprez sportowych i życia kulturalno-oświatowego.

Jednym z wielu zadań miejskich klubów związkowych była popularyzacja różnych dziedzin sportu. Wyjazdy ekip miejskich zrzeszeń sportowych oraz zakładów pracy służyły nie tylko zachęcaniu do reformy rolnej czy kolektywizacji rolnictwa, ale również do aktywności sportowej. Jak informował Jan karst, przewodniczący WkkF Wrocław, kontakty wsi i miasta przebiegały zgodnie z uchwałą Biura Politycznego kc PzPr z września 1949, która przypomina o łączności miasta ze wsią74, oraz uchwałą Biura organizacyjnego kc PzPr z maja 1951 roku w sprawie ruchu łączności fabryk ze wsią75. do zadań wyjeż-dżających na wieś należało nakłanianie chłopów do zakładania spółdzielni produkcyjnych czy Pgr76. Akcja miała być również jedną z podstawowych form realizacji planu sześcioletniego77 oraz sojuszu robotniczo-chłopskiego. dużą rolę w tej łączności miała odegrać kultura fizyczna jako jeden z ważniejszych czynników socjalistycznego wychowania młodzieży. umasowienie kultury fi zycz-nej miało podnieść zdrowotność młodzieży i przygotować ją do pracy i obro ny Ludowej ojczyzny78.

Według wytycznych gkkF miejskie kluby sportowe powinny opiekować się LzS oddalonymi od miasta nie dalej niż 50 km. łączność koordynować miały WkkF, PkkF, rady główne i wojewódzkie zrzeszeń związkowych oraz rady wojewódzkie i powiatowe z LzS. Fundusze na ruch łączności czerpano z za so-bów rad zakładowych, zrzeszeń sportowych oraz dochodów własnych kół spor-towych. na wieś mogły wyjeżdżać ekipy tylko tych zakładów pracy, w których istniał silny aktyw polityczny. W pierwszej kolejności akcją miały być objęte

73 u. kowieska, Rola ruchu zawodowego w rozwoju kultury fizycznej na Dolnym Śląsku w 30­le­ ciu Polski Ludowej, [w:] Kultura fizyczna na Dolnym Śląsku…, s. 186.

74 uchwała BP kc PzPr z dnia 28.09.1949 r. głosiła m.in., że „zrzeszenia Sportowe działające

na terenie miasta, winny stworzyć ekipy łączności sportowej ze wsią”. Por. J. chełmecki, S. Wilk,

Wybór źródeł i materiałów do dziejów kultury fizycznej w Polsce w latach 1944–1984, Warszawa

1986, s. 73.

75 APWr, PWrn, sygn. XVi/7, Pismo WkkF Wrocław do Wydziału organizacyjnego

Prezy-dium Wojewódzkiej rady narodowej we Wrocławiu w sprawie sportu na wsi, 19.05.1953 r.

76 A. Jackowski, Pozostawiam po sobie uczniów, „Alma mater. miesięcznik uniwersytetu

Ja-giellońskiego”, 2005, nr 73. Fragmenty wystąpienia prof. Antoniego Jackowskiego, wygłoszonego 1 czerwca 2005 roku w sali audytoryjnej iii kampusu uJ.

77 Plan sześcioletni wprowadzono ustawą z 21 lipca 1950 roku.

78 APWr, PWrn, sygn. XVi/7, Wnioski egzekutywy kW PzPr we Wrocławiu w sprawie

ośrodki gospodarcze wsi, tj. Pom, Pgr, spółdzielnie produkcyjne. W akcji miała brać udział jak największa liczba młodzieży, szczególnie kobiet i dziewcząt79.

W ogólnopolskim środowisku sportowym panowało przeświadczenie, że zespoły miejskie są bardziej zorganizowane i rozwinięte sportowo od kół wiej-skich. To one miały przekazywać swoje spostrzeżenia zespołom wiejskim, choć wytyczne zalecały „obopólną wymianę doświadczeń”. W roku 1953 akcja miała obejmować zawody sportowe i spotkania towarzyskie w następujących dyscy-plinach: piłce nożnej, gimnastyce, lekkoatletyce, szermierce, strzelectwie, łucz-nic twie, kolarstwie, pływaniu, piłce siatkowej. zmniejszenie natężenia akcji miało nastąpić w lipcu i sierpniu ze względu na duże nasilenie prac w polu przy kampanii żniwno-omłotowej. również we wrześniu sportowcy wiejscy więcej czasu spędzali przy wykopkach i siewach jesiennych niż na boisku. W okresie jesienno-zimowym dominowały spotkania szachowe i „niedziele sportowe”80. istnieje wiele przykładów wyjazdów miejskich klubów sportowych na wieś. Jednakże eskapady te dawały różny, nie zawsze korzystny efekt.

najczęściej zespoły miejskie wyjeżdżały na wieś z okazji świąt państwo-wych. W roku 1952 sportowcy dolnośląscy w ramach zobowiązań pierwszo-majowych odwiedzili wiejskie koła sportowe, organizując wiele imprez spor-towo-rekreacyjnych. W powiecie wałbrzyskim rozegrano mecze piłki nożnej i siatkowej. W Strudze i Jarkowie odbyły się zawody lekkoatletyczne, w Szcza-wienku pokazowe występy gimnastyczne górnika Połcznica, a w Starym Le-sieńcu mecz bokserski między zawodnikami LzS a Włókniarzem mieroszów81.

również w województwie bydgoskim kluby miejskie starały się wspierać koła LzS. SkS przy liceum ze Żnina wyjechał do LzS Januszkowo, gdzie wspólnie zorganizowano marsze Jesienne. Ten sam SkS pomagał wraz z LzS cerekwica i Słębowo przy wykopkach ziemniaków. klub Sportowy ogniwo gru dziądz pomagał LzS radzyń przy marszach Jesiennych i masowym Wielo-boju Sportowym. Sekcja Atletyczna kolejarza inowrocław dała pokazy w ko-łudzie Wielkiej i kościelcu kujawskim. Po pokazach przeprowadzono lekcję podnoszenia ciężarów dla młodzieży wiejskiej82.

Jak można się dowiedzieć ze sprawozdania z odprawy wojewódzkich inspek-torów kultury fizycznej zorganizowanej przez zSch w roku 1949, również

79 APWr, Wrn, sygn. XVi/65, Wytyczne ruchu łączności miasta ze wsią w zakresie kultury

fi-zycznej i sportu dla kkF-ów, zrzeszeń Sportowych, WkS-ów, gwardii i AzS związkowych, 1953.

80 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, instrukcja dla kół sportowych realizujących ruch łączności

sportowej miasta ze wsią [projekt], 1953.

81 APWr, PWrn, sygn. XVi/7, Sprawozdanie o włączeniu sportowców do uczczenia obchodów

święta klasy robotniczej 1 maja, 1952.

82 AAn, gkkF, sygn. 132/94, ocena pracy na odcinku kultury fizycznej i sportu na wsi na

AkcJA łącznoŚci miASTA ze WSią 163

najlepsze zespoły wiejskie miały za zadanie popularyzować sport w innych mniej usportowionych rejonach. „celem propagowania właściwych dla wsi dys-cyplin sportowych, należałoby wytypować [drużyny, ekipy] będące na poziomie LzS, aby one przez objeżdżanie innych LzS i występowanie z pokazami zapro-pagowali właściwy sposób sportowania się”83.

oprócz klubów związkowych i najlepszych wiejskich kół sportowych w akcji łączności brały udział także brygady Po „SP”. Przykładowo w roku 1952 mło-dzież 69. Brygady im. mao Tse-tunga w Jeleniej górze rozegrała na wsi z LzS kilka meczów w piłkę nożną i siatkową84.

W akcji łączności miasta ze wsią pomagali, a raczej byli do tego zmuszani, wielcy sportowcy. W województwie bydgoskim w latach pięćdziesiątych, pod-czas pobytu sportowców miejskich na wsi odbywały się odczyty na temat kon-taktu ze sportowcami zSrr wygłaszane m.in. przez wybitnego wioślarza

Teo-83 AAn, zSch, sygn. 1700, Wnioski poszczególnych komisji powołanych do rozpatrzenia

oma wianych zagadnień z dziedziny w.f. i sportu na wsi na dwudniowej odprawie wojewódzkich inspektorów kul. Fizycznej [b.d., prawdopodobnie 1949 r.].

84 APWr, kW Po „SP”, sygn. 40, Sprawozdanie z pracy pozlotowej w brygadach i hufcach

„SP” województwa wrocławskiego, 1952.

Piłkarze LzS krośnice przed meczem z Baryczą milicz w roku 1952. Sportowcy wiejscy zwyciężyli 4:3

dora kocerkę85. również w propagandowych publikacjach wychwalano pomoc oferowaną przez wielkich sportowców zawodnikom wiejskim86.

koła związkowe ograniczały się do odwiedzin najbliższych wsi. niektóre LzS miały szczęście i wizyty miejskich sportowców przyniosły wymierne efekty. W ro ku 1954 koła związkowe rozegrały ponad tysiąc zawodów w różnego ro dzaju dyscyplinach sportowych, co niewątpliwie korzystnie oddziaływało na po pula-ryzację sportu na wsi. Spotkania te wpłynęły głównie na podniesienie nis kiego poziomu technicznego wiejskich sportowców w takich dyscyplinach, jak piłka nożna, siatkowa, lekkoatletyka i tenis stołowy. członkowie Włókniarza mirsk dwa razy w tygodniu udawali się do LzS chmielów w celu przeprowadzania wspól nych treningów i pogadanek sportowych oraz pomagali w organizacji im-prez. PkS „Spójnia” Jelenia góra opiekował się sekcją bokserską LzS Jano wice Wielkie, prowadząc regularne treningi. W tym samym celu na wieś wyjeż dżali również trenerzy i instruktorzy z miast. zespoły miejskie uczestniczyły w budo-wie boisk na wsi oraz przekazywały sprzęt sportowy, głównie stroje i piłki87.

kluby miejskie miały również zapraszać LzS do miast na imprezy sportowe oraz członków wiejskich kół do fabryk i zakładów w celu dzielenia się swoimi doświadczeniami w pracy zawodowej i w sporcie. W latach pięćdziesiątych koła LzS z powiatu wałbrzyskiego z okazji Święta kultury Fizycznej odwiedziły Szczawno-zdrój, gdzie rozegrały mecze piłki nożnej i siatkowej z tamtejszym kołem sportowym Budowlani88. dla wielu mieszkańców wsi, szczególnie mło-dzieży, akcja łączności była źródłem awansu społecznego, poznaniem miejskiej kultury, otworzyła drogę do miejskich szkół i zakładów pracy89.

niestety, zdarzały się też przykłady złej współpracy klubów miejskich z zes-połami wiejskimi. nie zawsze kluby miejskie wypełniały swoje zobowiązania, a wobec rosnącej wciąż funkcji politycznej sportu same czerpały dotacje prze-znaczone na masową kulturę fizyczną, zabierały obiekty sportowe na potrzeby własnych sekcji wyczynowych. Pomoc ze strony zrzeszeń biednym wiejskim kołom była wątpliwa. rodziła raczej wiele nieporozumień, gdyż niektóre miej-skie kluby wykorzystywały kontakty z zespołami wiejskimi do pozyskiwania dobrych zawodników i namawiania ich do uprawiania sportu w mieście.

nie-85 AAn, gkkF, sygn. 132/94, ocena pracy na odcinku kultury fizycznej i sportu na wsi na

terenie woj. bydgoskiego, WkkF Bydgoszcz [b.d., prawdopodobnie styczeń 1954 r.].

86 A. Treywasz, Nasz sport, Warszawa 1954, s. 83.

87 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, ocena pomocy kół sportu związkowego Ludowym zespołom

Sportowym w ramach ruchu łączności miasta ze wsią, 1954.

88 APWr, kW Po „SP”, sygn. 40, Sprawozdanie komendanta Powiatowego Po „SP”

Wał-brzych na kolektyw komendy Wojewódzkiej Po „SP” Wrocław.

89 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, zarządzenie nr 4 Przewodniczącego WkkF z dnia 23.02.1954 r.

AkcJA łącznoŚci miASTA ze WSią 165 które kluby z miast wyjazdy na wieś traktowały jako wycieczki krajoznawcze90. Jedną z przyczyn tych nieporozumień była słaba aktywność działających wów-czas rad Sportu Wiejskiego, które nie propagowały akcji należycie w środo-wisku wiejskim. Ludowe zespoły Sportowe w większości rozwijały się samo-dzielnie, dlatego też kontakt z miastem nie był im potrzebny. czasem nawet działacze wiejscy wręcz go nie chcieli. mimo to w roku 1949 w województwie poznańskim w okresie letnim sportowcy z miasta wyjeżdżali na wieś i brali udział w akcji żniwnej91. oczywiście akcja łączności nie polegała wyłącznie na pomocy w rolnictwie.

W roku 1952 krytycznie oceniono pracę zmP, zSch i WkkF w zakresie wiejskiej kultury fizycznej. zdaniem Prezydium Wrn we Wrocławiu zanie-dbano wówczas ważny element w realizacji sojuszu robotniczo-chłopskiego na odcinku kultury fizycznej i sportu, jakim była pomoc kół sportowych zrzeszeń związkowych dla LzS w ramach ruchu łączności miasta ze wsią92. zdaniem przewodniczącego wrocławskiego WkkF Jana karsta, PkkF i rady powiatowe z LzS źle przeprowadzały tego typu akcje. zamiast systematycznej współpracy dominowały akcyjność i chaos93. Fakt ten podkreślił w roku 1953 gkkF. zda-niem urzędu, szczególnie nieodpowiednie było przygotowanie do wyjazdów na wieś oraz niesystematyczność w rozgrywaniu spotkań. gkkF stwierdził nawet, że miejskie kluby sportowe nie pomagały kołom LzS w popularyzacji sportu na wsi, a niejednokrotnie pogarszały jeszcze sytuację poprzez tzw. kaperowanie, czyli przyciąganie dobrych zawodników LzS do kół sportowych w mieście. rów nież Wrn w Poznaniu w roku 1953 zauważyła poważne niedociągnięcia w rozwoju sportu na wsi. „na wieś posiadającą minimalne tradycje sportowe z okresu ustroju kapitalistycznego do dziś jeszcze nie docierają organizacje spor-towe działające przede wszystkim na terenie miasta. Woj. rada LzS i organiza-cje młodzieżowe nie stworzyły jeszcze dostatecznych warunków dla rozwoju sportu na wsi”94. zalecano zwiększenie opieki na wsi przez zrzeszenia sportowe działające na terenie miast.

Jak zauważył Leonard Szymański, dolnośląskie kluby miejskie udzielały zbyt małej pomocy ruchowi sportowemu na wsi. Akcja łączności miasta ze wsią często była formalizowana i nie przebiegała we właściwy sposób. Spośród 120 miejs kich ekip, które w roku 1953 w województwie wrocławskim zaplanowały

90 J. gaj, op. cit., s. 168.

91 APP, Wrn, sygn. 89, Sprawozdanie z działalności Wojewódzkiego urzędu kultury

Fizycz-nej Poznań za czas od 01.01.1949 r. do dnia 31.03.1950 r.

92 APWr, PWrn, sygn. XVi/7, Tezy do sprawozdania WkkF na egzekutywę kW PzPr, 1952.

93 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, zarządzenie nr 4 Przewodniczącego WkkF z dnia 23.02.1954 r.

w sprawie Ludowych zespołów Sportowych.

94 APP, PWrn, sygn. 296, uchwała Wrn w Poznaniu dotycząca działalności WkkF na

wy jazdy na wieś, systematycznie pracę wykonywało niespełna 25%95. Sprawą zajął się wrocławski zW zmP. Jego Wydział kF i PW podjął wspólne z orzz i zSch starania o bardziej planową i konkretną opiekę kół oraz klubów spor-towych nad LzS96.

również wrocławski inspektor kazimierz Pruchnicki ocenił ruch łączności miasta ze wsią bardzo słabo. Jego zdaniem problem wynikał z nieodpowiedniego podejścia do sprawy działaczy kół sportowych, którzy ograniczali się jedynie do rozgrywania meczów towarzyskich z drużynami LzS. W rezultacie pomoc ze strony kół sportu związkowego sprowadzała się do doraźnych, chaotycznych i często przypadkowych wyjazdów na wieś97. Jednym z głównych zadań klubów miejskich była pomoc przy zdobywaniu przez członków LzS odznak SPo i norm klasyfikacyjnych. Tego typu pomocy nie było, a wyjazdy ekip miejskich na wieś ograniczały się do rozegrania towarzyskich spotkań98. Akcja była nie-systematyczna i nieplanowa, raczej improwizowana. Wiele kół miejskich zade-klarowało swoją pomoc sportowcom wiejskim, po czym w ogóle się na wsi nie pojawiły99. A gdy już się pojawiły, zdarzały się przypadki żądania pokrycia kosztów podróży. W roku 1955 w powiecie kępińskim z kół związkowych jedy-nie Start miał kontakt ze sportem wiejskim100. niektóre kluby związkowe zamiast pomagać LzS, deklasowały je w bezpośrednich spotkaniach, odnosząc wysokie zwycięstwa, prezentując lepsze wyszkolenie techniczne i wielką przewagę nad „gorszymi” sportowcami wiejskimi. działo się tak zarówno na dolnym Śląsku, jak i w Wielkopolsce101. Podczas sesji Wrn w Poznaniu w 1955 roku przewod-niczący Prezydium Prn w gnieźnie Jan Jęczkowiak, apelował o dobre podejście do zagadnienia łączności miasta ze wsią. „Po co łączymy zespoły sportowe miej-skie z wiejskimi? – po to, aby uczyć młodzież wiejską, aby dawać jej bodźca do pracy, przez co zrzeszy się w sporcie więcej młodzieży wiejskiej”102.

95 L. Szymański, Rola partii robotniczych…, s. 74.

96 Ibidem, s. 80.

97 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, informacja o przebiegu łączności miasta ze wsią drużyn

spor-towych, 1953.

98 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, ocena pracy Ludowych zespołów Sportowych woj. wroc

ław-skiego na dzień 29.01.1954 r.

99 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, ocena pomocy kół sportu związkowego Ludowym zespołom

Sportowym w ramach ruchu łączności miasta ze wsią, 1954.

100 AAn, gkkF, sygn. 118/4, Protokół z posiedzenia Prezydium WkkF Poznań odbytego

dnia 23.11.1955 r., Poznań 07.12.1955 r.

101 Por. APWr, PWrn, sygn. XVi/65, ocena pracy Ludowych zespołów Sportowych

w wo jewództwie wrocławskim za okres od 1.01.1953 r. do 1.11.1953 r.; APP, PWrn, sygn. 296, uchwała Wrn w Poznaniu dotycząca działalności WkkF na odcinku kultury fizycznej i sportu w woj. poznańskim, 1953.

102 APP, PWrn, sygn. 1015, Protokół nr iV/55iV zwyczajnej Sesji Wojewódzkiej rady

AkcJA łącznoŚci miASTA ze WSią 167 ruch łączności miasta ze wsią miał za zadanie umocnić więzi biedoty wiej-skiej i chłopów średniorolnych z klasą robotniczą. Tymczasem akcja wywoływała odwrotny skutek. Potwierdzeniem tego mogą być słowa profesora Antoniego Jackowskiego, który tak wspominał kontakty ze społeczeństwem wiejskim: „Była to typowa akcja, której wykonawcami mieli być swego rodzaju kamika-dze. na szczęście na granicy każdej wsi witali nas poczciwi sołtysi, którzy radzili «po dobremu» («jeżeli życie wam miłe») powrót do krakowa. chociaż był to okres stalinowski, w którym życie nie było łatwe, to jednak nie zamierzaliśmy jeszcze opuszczać tego padołu łez. zatem bez żadnych dyskusji potulnie wra ca-liśmy do domów”103.

Jednak niektóre ośrodki wiejskiego sportu starały się wykorzystać agresję do sportowej walki. młodzież wiejska chętnie spotykała się na boisku z miastowymi, gdyż poprzez rywalizację zbierała doświadczenie i mogła udowodnić, że nie od-biega tak bardzo od sportowców klubów związkowych. najczęściej ta sztuka się im nie udawała, ale zdarzały się przypadki dobrych występów sportowców wiejskich, czego potwierdzeniem może być sprawozdanie rady powiatowej LzS z dzierżoniowa, w którym czytamy, że „wyniki piłki nożnej czy siadkowej wypa-dają częstokroć remisowe”104.