masowe imprezy sportowe

oprócz rozgrywek ligowych i zawodów mistrzowskich popularne w tamtym okresie były masowe akcje i imprezy sportowe. W początkowych latach powo-jennych postanowiono spopularyzować dyscypliny sportu, które można było uprawiać małym nakładem finansowym. najpopularniejsze stały się piłka nożna i siatkowa. W marcu 1949 roku w województwie poznańskim, w celu spopu-laryzowania piłki siatkowej, zorganizowano rozgrywki obwodowe z finałem w Poznaniu130.

W tym samym roku, z okazji centralnych dożynek odbywających się we Wroc ławiu, przeprowadzono jedną z pierwszych imprez dla sportowców wiej-skich z całej Polski. Był to centralny Bieg Przełajowy kobiet i mężczyzn131. Pierwsze ogólnopolskie mistrzostwa wsi odbyły się w roku 1951 w Aleksandro-wie kujawskim, drugie w 1952 roku z okazji dożynek w krakoAleksandro-wie, a trzecie w roku 1953 w Szczecinie132.

dla najlepszych sportowców wiejskich zorganizowano specjalny ośrodek w Przemyślu. Służył on przygotowaniom wyróżniających się członków LzS do wielkich imprez. kształcono w nim również kadry przyszłych instruktorów kultury fizycznej oraz działaczy i organizatorów sportu na wsi. W roku 1951 sześćdziesięciu najlepszych zawodników wiejskich, wyłonionych podczas

pierw-127 AAn, gkkF, sygn. 118/17, Biuletyn rg z LzS, nr 1 z września 1956 r., s. 15.

128 AAn, gkkF, sygn. 118/17, Protokół nr 18 z posiedzenia rady głównej z LzS odbytego

w dniu 30.10.1956 r., Warszawa 31.10.1956 r.

129 A. Brzezicki, A. miller (red.), Kartki z historii kultury fizycznej i turystyki 1945–1964,

War-szawa 1964, s. 76.

130 APP, Wrn, sygn. 89, Sprawozdanie z działalności Wojewódzkiego urzędu kultury Fi

zycz-nej Poznań za czas od 01.01.1949 r. do dnia 31.03.1950 r.

131 r. Lech, op. cit., s. 13.

szych ogólnopolskich mistrzostw wsi, które odbyły się Aleksandrowie kujaw-skim133, przybyło na treningowy, przygotowawczy obóz przed spartakiadą w Przemyślu. W grupie młodzieży wiejskiej było 15 najlepszych zawodniczek ze znaczkiem LzS. reprezentanci LzS najpóźniej ze wszystkich zrzeszeń wzięli się do ostatecznych przygotowań. na przeszkodzie stanęły żniwa i prace w gos-po darstwach wiejskich. Prosto z Przemyśla sgos-portowcy mieli się udać do War-szawy na spartakiadę. Startować mieli w lekkoatletyce, piłce siatkowej i na torze przeszkód134.

Właśnie spartakiady oraz mistrzostwa wsi, szczególnie na szczeblu lokalnym, potwierdzały duże zainteresowanie sportem ze strony młodzieży wiejskiej. Wy-łaniały one wiele talentów, jednak potwierdzały też dużą różnicę w umiejętnoś-ciach między młodzieżą ze wsi i tą trenującą w klubach miejskich. Wyjątki, które popierała i wykorzystywała do propagandy tzw. władza ludowa, nie mogły przy-słonić wciąż słabego usportowienia wsi.

Tuż po wojnie, gdy nie było jeszcze spartakiad, odbywały się święta WFiPW. o przygotowaniach i organizacji jednego z nich opowiada Wacław rogalewski, były działacz sportowy w powiecie ostrowskim. W święcie WFiPW organi zo-wanym w ostrowie Wielkopolskim uczestniczyli mieszkańcy zarówno miasta, jak i okolicznych wsi. Przed zawodami organizatorzy zbierali nagrody wśród mieszkańców miasta. W. rogalewski podkreślał hojność ostrowian: „chodziliśmy z potężnym koszem od bielizny – zawsze z powodzeniem”135. nagrody miały charakter zdecydowanie praktyczny. Przykładowo, za zwycięstwo w biegu na 1000 m tryumfator otrzymał „dobre… zelówki na buty”. Autor ciekawie opisuje zakończenie imprezy, podkreślając udział w imprezie sportowców z okolic ostro-wa Wielkopolskiego. „na zakończenie wręczałem nagrody, były mowy, a po tym apel poległych, naszych najbliższych. ostatnie wozy drabiniaste już przy świetle księżyca zdążały do swych gmin i wiosek”136.

organizacja spartakiad nawiązywała do wzorów sowieckich. Jak pisze marek ordyłowski, zawody przyjęły nazwę od imienia legendarnego gladiatora Spar ta-kusa137. odbywające się corocznie na szczeblu lokalnym, wojewódzkim i cen tral-nym, miały podtekst ideologiczny, zaznaczony w jednym z artykułów „ro bot ni ka rolnego”: „Sport jest jednym z ważnych środków wychowania

socjalistycz-133 Ibidem, s. 8.

134 AAn, gkkF, sygn. 132/96, „Biuletyn Spartakiady 1951” nr 8, Warszawa 24.08.1951 r.

135 W. rogalewski, Posadzone przeze mnie tuje potężnie się rozkrzewiły, [w:] Sport Robotniczy,

t. 5, pod red. A. Wohla, h. młodzianowskiej, m. krajewskiego, Warszawa 1970, s. 208–209.

136 Ibidem, s. 209.

137 m. ordyłowski, Polityczne aspekty rozwoju kultury fizycznej na wsi dolnośląskiej (1945– 1956), [w:] Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, t. 4, pod red. B. Woltmanna, gorzów

mASoWe imPrezy SPorToWe 175 nego, wychowania nowego, radosnego i twórczego człowieka, zdolnego do pra-cy i obrony Ludowej ojczyzny”138. Powołany przy tej okazji LzS stanowił dla tzw. władzy ludowej element procesu wdrażania na obszarach wiejskich wzorców życia robotniczego139.

Pierwsza ogólnopolska Spartakiada, w której udział brali najlepsi polscy sportowcy wszystkich zrzeszeń, rozpoczęła się 8 września 1951 roku w War sza-wie i łodzi. W Warszasza-wie w ramach spartakiady odbyły się zawody lekko atle-tyczne, a także gimnastyka, koszykówka, siatkówka, pływanie i tor przeszkód. W łodzi natomiast rozegrano kolarstwo i boks, a w rembertowie strzelanie. W spartakiadzie uczestniczyło 2600 sportowców wyłonionych z powiatowych, wojewódzkich i zrzeszeniowych eliminacji. Wśród sportowców reprezentują-cych 12 zrzeszeń (oraz junaków Po „SP”) była również 52-osobowa reprezentacja LZS140. oceniający zawody lekkoatletyczne podkreślali przede wszystkim dużą liczbę startujących (877 osób). W krótkim bilansie zawodów zauważono występ sportowców wiejskich. „radosnym objawem jest start w Spartakiadzie zawod-ników LzS, przy czym jeden zawodnik zakwalifikował się do finału w biegu na 100 m”141. W omówieniu poszczególnych konkurencji lekkoatletycznych rów-nież wymieniono sportowców z LzS. W biegach krótkich „nowe siły to przed sta-wiciele LzS – ratajczak i goździański”. W punktacji zrzeszeń LzS po 4 dniach zaj mował ostatnie 12. miejsce, ale podkreślić należy, że zawodnicy wiejscy wy-star towali tylko w lekkoatletyce142. drugą ogólnopolską Spartakiadę rozegrano w roku 1954, a trzecią w roku 1957.

W latach 1952–1957 system spartakiadowy przeprowadzano również w ra-mach zrzeszenia LzS. organizowany on był w poszczególnych pionach (tj. Pgr, Pom, zSch, szkół rolniczych itp.) od najniższego szczebla do finału ogólno-polskiego143. Pierwszą centralną Spartakiadę Wsi zorganizowano z okazji do-żynek, które odbyły się w 1952 roku. W sumie przeprowadzono sześć edycji tej imprezy. W latach pięćdziesiątych przygotowywano również zakładowe spar-takiady Pgr144. W drugiej Spartakiadzie Pgr, która odbyła się w Swarożynie w województwie gdańskim (powiat tczewski), udział wzięło 120 zawodników LzS. zawodniczka LzS Swarożyn, Szlagowska, ustanowiła podczas tych

za-138 „robotnik rolny”, 1951, nr 4, s. 1.

139 e. Szpak, Między osiedlem a zagrodą. Życie codzienne mieszkańców PGR, Warszawa 2005,

s. 134.

140 AAn, gkkF, sygn. 132/97, i ogólnopolska Spartakiada Sportowa. dane o spartakiadzie

1951 r.

141 AAn, gkkF, sygn. 132/96, dane uzupełniające do sprawozdania z i ogólnopolskiej

Spar-takiady Sportowej, Warszawa, 15.09.1951 r.

142 Ibidem.

143 r. Lech, op. cit., s. 13.

wodów rekord LzS w skoku wzwyż, uzyskując 1,42 m145. Wzorując się na orga-nizacji igrzysk olimpijskich, przeprowadzano również spartakiady zimowe. nie rozgrywano ich jednak na ośnieżonych trasach biegowych czy lodowiskach. do programu zimowych spartakiad zaliczono konkurencje, które można było ro ze-grać w hali. Wprowadzony podczas tych imprez konkurs siłacza wiejskiego spo-pularyzował w środowisku wiejskim podnoszenie ciężarów146.

na najniższym szczeblu przeprowadzano mistrzostwa wiejskich kół sporto-wych oraz mistrzostwa powiatów. W roku 1952 w województwie wrocławskim zorganizowano powiatowe mistrzostwa LzS, które wyłoniły najlepszych za wod-ników na zawody wojewódzkie. Te zaś odbyły się w sierpniu z udziałem 320 osób. Jak wynika ze sprawozdania komendy Wojewódzkiej Po „SP”, „[…] spartakiada LzS wykazała, że młodzież wiejska coraz więcej garnie się do sportu i osiąga coraz lepsze wyniki. Jest to niewątpliwie zasługą pracy szkoleniowej w hufcach «Służba Polsce», gdzie na przeprowadzonych zajęciach komen danci gminni zapoznają młodzież, obok zagadnień ideologicznych i politycznych,

145 AAn, gkkF, sygn. 90/2, t. 2, Biuletyn sportowy PAP – rekord LzS w skoku wzwyż

kobiet, Warszawa 10.06.1955 r.

146 AAn, gkkF, sygn. 118/4, ocena realizacji wytycznych Prezydium WkkF [Poznań]

w sprawie sportu na wsi, Poznań [b.d., prawdopodobnie koniec 1955 r.].

Piłkarze LzS Barycz Przygodzice w roku 1955 Źródło: Kronika LZS Barycz Przygodzice 1948 – 1958

mASoWe imPrezy SPorToWe 177 z całym sze regiem dziedzin sportu, które wyrabiają w młodzieży tężyznę fi-zyczną, a tym samym przygotowują do zaszczytnego pełnienia obowiązków w odrodzonym W.P.”147. Wynika z tego, że zawody sportowe były nie tylko źród-łem zdrowia i sposobem wypełnienia wolnego czasu, ale także istotnym ele men-tem w ogól nym wychowaniu ówczesnej młodzieży.

osiągane na spartakiadach i w zawodach międzynarodowych wyniki nie świadczyły o powszechnym wzroście zainteresowania młodzieży wiejskiej spor-tem, jednak udowadniały, że również w środowisku wiejskim kryją się pojedyn-cze talenty najwyższego formatu.

Przez sport zachęcano także młodzież do udziału w politycznych organiza-cjach i akorganiza-cjach. Pionierskie lata sportu wiejskiego towarzyszyły okresowi ostrej walki politycznej o władzę. Stosunkowo niewiele pomocy wiejskim kołom niósł zmP. natomiast przy każdej nadarzającej się okazji chwalił swoich członków za wybitne osiągnięcia sportowe. Fakt ten potwierdzają wspomnienia członka zmP powiatu kępińskiego Ludwika gomółki, który zauważył, że poszczególne suk-cesy powodowały zainteresowanie sportem młodzieży wiejskiej. „Wynikami spor towymi i rozszerzaniem kultury fizycznej interesowaliśmy się na co dzień, a szczególnie było nam miło gdy kol. grabny na mistrzostwach strzeleckich w Bydgoszczy został mistrzem strzeleckim. Był to dobry przykład i młodzież garnęła się do tej dyscypliny sportu”148.

Jak donosił wojewódzki inspektor kultury fizycznej zSch w Bydgoszczy Józef Szumczyk, w terminie 8–15 grudnia 1948 roku zmP zorganizował sztafetę w celu uczczenia kongresu zjednoczeniowego. „Sztafeta piesza z gromad do gmin brała udział w strojach sportowych, sztafeta kolarska z gmin do powiatów w stroju dowolnym z opaskami z napisem «Sztafeta hołdownicza», sztafeta moto cyklowa z powiatów do Województwa w stroju dowolnym… najokazalej przedstawiały się rezolucje powiatu rypińskiego, a sztafeta z powiatu inowroc-ławskiego przybyła w stroju regionalnym kujawskim. «Wyżej wspomniane sztafety wzbudzały niezwykły entuzjazm wśród publiczności»”149. W roku 1954 sportowcy wiejscy wzięli również udział w zawodach i imprezach z okazji iV Światowego Festiwalu młodzieży i Studentów w Bukareszcie oraz w zor ga ni-zowanym na 10-lecie Ludowego Wojska Polskiego wieloboju, w którym repre-zentacja LzS zajęła drugie miejsce150. rok później w Warszawie odbył się

147 APWr, kW Po „SP”, sygn. 40, Sprawozdanie z pracy pozlotowej w brygadach i hufcach

„SP” województwa wrocławskiego, 1952.

148 APP, kW PzPr, sygn. 3609, „moja działalność w zmP, SP i zhP” – wspomnienia Ludwika

gomółki, Poznań, grudzień 1969 r.

149 AAn, zSch, sygn. 1704, Sprawozdanie z pracy Woj. inspektora kF w Bydgoszczy za okres

od 01.10. do 15.12.1948 r.

V Światowy Festiwal młodzieży i Studentów. ze sprawozdania WkkF kraków można się dowiedzieć m.in., że w ramach festiwalu odbyła się spartakiada zrze-szenia LzS w Swoszowicach151.

organizowaniem i współorganizowaniem masowych imprez sportowych zajmowała się również Po „SP”. Aby zwiększyć frekwencję, junacy z Po „SP” sami w nich uczestniczyli. Były to głównie Biegi narodowe, marsze Jesienne, Biegi Patrolowe i Wielobój Sportowy. Junacy masowo zdobywali również od-znaki sportowe, w tym SPo152.

Jednak na ogół praca Po „SP” pozostawiała wiele do życzenia. na odprawie pełnomocników organizacji z obsługi rP z LzS, która odbyła się 10 listopada 1952 roku, zebrani zwracali uwagę na kłopoty i trudności organizacyjne kół LzS. Przedstawiciele rP z LzS skarżyli się na brak zainteresowania naradami i zebraniami oraz organizacją sportu wiejskiego przez zmP, partię, PkkF, Ligę kobiet (Lk) i zSch. do częstych należały tego typu słowa wiejskich działaczy: „zarząd Powiatowy zmP nikogo nie przysłał”153. kłopoty były również z człon-kami poszczególnych rad. Przykładowo w powiecie Brzeziny pretensje skie ro-wane były do sekretarza rP z LzS. „Jeżeli chodzi o sekretarza Pow. rady, Tow. guleje, ten człowiek nie ma wcale zmysłu organizacyjnego, nie potrafi popro-wadzić pracy LzS, ale dobrze się składa, że idzie do wojska”154. Podobnie w po-wiecie łęczyca. Brakowało również pomocy ze strony komend powiatowych i gminnych Po „SP”, bo „komendy Powiatowe to traktują sobie LzS za coś do-datkowego”155. niektóre prezydia nie odbywały się (powiaty rawa mazowiecka i Skierniewice), bo na nie nikt nie przybył. Większość przewodniczących rP z LzS rekrutowana była z zmP i stąd ich małe zainteresowanie organizacją LzS. Przydzielanie funkcji w strukturach LzS odbywało się za pomocą jednego klu-cza, którym były kryteria polityczne. merytoryczne kwalifikacje tych ludzi miały drugorzędne znaczenie.

Źle działała Po „SP” w województwie bydgoskim. W roku 1954 w ocenie pracy w zakresie kultury fizycznej na wsi zdaniem autora sprawozdania Po „SP” nie wykazywała istotnej troski o pracę LzS, co spowodowało obniżenie liczby członków koła sportowego. Brakowało materiałów na budowę torów przeszkód. Po prostu były one niewykorzystane i leżały w magazynach Po „SP”. W wielu przypadkach zauważano komenderowanie przez Po „SP” pracownikami LzS

151 AAn, gkkF, sygn. 118/4, Wyniki współzawodnictwa sportowego dla uczczenia V

Świa-towego Festiwalu młodzieży i Studentów w Warszawie, za okres 15.03 – 31.10.1955 r., kraków 20.12.1955 r.

152 L. Szymański, Rola partii robotniczych…, s. 85.

153 AAn, kg Po „SP”, sygn. 261a, Protokół z odprawy sprawozdawczej pełnomocników

z obsługi Powiatowych rad zrzeszenia LzS odbytej w dniu 10.11.1952 r.

154 Ibidem.

mASoWe imPrezy SPorToWe 179 oraz wykorzystywanie ich do akcji naboru do brygad „SP”. Współpraca LzS z Po „SP” układała się źle. komendy nie udzielały pomocy, a wręcz wykorzys-ty wały pracowników z LzS do prac niezwiązanych z kulturą fizyczną. Ten sam stosunek cechował rady LzS i komendy „SP” w odniesieniu do współpracy z kkF156.

W roku 1955 na konferencjach powiatowych LzS w kościanie i ostrowie Wielkopolskim delegaci krytykowali brak troski o LzS ze strony komitetu Powiatowego PzPr, zarządu Powiatowego zmP, zSch i innych organizacji społecznych. Przykładowo w miejscowości Lewkowiec istniała sekcja żeńska koszykówki. organizacje społeczne nie opiekowały się tą sekcją i nie pomagały jej. Brak zainteresowania powodował, że koszykarki nie mogły uczestniczyć w rozgrywkach. dlatego też sekcja się nie rozwijała. narzekania organizatorów sportu wiejskiego dotyczyły też obsady sędziowskiej wyznaczanej na zawody. „Jako drugi przykład i jednocześnie przestroga dla wszystkich na przyszłość niech będzie notowany fakt z pow. kościan z miejscowości Lubosz. rozegrano tam mecz piłkarski między LzS-ami, którego dyktatorem gry był przybyły sę-dzia ob. Posała, a mianowicie, nie dość że stronił, że jedną drużynę doprowadza-jąc w konsekwencji do bójki zawodników, a skorzystał z zaproszenia dobrego kibica i tak się uchulał, że kol. sędziego musiano zawieźć końmi na dworzec ko-lejowy, gdyż o własnych siłach nie był w stanie dojść”157.

Popularyzacja sportu na wsi miała zapewnić młodzieży dobrą drogę do roz-woju w pracy i nauce. informowała o tym podczas wrocławskiej konferencji LzS w marcu 1953 roku maria rycombel z Po „SP”, późniejsza wice prze wod-nicząca rW z LzS Wrocław. chwaląc LzS za działalność sportową, przypomi-nała jednak o ideologicznych zajęciach158.

nie zawsze zawody sportowe na wsi przebiegały wzorowo. W notatce majora ryszarda Szubrawskiego, szefa Wydziału Wydawniczego kW Po „SP” Wrocław, w punkcie „ocena zawodów sportowo-strzeleckich w pow. milicz” opisano imprezę zorganizowaną 10 października 1954 roku w cieszkowie. zwrócono uwagę na małą frekwencję (25 osób) i brak odpowiedniej organizacji. Prze pro-wadzono jedynie dwie konkurencje, tj. strzelanie i rzut granatem. Poza tym autor ganił organizatorów za brak informacji o „Xi rocznicy bitwy pod Lenino i o nad-chodzącym zjeździe zmP”159.

156 AAn, gkkF, sygn. 132/94, ocena pracy na odcinku kultury fizycznej i sportu na wsi na

terenie woj. bydgoskiego, WkkF Bydgoszcz [b.d., prawdopodobnie styczeń 1954 r.].

157 AAn, gkkF, sygn. 118/4, informacja o przygotowaniach i przebiegu pierwszych kon

fe-rencji powiatowych [b.d., prawdopodobnie 1955 r.] – zachowano oryginalną pisownię.

158 APWr, PWrn, sygn. XVi/65, referat sprawozdawczy wygłoszony na konferencji

sprawo-zdawczo-wyborczej rady Wojewódzkiej z LzS Wrocław w dniu 01.03.1953 r.

159 APWr, kW Po „SP”, sygn. 51, notatki z inspekcji przeprowadzonej w okresie od 8 do

działalność kół sportowych na wsi wymagała zawsze odpowiednich nakła-dów finansowych. Wydatki uzależnione były od rozmachu działania w LzS, od liczby organizowanych imprez, od udziału w rozgrywkach mistrzowskich czy też od prognozowania budownictwa sportowego lub zakupu sprzętu. W referacie pt. „Praca ogólna Powiatowych urzędów WFiPW woj. poznańskiego” jego autor, major mieczysław Piątkowski, wspomina o współpracy z zSch. zauważa, że mimo poprawy współdziałania wiele powiatowych zarządów ignorowało uchwałę zjazdu Walnego zSch z kwietnia 1946 roku o przekazywaniu 1% do chodu spół-dzielni na cele wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego na wsi (np. we Wrześni). Lepiej sytuacja przedstawiała się w powiecie leszczyńskim160.