Aktywna polityka społeczna (Krystyna Faliszek)

Model aktywnej polityki społecznej pojawił się jako odpowiedź na krytykę państwa opiekuńczego (welfare state), zapoczątkowaną w latach osiemdziesiątych XX wieku. Najogólniej mówiąc, państwo opiekuńcze to państwo rządzone demokratycznie, które gwarantuje szeroki zakres praw socjalnych wszystkim swoim obywatelom, poprzez ingerencje w funkcjonowanie mechanizmów gospodarki wol-norynkowej. Państwo opiekuńcze modyfikuje działania sił rynkowych w trzech kierunkach (Briggs 2000):

Î zapewnienie gwarancji minimalnego dochodu rodzinom i jednostkom niezależnie od wartości rynkowej ich pracy

Î zmniejszenie zakresu niepewności dotyczącej sytuacji obywateli poprzez zabezpieczenie w razie ryzyk socjalnych, które bez tego prowadzą do indywidualnych i rodzinnych kryzysów

Î zapewnienie wszystkim obywatelom bez względu na status lub pochodzenie najlepszych do-stępnych standardów usług społecznych w określonym, uzgodnionym zakresie.

Państwo opiekuńcze to zorganizowany przez państwo i zinstytucjonalizowany system społecznych gwarancji, który bezwarunkowo zapewnia odpowiedni poziom życia dla wszystkich obywateli (m.in. poprzez redystrybucję dochodów) (Esping-Andersen 2010).

Państwo opiekuńcze jest pośrednikiem pomiędzy pracodawcami a pracownikami, wyrównując na-turalną asymetrię relacji pomiędzy nimi. Dąży do zwiększania równowagi pomiędzy kapitalistyczną wolnością gospodarczą a sprawiedliwością społeczną.

Państwo opiekuńcze (welfare state, państwo dobrobytu, państwo socjalne – w literaturze obecne są róż-ne określenia) to aktywróż-ne działania państwa w stosunku do mechanizmów gospodarki wolnorynkowej i jej społecznych konsekwencji. Ingerencja państwa w życie gospodarcze ma na celu zapobieganie

28 Autorzy raportu, eksperci projektu „Suport for the Cities” – Sonja Mikkelsen- kierownik projektu (Dania), Nils Scheffler (Niemcy)) i Nigel Wakefield (Wlk.Brytania) – w swoich rekomendacjach dla miast województwa śląskiego kładą szczególny nacisk na współuczestnictwo obywateli w programach rozwoju zaniedbanych obszarów miasta, proponując uczestnikom konkretne rozwiązania sprawdzone w krajach Europy Zachodniej i USA. Bezpośrednim efektem tych rekomendacji było zgłoszenie przez uczestniczące w projekcie „Support for the Cities” śląskie miasta do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013 wspólnej propozycji powołania czterech Centrów Inicjatyw Lokalnych, szerzej patrz: www.silesia.org

negatywnym zjawiskom społecznym takim jak bezrobocie oraz rozszerzanie systemu świadczeń i usług socjalnych. Realizacja tych założeń ma umożliwić osiągnięcie powszechnego dobrobytu.

Tabela 9. Najważniejsze źródła państwa opiekuńczego

OKRES ŹRÓDŁA PAŃSTWA OPIEKUŃCZEGO

druga połowa XIX wieku reformy Bismarcka w Niemczech – powstanie ubezpieczeń społecznych lata 30-te XX wieku reformy Nowego Ładu prezydenta F.D.Roosvelta w USA – m.in. sfinansowanie

z pieniędzy publicznych zakrojonych na szeroką skalę robót publicznych oraz wzmocnienie roli związków zawodowych jako reprezentanta pracowników, lata 40-te XX wieku plan lorda W.H.Beveridge`a – połączenie polityki pełnego zatrudnienia, realizowanej

przez państwo, z zabezpieczeniem społecznym wszystkich obywateli oraz powszechną, publiczną i bezpłatną służbą zdrowia

lata po II wojnie światowej do lat 70-tych

idea interwencjonizmu państwa rozwinięta w teorii M.Keynesa rozwój idei praw człowieka po II wojnie światowej

powojenna koniunktura gospodarcza trwająca do połowy lat siedemdziesiątych XX wieku. Źródło: Opracowanie własne

Istotą państwa opiekuńczego jest daleko idący interwencjonizm państwa w procesy gospodarcze, mający na celu przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom niesprawności wolnego rynku, zapew-nienie wszystkim obywatelom równego dostępu do gwarancji bezpieczeństwa socjalnego, a także umocnienie demokratycznego porządku politycznego i wyeliminowanie wszelkich form dyskryminacji politycznej.

W okresie lat 1945 – 1975, dzięki bezprecedensowo wysokiej i stabilnej koniunkturze gospodarczej, pań-stwa zachodnioeuropejskie (a także inne wysokorozwinięte pańpań-stwa pozaeuropejskie) stworzyły swoim obywatelom bardzo rozbudowany system praw i gwarancji socjalnych, który oparty został na wysokim poziomie wydatków socjalnych w budżecie państwa. Na skutek zmian zachodzących w gospodarce świa-towej i europejskiej, m.in. z powodu kryzysu energetycznego z początku lat siedemdziesiątych XX wieku, okazało się, że system jest zbyt kosztowny, aby mógł być utrzymany w niezmiennym kształcie. „Wysoki koszt welfare state, oznaczający szeroki zakres redystrybucji dochodów, bezlitośnie prowadzi do przegranej w światowej konkurencji o podział efektów gospodarczych. W międzynarodowym wyścigu gospodarczym państwa utrzymujące wysokie podatki oraz składki stoją na gorszej pozycji. (…) Potrzeba zachowania i/ lub uzyskania konkurencyjności gospodarczej w świecie znacznie bardziej otwartym niż kiedyś, świecie globalnym, wymusza mniejszą redystrybucję dochodów i mniejsze wydatki socjalne.” (Golinowska 2005) Przedmiotem krytyki państwa opiekuńczego stał się nie tylko jego wysoki koszt, ale i inne zasadnicze jego słabości. Rozbudowana polityka społeczna skutecznie asekurując obywateli w sytuacji licznych i róż-norodnych ryzyk socjalnych pozbawia ich motywacji i zdolności do samozaradności, generuje postawy pasywne, sprzyja przyjmowaniu przez obywateli w trudnych sytuacjach strategii przystosowawczych nastawionych na bierność i poleganie na pomocy państwa.

Rozbudowana polityka społeczna skutecznie asekurując obywateli w sytuacji licznych i różnorodnych ryzyk socjalnych pozbawia ich motywacji i zdolności do samozaradności i generuje postawy pasywne, sprzyja przyjmowaniu przez obywateli w trudnych sytuacjach strategii przystosowawczych nastawionych na bierność i poleganie na pomocy państwa.

Liczne badania nie potwierdzają jednak nieuchronności kolizji pomiędzy wysokim poziomem wydatków socjalnych a wysokim poziomem wzrostu gospodarczego, czego przykładem są państwa skandynaw-skie, w szczególności Szwecja. Ponadto zmienia się sposób podejścia do finansowania ze środków publicznych szeroko rozumianych interwencji socjalnych. Istotą tradycyjnie rozumianego państwa

opiekuńczego było traktowanie tego finasowania w kategoriach „wydatków” i nacisk na nieustanne ich zwiększanie. W polityce aktywizującej finansowanie to coraz częściej traktowane jest jako „inwestycje społeczne”, przyczyniające się m.in. do zwiększania kapitału społecznego. Trzeba jednak wyraźnie pod-kreślić, że „… APS nie jest koncepcją „oszczędnościową”, nie zakłada cięć wydatków socjalnych państwa. Chodzi w niej nie o zmianę nakładów na sferę społeczną (w dół, czy w górę), ale o sposób wydatkowania dostępnych zasobów. (Karwacki, Rymsza 2011, s. 31)

Niewątpliwe jest jednak, że nadmierna opiekuńczość państwa powoduje, iż wiele osób – zwłaszcza o słabszej kondycji społecznej, związanej z niskim poziomem wykształcenia, niską pozycją zawodową na rynku pracy – wybiera poleganie na pomocy państwa zamiast na własnym wysiłku w pokonywaniu trudności życiowych. W długiej perspektywie czasu prowadzi to do nasilania się negatywnych zjawisk społecznych takich jak długotrwałe bezrobocie, ubóstwo, wykluczenie, uzależnienie od pomocy pań-stwa, marginalizacja społeczna, underclass.

Diagram 6. Najważniejsze negatywne zjawiska społeczne jako skutki nadmiernej opiekuńczości państwa

Źródło: Opracowanie własne

W tradycyjnej polityce społecznej do połowy lat siedemdziesiątych XX wieku potrzeba opiekuńczości przeważała nad potrzebą aktywizacji. Ponieważ cykle gospodarcze ściśle powiązane były ze zmianami zatrudnienia, wzrost bezrobocia generowany w okresach słabszej koniunktury szybko był równoważony jego spadkiem, kiedy następowało polepszenie koniunktury. Wystarczające zatem było prowadzenie działań osłonowych, pozwalających ludziom przetrwać okres braku pracy i utraty dochodów do mo-mentu ich powrotu na rynek pracy. Osłabienie tego związku począwszy od lat osiemdziesiątych XX wieku i pojawienie się bezzatrudnieniowego wzrostu gospodarczego29 spowodowało, że bezrobocie krótko- i średniookresowe zaczęło coraz częściej przekształcać się w bezrobocie długookresowe, które prowadzi do nasilania się poważnych problemów społecznych, takich jak ubóstwo, wykluczenie, mar-ginalizacja społeczna. Odpowiedzią na to jest dziś model aktywnej polityki społecznej, określanej też jako aktywizująca polityka społeczna czy po prostu jako polityka aktywizacji.30

Dążenie do zwiększania integracji i spójności społecznej głównie poprzez aktywizację społeczną i za-wodową pojawiło się jako ważny (a dziś nawet priorytetowy) cel w polityce społecznej w odpowiedzi na uwarunkowane globalnie procesy restrukturyzacji gospodarczej (deindustrializacja, delokalizacja, ros-nąca presja międzynarodowej konkurencji) oraz podejmowane przez środowiska neoliberalne od końca lat 70-ych ubiegłego stulecia skuteczne ataki na uniwersalistyczne systemy zabezpieczenia społecznego, funkcjonujące w różnych wariantach państwa opiekuńczego w latach 1945-1975 w większości kra-jów zachodnich (Esping-Andersen 2010). Pod hasłem walki z marnotrawstwem środków publicznych i wspierania indywidualnej odpowiedzialności za własne życie (bo – jak mawiała Margaret Thatcher – nie

29 Przyczyny tego są liczne i różnorodne, od przemian technologicznych począwszy, poprzez procesy deindustrializacji, na procesach glo-balizacji ekonomicznej skończywszy.

ma czegoś takiego jak społeczeństwo, są tylko jednostki) w wielu krajach podejmowano w ostatnim trzydziestoleciu rozmaite próby ograniczenia dostępu do nieodpłatnych usług społecznych, a to po-przez wprowadzanie dodatkowych kryteriów, nakładających na potencjalnych beneficjentów obowiązek potwierdzenia braku środków na pokrycie podstawowych potrzeb, a to poprzez uzależnienie udzielenia wsparcia od podjęcia przez beneficjentów wysiłków zmierzających do poprawy sytuacji – tutaj repertuar środków aktywizujących rozciąga się od łagodnego zachęcania w ramach pracy socjalnej poprzez różne formy kontraktów aż do otwartego przymusu. Wyrazem tych przemian jest odchodzenie od koncepcji welfare – polityki bezpieczeństwa socjalnego opartego na systemie świadczeń i usług społecznych gwarantowanych przez państwo – na rzecz koncepcji workfare (welfare to work), zrodzonej na gruncie amerykańskim31, wyrastającej z neoliberalnych założeń ideologicznych, a opartej na powiązaniu prawa do świadczeń z obowiązkiem uczestniczenia w programach aktywizacji zawodowej i integracji spo-łecznej. Nie oznaczało to odchodzenia od idei państwa opiekuńczego, lecz przesunięcie priorytetów i uznanie pracy za najważniejszą podstawę dobrobytu w miejsce uniwersalistycznych systemów świad-czeń społecznych. Upowszechnianie się koncepcji workfare kierowało jednocześnie politykę społeczną w stronę poszerzonej postaci polityki rynku pracy i zatrudnienia.

W polskiej literaturze najlepiej skonceptualizowaną charakterystykę aktywnej polityki społecznej przed-stawił Marek Rymsza, wskazując na najważniejsze jej elementy:

Î decentralizacja i rosnąca rola samorządów lokalnych

Î zasada subsydiarności państwa i rosnące znaczenie trzeciego sektora

Î upodmiotowienie wspólnot lokalnych, uznanie roli lokalnych więzi społecznych w budowaniu kapitału społecznego

Î uznanie konieczności ograniczania redystrybucyjnej funkcji programów socjalnych w imię rów-nowagi finansów publicznych

Î wzrost znaczenia dialogu obywatelskiego i rozwój demokracji deliberatywnej

Î edukacja jako inwestycja w kapitał społeczny i budowanie społeczeństwa opartego na wiedzy

Î ekonomia społeczna i rozwój wspieranego rynku pracy jako droga do aktywizacji zawodowej i społecznej

Î aktywizacja zawodowa jako najważniejsza droga do przeciwdziałania i ograniczania wykluczenia społecznego i ubóstwa

Î wolontariat jako forma preaktywizacji zawodowej

Î kierowanie działań aktywizujących do całych grup i społeczności lokalnych i idący za tym rozwój środowiskowej pracy socjalnej. (Rymsza 2013, s. 78-79)

Dla szeroko rozumianej sfery usług społecznych aktywna polityka społeczna oznacza także daleko idącą integrację działań prowadzonych w ramach różnych sektorów publicznych służb społecznych (zwłasz-cza pomocy społecznej i służb zatrudnienia), większą indywidualizację działań interwencyjnych oraz wzrost znaczenia instytucji trzeciego sektora jako realizatorów usług społecznych; wszystko to wiąże się z dążeniem do zwiększania konkurencji na rynku usług społecznych, która skutkuje polepszeniem ich efektywności i jakości. (Karwacki, Rymsza 2011)

Co bardzo istotne – jak podkreśla M. Rymsza – podejście aktywizujące przekracza tradycyjne i uwarunko-wane ideologicznie podziały na zwolenników i przeciwników welfare state. (Rymsza 2013) Rozwiązania aktywizujące wywodzą się z koncepcji neoliberalnych (zapoczątkowały je neoliberalne reformy socjalne w Wielkiej Brytanii pod rządami Margaret Thatcher), ale także z koncepcji decentralizacji oraz zasady subsydiarności.

Polityka społeczna państwa opiekuńczego prowadziła do dekomodyfikacji, czyli do uniezależnienia sytuacji materialnej obywateli od ich pozycji na rynku pracy. Nowoczesna, aktywna polityka społeczna dąży do tego, aby to praca ponownie stała się podstawą dobrobytu obywateli, co znalazło swój wyraz 31 Amerykańska wersja aktywizacji – welfare to work – workfare – to wsparcie warunkowe (praca za zasiłek).

w postulacie pełnego zatrudnienia. Mieści się w tym także idea wspieranego rynku pracy, a więc rynku dostępnego także dla osób i grup defaworyzowanych (niepełnosprawnych, zmarginalizowanych, do-tkniętych wszelkimi deficytami utrudniającymi samodzielne funkcjonowanie na otwartym rynku pracy). Różnice między polityką opiekuńczości a polityką aktywizacji dobrze oddają popularne metafory: ryby i wędki, sieci i trampoliny czy pomocy dla samopomocy (Rymsza 2013). „Wędką” w aktywnej polityce społecznej mogą stać się wszystkie działania, które przeciwdziałają wykluczeniu społecznemu i stwarzają warunki jak najszerszego uczestnictwa w różnych formach życia społecznego.

Nowoczesna, aktywna polityka społeczna dąży do tego, aby to praca ponownie stała się podstawą do-brobytu obywateli, co znalazło swój wyraz w postulacie pełnego zatrudnienia.

Podsumowując, klasyczna polityka społeczna miała chronić i zapewnić środki utrzymania w razie nie-zdolności do pracy i zarobkowania. Nowoczesna (aktywna) polityka społeczna ma zapewnić, że wszyscy będą zatrudnieni lub będą aktywni, a przy tym nikogo nie uznaje się za całkowicie niezdolnego do pracy i aktywności. Ponadto praca i aktywność przynoszą też wszystkim wystarczające do przeżycia dochody (ewentualnie uzupełniane przez świadczenia i dodatki aktywizacyjne). (Szarfenberg 2006, s.9) Typowy proces programu aktywizacyjnego można przedstawić w dużym uproszczeniu następująco. Osoby wymagające wsparcia stawia się najpierw przed wyborem kilku opcji aktywizacyjnych, z których jedną muszą wybrać, jeżeli w ogóle chcą otrzymać pomoc, a następnie premiuje się ich za dobre zacho-wania, karze za złe, wykorzystując do tego bodźce finansowe. (Szarfenberg 2007, s.404)

Diagram 7. Dostęp do świadczeń socjalnych w aktywnej polityce społecznej

Źródło: (Kowalczyk, 2013, s.42)

Opcje aktywizacyjne mogą dotyczyć różnych obszarów polityki społecznej, wśród których można wy-różnić cztery najważniejsze: rynek pracy, ekonomię społeczną, przeciwdziałanie bezrobociu i pomoc społeczną.

Łagodniejszą formą aktywnej polityki społecznej jest uznanie, że część pomocy należy się z tytułu ubóstwa i nie wymaga wykazania postawy aktywnej, natomiast reszta uzależniona jest od aktywno-ści, czyli dobrych i złych zachowań. O łagodności świadczy też liczba opcji, jakie daje się do wyboru (w tym opcje nie związane z formalnym zatrudnieniem), oraz możliwość wpływu na ich kształt ze strony zainteresowanych.

Klasyczna polityka społeczna miała chronić pracowników i zapewnić im środki utrzymania w razie niezdolności do pracy i zarobkowania. Aktywna polityka społeczna w tej perspektywie to system po-zytywnych i negatywnych bodźców adresowanych do uboższych warstw społeczeństwa, które mają

zniechęcać do życia ze świadczeń socjalnych i zachęcać do aktywności zawodowej i odzyskania samo-dzielności ekonomicznej. (Szarfenberg 2007, s.405)

Diagram 8. Zróżnicowanie procesu aktywizacyjnego

Źródło: (Kowalczyk, 2013, s.43)

W praktyce stosowane są różne formy aktywnej polityki społecznej: o małym stopniu łagodności i dużej dyrektywności oraz o dużym stopniu łagodności i bardziej podmiotowym traktowaniu osoby aktywizo-wanej. Jednak aby uruchamiać w jak największym stopniu motywację do zmian osoby aktywizowanej potrzebna jest zróżnicowana, otwarta na nią polityka społeczna.

Aktywna polityka społeczna jest to projekt wciąż w stanie in statu nascendi, wymagający jeszcze od-powiedzi na wiele pytań o kwestie zasadnicze: kogo należy aktywizować/reintegrować, czy może – kto powinien się aktywizować/reintegrować, czego aktywizacja ma dotyczyć, jaki jest jej pożądany kształt ostateczny, jakie działania aktywizujące mogą być najbardziej efektywne, ale też najbardziej pożądane, a jakie mogą okazać się nie wskazane, jakie i gdzie pojawiają się ograniczenia dla działań aktywizujących32. Warto bowiem zwrócić uwagę na to, że idea aktywizacji ma także pewne nie całkiem oczywiste aspekty. Postulat aktywizacji zawodowej poprzez działania dostosowane do indywidualnej sytuacji konkretnych osób lub grup w powiązaniu z obowiązkiem uczestniczenia w programach akty-wizujących jako warunkiem korzystania (w ogóle bądź w jakimś szczególnym zakresie) ze świadczeń socjalnych w pewnym sensie podważa zasadę solidarności społecznej, ponadto prowadzi do istotnego wzmacniania ukrytych funkcji pomocy społecznej, polegających na dyscyplinowaniu i kontrolowaniu klientów (Geisen 2005). Kryje się w nim również niebezpieczeństwo stygmatyzacji tych, którzy – jako słabsi – stają się beneficjentami różnorodnych programów aktywizacji i reintegracji społecznej i zawo-dowej (Rymsza 2008), a także obawa, że aktywizacja wykluczonych może przybrać formę adaptatywną – aktywnego przystosowania się do jak najlepszego wykorzystywania swojej sytuacji klienta syste-mów pomocowych (Piątek 2008). Dyskusyjna jest również kwestia wspieranego rynku pracy – na ile obecność na nim można uznać za sukces aktywizacji i integracji i czy w ogóle ten rodzaj zatrudnienia można już traktować jako wskaźnik „uaktywnienia” (szczególnie wtedy, gdy zatrudnienie to przybiera

32 Dyskusję o dylematach polityki aktywizacji i integracji znaleźć można m.in. w licznych publikacjach wydanych pod auspicjami Sekcji Pracy Socjalnej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, np. Piątek, Karwacki (red.) 2007; Karwacki, Kaszyński (red.) 2008; Wódz, Faliszek (red.) 2009; Wódz, Faliszek, Karwacki, Rymsza (red.) 2012

charakter trwały), czy jest to nadal forma wsparcia dająca w perspektywie możliwość ulokowania się na otwartym rynku pracy.

Trzeba jednak podkreślić, że w dyskusjach nad nowymi, aktywizującymi rozwiązaniami w polityce społecznej pojawiają się głosy wskazujące, że aktywizacja zawodowa nie jest rozwiązaniem dostępnym dla wszystkich, zawsze pozostanie jakaś grupa ludzi, których z przyczyn obiektywnych nie uda się usamodzielnić (w sposób trwały) poprzez powrót (wejście) na rynek pracy. Nie musi to jednak ozna-czać, że znajdą się oni poza zasięgiem działań aktywizujących w ogóle. Dzięki modyfikacji oczekiwań co do efektów polityki aktywizacji na mniej restryktywne, sukces na tym polu może być rozumiany także w sposób zaproponowany przez Kazimierza Frieske

„…jako wprzęgnięcie ludzi zmarginalizowanych w reguły i rytm jakiejś zorganizowanej ludzkiej aktywno-ści, i/lub zakorzenienie ich w jakiejś strukturze pośredniczącej między nimi i otwartym społeczeństwem”. (Frieske 2004, s. 35)

Wydaje się, że obecnie taki właśnie sposób definiowania tego, czym powinna być aktywizująca polityka społeczna, staje się coraz popularniejszy. Szczególnie wyraźnie widoczne to jest w obszarze pomocy społecznej, gdzie wachlarz dostępnych działań aktywizujących coraz bardziej się poszerza. Biorąc pod uwagę, że – jak wspomniano wyżej – współczesne ubóstwo jest problemem bardzo złożonym i wielowymiarowym, aktywizacja „do pracy” osób dotkniętych (bądź tylko zagrożonych) wykluczeniem społecznym, aby była możliwa i skuteczna w najszerszym zakresie, musi być wsparta przez działania integrujące i aktywizujące w wymiarze bardziej ogólnym, odnoszące się nie tylko do jednostki i ewentualnie jej rodziny, ale do całych grup społecznych lub nawet całych społecz-ności lokalnych. W tych przypadkach bowiem mamy do czynienia z sytuacją, w której aktywizacja zawodowa na otwartym rynku pracy w najlepszym razie znajduje się na samym końcu złożonego i na ogół długotrwałego ciągu oddziaływań, których celem jest przede wszystkim przywrócenie osobom i grupom motywacji „proaktywnościowej” i umiejętności partycypacji w różnych sferach życia społecznego. Stąd nieodłącznym elementem działań aktywizujących są działania integracyj-ne, odbudowujące więzi pomiędzy osobami i grupami zmarginalizowanymi a pozostałą częścią społeczeństwa, przywracające im zdolność pełnienia różnych (a w wielu przypadkach całkiem no-wych) ról społecznych i funkcjonowania w nowych, zróżnicowanych kontekstach społecznych. Bez kompleksowych programów obejmujących całe grupy i społeczności dotknięte wykluczeniem, działania skierowane do pojedynczych osób i ich rodzin obarczone są dużym prawdopodobień-stwem niepowodzenia.

Nieodłącznym elementem działań aktywizujących są działania integracyjne, odbudowujące więzi po-między osobami i grupami zmarginalizowanymi a pozostałą częścią społeczeństwa, przywracające im zdolność pełnienia różnych ról społecznych i funkcjonowania w nowych, zróżnicowanych kontekstach społecznych.

Podsumowanie

Aktywna polityka społeczna pojawiła się w odpowiedzi na najważniejsze słabości państwa opiekuń-czego i jego kryzys w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Rozbudowany system gwarancji bezpieczeństwa socjalnego, prowadząc do nasilania się zjawiska bierności i uzależnienia od pomocy państwa, okazał się nieskuteczny w przezwyciężaniu problemu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Rozwiązaniem tego dylematu stały się programy aktywizujące, z początku nastawione przede wszystkim na aktywizację zawodową, dziś zorientowane szerzej, także na aktywizację i (re) integrację społeczną, której ostatecznym celem ma być spójne społeczeństwo, stwarzające wszystkim swoim obywatelom warunki i możliwości partycypacji społecznej w różnorodnych wymiarach.

Pytania sprawdzające

1. Dlaczego aktywna polityka społeczna powstała jako reakcja na kryzys państwa opiekuńczego? 2. Czym charakteryzuje się aktywna polityka społeczna?

3. Co to znaczy, że aktywna polityka społeczna dąży do obniżenia poziomu dekomodyfikacji? 4. Jakie zagrożenia niesie ze sobą aktywna polityka społeczna?

5. Dlaczego w kontekście aktywnej polityki społecznej mówi się o renesansie środowiskowej pracy socjalnej?

Literatura zalecana