Praca ze społecznością lokalną w Polsce. Tradycje i współczesność (Kazimiera Wódz,

Początki pracy socjalnej w Polsce (rozumianej, jako działalność profesjonalna) w sposób oczywisty wią-żą się z postacią Heleny Radlińskiej (1879-1954). Wspominając początki aktywności naukowej autorki fundamentalnych prac z zakresu pedagogiki pracy kulturalno-oświatowej i społeczno-opiekuńczej A. Kamiński pisał między innymi: Jeśliby [...] Bezinteresowną aktywność społeczną w zakresie oświaty, kul-tury, opieki traktować, jako swoistą pedagogikę społeczną jeszcze nieobudowaną refleksją teoretyczną, ale gorliwie przeżywaną w podejmowanych i realizowanych zadaniach, to należałoby powiedzieć, że Helena Radlińska kształtowała swą osobowość oraz realizowała pierwsze dziesięć lat swej aktywności społeczno--wychowawczej, jako uczestniczka wielkiego frontu podobnych poczynań swych rówieśników i ludzi ze swojej generacji. Tyle, że jako pierwsza spośród tej falangi działaczy pokusiła się o uzbrojenie owej aktywności w re-fleksję teoretyczną, wspartą badaniami naukowymi (Kamiński 1980, s. 20-21).

Dokonania Heleny Radlińskiej, jako działającej na wielu polach działaczki niepodległościowej, organiza-torki i propagaorganiza-torki oświaty ludowej, wybitnej uczonej, twórczyni polskiej pedagogiki społecznej last but not least – współzałożycielki Studium Pracy Społeczno – Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej (1925), pierwszej na ziemiach polskich szkoły przygotowującej profesjonalne kadry dla oświaty (pozaszkolnej) i – tworzonych od podstaw służb społecznych są szeroko znane – nie ma, więc potrzeby ich przywoły-wać w tym miejscu (Lepalczyk 2001). Bez wątpienia jednak poglądy Radlińskiej na istotę pracy socjalnej, podkreślanie jej związku z wychowaniem i kulturą, a przede wszystkim – rozumienie służby społecznej, jako „wydobywanie sił z jednostki i wydobywanie sił z gromad ludzkich” czynią z niej prekursorkę metody organizowania środowiska w pedagogice społecznej (Lepalczyk 2001, s. 109).

Po drugiej wojnie światowej, z przyczyn doktrynalno-ustrojowych, problematyka pracy socjalnej, a tym bardziej praca ze społecznością lokalną nie znalazła w Polsce uznania porównywalnego do sytuacji w krajach zachodnich.

Nowy etap rozwoju pomocy społecznej po przełomie 1989 roku wiąże się z reformami ustrojowymi, w tym przede wszystkim decentralizacją władzy, urzeczywistnioną w Ustawie o Samorządzie Gminnym z 1990 roku (Dz. U. 1990, Nr 16, poz. 95), a następnie powiatowym (Dz. U. 1998, Nr 91, poz. 578) i wo-jewódzkim (Dz. U. 1998, nr 91, poz. 576). Normatywne ramy publicznej pomocy społecznej w III RP stworzyła uchwalona przez Sejm RP Ustawa o Pomocy Społecznej z dnia 29 listopada 1990 roku Dz. U. nr z 1993 r. nr 13, poz. 60 z późniejszymi zmianami), która określiła podstawowe zasady i obowiązki administracji rządowej i samorządowej w tym zakresie. O znaczeniu tego aktu prawnego dla rozwoju służb społecznych w Polsce demokratycznej nie trzeba nikogo przekonywać. Dość powiedzieć, że dzięki regulacjom ustawowym pomoc społeczna zyskała na znaczeniu, jako ważna dziedzina polityki społecz-nej państwa, a praca socjalna włączona została oficjalnie do repertuaru obowiązkowych form pomocy realizowanych przez gminy.

Śledząc ewolucję systemu pomocy społecznej w Polsce w pierwszym okresie transformacji nie sposób pominąć roli środowisk pozarządowych w budowaniu klimatu wokół pomocy społecznej. Wśród wielu inicjatyw istotnych dla zmiany sposobu myślenia o roli państwa w obszarze polityki społecznej w pierw-szym okresie transformacji należałoby wymienić liczne programy pilotażowe, badania i ekspertyzy doty-czące rozwoju aktywności obywatelskiej i demokracji na poziomie lokalnym (realizowane między innymi przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej) aktywności lokalnej (m.in. Fundacja BORIS), wspierania partycypacji publicznej (m.in. Fundacja Inicjatyw Społeczno – Ekonomicznych), współpracy III sektora i sektora publicznego (m.in. Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT), budowy Funduszy Lokalnych (Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce), projekty Fundacji BORIS (zwłaszcza uruchomiony w 1997 program szkoleniowy „Centrum Aktywności Lokalnej”), a także – od roku 1995- prace badawcze i ekspertyzy dotyczące szeroko rozumianej polityki społecznej Instytutu Spraw Publicznych (Skrzypiec, 8 Szerzej patrz: K. Wódz, 1996,1998, 2013)

2002), (Frączak, 2004), (Gliński, 2004, 2006), (Leś, Nałęcz, 2002), Wygnański, 2002, Rymsza red. 2004,2007, Schimanek 2007, 2008 i inni) oraz (Grewiński 2009).

Poczynając od 1990 roku samorządy lokalne (a także ich potencjalni partnerzy społeczni) uzyskały dostęp do szerokiego strumienia środków w ramach funduszy PHARE. Zrealizowane w ramach PHARE programy otwarły drogę do wykorzystania w Polsce europejskich doświadczeń w dziedzinie rozwoju demokracji lokalnej, dialogu społecznego, tworzenia lokalnych strategii zatrudnienia, wspierania przedsiębiorczości, partnerstwa lokalnego (Zybała, 2007).

Kolejny etap reformowania systemu pomocy społecznej w Polsce przypada na lata 1998/1999 i wiąże z wprowadzeniem dwóch nowych szczebli samorządu terytorialnego – powiatu (Dz. U. Nr 1998, Nr. 91,poz.578) oraz samorządowego województwa.(Dz. U. 1998, Nr. 91,poz.576). Zamierzona jako kolejny krok na drodze do decentralizacji państwa reforma, choć krytykowana między innymi z powodu braku finansowego zabezpieczenia dla nowych zadań przypisanych samorządom powiatowym, (Hrynkiewicz, 2001) pociągnęła za sobą istotne zmiany organizacyjne systemu pomocy społecznej. Najważniejsze zmiany dotyczyły wzmocnienia roli samorządu terytorialnego na wszystkich szczeblach, poczynając od gminy, przez powiat, po szczebel wojewódzki. Szczegółowe zadania poszczególnych jednostek pomocy społecznej po reformie samorządowej uregulowane zostały w obowiązującej do dzisiaj, (choć wielokrotnie nowelizowanej!) Ustawie z dnia 12 marca 2004 (Dz.U, 2004, Nr 64 poz. 593 wraz z później-szymi zmianami).

Przełomowe znacznie wprowadzonych w latach 1999- 2004 regulacji ustawowych, do których, poza wymienionymi wyżej, należałoby dodać Ustawę o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. 2003, Nr 122,poz. 1143) oraz Ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, (Dz. U. 2004, Nr 99, poz. 1001), dla instytucjonalizacji pomocy społecznej jest bezsporne. Wyłaniający się z tych regulacji model pomocy społecznej ze zdecentralizowanym sektorem publicznym, otwartym na szeroką, partnerską, współpracę z sektorem pozarządowym, ochotniczym, z naciskiem na działania aktywizujące klientów i społeczności lokalne, znaczącą rolą gospodarki społecznej, i inwestycji w kapitał ludzki w programach aktywizacji zawodowej i reintegracji społecznej – sytuuje się w obszarze pluralistycznej polityki społecznej, do-puszczającej różnorodność podmiotów i form świadczenia usług społecznych (Johnson, 1999.s. 29, tu za Rymsza 2003, s. 29-30, także Grewiński, Kamiński, 2007. S. 56-57). Pozycję III sektora jako partnera władzy publicznej umocniła uchwalona w 2003 roku Ustawa o działalności pożytku publicznego i wo-lontariacie (Dz.U. 2003, Nr 96,poz. 873), nakładając na administrację publiczną obowiązek współpracy z organizacjami i odpłatnego zlecania im zadań publicznych, umocniła ich pozycję, jako partnerów administracji samorządowej, ale także stworzyła zagrożenia nadmiernego uzależnienia tych organizacji od środków publicznych, tym większego im bardziej kurczyły się możliwości pozyskiwania grantów ze źródeł zewnętrznych (Frączak, 2004.S. 246).

Opisane wyżej zmiany prawne wprowadzone tuż przed akcesją do struktur UE – pozwalały mieć nadzieję na przełamanie dominującego w pomocy społecznej modelu działania opiekuńczego „sprowadzającego się do działań osłonowych, adresowanych do „przegranych” transformacji (Rymsza, 2002) i rozpoczęcie budowy nowego modelu aktywnej polityki społecznej, (Rymsza, 2003).

Równolegle do zmian ustawowych dokonywał się powolny, ale stopniowy proces zmian sposobu my-ślenia o pracy środowiskowej (różnie zresztą rozumianej) wśród samych pracowników socjalnych (i ich pracodawców) – dowodem na to jest włączenie się wielu ośrodków pomocy społecznej w program budowy sieci Centrów Aktywności Lokalnej- zainicjowany w 1997 roku przez Stowarzyszenie BORIS a od 2000 – realizowany przez Stowarzyszenie CAL. Promowany z pewną przesadą jako oryginalna „me-toda animacji środowiska lokalnego” model CAL spotkał się z życzliwym przyjęciem zwłaszcza w tych ośrodkach(i środowiskach), w których brakowało wykwalifikowanej kadry pracowników socjalnych, dla których CAL stanowił powtórkę z przyswojonej – lepiej czy gorzej – w trakcie studiów·- metodyki pracy ze społecznością. Dla innych – a tych była i jest ciągle spora grupa (por ostatnie badania ISP, zwłaszcza (Rymsza, 2012), (Dudkiewicz. 2011) – „Metoda” CAL była czymś nowym (Bąbska, Popłońska- Kowalska, 2012).

Elementy metody środowiskowej można odnaleźć również w projekcie Mantra COP, realizowanym w Gdańsku, Poznaniu i Wrześni, od początków lat dziewięćdziesiątych XX do początków XXI wieku, w ramach polsko holenderskiej współpracy. Nie został on jednak szerzej spopularyzowany.9

Innym ważnym przykładem zastosowania metody środowiskowej jest projekt „W stronę polskiego mo-delu gospodarki społecznej – budujemy Nowy Lisków” zrealizowany w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Instytucie Spraw Publicznych, w latach 2004-2008 W projekcie wykorzystano animację lokalną w działaniach na rzecz rozwoju ekonomii społecznej.10 Można wskazać trzy szczególne cechy modelu animacji lokalnej wypracowanego w tym projekcie (Kaźmierczak, 2008, s.230-232):

Î Cel: Wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej (ekonomii społecznej) poprzez powiąza-nie animacji lokalnej z tworzepowiąza-niem przedsiębiorstw społecznych;

Î Adresat: Animację kieruje się do społeczności najbardziej potrzebujących zmiany, które jedno-cześnie same nie są w stanie jej uruchomić, nie mają dość siły, by bez pomocy z zewnątrz wejść na ścieżkę rozwoju.

Î Sposób działania: Zewnętrzna inspiracja poprzez działania animatora społeczności lokalnej11, która uruchamia własne zasoby społeczności. Zakorzenianie, tj. osadzanie w lokalnych sieciach, przed-siębiorstwa społecznego (Kaźmierczak, 2007, s.36).12

Zainteresowanie pracą w środowisku lokalnym znacznie wzrosło po 2008 roku dzięki projektom syste-mowym realizowanym przez ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie w ra-mach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, w których jednym ze stosowa-nych narzędzi mógł być program aktywności lokalnej (PAL), który wykorzystywał w pewnym stopniu metodę organizowania społeczności lokalnej. Programy aktywności lokalnej opierają się w części na do-świadczeniach Stowarzyszenia CAL13.(Kowalczyk B., 2009, s.265-278) Dla wielu pracowników socjalnych możliwość zaangażowania się w PAL była swoistą lekcją innej, odległej od biurokratycznej wersji, pracy socjalnej. Jednak w większości przypadków programy aktywności lokalnej nie wychodzą poza orga-nizowanie różnego rodzaju wydarzeń, jak festyny, pikniki, czasem tylko inicjowane są przedsięwzięcia włączające ludzi w działania na rzecz swojego otoczenia, te ostatnie jednak o charakterze incydental-nym (np. poprzez akcję sadzenia drzew, czy sprzątania), bez prowadzenia kompleksowych i planowych działań (Bąbska, Popłońska-Kowalska, 2012, s.47). Jak wynika z badań przeprowadzonych przez zespół pracowników Uniwersytetu Śląskiego po kierunkiem prof. Kazimiery Wódz oddziaływania środowiskowe programów są dosyć skromne, ograniczające się przede wszystkim do klientów pomocy społecznej i ich najbliższych, w ograniczonym zakresie korzystające ze wsparcia w postaci wolontariatu, czy też organizacji III sektora – działających w środowisku lokalnym. Wyjątkiem jest tu katowicki Nikiszowiec, w którym program aktywności lokalnej zyskał poważne wsparcie ze strony silnych lokalnych liderów i oddolnych inicjatyw (Wódz i in. 2010, s.56) oraz, w odniesieniu do małej społeczności lokalnej, pro-gram w kolonii Bagno, również w Katowicach.14 W tabeli zilustrowano powyższe tezy na przykładzie programów aktywności lokalnej na Śląsku.15

9 Więcej o tym projekcie (Blok, Czekanowski, 2001) i (Blok 2002), przykładami konkretnych działań w środowisku mogą być projekty: Działając

razem – osiągamy więcej. Młodzież dla społeczności Wrześni, społeczność dla młodzieży Wrześni, czy Mantra COP na Głównej w Poznaniu. 10 Więcej na temat związków pomiędzy praca socjalną tym metodą środowiskową a ekonomią społeczną w (Kowalczyk B., 2013) 11 Więcej o pracy animatora w projekcie w (Kaźmierczak 2008 s. 233-238) oraz w (Czerkawska, i.in. 2008)

12 Więcej na ten temat w rozdziale 2.4

13 Jak informuje Paweł Jordan, „Ważnym dokumentem, które Stowarzyszenie CAL konsultowało i w którym ma swój wkład merytoryczny, jest krajowy program „Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2006-2008. Dokument ten jest bliski programowo filozofii Stowarzyszenia CAL w swoim odniesieniu do aktywizacji i integracji mieszkańców i społeczności” [Jordan P. 2007 s.67]. O Projekcie CAL jako „ważnym narzędziu na rzecz integracji lokalnej wspierającym aktywizację społeczną” czytamy również Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki 2007-2013, (Program Operacyjny, 2007, s. 52), patrz (Kowalczyk B.2009 s.265-278)

14 Zarówno w Nikiszowcu jak i w kolonii Bagno działali doświadczeni pracownicy socjalni, pracujący metodą organizowania społeczności lokalnej od kilkunastu lat.

15 Więcej na temat programów aktywności lokalnej realizowanych na Śląsku w (Wódz i in. 2010, s. s.29-60), informacje na temat programów aktywności lokalnej realizowanych w innych regionach w (Kowalczyk J., 2012) oraz (Łuszczyńska 2012)

Tabela 5. Cechy charakterystyczne programów aktywności lokalnej realizowanych w śląskich miastach

Programy Główni adresaci Cechy charakterystyczne

Programy aktywności lokalnej w dzielnicach Bytomia

Klienci pomocy społecznej, w mniejszym stopniu cała społeczność

Praca z pojedynczymi osobami, konieczne sukcesywne rozszerzanie działań, aby angażować wszystkich mieszkańców

Program aktywności lokalnej na Osiedlu Kaufhaus w Rudzie Śląskiej

Klienci pomocy społecznej Dość mocno rozwinięte wsparcie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w niewielkim stopniu udało się włączyć pozostałych mieszkańców

Programy aktywności lokalnej Szopienice – Kolonia Bagno w Katowicach

Społeczność lokalna kliku bloków socjalnych

Wspierana przez pracowników socjalnych aktywność mieszkańców w postaci zaangażowania całych rodzin, wzajemne oddziaływania sąsiedzkie, ciągłość działań

Programy aktywności lokalnej w dzielnicy Nikiszowiec w Katowicach

Społeczność lokalna dzielnicy Kluczowa rola liderów lokalnych, działania przeprowadzane w sposób długofalowy, wzmacnianie lokalnych organizacji pozarządowych, mieszkańcy Nikiszowca zasłużyli sobie na miano najaktywniejszej społeczności lokalnej Katowic Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Wódz, 2010, s.36-56)

Ostatnim akcentem w rozwoju metody organizowania społeczności lokalnej je opracowanie Ramowego modelu środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej, wypracowanym w ramach projektu systemowego 1.18 (POKL) „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji spo-łecznej”, w którym organizowanie społeczności lokalnej traktuje się, jako długofalowy proces upodmio-towienia ludzi, jako członków konkretnej wspólnoty terytorialnej, tworzenia sieci współpracy i lokalnych struktur, które stale będą wspierać rozwój lokalny, umożliwiając społeczności rozwiązywanie swoich problemów, wzmacniając potencjał zarówno grup, jak i całej społeczności i współtworząc środowisko zmiany ukierunkowanej na polepszenie, jakości życia. (Kaźmierczak i in, 2013, s.10,11). W przygotowy-wanej nowelizacji ustawy o pomocy społecznej, w oparciu o wypracowany model, wprowadza się nową specjalizację zawodową pracownika socjalnego – animator społeczności lokalnej16. Więcej na ten temat patrz Blok rozszerzający 2 Ramowy model środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej – projekt zmian w pomocy społecznej.

Podsumowanie

Organizowanie społeczności lokalnej w Polsce nie było do tej pory przedmiotem większego zaintere-sowania w obszarze aktywnej polityki społecznej, w szczególności pomocy społecznej. Jednak od lat 90-tych ubiegłego wieku postawało wiele inicjatyw, których celem było propagowanie tej metody i mniej lub bardziej udane próby jej wdrażania. W ostatnich latach sytuacja zaczęła się zmieniać. Taką możliwość stworzyła nowa aktywna polityka społeczna, realizowana głównie w ramach programów unijnych. Historię rozwoju metody organizowania społeczności lokalnej w Polsce przedstawia po-niższa tabela.

16 Patrz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Projekt założeń do ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw, Warszawa marzec 2014, http://www.mpips.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnych/projekty-ustaw/pomoc-spoleczna/zalozenia-do-zmiany--ustawy-o-pomocy-spolecznej, s. 31

Tabela 6. Rozwój metody organizowania społeczności lokalnej w Polsce

LATA KIERUNKI ROZWOJU

Od 1990 Kształcenie w zakresie pracy ze społecznością lokalną oraz prowadzenie badania w tym zakresie przez niektóre ośrodki akademickie

Od 1994 do 2002 Popularyzacja metody, wdrażanie metody w kilku miastach Polski w ramach polsko-holenderskiego projektu Mantra COP

Od 1997 Budowa sieci Centrów Aktywności Lokalnej realizowania przez Stowarzyszenie CAL

Od 2004 do 2008 Projekt „W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej – budujemy Nowy Lisków” w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL w Instytucie Spraw Publicznych

Od 2008 do 2014 Programy Aktywności Lokalnej ramach projektów systemowych Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowanych przez ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie

Od 2009 do 2014 Opracowanie Ramowego modelu środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej, wypracowanym w ramach projektu systemowego 1.18 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Źródło: Opracowanie własne

Perspektywy rozwoju metody organizowania społecznej lokalnej w Polsce – oraz analizę SWOT silnych i słabych stron oraz możliwości i zagrożeń dla tej metody przedstawiono w rozdziale 7

Blok rozszerzający 2. Ramowy model środowiskowej pracy

socjalnej/organizowania społeczności lokalnej – projekt zmian

w pomocy społecznej (Barbara Kowalczyk, Kazimiera Wódz)

W Ramowym modelem środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej, wypracowa-nym w ramach projektu unijnego „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji spo-łecznej”, organizowanie społeczności lokalnej traktuje się jako długofalowy proces upodmiotowienia ludzi jako członków konkretnej wspólnoty terytorialnej, tworzenia sieci współpracy i lokalnych struktur, które stale będą wspierać rozwój lokalny, umożliwiając społeczności rozwiazywanie swoich problemów, wzmacniając potencjał zarówno grup, jak i całej społeczności i współtworząc środowisko zmiany ukie-runkowanej na polepszenie jakości życia. Uruchamianie i podtrzymanie tego procesu stanowią misję organizatora społeczności lokalnej, ogniskującą się wokół trzech podstawowych zadań:

Î mobilizowanie/aktywizowanie członków społeczności lokalnej i łączenie ich w sprawnie działające grupy zadaniowe

Î budowanie/rozbudowywanie sieci społecznych, formalnych i nieformalnych, wewnątrz społecz-ności i wykraczającej poza jej granice

Î włączanie członków społeczności lokalnej w procesy podejmowania i wdrażania decyzji dotyczą-cych ich i społeczności, w szczególności odnoszące się do rozwoju usług publicznych odpowied-nich do zmieniających się potrzeb społecznych. (Kaźmierczak i in, 2013, s.10,11)

Te trzy zadania stanowią podstawę wyodrębnienia trzech podstawowych ról społeczno-zawodowych, które organizator społeczności lokalnej powinien w sobie łączyć: animatora lokalnego, organizatora sieci społecznych oraz lokalnego polityka społecznego (Bąbska i in., 2014, s.22):

Î animator lokalny – mobilizuje ludzi do działania bez przejmowania przywództwa, wspiera

two-rzenie inicjatyw społecznych i grup obywatelskich oraz rozwój wolontariatu;

Î organizator sieci społecznych (networker) – tworzy sieci współpracy, buduje partnerstwa lokalne,

Î lokalny polityk społeczny – planista, aktywny uczestnik procesu tworzenia i wdrażania lokalnej

polityki społecznej, obejmującej lokalne strategie rozwiązywania problemów społecznych i progra-my aktywizacji; uczestniczy też w przygotowaniu i wdrażaniu kampanii społecznych.

Odnosząc te trzy role to klasycznej typologii metod Rothmana (zmodyfikowanej przez niego w 2007, Rothman 2007, s.14) można w pewnym stopniu wpisać je w dwa obszary: planowania społecznego (przede wszystkim jako lokalny polityk społeczny) i rozwoju potencjału społeczności lokalnej (przede wszystkim jako animator lokalny i organizator sieci społecznych. Nieobecny jest w zasadzie, poza nie-wielkim zasięgiem lokalnym (np. lokalne kampanie społeczne, lokalny rozwój usług), obszar rzecznictwa społecznego.

Diagram 1. Główne obszary działania i role organizatora społeczności lokalnej w Ramowym modelu środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej

Źródło: Opracowanie własne

W przygotowywanej nowelizacji ustawy o pomocy społecznej wykorzystano wypracowany model w części wprowadzając jedynie nową specjalizację zawodową pracownika socjalnego – animator spo-łeczności lokalnej17, a tym samym ograniczając znacznie możliwości efektywnego działania w społeczno-ści lokalnej, co jest możliwe tylko wtedy gdy organizator społecznospołeczno-ści lokalnej elastycznie dostosowuje różne role do wymogów sytuacji. Oznacza to zatem kontynuowanie doświadczeń wypracowanych w podejściu CAL i w programach aktywności lokalnej realizowanych ramach projektów unijnych. W Ramowym modelem środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej organizowanie społeczności lokalnej traktuje się jako długofalowy proces upodmiotowienia członków społeczności lokalnej, tworzenia sieci współpracy i lokalnych struktur, które stale będą wspierać rozwój lokalny, umoż-liwiając społeczności rozwiazywanie swoich problemów, wzmacniając potencjał zarówno grup, jak i całej społeczności. Przewiduje się trzy najważniejsze role organizatora społeczności lokalnej: animatora lokalnego, organizatora sieci społecznych, lokalnego polityka.

17 Patrz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Projekt założeń do ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw, Warszawa marzec 2014, http://www.mpips.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnych/projekty-ustaw/pomoc-spoleczna/zalozenia-do-zmiany--ustawy-o-pomocy-spolecznej, s. 31

Pytania kontrolne

1. Jakie są polskie tradycje metody organizowania społeczności?

2. Które z programów polityki społecznej realizowanych w Polsce po 1989 roku w Polsce miały szczególne znaczenie dla rozwoju metody środowiskowej w pomocy społecznej i poza pomocą społeczną

3. Jakie organizacje pozarządowe uczestniczą w promowaniu metody organizowania środowiska lokalnego w Polsce? 4. Scharakteryzuj trzy podstawowe role organizator społeczności lokalnej w Ramowym modelem środowiskowej pracy socjalnej/

organizowania społeczności lokalnej.

Literatura zalecana:

1. Bąbska B., Dutkiewicz M., Jordan P., Kaźmierczak T., Kozdrowicz E., Mendel M., Popłońska-Kowalska Rymsza M., Skrzypczak B., Ramowy Model Środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej, http://www.cal.org.pl/wp-content/ uploads/2012/02/Ramowy_model_OSL.pdf, odczyt 08.06.2014

2. Kaźmierczak T., Bąbska B., Popłońska-Kowalska M., Rymsza M., 2013, Środowiskowe role zawodowe pracownika socjalnego, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych i Centrum Aktywności lokalnej

3. Rymsza M. (red), 2014.; Praca środowiskowe w Polsce- tradycja i teraźniejszość. Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych 4. Wódz K., Faliszek K., Kowalczyk B., Leśniak- Berek E., Mandrysz 2010.: Programy Aktywności Lokalnej jako instrument aktywizacji

środowiska lokalnego – wstępna próba oceny, „Przegląd Socjologiczny”, t. LIX/4, Łódzkie Towarzystwo Socjologiczne

5. Wódz K. 2013 Instytucjonalne bariery rozwoju środowiskowej metody pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej

w Polsce. Ekspertyza przygotowana dla Instytutu Spraw Publicznych w ramach projektu systemowego 1.18: „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, ISP, Warszawa

6. Pilch T., Lepalczyk I., (red.) 1993 Pedagogika społeczna, Wydawnictwo Żak 7. Theiss W., 2001 Mała Ojczyzna: kultura- edukacja-rozwój lokalny. Wydawnictwo Żak