ANALIZA EPIDEMIOLOGICZNA CZYNNIKÓW RYZYKA ZAKAŻENIA WIRUSEM ZACHODNIEGO NILU

3.3.1. Ankieta epidemiologiczna dla pacjentów podróżujących za granicę

Szczegółowy wywiad epidemiologiczny przeprowadzano u każdej osoby zakwalifikowanej do grupy badanej w oparciu o samodzielnie opracowany po raz pierwszy kwestionariusz pytań dla pacjentów podróżujących za granicę (załącznik nr 1). Zawarte w ankiecie epidemiologicznej pytania dotyczyły próby określenia głównych czynników ryzyka zakażenia wirusem Zachodniego Nilu oraz stopnia ekspozycji na ukłucia komarów podczas zagranicznych wyjazdów do krajów strefy tropikalnej lub śródziemnomorskiej. Zebrane na jej podstawie informacje uwzględniały kierunek podróży, czas wyjazdu (pora roku) oraz długość i miejsce pobytu (obszary wiejskie, miasteczka, aglomeracje miejskie, dzielnice biedoty).

Pytania epidemiologiczne dotyczyły także środowiska geograficzno – przyrodniczego, w którym przebywał pacjent (dżungla tropikalna, sawanna, busz, pustynie lub półpustynie,

wybrzeże lub plaża, ocean lub morze, góry, rzeka, pastwiska lub łąki, tereny podmokłe lub bagniste, jezioro lub staw, wodospad lub strumień górski). Każdy z pacjentów określał

jednocześnie cel wyjazdu zagranicznego (rekreacyjno – wypoczynkowy, służbowy, dyplomatyczny, misyjny lub humanitarny, zawody sportowe lub obóz treningowy, służba wojskowa, edukacyjny lub szkoleniowy, naukowo – badawczy, medyczny, odwiedziny krewnych i/lub znajomych, pielgrzymka do miejsc kultu religijnego) oraz jego charakter (wyjazd indywidualny, wycieczka z biurem podróży, wycieczka objazdowa, pobyt stacjonarny, wczasy i zwiedzanie). Ankieta epidemiologiczna obejmowała także pytania dotyczące warunków socjoekonomicznych pobytu (ekskluzywny hotel z klimatyzacją, hotel bez

klimatyzacji, dom wczasowy, pensjonat, pokój gościnny, gospodarstwo agroturystyczne lub farma, pole namiotowe, kemping, obozowisko w dżungli, tropikalny bungalow, szałas,

hamak) (Ryc. 9) oraz środków transportu (samolot, statek, prom lub jacht, samochód, pociąg, autostop, rower). Dla osób wyjeżdżających w celach zawodowych konieczne było określenie

rodzaju wykonywanej pracy (poszukiwanie złóż surowców naturalnych, transport lub komunikacja, obserwacje przyrodnicze, praca na platformie wiertniczej, wykopaliska

archeologiczne, badania etnograficzne, wyprawa podróżnicza lub globtroterska, praca misyjna lub duszpasterska, budowa studni, ćwiczenia wojskowe lub bojowe, praca w gospodarstwie wiejskim lub na farmie, usługi hotelarsko - gastronomiczne, obsługa ruchu turystycznego, prace

55

dziennikarskie lub fotoreporterskie, udział w wyścigach lub rajdach sportowych, prace inżynieryjno – budowlane w terenie, praca w porze nocnej, praca wielozmianowa).

Ryc. 9. Obozowisko nad brzegiem Orinoko w dżungli wenezuelskiej istotnym ryzykiem zwiększonej ekspozycji na ukłucia komarów. Kolekcja własna.

Kolejna grupa pytań zawartych w ankiecie epidemiologicznej dla osób wyjeżdżających za granicę dotyczyła rodzaju aktywności rekreacyjnej i sportowej mogącej mieć wpływ na zwiększone narażenie na ukłucia komarów. Rodzaj uprawianego podczas podróży sportu,

który mógł nieść za sobą ryzyko zakażenia wirusem Zachodniego Nilu to przede wszystkim tramping, trekking, uprawianie turystyki górskiej, nurkowanie lub snorklowanie, obóz przetrwania, żeglarstwo lub kajakarstwo, kolarstwo, rafting lub windsurfing. Kolejną grupę czynników ryzyka mógł stanowić rodzaj posiadanego hobby, np. myślistwo, wędkowanie,

eksploracja jaskiń, podglądanie dzikich zwierząt w ich środowisku naturalnym lub fotografowanie przyrody (Ryc. 10A). Do czynników ryzyka zaliczono także rodzaj

aktywności rekreacyjnej wykonywanej podczas podróży, np. safari w parku narodowym lub rezerwacie przyrody, wycieczki do rezerwatów dzikich ptaków (Ryc. 10B), wizyta na

farmie lub w gospodarstwie rolnym, pobyt na stepie, łące lub pastwisku, wyprawa do dżungli, wycieczki i spacery po zachodzie słońca, odwiedzanie lokalnych społeczności. Zwiększone

56

ryzyko zakażenia wirusem Zachodniego Nilu mógł powodować również kontakt ze zwierzętami podczas podróży – jazda konna, na wielbłądzie, mule, ośle lub słoniu,

odwiedzanie targowisk z żywymi zwierzętami czy też wizyta w ogrodzie zoologicznym, pokazy zwierząt oraz miejsce nocowania (nocleg w lesie lub dżungli, nocowanie nad jeziorem, rzeką, wodospadem, spanie pod gołym niebem).

Pytania zawarte w ankiecie epidemiologicznej precyzowały jednocześnie rodzaj mechanicznej ochrony przed ukłuciami komarów stosowanej przez osoby podróżujące (moskitiera do spania, siatki w drzwiach i oknach, zasłony przed owadami, środki odstraszające owady na skórę, spirale owadobójcze, płyny i aerozole owadobójcze, kadzidełka, urządzenia emitujące ultradźwięki, właściwy ubiór po zachodzie słońca, stosowanie klimatyzacji przy zamkniętych oknach). Pacjenci precyzowali jednocześnie częstotliwość ukłuć komarów obserwowaną u siebie podczas podróży zagranicznej (brak, sporadycznie, dość często, często, bardzo często).

3.3.2. Ankieta epidemiologiczna dla pacjentów niewyjeżdżających za granicę

Kwestionariusz pytań epidemiologicznych przygotowanych dla pacjentów niewyjeżdżających za granicę przeprowadzano u każdej osoby zakwalifikowanej do grupy kontrolnej (załącznik nr 2). Dane zebrane na tej podstawie dotyczyły miejsca zamieszkania pacjentów (wieś, miasteczko poniżej 30 tys. mieszkańców, miasto 30-100 tys. mieszkańców, duże miasto 100-500 tys. mieszkańców, przedmieścia dużych miast, aglomeracja miejska powyżej 500 tys. mieszkańców) oraz warunków mieszkaniowych (blok mieszkalny, dom jednorodzinny, dom szeregowy, kamienica). Każdorazowo notowano także częstotliwość ukłuć komarów w pobliżu miejsca zamieszkania obserwowaną przez pacjentów. Kolejna grupa pytań

precyzowała narażenie zawodowe na ukłucia komarów lub kontakt z dzikimi ptakami (Ryc. 11), a do grupy osób szczególnie predysponowanych na zakażenie zaliczono rolników,

leśników, drwali, hodowców zwierząt, weterynarzy, ornitologów, ogrodników, geodetów, agrotechników, architektów i budowniczych, hodowców ryb, sportowców, pracowników tartaków, wychowawców szkolnych, organizatorów usług turystycznych oraz pracowników ogrodów zoologicznych i botanicznych. Pacjenci wykonujący zawód o zwiększonym ryzyku

podatności na ukłucia komarów proszeni byli o oszacowanie, jak często obserwowali je w środowisku pracy. Hodowcy zwierząt precyzowali gatunki, jakich dotyczy hodowla (np.

57

Ryc. 10. Wodno-błotne ptaki egzotyczne będące naturalnym rezerwuarem wirusa Zachodniego Nilu w krajach strefy międzyzwrotnikowej. A. Marabut afrykański (Leptoptilos crumeniferus) w wiosce rybackiej nad Jeziorem Wiktorii w Ugandzie. B. Kolonia flamingów różowych (Phoenicopterus

roseus) nad Jeziorem Nakuru Kenii. Kolekcja własna. A

B

58

Kolejną grupą czynników potencjalnie zwiększających ekspozycję na ukłucia komarów lub kontakt z dzikimi ptakami były zamiłowania i hobby, takie jak myślistwo i łowiectwo,

wędkarstwo, jeździectwo, piesze wędrówki, turystyka górska, kolarstwo, wspinaczka skałkowa, zbieranie grzybów i jagód oraz uprawa kwiatów i warzyw. Również rodzaj aktywności fizycznej mógł mieć związek z większym narażeniem na ukłucia komarów (jogging w parku lub lesie, nordic walking, gra w golfa, jazda na rowerze, hulajnodze, rolkach,

deskorolce lub quadzie, gra w piłkę, tenis ziemny, żeglarstwo lub kajakarstwo, pływanie w otwartych zbiornikach wodnych, czy spacer z psem).

Ryc. 11. Bocian biały (Ciconia ciconia) – potencjalny główny rezerwuar i żywiciel wirusa Zachodniego Nilu w Polsce. Kolekcja własna.

Podczas przeprowadzania ankiety epidemiologicznej z pacjentami grupy kontrolnej precyzowano także czynniki związane ze stylem życia, które również mogą mieć wpływ na częstotliwość ukłuć komarów lub możliwość kontaktu z dzikimi ptakami. Pytania te dotyczyły posiadania pola uprawnego, ogródka przydomowego, sadu owocowego, działki rekreacyjnej, czy dokarmiania dzikich ptaków. Wycieczki do lasu, parku lub rezerwatu przyrody, na łąkę, pastwisko, torfowisko czy nad jezioro lub rzekę również mogły zwiększać u nich częstotliwość ukłuć owadów. Do kolejnej grupy czynników ryzyka zaliczono także pytania dotyczące

59

korzystania z usług gospodarstw agroturystycznych, klubów jeździeckich i stadnin koni,

nocowania na polach namiotowych lub kempingowych, odwiedzania ogrodów zoologicznych lub botanicznych, czy też spędzania czasu wolnego na placach zabaw dla dzieci, w zieleńcach,

parkach lub skwerach miejskich.

Ankieta epidemiologiczna dla osób niewyjeżdżających poza terytorium kraju zawierała także informacje na temat spotkań i uroczystości towarzyskich organizowanych na otwartej przestrzeni, szczególnie w porze wieczornej (grilowanie, spotkanie w ogrodzie lub na działce, spotkanie z przyjaciółmi na balkonie, piknik na trawie, przebywanie na tarasie restauracji).

Każdy z pacjentów określał jednocześnie częstotliwość ukłuć komarów obserwowanych u siebie podczas aktywności rekreacyjnej, sportowej lub spotkań towarzyskich.