3. Ocena rozwoju innowacyjnoĞci sektora rolno-spoĪywczego w Polsce
3.3. Analiza SWOT rozwoju innowacyjnoĞci w przemyĞle spoĪywczym RóĪnorodnoĞü procesów wpáywających na rozwój innowacyjnoĞci
pol-skiego przemysáu sprawia, Īe zjawisko to nie poddaje siĊ áatwo kwantyfikacji.
Wraz z postĊpującą integracją i globalizacją pojawiają siĊ bowiem zarówno moĪliwoĞci, jak i ograniczenia, a niektóre istniejące nabierają nowego znaczenia.
MoĪe siĊ równieĪ zdarzyü, Īe te same czynniki mogą nieĞü zarówno szanse, jak i zagroĪenia dla krajowych producentów ĪywnoĞci, tak jak to ma miejsce w przypadku korporacji transnarodowych, czy braku spójnoĞci procesów rozwo-jowych polskiego rolnictwa i przemysáu spoĪywczego87 oraz polaryzacji spoáe-czeĔstwa. W tabeli 3.2 przedstawiono wyniki analizy SWOT przeprowadzonej w odniesieniu do przemysáu spoĪywczego w Polsce.
Silne strony. Rozwój polskiego przemysáu spoĪywczego w XXI wieku zdeterminowany byá czáonkostwem w Unii Europejskiej. Procesy dostosowawcze do funkcjonowania na jednolitym rynku unijnym oraz związane z nim liczne dziaáania inwestycyjne dodatnio wpáynĊáy na konkurencyjnoĞü i efektywnoĞü przemysáu spoĪywczego.
Silna konkurencja na rynku UE sprawiáa, Īe wraz ze wzrostem produkcji nastąpiáa szybka poprawa efektywnoĞci polskiego przemysáu spoĪywczego.
Poprawiáa siĊ efektywnoĞü nakáadów pracy oraz nakáadów materialnych i kapi-taáu, co przyczyniáo siĊ do zwiĊkszenia nadwyĪki ekonomicznej i zysku produ-centów ĪywnoĞci. Wzrost eksportu wpáynąá na rozwój przedsiĊbiorstw i ich konkurencyjnoĞü, a jednoczeĞnie warunkowaá zwiĊkszenie ich innowacyjnoĞci, zapewniając Ğrodki finansowe na rozwój tej dziaáalnoĞci. W efekcie polski przemysá spoĪywczy staá siĊ jednym z najnowoczeĞniejszych przemysáów w Unii Europejskiej.
WiĊkszoĞü polskich przedsiĊbiorstw posiada certyfikaty jakoĞci umoĪli-wiające produkcjĊ bezpiecznej i zdrowej ĪywnoĞci. DziĊki temu polska ĪywnoĞü zyskaáa uznanie zwáaszcza wĞród wymagających konsumentów krajów Europy Zachodniej. ĝwiadczyü o tym moĪe wysoka dynamika eksportu oraz dodatnie saldo w obrotach handlu zagranicznego z tymi krajami.
87 R. Urban (Ocena spójnoĞci procesów rozwojowych rolnictwa i przemysáu spoĪywczego, ,,Zagadnienia Ekonomiki Rolnej” 2012, nr 1, s. 15) wskazuje na brak spójnoĞci procesów rozwojowych polskiego rolnictwa i przemysáu spoĪywczego. ,,Zjawisko takie wystąpiáo w Polsce w pierwszej dekadzie XXI wieku, gdyĪ rozwój produkcji ĪywnoĞci istotnie przy-spieszaáy powiązania z rynkiem unijnym w formie eksportu produktów przemysáu spoĪyw-czego oraz importu surowców i póáfabrykatów. UmoĪliwiáo to takĪe rozwój wielu dziaáów przetwórstwa spoĪywczego, które nie mają wáasnego zaplecza surowcowego (przemysá rybny, tytoniowy, produkcja wyrobów czekoladowych, czy teĪ przetwórstwo kawy i herbaty), a mimo to produkowaáy i dostarczaáy ĪywnoĞü nie tylko na rynek krajowy, lecz takĪe na wiele rynków zagranicznych”.
JednakĪe najwaĪniejszymi czynnikami wzrostu eksportu i produkcji kiero-wanej na krajowy rynek byáy relatywnie niskie ceny oraz wysoka jakoĞü pro-duktów. Te pierwsze wynikaáy gáównie z niĪszych kosztów pracy i cen krajowych surowców. Przewagi te jednak siĊ zmniejszają.
Poziom koncentracji przetwórstwa ĪywnoĞci decyduje o sile krajowych przedsiĊbiorstw, ale takĪe o poziomie innowacyjnoĞci. Jest on niski zwáaszcza w takich branĪach, jak: miĊsna, mleczarska i owocowo-warzywna. W branĪach z dominującym kapitaáem zagranicznym, gáównie korporacjami transnarodo-wymi, nastąpiáa wysoka koncentracja produkcji prowadząca nawet do oligo-polizacji. Ma to gáównie miejsce w przemyĞle tytoniowym, piwowarskim, cukrowniczym, spirytusowym.
W branĪach o niĪszym poziomie globalizacji obecnoĞü korporacji transna-rodowych aktywizuje podmioty krajowe. MoĪna wnioskowaü, Īe wiĊkszoĞü przeprowadzonych przemian strukturalnych w przemyĞle spoĪywczym byáa i prawdopodobnie nadal bĊdzie przede wszystkim reakcją na coraz wiĊkszą konkurencjĊ ze strony firm globalnych. Sprzyja to rozwojowi caáego sektora.
MoĪna siĊ zatem spodziewaü, Īe najbliĪsze lata bĊdą okresem dalszego znaczą-cego wzrostu wydajnoĞci pracy i efektywnoĞci wiĊkszoĞci przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego, ale teĪ innowacyjnoĞci produkcji.
O silnej pozycji przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego na krajowym rynku, oprócz wyĪej wymienionych cech, decydowaáo teĪ przywiązanie konsu-mentów do lokalnych marek.
Sáabe strony. Niewątpliwie sáabą stroną są niskie nakáady finansowe kiero-wane na rozwój dziaáalnoĞci B+R, zarówno w skali caáej gospodarki, jak i przemy-sáu spoĪywczego. Efektem tego jest niska dziaáalnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw z kapitaáem krajowym, zwáaszcza produktowa, organizacyjna i marketingowa.
Sáabą stroną przemysáu spoĪywczego jest teĪ ciągle jeszcze niedostateczna rozpoznawalnoĞü marek polskich na rynku unijnym i Ğwiatowym, spowodowana gáównie przez niewystarczające dziaáania promocyjne producentów oraz zdol-noĞü pozyskiwania miĊdzynarodowych kontaktów. KTN czĊĞü produkowanych w Polsce wyrobów sprzedają pod swoimi markami globalnymi.
Rozwój firm globalnych zbliĪa nasz przemysá do poziomu Ğwiatowego.
WiąĪe siĊ to jednak z wieloma róĪnymi konsekwencjami dla gospodarki, jak chociaĪby konkurowanie KTN w zakresie innowacji z pozostaáymi przedsiĊ-biorstwami (maáymi, Ğrednimi, duĪymi) z kapitaáem krajowym.
Niska koncentracja i konsolidacja jest równieĪ przyczyną rosnącego dyk-tatu w negocjacjach przedsiĊbiorstw z sieciami handlowymi. Z reguáy w gorszej sytuacji są maáe i Ğrednie (rozproszone) przedsiĊbiorstwa niĪ duĪe czy korpora-cje transnarodowe.
Tabela 3.2. Analiza SWOT rozwoju innowacyjnoĞci w przemyĞle spoĪywczym
Silne strony Sáabe strony
zmodernizowany przemysá
páynna i zróĪnicowana struktura podmiotowa przedsiĊbiorstw
wysoka jakoĞü produktów
duĪy asortyment wyrobów
smaczne i zdrowe produkty
niskie koszty produkcji
konkurencyjnoĞü cenowa
rosnąca sprzedaĪ wyrobów na rynku krajo-wym i zagranicznym
przewaga konkurencyjna korporacji transna-rodowych zapewnia rozwój przemysáu spo-Īywczego w Polsce (silne marki, wyĪsza efektywnoĞü, sprawniejsza organizacja, zarządzanie, marketing itp.)
tania i stosunkowo dobrze wykwalifikowana siáa robocza
wysoka rentownoĞü wiĊkszoĞci branĪ
elastycznoĞü dostosowania siĊ do potrzeb klientów
relatywnie szybki wzrost wydajnoĞci pracy i technicznego uzbrojenia pracy w przemyĞle spoĪywczym
dobra sytuacja ekonomiczno-finansowa seg-mentu spoĪywczego pozwalająca na wzrost dziaáalnoĞci B+R
wzrost produkcji przemysáu spoĪywczego oznaczający zwiĊkszenie zapotrzebowania na produkty rolne, co sprzyja rozwojowi integracji z rolnictwem
naĞladownictwo (spillovers) przedsiĊbiorstw z kapitaáem zagranicznym przez polskie przedsiĊbiorstwa
maáa rozpoznawalnoĞü marek polskich na rynkach UE i Ğwiata
niska wydajnoĞü pracy mikro-, maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw
niĪsza koncentracja produkcji w wielu dziaáach
oligopolizacja niektórych branĪ
(np. tytoniowej, olejarskiej, piwowarskiej, cukrowniczej)
niska innowacyjnoĞü (produktowa, organiza-cyjna i marketingowa)
niski poziom integracji z polskim rolnictwem
niskie nakáady na rozwój dziaáalnoĞci B+R przedsiĊbiorstw w przemyĞle spoĪywczym, a takĪe maáa efektywnoĞü wspóápracy nauki z przemysáem
silna konkurencja ze strony korporacji trans-narodowych (dla krajowych producentów)
zbyt skomplikowane prawo (podatkowe, duĪe obciąĪenia fiskalne, zmiennoĞü przepisów itd.)
Szanse ZagroĪenia
wzrost zamoĪnoĞci polskiego konsumenta
rozszerzenie wspóápracy z globalnymi sie-ciami handlowymi
dostĊp do Ğrodków UE (np. Fundusze: Kapi-taá Ludzki, Innowacyjna Gospodarka, Regionalne Programy Operacyjne)
wsparcie Ğrodkami finansowymi paĔstwa i UE promocji polskich wyrobów za granicą
rozwój klastrów branĪowych oraz dziaáalno-Ğci badawczo-rozwojowej
nowe technologie (w produkcji, transporcie, marketingu itp.)
wzrost i niestabilnoĞü cen surowców rolnych
rosnący dyktat ze strony sieci handlowych
wahania kursów walut
brak stabilnych przepisów prawnych i podat-kowych
wzrost konkurencji z krajów spoza UE (np. MERCOSUR)
wzrost protekcjonizmu Ğwiatowego
spowolnienie globalnej konsumpcji
nieprzewidziane dziaáania paĔstwa (np. wzrost podatków)
Szanse ZagroĪenia
rosnące inwestycje polskich przedsiĊbiorstw za granicą
rozwój produkcji wyrobów z grupy premium
rozwój nowych przewag konkurencyjnych (np. walory zdrowotne, smakowe, ekolo-giczne itp.)
rozwój rynku bioproduktów i procesów opar-tych na biotechnologii
robotyka i automatyzacja linii produkcyjnych
wdroĪenie nowych technologii cyfrowych
dalszy wzrost eksportu (takĪe do krajów spo-za UE)
wzrost znaczenia korporacji transnarodo-wych (produkcyjnych i handlotransnarodo-wych)
ograniczenie napáywu Ğrodków finansowych z UE
nowe trendy (moda) w konsumpcji ĪywnoĞci
nasilające siĊ wymagania Ğrodowiskowe
malejąca cenowa konkurencyjnoĞü polskich produktów rolno-spoĪywczych
deficyt pracowników o odpowiednich kwali-fikacjach dla dziaáalnoĞci B+R
ħródáo: opracowanie wáasne.
PrzedsiĊbiorstwa przemysáu spoĪywczego wykazują siĊ sáabą wspóápracą w zakresie dziaáalnoĞci innowacyjnej. W latach 2012-2014 taką wspóápracĊ za-deklarowaáo tylko 13,6% firm produkujących artykuáy spoĪywcze oraz 27,9%
produkujących napoje. W ramach inicjatyw klastrowych wspóápracowaáo jeszcze mniej podmiotów, odpowiednio 11,2 oraz 11,8% firm. WiĊksza byáa jedynie skáonnoĞü do wspóápracy w tym zakresie producentów wyrobów tytoniowych88.
Mniejsze podmioty gospodarcze nie są z reguáy w stanie samodzielnie prowadziü i rozwijaü dziaáaĔ innowacyjnych, oczekują na wsparcie ze strony paĔstwa. Natomiast filie duĪych zagranicznych korporacji mają wsparcie w swoich centralach, z których otrzymują zarówno gotowe rozwiązania innowacyjne, jak i pomoc w ich wdraĪaniu. Przy niektórych filiach KTN dziaáają równieĪ samo-dzielne oĞrodki B+R.
W rozwaĪaniach dotyczących ksztaátowania innowacyjnoĞci wewnątrz przedsiĊbiorstw wymienia siĊ wiele czynników, które utrudniają tĊ dziaáalnoĞü.
Generalnie moĪna je podzieliü na czynniki ekonomiczne89, jak brak Ğrodków wáasnych i moĪliwoĞci pozyskiwania zewnĊtrznych, niezbĊdnych do finansowa-nia dziaáalnoĞci innowacyjnej, wysoki koszt prowadzefinansowa-nia takiej dziaáalnoĞci oraz czynniki, które wiąĪą siĊ z szeroko rozumianą wiedzą. Chodzi w tym wypadku przede wszystkim o brak odpowiednio kwalifikowanych zasobów ludzkich (kapitaá intelektualny), informacji na temat nowych (nierozpoznanych) rynków, kwestie związane z poszukiwaniem nowych partnerów, a takĪe pozo-staáe czynniki rynkowe, np. daleko posuniĊta monopolizacja rynku czy niepewny
88 I. Szczepaniak, Wspóápraca w zakresie dziaáalnoĞci innowacyjnej…, op. cit., s. 243-250.
89 K. Janasz, J. WiĞniewska, AktywnoĞü innowacyjna przedsiĊbiorstw w Polsce, [w:] J. Kaczma-rek, P. KrzemiĔski (red.), Doskonalenie dziaáania przedsiĊbiorstw i instytucji wobec przemian spoáeczno-gospodarczych, Wyd. UEK i Fundacja UEK, Kraków 2017, s. 17-29.
popyt. WĞród pozostaáych czynników wpáywających na niską aktywnoĞü przed-siĊbiorstw wymienia siĊ brak potrzeby podejmowania tego typu dziaáalnoĞci bądĨ brak popytu na innowacje.
W duĪej czĊĞci maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego sáabą stroną przedsiĊwziĊü rozwojowych pozostają: dziaáalnoĞü w krótkiej per-spektywie, niechĊü do integracji, nieformalny charakter wiĊkszoĞci planów roz-wojowych, brak dbaáoĞci o rozwój kadr, ograniczona racjonalizacja struktur i funkcji organizacyjnych, niewykorzystanie nowoczesnych metod i technik za-rządzania. Efektem zaniechania tego typu dziaáaĔ jest brak presji wewnĊtrznej na podejmowanie dziaáalnoĞci innowacyjnej, która niejako schodzi na dalszy plan.
Szanse. Na rynku krajowym wzrost produkcji bĊdzie uzaleĪniony od wzrostu zamoĪnoĞci polskiego konsumenta, który bĊdzie teĪ wymagaá bardziej innowacyjnych produktów i coraz szerszego asortymentu wyrobów.
Szanse rozwoju innowacyjnoĞci w przemyĞle spoĪywczym wynikają takĪe z moĪliwoĞci wzrostu produkcji na eksport, juĪ nie tylko do krajów UE, ale takĪe do innych krajów Ğwiata. Wzrost eksportu musi byü jednak uwarunkowany wzrostem innowacyjnoĞci przejawiającym siĊ rozwojem nowych przewag kon-kurencyjnych produktów eksportowych jak: walorami prozdrowotnymi, sma-kowymi i rozszerzeniem asortymentu, rozwojem produkcji wyrobów z grupy premium itp. Istotne znaczenie dla eksportu bĊdzie miaá teĪ rozwój filii polskich przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego za granicą.
Jak zauwaĪa Boguski, ,,oddziaáywanie paĔstwa na decyzje i zachowania podmiotów funkcjonujących w ramach systemu innowacji moĪe odbywaü siĊ w sposób bezpoĞredni za pomocą regulacji dotyczących sfery badawczej, przed-siĊbiorczoĞci, usáug, dotacji itp. lub w sposób poĞredni, np. ksztaátujący rynek pracy (polityka innowacyjna, uáatwienia dla napáywu wykwalifikowanych pra-cowników z zagranicy itp.), poĪądane zmiany w kapitale spoáecznym i kulturze innowacji. Prowadzona przez rząd polityka innowacyjna powinna koncentrowaü siĊ na kreowaniu otoczenia, które sprzyjaü bĊdzie tworzeniu systemowego mo-delu generowania innowacyjnych rozwiązaĔ pomiĊdzy róĪnymi organizacjami i instytucjami mającymi charakter publiczny oraz prywatny”90.
W najbliĪszym czasie zapowiadane są przez paĔstwo równieĪ nowe roz-wiązania prawne i finansowe wspierające dziaáalnoĞü innowacyjną. W 2018 roku ma zostaü uchwalona ,,DuĪa ustawa o innowacyjnoĞci”, która prawdopodobnie wprowadzi status innowacyjnego przedsiĊbiorstwa, uprawniający do odliczeĔ w wysokoĞci nawet 100% wydatków na dziaáalnoĞü B+R.
90 J. Boguski, Innowacyjne paĔstwo i spoáeczeĔstwo, Oficyna Graficzno-Wydawnicza Typo-grafika, Warszawa 2016, s. 15.
Z kolei Narodowe Centrum BadaĔ i Rozwoju uruchamia dwa fundusze, których áączne Ğrodki na inwestycje wyniosą 2 mld zá. W najbliĪszych latach CVC (corporate venture capital) i VC (venture capital) bĊdą kreowaáy rynek inwestycji w technologie. Fundusze te bĊdą inwestowaü w nowe, obiecujące przedsiĊwziĊcia firm dziaáających w sektorze nowych technologii, równieĪ do-tyczących przemysáu spoĪywczego (obiecujące start-upy)91.
Unia Europejska nadal bĊdzie udostĊpniaáa Ğrodki finansowe, z których mogą korzystaü przedsiĊbiorstwa przemysáu spoĪywczego, zwáaszcza na dzia-áalnoĞü innowacyjną, szkolenia, tworzenie nowych miejsc pracy, dziadzia-áalnoĞü badawczo-rozwojową itd. DostĊpne bĊdą Ğrodki finansowe z takich funduszy jak: Kapitaá Ludzki, Innowacyjna Gospodarka, Regionalne Programy Operacyjne, które powinny uáatwiü przedsiĊbiorcom rozwój dziaáalnoĞci innowacyjnej.
Po stronie otoczenia wspierającego innowacyjnoĞü przedsiĊbiorstw wy-mienianych jest równieĪ coraz wiĊcej podmiotów zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, z którymi przedsiĊbiorstwo moĪe podjąü wspóápracĊ w celu pozyskania informacji o dostĊpnoĞci nowych rozwiązaĔ, warunkach ich pozy-skania, korzyĞci wynikających z wdroĪenia oraz procesu adaptacji i zastosowa-nia w przedsiĊbiorstwie. W konsekwencji takiej wspóápracy powinno pojawiü siĊ zmniejszenie kosztów jednostkowych wdroĪeĔ i zwiĊkszenie ich liczby.
Szansą bĊdą teĪ inwestycje w roboty i linie automatyczne. Z punktu wi-dzenia wáaĞcicieli przedsiĊbiorstw oznaczają ogromne oszczĊdnoĞci, w Ğlad za którymi idą teĪ zyski. Robot, zastĊpując pracownika, wykonuje swoje zadania wydajniej, szybciej, bardziej powtarzalnie i precyzyjnie, wiĊc áatwiej jest uzy-skaü bardzo dobrą jakoĞü produktu koĔcowego.
Rozwój robotyzacji i automatyzacji w przemyĞle spoĪywczym w Polsce jest w duĪym stopniu związany z dziaáami przemysáu, w którym dominują kor-poracje transnarodowe, np. piwowarskim, tytoniowym, spirytusowym, cukrow-niczym, napojów bezalkoholowych itd. Przemysá piwowarski w naszym kraju zaliczany jest do jednych z najnowoczeĞniejszych w Europie, o czym Ğwiadczą jego wyniki w osiąganej wydajnoĞci pracy i techniczne uzbrojenie pracy na jed-nego zatrudniojed-nego, które naleĪą do najwyĪszych wĞród krajów UE. W dziaáach tych rozwiązania innowacyjne, zarówno związane z procesami wytwórczymi, jak i innowacjami produktowymi oraz marketingowymi przekazywane są z cen-tral zagranicznych KTN. Decyzje o poziomie innowacyjnoĞci ich filii w Polsce są zaleĪne od wielu czynników: konkurencyjnoĞci i pozycji na rynku lokalnym, kierunków eksportu np. do krajów Europy ĝrodkowo-Wschodniej czy krajów rozwiniĊtych Zachodniej Europy, modernizacji czy budowy od nowa filii itd.
91 M. Koátuniak, Rządowa agencja áączy siáy z korporacjami, „Rzeczpospolita” z 26.04.2017 r.
W branĪach, w których dominują krajowe przedsiĊbiorstwa, inwestycje w roboty i linie automatyczne są rzadsze, jednak teĪ wystĊpują. Na przykáad w firmie cukierniczej Tago od 2015 roku 12 robotów tworzy supernowoczesną liniĊ produkcji i pakowania ciastek. Firma od trzech lat na duĪą skalĊ inwestuje w automatyzacjĊ pakowania sáodyczy92. Z kolei firma Polmlek otworzyáa w 2017 roku w peáni zautomatyzowany zakáad przerobu serwatki i laktozy w Lidzbarku WarmiĔskim.
Są teĪ inne formy wspierania dziaáalnoĞci innowacyjnych, np. w postaci usáug doradczych, zespoáów kreacji innowacji, klastrów czy inkubatorów przed-siĊbiorczoĞci. Jednak efektywnoĞü tych dziaáaĔ jest ciągle zbyt maáa.
Inwestycje w dziaáalnoĞü B+R oraz wdraĪanie innowacji z udziaáem kapi-taáu zagranicznego w przemyĞle spoĪywczym, w tym zwáaszcza korporacji trans- narodowych, bĊdą odgrywaáy coraz wiĊkszą rolĊ. Powinno to przekáadaü siĊ na dalszy wzrost konkurencyjnoĞci miĊdzynarodowej tego sektora. BĊdzie on w znacznym stopniu ksztaátowany przez postĊpujący proces globalizacji gospo-darki Ğwiatowej.
ZagroĪenia. Dalszy rozwój produkcji i eksportu polskiego przemysáu spoĪywczego w nadchodzących latach bĊdzie uzaleĪniony w duĪym stopniu od czynników zewnĊtrznych, związanych ze stanowiskiem Unii Europejskiej wobec takich problemów jak: polityka finansowa (wysokoĞü dotacji do rolnictwa i przemysáu spoĪywczego, bariery celne itp.), zakres wspóápracy z innymi ugru-powaniami paĔstw jak np. MERCOSUR-em, ograniczenie spekulacji na cenach surowców rolnych i kursach walut, bezpieczeĔstwo ĪywnoĞciowe, rosnące ceny energii, koniunktura gospodarki Ğwiatowej, tempo wzrostu zapotrzebowania na ĪywnoĞü krajów rozwijających siĊ, rozwój postĊpu technicznego i technologicz-nego w dziedzinie produkcji ĪywnoĞci, transportu i przechowalnictwa itp.
Hamująco na rozwój dziaáalnoĞci innowacyjnej w naszym przemyĞle spo-Īywczym mogą wpáywaü równieĪ zbyt czĊsto zmieniające siĊ regulacje, zarówno krajowe, jak i unijne, coraz szerszy ich zasiĊg, rosnące wymagania dotyczące ochrony konsumentów, konkurencji i Ğrodowiska oraz ich dokumentowania.
ZagroĪeniem są takĪe wieloszczeblowe systemy podejmowania decyzji, kontroli oraz nadzoru, utrudniające dziaáalnoĞü innowacyjną zarówno ze strony organów UE, jak i administracji krajowej.
Rosnący wpáyw korporacji transnarodowych, zarówno finansowych, hand- lowych, jak i produkcyjnych w Ğwiatowej gospodarce, powoduje, Īe globalny
92 M. Duszczyk, Sáodka robota precyzyjnego robota, „Rzeczpospolita” z 21.01.2017 r.
rynek ĪywnoĞci staje siĊ coraz bardziej zintegrowany poziomo, ale teĪ czĊsto pionowo, a KTN uzyskują nadmierną siáĊ rynkową.
WiĊkszoĞü ekspertów, a takĪe naukowców ocenia, Īe wspóápraca nauki z biznesem nie jest najlepsza. Przede wszystkim niski jest odsetek wdroĪeĔ kon-kretnych efektów badaĔ opracowanych przez naukowców93.
ZagroĪeniem jest równieĪ presja silnej konkurencji jako rezultat nasyce-nia rynków, krótszy cykl Īycia produktu i szybszy rozwój nowych technologii wymagający skrócenia czasu cyklu innowacyjnego od pomysáu do wejĞcia no-wego produktu na rynek.
W dáuĪszej perspektywie obecnie niskie koszty pracy mogą okazaü siĊ niewystarczające do zwiĊkszania, a nawet utrzymania dotychczasowej konku-rencyjnoĞci tego sektora na rynku krajowym i Ğwiatowym. Brak innowacyjnych rozwiązaĔ moĪe szczególnie silnie uwidoczniü siĊ zwáaszcza w przypadku ko-niecznoĞci ekspansji na rynki poza krajami UE. Wówczas przemysá spoĪywczy zmuszony bĊdzie konkurowaü zarówno z krajami o znacznie wyĪszym poziomie innowacyjnoĞci, jak i z krajami o niĪszych kosztach siáy roboczej.
Z raportu firmy doradztwa strategicznego The Boston Consulting Group94 wynika, Īe firmy nie najlepiej radzą sobie z zarządzaniem talentami i przywódz-twem, oceną wyników i nagradzaniem najlepszych ludzi oraz z rekrutacją pracow-ników do dziaáów B+R. Bez ludzi o odpowiednich kwalifikacjach bĊdzie trudno o wzrost innowacyjnoĞci nawet przy zwiĊkszonych nakáadach i inwestycjach.
Podsumowanie. Generalnie moĪna postawiü tezĊ, Īe makroekonomiczne determinanty rozwoju innowacyjnoĞci w polskim przemyĞle spoĪywczym to po-chodna uwarunkowaĔ globalnych i polityki wewnĊtrznej Unii Europejskiej.
OczywiĞcie pozostaje jeszcze waĪna rola paĔstwa w ksztaátowaniu kierunków priorytetowych dla rozwoju tego sektora i tworzenia dobrego otoczenia bizne-sowego. JednakĪe najwaĪniejszym wydaje siĊ – zwáaszcza w przedsiĊbiorstwach z kapitaáem krajowym – zmiana dotychczasowego myĞlenia proinnowacyjnego, zarówno w kierownictwie, jak i u pracowników. Powinno ono zawieraü: zmiany w kulturze i systemie wartoĞci, wprowadzenie strategii rozwoju innowacyjnoĞci, uĪycie narzĊdzi motywujących pracowników, demonstrowanie przez naczelne kierownictwo zaangaĪowania w problem oraz udzielanie przez nie pomocy uczestnikom procesu innowacyjnego.
93 Wspóápraca nauki z biznesem przynosi efekty. Innowacyjne rozwiązania dla sektora rolno- -spoĪywczego, www.portalspozywczy.pl (dostĊp: 29.07.2016).
94 A. Báaszczak, Deficyt pracowników moĪe utrudniü rozwój innowacji, „Rzeczpospolita”
z 20.09.2017 r.